ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-----------------------------------------------------
NGUYỄN THỊ THUẦN
CẢM HỨNG PHÊ PHÁN
TRONG TIỂU THUYẾT MA VAN KHÁNG
LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC
Hà Nội-2013
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-----------------------------------------------------
NGUYỄN THỊ THUẦN
CẢM HỨNG PHÊ PHÁN
TRONG TIỂU THUYẾT MA VAN KHÁNG
Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành: Lí luận văn học
Mã số: 60 22 01 20
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS Nguyễn Văn Nam
Hà Nội-2013
MỤC LỤC
A. MỞ ĐẦU .................................................................................................. 1
1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................... 1
2. Lịch sử vấn đề ........................................................................................... 2
3. Phƣơng pháp nghiên cứu ......................................................................... 5
4. Đối tƣợng, mục đích, phạm vi nghiên cứu .............................................. 5
5. Cấu trúc đề tài .......................................................................................... 6
B. NỘI DUNG ............................................................................................... 7
Chƣơng 1: CẢM HỨNG PHÊ PHÁN TRONG VĂN HỌC VIỆT NAM
VÀ SÁNG TÁC CỦA MA VĂN KHÁNG .................................................. 7
1.1. Những biến đổi của văn học Việt Nam sau 1975 .................................. 7
1.2. Sự gia tăng tỷ trọng của cảm hứng phê phán trong văn học và trong
tiểu thuyết Việt Nam đƣơng đại ................................................................ 14
1.3. Hành trình sáng tạo của Ma văn Kháng ............................................ 22
1.3.1. Vài nét về cuộc đời Ma Văn Kháng..................................................... 22
1.3.2. Đóng góp của Ma Văn Kháng đối với văn học thời kỳ đổi mới ........... 26
Tiểu kết: ...................................................................................................... 28
Chƣơng 2: NHỮNG BIỂU HIỆN CỦA CẢM HỨNG PHÊ PHÁN
TRONG TIỂU THUYẾT MA VĂN KHÁNG .......................................... 29
2. 1. Sự xuống cấp của đạo đức và văn hóa trong các quan hệ xã hội ............ 29
2.1.1. Cái ác thể hiện qua mỗi con người trong các mối quan hệ xã hội ....... 29
2.1.2. Cái ác thể hiện qua mối quan hệ trong tình yêu và hạnh phúc gia đình ...... 34
2.2. Báo động về sự suy thoái của nhân cách con ngƣời ........................... 39
2.2.1. Con người bị tha hóa vì đồng tiền và lòng tham ................................. 40
2.2.2. Nhân vật trí thức bị tha hóa về nhân cách .......................................... 44
2.2.3. Trí thức giả danh, những người đội lốt trí thức nhưng bất tài, vô dụng ....... 46
2.3. Cái thiện đem lại sắc thái lạc quan cho cảm hứng phê phán ............ 54
2.3.1. Những người trí thức có tài năng và phẩm chất cao đẹp .................... 54
2.3.2. Những phẩm chất cao đẹp của những con người bình dị .................... 65
Tiểu kết: ...................................................................................................... 69
Chƣơng 3: CÁC PHƢƠNG THỨC BIỂU HIỆN CỦA CẢM HỨNG
PHÁN TRONG TIỂU THUYẾT CỦA MA VĂN KHÁNG ..................... 70
3.1. Nghệ thuật xây dựng nhân vật ............................................................ 70
3.1.1. Sự hài hòa thống nhất giữa ngoại hình và tính cách nhân vật ............ 70
3.1.2. Nghệ thuật khắc họa nội tâm nhân vật ............................................... 71
3.2. Nghệ thuật sử dung ngôn ngữ ............................................................. 74
3.2.1. Ngôn ngữ dung dị đời thường tươi rói sự sống ................................... 76
3.2.2. Sử dụng thành ngữ, tục ngữ một cách khéo léo, tự nhiên .................... 77
3.3.3 Ngôn ngữ mang màu sắc dung tục của những nhân vật phản diện ............. 81
3.2.4 Ngôn ngữ giàu tính biểu cảm giản dị mà trong sáng ........................... 86
3.3. Giọng điệu ............................................................................................ 90
3.3.1. Thế nào là giọng điệu nghệ thuật? ...................................................... 90
3.3.2 Triết lý, triết luận................................................................................. 91
3.3.3 Trữ tình thiết tha, sâu lắng .................................................................. 96
3.3.4. Mỉa mai, châm biếm ......................................................................... 101
3.3.5 Thương cảm, xót xa ........................................................................... 106
Tiểu kết: .................................................................................................... 112
C. PHẦN KẾT LUẬN .............................................................................. 113
D. TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................... 115
1
A. MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Nhà văn Ma Văn Kháng (sinh ngày 01 tháng 12 năm 1936 tại
làng Kim Liên, Đống Đa, Hà Nội) tên thật là Đinh Trọng Đoàn. Ông là đảng
viên Đảng Cộng sản Việt Nam, từng là giáo viên cấp hai, dạy môn Văn ở một
tỉnh tại Việt Bắc. Ông cũng là hội viên Hội Nhà văn Việt Nam từ năm 1974.
Từ năm 1976 đến nay, ông công tác tại Hà Nội, đã từng là Tổng biên tập, Phó
Giám đốc Nhà xuất bản Lao động. Từ tháng 3 năm 1995, ông là Tổng biên
tập tạp chí Văn học Nước ngoài của Hội Nhà văn Việt Nam. Ma Văn Kháng
là một nhà văn lớn trong dòng văn học dân tộc, ông đã miệt mài cống hiến
cho nền văn học nước nhà với hàng chục cuốn tiểu thuyết, hàng trăm truyện
ngắn có ý nghĩa. Những tác phẩm của ông, đặc biệt là những tiểu thuyết là
đóng góp to lớn đối với văn học Việt Nam hiện đại và để lại dấu ấn riêng của
Ma Văn Kháng trên con đường sáng tạo nghệ thuật.
1.2. Ma Văn Kháng là một trong những nhà văn có công đầu tiên mở
đường cho sự nghiệp đổi mới văn học. Vào những năm đầu 80 của thế kỷ XX,
nhiều sáng tác của Ông đã "nhìn thẳng vào sự thật, nói rõ sự thật", từ đó tạo
nên những cuộc tranh luận sôi nổi trên các diễn đàn văn học. Sáng tác ở cả hai
thời kỳ với nhiều cuốn tiểu thuyết khác nhau bản thân chính các tiểu thuyết
của Ma Văn Kháng đã thể hiện rõ nhất quá trình đổi mới của văn học nước
nhà. Trước và sau đổi mới sáng tác của ông có nhiều thay đổi về nội dung,
quan điểm sáng tác, cách nhìn hiện thực. Quan sát các tiểu thuyết của Ma Văn
Kháng cho phép chúng ta có một cái nhìn chân thực và chính xác hơn quá
trình các nhà văn tự đổi mới chính mình để tiếp cận cuộc sống được sâu sắc
chân xác hơn.
1.3. Do vị trí, tầm quan trọng của thể loại, tiểu thuyết nói chung tiểu
thuyết đổi mới nói riêng được xem là một thể loại năng động và linh hoạt
nhất. Với tính chất tổng hợp cao, tiểu thuyết vừa có khả năng bao quát hiện
