Luận án Tiến sĩ Quản lý giáo dục: Quản lý hoạt động dạy học theo tiếp cận năng lực học sinh ở các trường trung học cơ sở vùng Tây Nam Bộ

Chia sẻ: Tiểu Ngư | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:266

Thêm vào BST

Báo xấu

46
lượt xem 18
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là nghiên cứu lý luận và thực tiễn về quản lý hoạt động dạy học theo tiếp cận năng lực học sinh ở các trường THCS vùng Tây Nam Bộ, từ đó đề xuất các giải pháp quản lý hoạt động dạy học theo tiếp cận năng lực học sinh ở các trường THCS vùng Tây Nam Bộ góp phần nâng cao kết quả quản lý hoạt động dạy học ở các trường THCS khu vực này.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Quản lý giáo dục: Quản lý hoạt động dạy học theo tiếp cận năng lực học sinh ở các trường trung học cơ sở vùng Tây Nam Bộ

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI VÕ VĂN LUYẾN QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ VÙNG TÂY NAM BỘ LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Hà Nội, 2020
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI VÕ VĂN LUYẾN QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ VÙNG TÂY NAM BỘ Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 9.14.01.14 LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Lã Thị Thu Thuỷ Hà Nội, 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu trích dẫn trong luận án đều được trích dẫn trung thực. Những kết luận khoa học trong luận án chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào. Tác giả luận án Võ Văn Luyến
LỜI CẢM ƠN c được kết qu như ngày hôm nay tôi xin bày t l i cám n sâu s c đến PGS.TS. Lã Thị Thu Thuỷ ngư i th y đ tận tình hướng dẫn ch b o cho tôi trong quá trình thực hiện luận án. Tôi xin cám n sâu s c an Giám đốc Học viện Khoa học x hội, quý Th y Cô giáo Khoa Tâm l - Giáo d c các ph ng ban của Học viện đ gi p đ và t o mọi điều kiện đ tôi thực hiện luận án. Tôi xin cám n chân thành qu Th y Cô các cấp hội đ ng đánh giá luận án đ ch b o cho tôi những điều qu báu đ tôi hoàn thiện luận án. Tôi c ng xin bày t sự biết n sâu s c đến gia đình b n b đ tận tình gi p đ tôi trong quá trình thực hiện luận án. Hà Nội, ngày tháng năm 2020 Tác giả luận án Võ Văn Luyến
MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chƣơng 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC HỌC SINH............... 8 1.1. Những nghiên cứu về ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh ..................................................................................................... 8 1.2. Những nghiên cứu về qu n lý ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh .................................................................................... 20 Chƣơng 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ ................................................................................... 28 2.1. Ho t động d y học các trư ng trung học c s ............................ 28 2.2. Ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh các trư ng trung học c s ........................................................................................ 34 2.3. Qu n lý ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh các trư ng trung học c s ............................................................................ 46 2.4. Các yếu tố nh hư ng đến qu n lý ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh các trư ng Trung học c s ............................. 61 Chƣơng 3: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ VÙNG TÂY NAM BỘ ........................................... 67 3.1. Khái quát về tình hình giáo d c vùng Tây Nam Bộ ........................ 67 3.2. Tổ chức và phư ng pháp nghiên cứu thực tiễn................................ 69 3.3. Thực tr ng ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh các trư ng trung học c s vùng Tây Nam Bộ ....................................... 74 3.4. Thực tr ng qu n lý ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh các trư ng trung học c s vùng Tây Nam Bộ ............................ 84
3.5. So sánh thực tr ng qu n lý ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh các trư ng trung học c s vùng Tây Nam Bộ qua các biến số ..................................................................................................... 96 3.6. Thực tr ng các yếu tố nh hư ng đến việc qu n lý ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh các trư ng trung học c s vùng Tây Nam Bộ ................................................................................... 98 3.7. ánh giá chung thực tr ng qu n l ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh trư ng trung học c s .................................. 105 Chƣơng 4: GIẢI PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ VÙNG TÂY NAM BỘ ......................................................... 112 4.1. Một số nguyên t c đề xuất gi i pháp ............................................. 112 4.2. Các gi i pháp qu n lý ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh trư ng trung học c s vùng Tây Nam Bộ .......................... 113 4.3. iều kiện thực hiện các gi i pháp .................................................. 130 4.4. Mối quan hệ giữa các gi i pháp ..................................................... 130 4.5. Kh o nghiệm tính c n thiết và tính kh thi của các gi i pháp ...... 131 4.6. Thử nghiệm một gi i pháp ............................................................. 135 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................. 148 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN.................................................................... 153 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 154 PHỤ LỤC ..................................................................................................... 162
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ C Cao đẳng T i m trung bình LC ộ lệch chuẩn GD& T Giáo d c và ào t o Nxb Nhà xuất b n S H Sau đ i học THCS Trung học c s PVS Ph ng vấn sâu
DANH MỤC CÁC BẢNG SỐ LIỆU VÀ SƠ ĐỒ ng 3.1: Thống kê học lực của học sinh THCS v ng Tây Nam ộ so với các v ng trong c nước năm học 2015-2016 ........................................ 68 B ng 3.2: ặc đi m khách th nghiên cứu ..................................................... 69 B ng 3.3: ặc đi m khách th theo địa bàn nghiên cứu................................. 70 ng 3.4. Thực tr ng mức độ thực hiện m c tiêu d y học theo tiếp cận năng lực học sinh .................................................................................. 75 ng 3.5. Thực tr ng mức độ thực hiện nội dung d y học theo tiếp cận năng lực học sinh .................................................................................. 76 ng 3.6. Thực tr ng mức độ thực hiện phư ng pháp d y học theo tiếp cận năng lực học sinh ............................................................................ 77 ng 3.7. Thực tr ng mức độ thực hiện hình thức d y học theo tiếp cận năng lực học sinh .................................................................................. 79 ng 3.8. Thực tr ng mức độ ứng d ng công nghệ thông tin sử d ng c s vật chất thiết bị vào thực hiện d y học ............................................ 80 ng 3.9. Thực tr ng mức độ thực hiện ki m tra đánh giá kết qu d y học theo tiếp cận năng lực học sinh ............................................................. 82 ng 3.10: ánh giá chung thực tr ng ho t động d y học ............................ 83 B ng 3.11: Thực tr ng lập kế ho ch d y học theo tiếp cận năng lực học sinh .... 84 B ng 3.12: Thực tr ng tổ chức bộ máy ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh trung học c s ........................................................ 86 B ng 3.13: Thực tr ng tổ chức ho t động d y của giáo viên theo tiếp cận năng lực học sinh trung học c s ........................................................ 88 B ng 3.14: Thực tr ng tổ chức ho t động học của học sinh theo tiếp cận năng lực học sinh trung học c s ........................................................ 90 B ng 3.15: Thực tr ng ch đ o thực hiện m c tiêu ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh trung học c s ........................................... 91
B ng 3.16: Thực tr ng ch đ o thực hiện nội dung phư ng pháp hình thức tổ chức ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh trung học c s ...................................................................................... 92 B ng 3.17: Thực tr ng ch đ o thực hiện c s vật chất tổ chức ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh trung học c s ..................... 94 B ng 3.18: Thực tr ng ki m tra đánh giá ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh trung học c s ........................................................ 95 B ng 3.19: So sánh thực tr ng qu n lý qua các biến số như giới tính, thâm niên công tác, vị trí công tác và trình độ học vấn ................................. 96 B ng 3.20: So sánh thực tr ng qu n lý ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh các trư ng trung học c s vùng Tây Nam Bộ qua biến số trình độ học vấn ................................................................. 97 B ng 3.21: Ảnh hư ng của yêu c u về đổi mới giáo d c hiện nay ................ 98 B ng 3.22: Ảnh hư ng của yếu tố c s vật chất, trang thiết bị d y họcđến hiệu qu qu n lý ho t động d y học...................................................... 99 B ng 3.23: Vai trò của cha mẹ học sinh đến qu n lý ho t động d y học ..... 100 B ng 3.24: Ảnh hư ng năng lực qu n lý của Hiệu trư ng đến hiệu qu qu n lý ho t động d y học .................................................................. 101 B ng 3.25: Ảnh hư ng năng lực d y học của giáo viên đến qu n lý ho t động d y học ....................................................................................... 103 B ng 3.26: Ảnh hư ng của yếu tố tinh th n thái độ học tập của học sinh đến qu n lý ho t động d y học ........................................................... 104 B ng 3.27: ánh giá chung nh hư ng của các yếu tố tới qu n l ho t động d y học ................................................................................................. 105 ng 3.28: ánh giá chung thực tr ng qu n l ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh .......................................................................... 106 ng 4.1. ánh giá tính c n thiết của các gi i pháp được đề xuất ............... 132 ng 4.2. ánh giá tính kh thi của các gi i pháp được đề xuất .................. 134
B ng 4.3. ánh giá kết qu ch đ o hoàn thiện c chế phối hợp giữa nhà trư ng và gia đình trong d y học theo tiếp cận năng lực học sinh THCS................................................................................................... 143 B ng 4.4. ánh giá kết qu ch đ o hoàn thiện c chế phối hợp giữa nhà trư ng và gia đình trong d y học theo tiếp cận năng lực học sinh THCS................................................................................................... 145
DANH MỤC HÌNH S đ 1: Các năng lực cốt lõi c n phát tri n cho học sinh .............................. 40 Bi u đ 4.1. Kết qu kh o nghiệm mức độ c n thiết và mức độ kh thi của các gi i pháp........................................................................................ 135
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thế kỷ XXI là thế kỷ của nền kinh tế tri thức, thế kỷ của khoa học công nghệ và sự phát tri n nhanh và m nh trong tất c các lĩnh vực trong đ i sống xã hội. Sự thay đổi này kéo theo sự thay đổi ho t động động d y học trong nhà trư ng. Giáo viên và học sinh trong nhà trư ng đang chịu nhiều sức ép và thách thức lớn. Do vậy ho t động d y học trong nhà trư ng theo tiếp cận nội dung không còn phù hợp nữa mà thay vào đ là d y học theo tiếp cận năng lực. D y học theo tiếp cận năng lực sẽ giúp học sinh phát tri n được năng lực, giúp học sinh có th khẳng định được mình trong cộng đ ng phức t p đa d ng và thay đổi, có th thích ứng được với những biến động của sự biến đổi đ i sống xã hội. D y học theo tiếp cận năng lực sẽ kh c ph c dược các h n chế của d y học theo tiếp cận nội dung, giúp cho học sinh c được tri thức khoa học, tri thức phư ng pháp tri thức kỹ năng thông qua tự học, tự nghiên cứu và thực hành c ng như ứng d ng các tri thức, kỹ năng đ được học vào việc thực hiện các ho t động trong cuộc sống. iều này c nghĩa quan trọng trong bối c nh đổi mới giáo d c hiện nay trong điều kiện đất nước ta đang phát tri n kinh tế thị trư ng và hội nhập quốc tế. ối c nh mới đ c n c ngu n nhân lực ph hợp với yêu c u phát tri n của đất nước. Ch ng ta c n Phát tri n con ngư i” Phát tri n ngu n nhân lực” c những công dân c nhân cách phát tri n toàn diện trong đ năng lực là một trong hai thành tố quan trọng. Do vậy, d y học theo tiếp cận năng lực c vai tr to lớn đối với ho t động giáo d c cho học sinh phổ thông n i chung và học sinh THCS n i riêng. D y học theo tiếp cận năng lực là quá trình thiết kế, tổ chức và phối hợp giữa ho t động d y và ho t động học, tập trung vào kết qu đ u ra của quá trình này trong đ nhấn m nh ngư i học c n đ t được các mức năng lực như thế nào sau khi kết thúc một giai đo n (hay một quá trình) d y học. D y học theo tiếp cận năng lực là hướng đến phát tri n những năng lực c n thiết cho học sinh. Với phư ng châm học đi đôi với hành, lí luận g n với thực tiễn … nhằm giúp cho học sinh c được các năng lực chung, ho t động d y học ph i thông qua các môn học đ hình thành học sinh năng lực tự chủ, tự học năng lực giao tiếp, hợp tác năng lực gi i quyết vấn đề, sáng t o. Bên c nh đ c ng gi p học sinh phát tri n và c được các năng lực đặc th như năng lực ngôn ngữ năng lực tính toán, năng lực khoa học năng lực công nghệ năng lực thẩm mỹ … Trong hệ thống giáo d c nước ta, giáo d c THCS là một bộ phận hợp thành của giáo d c phổ thông, là giai đo n trung gian giữa ti u học và trung học phổ thông. Ở giai đo n này, học sinh được hình thành những kiến thức c b n nhất, giáo d c và hình thành nhân cách, g n với tâm lý lứa tuổi này c ng c nhiều biến động. Như vậy, các ho t động d y học cấp THCS là vô cùng quan trọng là c s và nền t ng cho các cấp học, bậc học cao h n. Những đổi mới trong công tác qu n lý ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh được xem là yếu tố c b n nhất, có vai trò quan trọng, góp ph n nâng cao chất lượng giáo d c phổ thông hiện nay. 1
Qu n lý ho t động d y học là một vấn đề vừa truyền thống nhưng vẫn chứa đựng đ y thách thức đối với các trư ng THCS trong bối c nh giáo d c phổ thông Việt Nam đang tri n khai chư ng trình giáo d c phổ thông mới, với sự tích hợp các môn học hướng đến đáp ứng nhu c u đa d ng của ngư i học và Cha mẹ học sinh. ổi mới giáo d c phổ thông đ đặt ra yêu c u đổi mới với các cấp qu n l trong nhà trư ng, buộc các nhà qu n lý ph i có những thay đổi trong suy nghĩ và hành động đ qu n lý ho t động d y học của nhà trư ng đáp ứng yêu c u vừa phát tri n năng lực cho ngư i học, vừa đ m b o nâng cao dân trí cho cộng đ ng dân cư t i địa phư ng và các v ng miền trên ph m vi c nước. Vùng Tây Nam Bộ có vị thế địa lý chính trị và an ninh quốc ph ng đặc biệt quan trọng khu vực phía Nam Việt Nam, là v ng đất có nhiều tiềm năng và lợi thế phát tri n kinh tế, nhất là về s n xuất lư ng thực, cây ăn trái và nuôi tr ng thủy s n. ây là một v ng đất có nhiều ưu thế đ phát tri n nông nghiệp và du lịch. Tuy nhiên những năm g n đây v ng Tây Nam ộ c xu hướng phát tri n chậm l i về mọi mặt. iều này bị nh hư ng b i nhiều nguyên nhân trong đ c vấn đề về phát tri n giáo d c. Về lĩnh vực giáo d c xét về mặt thực tiễn, trên bình diện chung, vùng Tây Nam Bộ vẫn được xem là vùng giáo d c đang phát tri n. Trước yêu c u đổi mới giáo d c hiện nay khi chư ng trình giáo d c phổ thông mới tri n khai và thực hiện áp d ng trên ph m vi c nước; việc định hướng công tác qu n lý ho t động d y học các trư ng phổ thông đáp ứng yêu c u đổi mới giáo d c phổ thông là một tất yếu và là gi i pháp quan trọng đ đ m b o chất lượng giáo d c vùng Tây Nam Bộ. Trong những năm qua GD& T vùng Tây Nam Bộ rất chú trọng công tác nâng cao chất lượng giáo d c toàn diện đề ra nhiều biện pháp qu n lý ho t động d y và học các trư ng THCS nhằm đáp ứng yêu c u đổi mới giáo d c. Chất lượng giáo d c một số trư ng THCS có sự chuy n biến tích cực. Tuy nhiên, qu n lý ho t động d y học chưa đáp ứng yêu c u đổi mới giáo d c. Năng lực điều hành, ch đ o việc qu n lý ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh của một số cán bộ qu n lý còn nhiều bất cập chưa đáp ứng yêu c u nâng cao chất lượng giáo d c toàn diện. Từ thực tr ng đ dẫn đến hệ qu một số học sinh trong học tập còn th động, h n chế kh năng sáng t o và năng lực vận d ng tri thức đ học đ gi i quyết tình huống thực tiễn cuộc sống. Xuất phát từ những c s n i trên đề tài: “Quản lý hoạt động dạy học theo tiếp cận năng lực học sinh ở các trường trung học cơ sở vùng Tây Nam Bộ” được xem là một vấn đề cấp thiết c nghĩa l luận và thực tiễn c n nghiên cứu. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 2.1. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu lý luận và thực tiễn về qu n lý ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh các trư ng THCS vùng Tây Nam Bộ, từ đ đề xuất các gi i pháp qu n lý ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh các trư ng THCS vùng Tây Nam Bộ góp ph n nâng cao kết qu qu n l ho t động d y học các trư ng THCS khu vực này. 2
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tổng quan các công trình nghiên cứu về ho t động d y học và qu n lý ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh trư ng phổ thông. - Xây dựng c s lý luận về qu n lý ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh các trư ng THCS. - ánh giá thực tr ng qu n lý ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh các trư ng THCS vùng Tây Nam Bộ và các yếu tố nh hư ng tới thực tr ng qu n lý này. - ề xuất một số gi i pháp qu n lý ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh các trư ng THCS vùng Tây Nam Bộ và thử nghiệm một gi i pháp. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận án 3.1. Đối tượng nghiên cứu Gi i pháp qu n lý ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh trư ng THCS vùng Tây Nam Bộ. 3.2. Khách thể nghiên cứu Ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh trư ng THCS. 3.3. Phạm vi nghiên cứu 3.2.1. Giới hạn về nội dung nghiên cứu Trong nghiên cứu này, xuất phát từ tiếp cận năng lực học sinh THCS và tiếp cận chức năng qu n lý, luận án xác định các nội dung qu n ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh các trư ng THCS g m: lập kế ho ch, tổ chức, ch đ o, ki m tra đánh giá ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh các trư ng THCS. 3.2.2.Giới hạn về chủ thể nghiên cứu Có rất nhiều chủ th tham gia qu n lý ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh các trư ng THCS như: Trư ng ph ng GD& T; Hiệu trư ng các trư ng THCS; Tổ trư ng chuyên môn. Tuy nhiên trong luận án này chủ th chính được xác định là Hiệu trư ng trư ng THCS. 3.2.3. Giới hạn về địa bàn và khách thể khảo sát thực tiễn Luận án này tiến hành nghiên cứu thực tiễn t i Ph ng GD& T thuộc S GD& T và các trư ng THCS 3 t nh, thành phố của vùng Tây Nam Bộ là: thành phố C n Th t nh Bến Tre, t nh Trà Vinh. Luận án tiến hành kh o sát thực tiễn với các nhóm khách th như: Cán bộ qu n l Ph ng GD& T Hiệu trư ng, Phó Hiệu trư ng, Tổ trư ng chuyên môn và giáo viên các trư ng THCS các T nh vùng Tây Nam Bộ nêu trên. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu 4.1. Cách tiếp cận nghiên cứu tiến hành nghiên cứu Qu n lý ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh các trư ng THCS vùng Tây Nam Bộ, luận án xác định các cách tiếp cận nghiên cứu sau: 3
Tiếp cận hệ thống: Qu n lý ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh các trư ng THCS chịu sự tác động của nhiều yếu tố khác nhau, yếu tố chủ quan và khách quan. Vì vậy, trong luận án này, qu n lý ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh các trư ng THCS t i các trư ng được xem xét như là kết qu tác động của nhiều yếu tố. Tuy nhiên, trong từng th i đi m, từng hoàn c nh khác nhau có yếu tố tác động trực tiếp, có yếu tố tác động gián tiếp, có yếu tố tác động nhiều, có yếu tố tác động ít. Việc xác định đ ng vai tr của từng yếu tố trong những hoàn c nh c th là điều c n thiết. Vì vậy, trong nghiên cứu này, qu n lý ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh trư ng THCS của Hiệu trư ng t i các trư ng được xem xét trong mối quan hệ về nhiều mặt. Tiếp cận phát triển: Khi nghiên cứu về qu n lý ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh các trư ng THCS ph i nghiên cứu trong sự vận động, biến đổi, tư ng tác qua l i giữa toàn bộ các ho t động trong quá trình qu n lý và quá trình d y học t i các trư ng THCS. Thấy được sự vận động, phát tri n, biến đổi của qu n lý ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh các trư ng THCS th i gian hiện t i, quá khứ và dự báo tư ng lai phát tri n. Tiếp cận hoạt động: Khi nghiên cứu ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh các trư ng THCS c n nghiên cứu về ho t động qu n lý của Hiệu trư ng và ho t động d y học của giáo viên và học tập của học sinh các trư ng THCS đ làm bộc lộ rõ biện pháp qu n lý của Hiệu trư ng đối với ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh các trư ng THCS. Tiếp cận năng lực: Ho t động d y học theo tiếp cận năng lực của học sinh là ho t động hướng tới sự hình thành và phát tri n các năng lực c b n của học sinh. Tiếp cận năng lực sẽ t o c s phư ng pháp luận đ luận gi i một số các vấn đề lý luận c b n như: khái niệm, m c tiêu, nội dung, hình thức phư ng pháp phư ng tiện, ki m tra, đánh giá ho t động d y học t i trư ng THCS. ng th i đề xuất nội dung, cách thức tác động các gi i pháp qu n lý ho t động d y học cho học sinh THCS vùng Tây Nam ộ theo định hướng hình thành và phát tri n năng lực. Tiếp cận chức năng quản lý: Qu n lý ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh c n dựa trên các chức năng c b n của ho t động qu n l đ là: Lập kế ho ch, tổ chức, ki m tra và đánh giá ho t động d y học. Các chức năng này c n ph i được th hiện xuyên suốt trong quá trình qu n lý ho t động d y học của chủ th . Chủ th qu n lý ho t động d y học c n biết phối hợp một cách đ ng bộ, hài hoà và chặt chẽ các chức năng qu n lý trên trong quá trình qu n lý ho t động d y của giáo viên và qu n l môi trư ng d y học trư ng THCS. 4
4.2. Các phƣơng pháp nghiên cứu 4.2.1. Phương pháp nghiên cứu văn bản, tài liệu a. Mục đích nghiên cứu Phư ng pháp này được sử d ng nhằm m c đích tổng quan các nghiên cứu trên thế giới và Việt Nam về qu n lý ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh trư ng THCS. Trên c s tổng quan các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước luận án xác định phư ng pháp tiếp cận c s lý luận đ xây dựng khung lý thuyết của đề tài luận án. ây là c s quan trọng đ xây dựng bộ công c nghiên cứu thực tiễn của đề tài luận án. b. Nội dung nghiên cứu - Nghiên cứu các văn b n pháp quy của ng và Nhà nước, của c quan qu n lý giáo d c (Bộ GD& T S GD& T Ph ng GD& T). - Nghiên cứu các công trình khoa học trong và ngoài nước liên quan đến đề tài luận án. - Nghiên cứu các số liệu thứ cấp qua (báo cáo của c quan qu n lý giáo d c, các trư ng THCS …). - Nghiên cứu s n phẩm ho t động d y học của các trư ng THCS vùng Tây Nam Bộ. c. Cách thực hiện phương pháp Thu thập tài liệu trong và ngoài nước liên quan tới đề tài luận án; Dịch các tài liệu nước ngoài ra tiếng Việt; Phân tích đánh giá tổng quan các tài liệu. Từ phân tích các tài liệu xác định cách tiếp cận nghiên cứu cho luận án, các khái niệm công c của luận án, nội dung lý luận về ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh THCS và qu n lý ho t động này c ng như các yếu tố nh hư ng tới qu n lý ho t động này, xác định các ch báo đ xây dựng bộ công c nghiên cứu của luận án. 4.2.2. Phư ng pháp điều tra b ng h i; 4.2.3. Phư ng pháp ph ng vấn sâu; 4.2.4. Phư ng pháp tổng kết kinh nghiệm; 4.2.5. Phư ng pháp xin kiến chuyên gia; 4.2.6. Phư ng pháp thử nghiệm sư ph m; 4.2.7. Phư ng pháp xử lý số liệu bằng thống kê toán học. Các phư ng pháp nghiên cứu thực tiễn sẽ được trình bày c th t i chư ng 3 và chư ng 4 của luận án. 4.3. Giả thuyết nghiên cứu Qu n lý ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh các trư ng THCS v ng Tây Nam ộ là nhiệm v quan trọng hàng đ u của các nhà trư ng. Tuy nhiên qu n l ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh các trư ng THCS v ng 5
Tây Nam ộ chưa được thực hiện tốt dẫn tới sự h n chế về hiệu qu ho t động này. Nghiên cứu đề xuất và áp d ng các gi i pháp qu n l ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh các trư ng THCS v ng Tây Nam ộ theo tiếp cận phối hợp giữa tiếp cận chức năng qu n l và tiếp cận năng lực nhằm tác động vào khâu yếu đ phát hiện từ thực tr ng ph hợp với đặc đi m tâm l lứa tuổi học sinh THCS ph hợp với các điều kiện thực tế của nhà trư ng THCS sẽ th c đẩy các ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh các trư ng THCS được tri n khai hiệu qu từ đ nâng cao hiệu qu học tập của học sinh THCS v ng Tây Nam ộ. 5. Đóng góp về khoa học của luận án 5.1. Về mặt lý luận Luận án đ xây dựng được khung lý thuyết nghiên cứu qu n lý ho t động d y học t i trư ng THCS theo tiếp cận năng lực học sinh. Trong đ g m có các khái niệm, các vấn đề lý luận về ho t động d y học t i trư ng THCS theo tiếp cận năng lực học sinh, qu n lý ho t động d y học t i trư ng THCS theo tiếp cận năng lực học sinh, các yếu tố nh hư ng tới qu n lý ho t động d y học t i trư ng THCS theo tiếp cận năng lực học sinh. Từ cách tiếp cận năng lực và chức năng qu n l nghiên cứu đ c th hóa những nội dung qu n lý như lập kế ho ch, tổ chức, ch đ o, ki m tra đánh giá ho t động d y học t i trư ng THCS theo tiếp cận năng lực học sinh c b n là phù hợp với chủ th qu n lý trư ng THCS và đối tượng qu n lý là học sinh THCS. 5.2. Về mặt thực tiễn Luận án đ phân tích đánh giá được thực tr ng ho t động d y học, qu n l ho t động d y học các yếu tố nh hư ng tới qu n l ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh trư ng THCS vùng Tây Nam Bộ. Qu n l ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh trư ng THCS vùng Tây Nam Bộ đ được quan tâm thực hiện. Tuy nhiên vẫn c n một số h n chế và bật cập trong việc thực hiện các nội dung qu n l lập kế ho ch tổ chức ch đ o ki m tra đánh giá qu n l ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh trư ng THCS vùng Tây Nam Bộ Nghiên cứu đ phát hiện ra những đi m yếu h n chế các nội dung qu n l này và nhận diện r nguyên nhân của h n chế nhằm đề xuất được các gi i pháp qu n l ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh trư ng THCS vùng Tây Nam Bộ ph hợp và hiệu qu . Từ kết qu nghiên cứu l luận và thực tr ng luận án đ đề xuất được 6 gi i pháp qu n lý ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh các trư ng THCS vùng Tây Nam Bộ. Các gi i pháp đều phân tích c th về m c tiêu nội dung cách thức thực hiện điều kiện thực hiện m i biện pháp đ chuy n giao thực hiện trong thực tiễn. ặc biệt luận án đ xây dựng được các tiêu chí qu n lý ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh trư ng THCS vùng Tây Nam Bộ. Vì vậy hướng nghiên cứu đề tài có giá trị thực tiễn và cập nhật trong bối c nh đổi mới giáo d c phổ thông hiện nay. 6
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án 6.1. Về mặt lý luận Kết qu nghiên cứu của luận án góp ph n bổ sung một số vấn đề về lý luận qu n lý ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh trong nhà trư ng phổ thông nói chung và trư ng THCS nói riêng trong bối c nh đổi mới giáo d c hiện nay. Luận án đ xây dựng được các tiêu chí qu n lý ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh trư ng THCS. 6.2. Về mặt thực tiễn Các gi i pháp qu n lý ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh các trư ng THCS vùng Tây Nam Bộ trong đ c các tiêu chí qu n lý ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh trư ng THCS được luận án đề xuất tác động vào các mặt: lập kế ho ch tổ chức ch đ o ki m tra đánh giá ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh các trư ng THCS vùng Tây Nam Bộ sẽ c tác động quyết định đến kết qu ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh các trư ng THCS vùng Tây Nam Bộ hiện nay. Do vậy kết qu nghiên cứu của luận án c nghĩa thực tiễn to lớn đối với các ph ng Giáo d c và ào t o Hiệu trư ng các trư ng THCS v ng Tây Nam ộ trong qu n l ho t động d y học theo tiếp cận năng lực của học sinh. Các trư ng THCS v ng Tây Nam bộ c th áp d ng các gi i pháp của luận án trong qu n l ho t động d y học của nhà trư ng hiện nay. Kết qu nghiên cứu của luận án có th dùng làm tài liệu tham kh o cho cha mẹ học sinh có con học cấp THCS trong việc phối hợp với nhà trư ng đ giáo d c, nâng cao năng lực học tập cho học sinh. 7. Kết cấu của luận án Ngoài ph n m đ u, kết luận, khuyến nghị, danh m c các công trình công bố, tài liệu tham kh o và ph l c, nội dung chính của luận án được trình bày trong 4 chư ng: Chư ng 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu về qu n lý ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh; Chư ng 2: C s lý luận về qu n lý ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh các trư ng THCS; Chư ng 3: Thực tr ng qu n lý ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh các trư ng THCS vùng Tây Nam Bộ; Chư ng 4: Gi i pháp qu n lý ho t động d y học theo tiếp cận năng lực học sinh các trư ng THCS vùng Tây Nam Bộ. 7
Chƣơng 1 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC HỌC SINH 1.1. Những nghiên cứu về hoạt động dạy học theo tiếp cận năng lực học sinh 1.1.1. Ở nước ngoài Những nghiên cứu nước ngoài về ho t động d y học cho thấy c các hướng nghiên cứu chính sau: D y học định hướng nội dung; d y học lấy ngư i học làm trung tâm; d y học định hướng gi i quyết vấn đề; d y học định hướng ho t động; d y học định hướng kết qu đ u ra và d y học theo tiếp cận năng lực;… Dưới đây là kết qu c th của các hướng nghiên cứu. - Dạy học hướng vào người học Tư tư ng nhấn m nh vai trò tích cực chủ động của ngư i học xem ngư i học là chủ th của quá trình giáo d c xuất hiện từ thế kỷ thứ XVII: J.A.Cômenxki (1592 - 1670) cho rằng: Giáo dục có mục đích đánh thức năng lực nhạy cảm, phán đoán đúng, phát triển nhân cách,…Hãy tìm ra phương pháp cho phép giáo viên dạy ít hơn, học sinh học nhiều hơn, dẫn theo [40]. ặc biệt ông cho rằng: Cái gì không qua cảm giác ban đầu của trẻ em thì sẽ không đọng lại trong đầu óc của chúng, dẫn theo [70]. ây là một quan đi m học thuật tiến bộ mang tính duy vật và tiệm cận với tư tư ng tiến bộ là ho t động d y học theo cách tiếp cận năng lực học sinh qua đ phát huy cao độ tính tích cực ho t động học tập của học sinh dưới sự gi p đ của giáo viên. J. H. Pétxtalôdi (1746 - 1827) xây dựng l luận d y học xuất phát từ quan niệm về nhận thức cho rằng: Quá trình nhận thức b t đ u từ c m giác tri giác quá trình d y học ph i dựa vào sự quan sát vào kinh nghiệm đ đi đến khái quát h a và r t ra kết luận. Ông đánh giá rất cao vai tr của c m giác tri giác trong quá trình nhận thức. Theo ông ho t động d y học trước hết ph i gi p cho học sinh tích l y được vốn tri thức dựa trên c s kinh nghiệm c m tính. Sau đ phát tri n những năng lực trí tuệ như ông n i: Phát triển năng lực trí tuệ chứ không phải là chỉ làm giàu trí óc bằng biểu tượng dẫn theo [70]. Những công trình nghiên cứu của J. Dewey (1938) và C. Rogers (1969) đ làm c s cho d y học hướng vào ngư i học: C. Rogers đ đề cao nhu c u lợi ích của ngư i học. Từ đ đề xuất việc đ ngư i học lựa chọn nội dung học tự tìm t i nghiên cứu [91]. Rogers nghiên cứu về mô hình tổ chức ho t động d y đ đề cập đến: (1) M c đích ho t động d y học t o một môi trư ng thuận lợi cho việc tiếp thu tri thức của ngư i học; (2) Tổ chức ho t động d y học theo mô hình mặt đối mặt giữa ngư i 8
học với nhau đ đối tho i trao đổi; (3) Kỹ thuật d y học cho phép ngư i học lựa chọn những phư ng pháp lập luận riêng từ những n lực cá nhân mà gi i quyết nhiệm v học tập; lôi cuốn sự tham gia của ngư i học bằng cách tôn trọng những th c m c những kiến đối lập và sử d ng ch ng t o sức th c đẩy cho bài học; về kết qu d y học cho phép ngư i học xác lập các chuẩn đánh giá mức tiến bộ của mình dẫn theo [42], [93]. J. Dewey với quan đi m giáo d c thực d ng th hiện trong nhiều tác phẩm nổi bật là Dân chủ và giáo dục” (1916) [94]. Trong đ ông chủ trư ng một nền giáo d c g n liền lý thuyết với thực tiễn Giáo dục chính là bản thân cuộc sống” (Education is life itself). ây là tư tư ng cấp tiến, th hiện rõ tính dân chủ, mang tính cách m ng trong giáo d c, ho t động d y học hướng vào ngư i học; phát huy vai trò tích cực học tập giữa các cá nhân với cộng đ ng khi thực hiện quá trình d y học lúc bấy gi . - Dạy học định hướng giải quyết vấn đề Thuật ngữ D y học nêu vấn đề” xuất phát từ thuật ngữ Orixtic” hay còn gọi là phư ng pháp phát kiến tìm t i. D y học nêu vấn đề” xuất hiện từ cuối thế kỷ XIX đ u thế kỷ XX nhưng bấy gi ch được coi là một phư ng pháp nghiên cứu. ến giữa thế kỷ XX, nh vào kết qu tìm kiếm từ thực tiễn sư ph m nhà trư ng phổ thông của các nước Liên Xô (c ) a Lan và một số nước khác D y học nêu vấn đề” đ tr thành một hệ thống lý luận. D y học nêu vấn đề là quan đi m, là ki u d y học nhằm kh c ph c d y học giáo điều, truyền th một chiều. Trên c s xây dựng tình huống có vấn đề và hướng dẫn ngư i học gi i quyết vấn đề, giáo viên phát tri n tư duy biện chứng tư duy sáng t o cho ngư i học, hình thành và rèn luyện phẩm chất của ngư i học: độc lập, ý chí, sáng t o. Những năm 70 - 80 của thế kỷ XX đ xuất hiện công trình nghiên cứu có tính chất nền t ng về D y học nêu vấn đề”. là công trình nghiên cứu của các nhà khoa học, tâm lý học, giáo d c học: M. I. Mackmutov đ đưa ra đ y đủ c s lý luận của phư ng pháp d y học gi i quyết vấn đề. Trên thế giới c ng c rất nhiều nhà khoa học, nhà giáo d c nghiên cứu như: M. N. Xcatlin, A. M. Machiuskin, I. A. Lecne, A. V. Pê trôpski …dẫn theo [1]. Các nhà khoa học này đ nêu lên phư ng án tìm t i phát kiến trong d y học nhằm hình thành năng lực nhận thức của học sinh bằng cách đưa học sinh vào ho t động tìm kiếm ra tri thức, học sinh là chủ th của ho t động học, là ngư i sáng t o ra ho t động học. ây c th là một trong những c s lý luận của d y học phát hiện và gi i quyết vấn đề. Trước những thành tựu mới mẻ về lý luận D y học nêu vấn đề” nhiều nước trên thế giới đ vận d ng vào gi ng d y và đánh giá là có kết qu cao h n d y học truyền thống. - Dạy học định hướng hoạt động Thế kỷ XIX - XX chứng kiến sự phát tri n m nh mẽ của các lý thuyết tâm lý 9