Luận văn Thạc sĩ Luật kinh tế: Giải quyết tranh chấp về chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất từ thực tiễn Tòa án nhân dân tỉnh Thái Nguyên

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

PHAN THỊ PHƯỢNG

GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP VỀ CHIA DI SẢN

THỪA KẾ LÀ QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT TỪ THỰC TIỄN

TÒA ÁN NHÂN DÂN TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT KINH TẾ

Hà Nội - 2019

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

PHAN THỊ PHƯỢNG

GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP VỀ CHIA DI SẢN

THỪA KẾ LÀ QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT TỪ THỰC TIỄN

TÒA ÁN NHÂN DÂN TỈNH THÁI NGUYÊN

Ngành:Luật Kinh tế

Mã số: 8.38.01.07

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC

TS. BÙI NGỌC CƯỜNG

Hà Nội - 2020

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam kết đây là công trình nghiên cứu độc lập của cá nhân tôi

với sự hướng dẫn khoa học của TS. Bùi Ngọc Cường, tất cả các tài liệu đã

được công bố đầy đủ, nội dung của Luận văn là trung thực.

Học viên

Phan Thị Phượng

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành chương trình cao học và nghiên cứu đề tài luận văn

này, tôi xin chân thành cảm ơn sự giảng dạy nhiệt tình của các thầy giáo, cô

giáo – Học viện khoa học xã hội.

Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn chân thành đến thầy giáo

hướng dẫn khoa học: TS. Bùi Ngọc Cường, người đã dành nhiều thời gian,

tâm huyết tận tình hướng dẫn và động viên tôi trong suốt quá trình nghiên

cứu, hoàn thành luận văn.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới các thầy cô trong Hội đồng chấm luận

văn đã dành nhiều thời gian và công sức chỉ bảo, giúp đỡ tôi trong quá trình

hoàn thành luận văn này.

Học viên

Phan Thị Phượng

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ................................................................................................ 1

Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ GIẢI QUYẾT TRANH

CHẤP CHIA DI SẢN THỪA KẾ LÀ QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT ..... 7

1.1. Khái quát tranh chấp về chia di sản thừa kế là quyền sử dụng

đất .................................................................................................... 7

1.2. Pháp luật giải quyết tranh chấp về chia di sản thừa kế là quyền

sử dụng đất .................................................................................... 18

1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc giải quyết tranh chấp về chia di

sản thừa kế là quyền sử dụng đất .................................................. 24

Chương 2: PHÁP LUẬT GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP VỀ CHIA

DI SẢN THỪA KẾ LÀ QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT VÀ THỰC TIỄN

HOẠT ĐỘNG XÉT XỬ CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN TỈNH THÁI

NGUYÊN .............................................................................................. 29

2.1. Nội dung cơ bản pháp luật giải quyết tranh chấp về chia di sản

thừa kế là quyền sử dụng đất ........................................................ 29

2.2. Thực tiễn hoạt động xét xử tranh chấp về chia di sản là quyền

sử dụng đất tại Tòa án Nhân dân tỉnh Thái Nguyên ..................... 49

2.3. Những kết quả đạt được và hạn chế còn tồn tại trong giải quyết

tranh chấp về chia di sản là quyền sử dụng đất ............................ 54

Chương 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM HOÀN THIỆN PHÁP

LUẬT VÀ NÂNG CAOHIỆU QUẢ ÁP DỤNG PHÁP LUẬT GIẢI

QUYẾT TRANH CHẤP VỀ CHIA DI SẢN THỪA KẾ LÀ QUYỀN

SỬ DỤNG ĐẤT .................................................................................... 61

3.1. Yêu cầu hoàn thiện các quy định pháp luật giải quyết tranh chấp

về chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất ................................. 61

3.2. Giải pháp hoàn thiện pháp luật giải quyết tranh chấp về chia di

sản thừa kế là quyền sử dụng đất .................................................. 63

3.3. Giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật giải quyết tranh

chấp về chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất ......................... 66

KẾT LUẬN .......................................................................................... 71

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................... 73

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

BLDS Bộ luật dân sự

BLTTDS Bộ luật Tố tụng Dân sự

QSDĐ Quyền sử dụng đất

TAND Tòa án Nhân dân

UBND Ủy ban Nhân dân

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Thừa kế là một trong những hình thức chuyển giao tài sản lâu đời, xuất

hiện gần như ngay sau khi con người bắt đầu có sự chiếm hữu tư nhân về tư

liệu sản xuất. Hiện nay, thừa kế đã trở thành quyền con người được pháp luật

bảo vệ. Trước tiên, đây là quyền mang tính Hiến định: “Quyền sở hữu tư

nhân và quyền thừa kế được pháp luật bảo hộ”[16].Thừa kế tài sản là một

chế định pháp luật quan trọng trong Bộ luật dân sự Việt Nam 2015 (BLDS),

thể hiện sự bảo hộ của Nhà nước đối với quyền sở hữu tài sản riêng của cá

nhân. Di sản thừa kế của công dân được để lại rất phong phú về chủng loại,

đa dạng về tính năng sử dụng bao gồm: động sản, bất động sản (BĐS). Theo

quy định của pháp luật Việt Nam, quyền sử dụng đất (QSDĐ) cũng được xác

định là di sản thừa kế khi người sử dụng đất (người SDĐ) chết. Tính nhân

văn trong các quy định về thừa kế QSDĐ thể hiện nước ta là quê hương của

nghề trồng lúa nước truyền thống,đã bao đời nay, con người Việt Nam gắn

bó máu thịt với mảnh đất canh tác, họ sinh ra lớn lên và trưởng thành từ chính

mảnh đất đó. Cha mẹ nuôi dưỡng con cái, lớn lên con cái có nghĩa vụ phụng

dưỡng, chăm sóc ông bà, cha mẹ cũng chính từ mảnh đất này. Vì vậy, việc

pháp luật công nhận thừa kế QSDĐ là sự ghi nhận truyền thống mang đậm

tính nhân văn tốt đẹp của người Việt Nam, đó là đất đai được chuyển giao từ

thế hệ này sang thế hệ khác tiếp tục sử dụng, là sự tiếp nối truyền thống cần

cù, chăm chỉ lao động của người nông dân và đảm bảo cho đất đai được sử

dụng ổn định, liên tục, lâu dài và có hiệu quả, tránh gây xáo trộn trong quá

trình SDĐ.

Trên cơ sở đất đai thuộc sở hữu toàn dân, do Nhà nước đại diện chủ

sở hữu, chế định về thừa kế QSDĐ được xây dựng và hoàn thiện. Luật đất

đai 2013 có các quy định về quyền thừa kế QSDĐ. Tiếp đó, BLDS năm 2015

cũng dành một chương đề cập về thừa kế QSDĐ dưới góc độ quyền tài sản

tư của cá nhân.

Tuy nhiên hiện nay cùng với sự tăng trưởng nhanh chóng của nền kinh

tế, đất đai ngày càng trở nên có giá trị và người dân nhận thức được sâu sắc

về giá trị của đất dẫn đến việc thừa kế QSDĐ cũng phát sinh nhiều tranh

chấp, khiếu kiện phức tạp. Hậu quả của tranh chấp về chia di sản thừa kế là

QSDĐ để lại rất nặng nề, không chỉ phá vỡ sự ổn định, không khí hòa thuận,

đầm ấm trong gia đình, gây ra sự mâu thuẫn, mối bất hòa giữa anh chị em

ruột, họ hàng với nhau mà còn lôi kéo cả gia đình, dòng họ lao vào cuộc

chiến pháp lý kéo dài… Để khắc phục những tồn tại, bất cập và nâng cao

hiệu quả việc áp dụng pháp luật trong giải quyết tranh chấp chia di sản thừa

kế là QSDĐ tại TAND tỉnh Thái Nguyên thì cần phải có sự nghiên cứu, đánh

giá một cách đầy đủ, hệ thống, toàn diện về vấn đề này.

Với những lý do trên, học viên đã lựa chọn đề tài: “Giải quyết tranh

chấp về chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất từ thực tiễn Tòa án nhân

dân tỉnh Thái Nguyên” làm luận văn thạc sĩ luật học.

2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài

Tại Việt Nam đã có nhiều công trình, bài viết nghiên cứu vềgiải quyết

tranh chấp về chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất dưới mức độ cử nhân

luật, thạc sỹ luật học, tiến sỹ luật học, giáo trình giảng dạy môn pháp luật có

liên quan và một số bài đăng trên tạp chí chuyên ngành. Cụ thể như:

Cuốn sách "Tìm hiểu về pháp luật thừa kế" của Mai Văn Duẩn, xuất

bản năm 2003;

TS. Phùng Trung Tập – thừa kế theo pháp luật của công dân Việt Nam

từ năm 1945 đến nay, Nxb Tư pháp, Hà nội -2004;Tưởng Duy Lượng- Bình

luận về một số vụ án hôn nhân và gia đình, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội-

2005; "Pháp luật về thừa kế quyền sử dụng đất theo Luật đất đai năm 2003

và Bộ luật dân sự năm 2005", Luận văn thạc sỹ luật học của Nguyễn Văn

Phước (2007), trường Đại học Luật Tp. Hồ Chí Minh; "Những vướng mắc

khi áp dụng chế định thừa kế" của Th.S Nguyễn Văn Mạnh, Tạp chí lập pháp

số 7/2008; Luận án Tiến sĩ Luật học của Phạm Văn Tuyết về chế định thừa

kế theo di chúc, TS. Phùng Trung Tập- Luật thừa kế Việt Nam, Nxb Hà Nội

-2008; "Về một vụ án tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất có nhiều quan

điểm giải quyết khác nhau" của ThS. Lê Văn Luật, tạp chí Dân chủ và Pháp

luật số 10 (211) năm 2009... "Một số vướng mấc trong giải quyết tranh chấp

chia thừa kế theo pháp luật mà có một phần di sản thừa kế là quyền sử dụng

đất và tài sản trên đất đã hết thời hiệu" của Nguyễn Ánh Dương, tạp chí Tòa

án nhân dân kỳ II tháng 12/2013 (số 24); "Pháp luật về thừa kế quyền sử

dụng đất", Luận văn thạc sỹ luật học của Lê Hoàng Anh, trường Đại học

Luật Hà Nội (2013); "Pháp luật vềgiải quyết tranh chấp về chia di sản thừa

kế là quyền sử dụng đất tại thành phố Hà Nội"¸ Luận văn thạc sỹ luật học

của Nguyễn Thị Hương, Trường đại học Luật Hà Nội, năm 2014; "Thời hiệu

khởi kiện giải quyết tranh chấp thừa kế từ thực tiễn xét xử của Tòa án nhân

dân tại Thành phố Hồ Chí Minh", luận văn thạc sỹ luật học của Phan Mạnh

Cường, Viện hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam, năm 2015; "Pháp luật về

quyền thừa kế quyền sử dụng đất", khóa luận tốt nghiệp của Lê Mỹ Duyên,

trường Đại học Luật Hà Nội (2016)... các tập hệ thống hóa văn bản pháp luật

về dân sự, hôn nhân và gia đình nói chung và thừa kế QSDĐ nói riêng của

Tòa án nhân dân tối cao; các tập công bố phán quyết của Tòa án về xét xử

phúc thẩm, giám đốc thẩm các vụ án dân sự của Toà án nhân dân tối cao

(trong đó có các vụ án về tranh chấp thừa kế QSDĐ),…

Ngoài ra, nghiên cứu tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất nói chung

có nhiều luận văn cử nhân, cao học đã đề cập đến ở nhiều mức độ, phạm vi

khác nhau.

Tuy nhiên, tìm hiểu, đánh giá pháp luật về giải quyết tranh chấp đất

đai tư thực tiễn của TAND tỉnh Thái Nguyên một cách hệ thống, thì chưa có

công trình ở cấp độ thạc sĩ Luật học.

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

3.1. Mục đích nghiên cứu

Mục đích của đề tài là tập trung nghiên cứugiải quyết tranh chấp về

chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất theo các quy định của Luật đất đai,

Bộ luật Dân sự... Qua đó chỉ ra đượcgiải quyết tranh chấp về chia di sản thừa

kế là quyền sử dụng đất tại TAND tỉnh Thái Nguyên còn tồn tại, sai sót và

đồng thời đưa ra những bất cập thiếu sót của luật để đề xuất, kiến nghị, giải

pháp nhằm nâng cao hiệu quả giải quyết và xét xử của Tòa án đồng thời hoàn

thiện các quy định của pháp luật về giải quyết thừa kế quyền sử dụng đất tại

Việt Nam hiện nay.

3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Từ mục đích nghiên cứu trên, luận văn có những nhiệm vụ chủ yếu

Nghiên cứu, đánh giá thực trạng công tác giải quyết, xét xử về tranh chấp

thừa kế quyền sử dụng đất và thực tiễn giải quyết tại TAND tỉnh Thái Nguyên.

Đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật về giải quyết thừa kế quyền sử

dụng đất và thực tiễn giải quyết tại TAND tỉnh Thái Nguyên.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

4.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của luận văn bao gồm: các quy định của pháp

luật hiện hành về thừa kế,giải quyết tranh chấp về chia di sản thừa kế là

quyền sử dụng đất tại Tòa án.

4.2. Phạm vi nghiên cứu

Nội dung của luận văn không đi sâu nghiên cứu những quy định của

pháp luật về thừa kế mà chỉ tập trung nghiên cứu vềgiải quyết tranh chấp về

chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất tại Tòa án hai cấp tỉnh Thái Nguyên

từ năm 2014 đến năm 2018. Qua đó, phân tích đánh giá đối chiếu với những

quy định pháp luật có liên quan đếngiải quyết tranh chấp về chia di sản thừa

kế là quyền sử dụng đất theo Luật đất đai năm 2013, BLTTDS năm 2015,

BLDS năm 2015 và việcgiải quyết tranh chấp về chia di sản thừa kế là quyền

sử dụng đất tại Tòa án tại địa bàn tỉnh Thái Nguyên theo quy định của

BLTTDS.

Luận văn không nghiên cứu một loại đất ở nói riêng theo phân loại của

Luật đất đai mà nghiên cứugiải quyết tranh chấp về chia di sản thừa kế là

quyền sử dụng đất gồm đất ở, đất trồng cây hàng năm, đất trồng cây lâu năm

là di sản thừa kế, đối tượng tài sản được giải quyết trong tranh chấp thừa kế.

Thuật ngữ “Quyền sử dụng đất” sử dụng trong phạm vi luận văn này được

hiểu bao gồm ba loại đất nói trên.

5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu

Luận văn được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của Chủ nghĩa

Mác – Lê nin là chủ nghĩa duy vật lịch sử, duy vật biện chứng; tư tưởng Hồ

Chí Minh về Nhà nước và pháp luật, quan điểm của Đảng và Nhà nước Việt

Nam về cải cách tư pháp. Bên cạnh đó, luận văn sử dụng phương pháp nghiên

cứu khoa học như: So sánh, phân tích, tổng hợp, thống kê cùng được sử dụng

có chọn lọc để bình luận trong quá trình nghiên cứu.

Các số liệu của TAND tỉnh Thái Nguyên được tham khảo để việc

nghiên cứu toàn diện và sâu sắc hơn.

6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn

Lý luận: Kết quả nghiên cứu của luận văn là công trình nghiên cứu đề

cập một cách tương đối hệ thống và toàn diện vấn đề: Giải quyết tranh chấp

vè chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất tại Tòa án bằng các quy định Việt

Nam, qua đó, bổ sung thêm vào kho tàng lý luận của pháp luật dân sự, tố

tụng dân sự, luật đất đai … Góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt

Nam.

Về thực tiễn: Qua nghiên cứu “Giải quyết tranh chấp về chia di sản

thừa kế là quyền sử dụng đất từ thực tiễn Tòa án nhân dân tỉnh Thái Nguyên”

luận văn đã phân tích khái quát thực tiễn trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên nói

riêng để rút ra những nhận xét, đánh giá và nguyên nhân cơ bản, từ đó kiến

nghị hoàn thiện Bộ luật dân sự và Bộ luật tố tụng dân sự Việt Nam, đồng

thời đưa ra những giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng.

7. Kết cấu của luận văn

Ngoài phần mở đầu; kết luận; danh mục tài liệu tham khảo, nội dung

luận văn gồm ba chương với nội dung như sau:

Chương 1. Những vấn đề lý luận về giải quyết tranh chấp chia di sản

thừa kế là quyền sử dụng đất

Chương 2. Pháp luật giải quyết tranh chấp về chia di sản thừa kế là

quyền sử dụng đất và thực tiễn hoạt động xét xử của Tòa án Nhân dân tỉnh

Thái Nguyên

Chương 3. Một số giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao

hiệu quả áp dụng pháp luật giải quyết tranh chấp về chia di sản thừa kế là

quyền sử dụng đất

Chương 1

NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP

CHIA DI SẢN THỪA KẾ LÀ QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT

1.1. Khái quát tranh chấp về chia di sản thừa kế là quyền sử dụng

đất

1.1.1. Khái quát về thừa kế quyền sử dụng đất và chia di sản thừa

kế là quyền sử dụng đất

1.1.1.1. Khái niệm về thừa kế quyền sử dụng đất

Trong đời sống thực tiễn, tài sản do cá nhân làm ra thuộc sở hữu của

riêng họ. Pháp luật công nhận và bảo hộ quyền sở hữu tư nhân đối với tài

sản. Điều này có nghĩa là chủ sở hữu có toàn quyền chiếm hữu, sử dụng và

định đoạt tài sản của mình. Thậm chí trong trường hợp chết, họ cũng có toàn

quyền quyết định việc để lại tài sản của mình cho những người còn sống tiếp

tục chiếm hữu, sử dụng. Pháp luật gọi việc này là thừa kế. Theo Từ điển Luật

học do Viện khoa học Pháp lý, Bộ Tư pháp biên soạn: “Thừa kế làsự chuyển

dịch tài sản của người chết cho người còn sống. Thừa kế luôn gắn với sở

hữu. Sở hữu là yếu tố quyết định thừa kế và thừa kế là phương tiện để duy

trì, củng cố quan hệ sở hữu. Pháp luật quy định hai hình thức thừa kế: Thừa

kế theo di chúc và thừa kế theo pháp luật”.

Trong lĩnh vực đất đai, vấn đề thừa kế QSDĐ được đặt ra khi Luật đất

đai năm 1993 được ban hành. Việc ra đời chế định thừa kế QSDĐ nhằm đảm

bảo tính ổn định, lâu dài trong việc SDĐ của hộ gia đình, cá nhân và gắn kết

chặt chẽ người lao động với đất đai – tư liệu sản xuất quan trọng nhất. Vấn

đề thừa kế QSDĐ được giải quyết trong các công trình khoa học pháp lý cụ

thể:

- TheoTừ điển Luật học do Viện Khoa học Pháp lý, Bộ Tư pháp biên

soạn: “Thừa kế quyền sử dụng đất của người chết cho người còn sống. Ở

Việt Nam, với đặc thù đất đai thuộc sở hữu toàn dân mà Nhà nước là người

đại diện chủ sở hữu. Nhà nước giao quyền sử dụng đất cho các hộ gia đình,

cá nhân. Quyền sử dụng đất là quyền tài sản chung của hộ gia đình hoặc

quyền tài sản riêng của cá nhân. Bởi vậy, khi cá nhân hoặc thành viên trong

hộ gia đình chết thì quyền sử dụng đất của họ được để thừa kế theo di chúc

hoặc theo phápluật”

- Theo Từ điển Giải thích Thuật ngữ Luật học của trường Đại học Luật

Hà Nội: “Thừa kế quyền sử dụng đất: Chuyển quyền sử dụng đất của người

chết sang cho người thừa kế theo di chúc hoặc theo pháp luật phù hợp với

các quy định của BLDS và pháp luật về đất đai”

Như vậy, thừa kế QSDĐ là việc chuyển QSDĐ của người chết cho

người thừa kế theo di chúc hoặc theo pháp luật tuân theo các quy định của

BLDS và pháp luật đất đai.

1.1.1.2. Đặc điểm của thừa kế quyền sử dụng đất

Tìm hiểu về thừa kế QSDĐ cho thấy dạng thừa kế này mang một số

đặc điểm cơ bản sau đây:

(i) Thứ nhất, cũng giống như thừa kế các tài sản khác, thừa kế QSDĐ

bao giờ cũng gắn liền với một sự kiện pháp lý, đó là người SDĐ chết. Điều

này có nghĩa là thừa kế QSDĐ chỉ đặt ra khi người có QSDĐ chết.

Tuy nhiên, do tính chất đặc thù của chế độ sở hữu đất đai ở nước ta:

Đất đai thuộc sở hữu toàn dân do nhà nước đại diện chủ sở hữu. Nhà nước

giao đất cho hộ gia đình, cá nhân sử dụng ổn định lâu dài và họ được cấp

giấy chứng nhận QSDĐ. Vì vậy, trong trường hợp này, di sản để lại thừa kế

không phải là đất đai (vật) mà là QSDĐ (quyền sử dụng vật hay còn gọi là

vật quyền). Hơn nữa, do tính chất đặc thù của chế độ sở hữu toàn dân về đất

đai nên việc để lại thừa kế QSDĐ không chỉ tuân theo các quy định về thừa

kế của BLDS năm 2015 mà còn phải phù hợp với các quy định của pháp luật

đất đai được đề cập tại khoản 1 điều 106 Luật đất đai năm 2013.

(ii) Thứ hai, thừa kế QSDĐ là trường hợp đặc biệt của chuyển QSDĐ.

Tính đặc biệt này thể hiện ở các khía cạnh sau:

- Việc chuyển giao QSDĐ cho người khác luôn gắn liền với một sự

kiện pháp lý là người có QSDĐ chết.

- Người nhận QSDĐ trong trường hợp thừa kế QSDĐ không phải

nộp bất kì một khoản tiền nào cho người có QSDĐ chuyển giao cho mình.

- Sự chuyển dịch QSDĐ trong trường hợp thừa kế QSDĐ chỉ được

thực hiện trong phạm vi và đối tượng hẹp: Đó là những người có quan hệ

huyết thống; quan hệ hôn nhân; quan hệ nuôi dưỡng hoặc có nghĩa vụ kinh

tế trực tiếp với nhau.

(iii) Thứ ba, không phải bất cứ chủ thể SDĐ nào cũng có quyền để

thừa kế QSDĐ mà chỉ các chủ thể sau đây mới được pháp luật cho hưởng

quyền năng này:

- Hộ gia đình, cá nhân SDĐ không phải là đất thuê.

- Hộ gia đình, cá nhân được nhà nước cho thuê đất trước ngày

1/7/2004 (ngày Luật đất đai năm 2003 có hiệu lực thi hành) mà đã trả tiền

thuê đất cho cả thời gian thuê hoặc đã trả trước tiền thuê đất cho nhiều năm

mà thời hạn thuê đất đã được trả tiền còn lại ít nhất là 5 năm.

- Hộ gia đình, cá nhân SDĐ được cơ quan nhà nước có thẩm quyền cho

phép chuyển mục đích SDĐ từ không thu tiền SDĐ sang đất có thu tiền SDĐ.

- Người Việt Nam định cư ở nước ngoài được mua nhà ở gắn liền với

QSDĐ tại Việt Nam.

(iv) Thứ tư, bên cạnh việc tuân thủ các quy định về thừa kế của BLDS

năm 2015, thừa kế QSDĐ còn phải thực hiện đúng các quy định tại khoản 1

điều 167 Luật đất đai năm 2013.

1.1.1.3. Phân loại thừa kế quyền sử dụng đất:

(i) Thừa kế theo di chúc

Theo quy định của luật dân sự, thừa kế theo di chúc được hiểu là sự

chuyển dịch tài sản của người chết cho người còn sống thông qua một di chúc.

Pháp luật công nhận quyền để lại thừa kế theo di chúc của công dân được xem

là việc thể hiện tôn trọng quyền định đoạt của chủ thể sử dụng đất. Theo đó, họ

hoàn toàn có thể thể hiện sự định đoạt này bởi hành vi pháp lý đơn phương, đó

là để lại di chúc. Di chúc được xem là sự thể hiện ý chí của người chết, qua đó,

họ có quyền chỉ định một người được thừa kế truất quyền hưởng thừa kế của

những người khác, phân định tài sản, giao nghĩa vụ tài sản cho những người

được thừa kế… Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là người để lại di chúc có

quyền để lại thừa kế cho bất kỳ ai và truất quyền hưởng thừa kế của bất kỳ ai,

mà cần phải tuân theo những quy định của pháp luật.

Người để lại di chúc cần tuân thủ những quy định của pháp luật về

hình thức và nội dung của di chúc, theo đó, di chúc thường được thể hiện

bằng văn bản và có những điều kiện nhất định để đảm bảo tính hợp pháp

như: người để lại di chúc minh mẫn, làm di chúc trên cơ sở tự nguyện… Thời

điểm có hiệu lực của di chúc là thời điểm mở thừa kế được đánh dấu bằng

sự kiện người để lại di chúc qua đời và để được hưởng thừa kế thì những

người thừa kế phải còn sống và thời điểm đó, di sản phải còn tồn tại.

Bên cạnh đó, người được hưởng thừa kế phải là một cá nhân xác định,

phải có tên trong di chúc. Tuy nhiên trên thực tế có những người mặc dù không

có tên trong di chúc nhưng vẫn được hưởng di chúc theo Điều 644 BLDS 2015,

bao gồm các trường hợp sau: “1. Con chưa thành niên, cha, mẹ, vợ, chồng; 2.

Con đã thành niên mà không có khả năng lao động”. Theo đó, những chủ thể

này được hưởng phần di sản bằng hai phần ba suất của người thừa kế theo pháp

luật nếu phần di sản được chia theo pháp luật mà không chỉ định họ hoặc chỉ

định cho họ hưởng ít hơn hai phần ba suất đó. Trừ trường hợp họ là người từ

chối di sản hoặc không có quyền hưởng di sản theo quy định tại Điều 621 hoặc

Khoản 1 Điều 620 BLDS 2015.

Một điều kiện quan trọng là đối với thừa kế theo di chúc thì người thừa

kế phải còn sống vào thời điểm mở thừa kế hoặc sinh ra và còn sống sau thời

điểm mở thừa kế nhưng đã thành thai trước thời điểm người để lại di sản qua

đời (Điều 613 BLDS 2015).

Như vậy, nhận thấy, Nhà nước luôn bảo đảm quyền tự do ý chí của

người thừa kế quyền sử dụng đất, tuy nhiên, sự tự do ấy phải nằm trong

khuôn khổ cho phép của pháp luật, hay nói cách khác là phù hợp với ý chí

của Nhà nước. Tuy nhiên, trên thực tế, không phải lúc nào người để lại di

sản cũng có thể thể hiện ý chí của mình, hoặc sự thể hiện đó là không phù

hợp với các quy định của pháp luật vì nhiều lý do khác nhau. Chính vì thế,

pháp luật có quy định nội dung thừa kế theo pháp luật.

(ii) Thừa kế theo pháp luật

Trường hợp thừa kế theo pháp luật đối với quyền sử dụng đất cũng có

nội dung tương tự và được xác định theo những quy định của Bộ luật Dân

sự. Hình thức này được áp dụng trong trường hợp thừa kế khi không có di

chúc, hoặc di chúc không hợp pháp, hoặc những người thừa kế theo di chúc

đều chết trước chết cùng thời điểm với người lập di chúc, hoặc người được

chỉ định trong di chúc không có quyền được hưởng di sản thừa kế. Thừa kế

theo pháp luật cũng được áp dụng với phần quyền sử dụng đất không được

định đoạt trong di chúc, hoặc liên quan đến phần di chúc không có hiệu lực

pháp luật, hoặc liên quan người được hưởng thừa kế theo di chúc, nhưng họ

không có quyền hưởng di sản, từ chối quyền hưởng di sản, chết trước hoặc

chết cùng thời điểm với người lập di sản.

Những người được thừa kế theo pháp luật là những người thuộc diện

thừa kế và hàng thừa kế theo quy định tại Điều 651 của BLDS 2015, thuộc

trường hợp thừa kế thế vị theo Điều 652 BLDS 2015, thuộc trường hợp nằm

trong quan hệ thừa kế giữa con nuôi và cha nuôi, mẹ nuôi và cha đẻ, mẹ đẻ theo

Điều 653, thuộc trường hợp nằm trong quan hệ thừa kế giữa con riêng và bố

dượng, mẹ kế theo Điều 654 . Theo quy định tại Điều 651 của BLDS 2015,

những người thừa kế theo pháp luật được quy định theo thứ tự như sau:

Hàng thừa kế thứ nhất gồm: vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ

nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết;

Hàng thừa kế thứ hai gồm: ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại, anh

ruột, chị ruột, em ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người

chết là ông nội , bà nội, ông ngoại, bà ngoại;

Hàng thừa kế thứ ba gồm: cụ nội, cụ ngoại của người chết; bác ruột,

chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột của người chết; cháu ruột của người chết

mà người chết là bác ruột, chú ruột, cậu ruột , cô ruột, dì ruột , chắt ruột của

người chết mà người chết là cụ nội, cụ ngoại.

Những người thừa kế cùng hàng được hưởng phần di sản bằng nhau.

Những người ở hàng thừa kế sau chỉ được hưởng thừa kế, nếu không

còn ai ở hàng thừa kế trước do đã chết, không có quyền hưởng di sản, bị truất

quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản.

Trong trường hợp nếu người hưởng thừa kế chết trước người để lại di

sản, thì việc xác định những người thừa kế thế vị sẽ căn cứ theo Điều 652

của BLDS2015.

Như vậy, phạm vi của trường hợp thừa kế theo pháp luật hẹp hơn rất nhiều

so với trường hợp thừa kế theo di chúc. Việc đưa ra những quy định về thừa kế

theo pháp luật có ý nghĩa hạn chế việc để thừa kế một cách tràn lan, dẫn đến tình

trạng sử dụng không đúng quy hoạch, ảnh hưởng đến diện tích đất nông nghiệp,

tình trạng tích tụ đất đai thông qua các quan hệ chuyển quyền.

Nhận thấy, pháp luật dân sự cũng như pháp luật đất đai đã có điểm

thay đổi đáng kể khi không còn quy định các điều kiện cụ thể đối với từng loại

đất được đưa vào quan hệ thừa kế nữa. Nếu như BLDS năm 1995 đưa ra những

quy định về điều kiện được thừa kế sử dụng đất nông nghiệp để trồng cây hàng

năm, nuôi trồng thủy sản, đối với đất nông nghiệp để trồng cây lâu năm, đất

lâm nghiệp để trồng rừng, đất ở (Điều 740, Điều 741, Điều 742, Điều 743 của

BLDS năm 1995) thì đến Bộ luật Dân sự 2005 và hiện nay là Bộ luật Dân sự

2015 không còn những quy định cụ thể riêng biệt đối với từng loại đất này. Việc

phân chia như trước đây cũng như việc quy định về quyền tiếp tục sử dụng đất

của các thành viên trong hộ gia đình tại Điều 744 của BLDS năm 1995 thực

chất là có ý nghĩa thực tế rất hạn chế, đó là chưa kể đến quy định ở Điều 740

của BLDS năm 1995 đã tạo ra một sự bất hợp lí khi quy định về điều kiện được

thừa kế quyền sử dụng đất nông nghiệp để trồng cây hàng năm, nuôi trồng thủy

sản. Đó là một người thuộc đối tượng được hưởng thừa kế, tuy nhiên khi mở

thừa kế họ “không có điều kiện trực tiếp sử dụng đất đúng mục đích” như đang

ở trong quân ngũ, hay đang thực hiện nghĩa vụ đối với nhà nước, thì có chia

thừa kế quyền sử dụng đất trong trường hợp này cho họ hay không? Qua đó,

việc đưa ra cụm từ “sử dụng đất đúng mục đích” còn chưa rõ ràng, cụ thể, gây

ra những nhầm lẫn trên thực tế.

Nhận thức rõ những hạn chế này, Luật Đất đai 2013 đã xác định quyền

sử dụng đất là một loại tài sản, theo đó “Cá nhân có quyền để thừa kế quyền

sử dụng đất của mình theo di chúc hoặc theo pháp luật”. Bên cạnh đó, Hộ

gia đình được Nhà nước giao đất, nếu trong hộ có thành viên chết thì quyền

sử dụng đất của thành viên đó cũng được để thừa kế theo di chúc hoặc theo

pháp luật.

Như vậy, so với các quy định của pháp luật trước kia, phạm vi người

hưởng thừa kế quyền sử dụng đất hiện nay được mở rộng hơn. Điều này là

hoàn toàn phù hợp với thực tế khách quan của quan hệ thừa kế, đồng thời

cũng khẳng định được chính sách pháp luật linh hoạt, mềm dẻo của Nhà nước

ta.

1.1.2. Khái quát về tranh chấp về chia di sản thừa kế là quyền sử

dụng đất

1.1.2.1. Khái niệm, đặc điểm của tranh chấp về chia di sản thừa kế là

quyền sử dụng đất

Thực tiễn cuộc sống tồn tại nhiều loại tranh chấp khác nhau, tùy theo

lĩnh vực phát sinh, có thể được gọi là tranh chấp dân sự, tranh chấp thương

mại hay tranh chấp hành chính… Trong quan hệ đất đai có thể phát sinh

tranh chấp đất đai nói chung và các chanh trấp về chia di sản thừa kế là quyền

sử dụng đất nói riêng.

Theo Từ điển tiếng Việt phổ thông, “tranh chấp là đấu tranh, giằng co

khi có ý kiến bất đồng thường là trong vấn đề quyền lợi giữa 2 bên”. Trong

lĩnh vực đất đai, thuật ngữ tranh chấp đất đai đã được sử dụng theo Luật Đất

đai năm 1987 (tại các điều luật là Điều 9, Điều 21, Điều 22), Luật Đất đai

năm 1993, 2003 và hiện nay là 2013.

Theo giáo trình của Trường Đai họcLuật Hà Nội thì tranh chấp đất đai

nói chung là sự bất đồng, mâu thuẫn hay xung đột về lợi ích, về quyền và

nghĩa vụ giữa các chủ thể khi tham gia vào quan hệ pháp luật đất đai… các

chủ thể tranh chấp đất đai chỉ là chủ thể quản lý và sử dụng đất, không có

quyền sở hữu đối với đất đai.

Một quan điểm khác cho rằng: Tranh chấp đất đai là sự bất đồng, mâu

thuẫn giữa các chủ thể (sử dụng đất) trong việc xác định ai là người có quyền

sử dụng đối với một (hoặc những) thửa đất nhất định….

Hoặc tranh chấp đất đai là mọi tranh chấp phát sinh trong quan hệ đất

đai bao gồm tranh chấp về quyền sử dụng đất, tranh chấp về tài sản gắn liền

với đất … Quan điểm này được nhiều cơ quan có thẩm quyền giải quyết chấp

nhận. Khoản 24, Điều 3, Luật Đất đai năm 2013 lại tiếp tục giữ nguyên cách

quy định như trên, chỉ có sự thay đổi về cách sử dụng thuật ngữ: “Tranh chấp

đất đai là tranh chấp về quyền, nghĩa vụ của người sử dụng đất giữa hai hoặc

nhiều bên trong quan hệ đất đai”.

Như vậy, Tranh chấp đất đai nói chung ở nước ta theo quy định của

phápluật có thể hiểu là tranh chấp về quyền, nghĩa vụ của những người

sửdụng đất trong việc xác định chủ thể nào có quyền sử dụng đối với diện

tích đất tranh chấp.

Do đó, có thể hiểu tranh chấp về chia di sản thừa kế là quyền sử dụng

đất là những tranh chấp về quyền và nghĩa vụ của những người thừa kế trong

việc xác định chủ thể nào có quyền sử dụng đối với diện tích đất là di sản

thừa kế.

Tranh chấp về chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất ngoài những

đặc điểm chung của thừa kế quyền sử dụng đất như phân tích tại mục 1.1.1.2

của luận văn, còn có những đặc điểm sau:

Thứ nhất, đối tượng tranh chấp là quyền sử dụng đất, là di sản của

người đã mất để lại. Do tính chất đặc thù của chế độ sở hữu toàn dân về đất

đai nên việc để lại thừa kế ở đây là QSDĐ, không chỉ tuân theo các quy định

về thừa kế của BLDS năm 2015 mà còn phải phù hợp với các quy định của

pháp luật đất đai được đề cập tại khoản 1 điều 106 Luật đất đai năm 2013.

Thứ hai, chủ thể tranh chấp là những người được thừa kế, bao gồm

người thừa kế theo di chúc, thừa kế theo pháp luật. Có thể là cá nhân, hộ gia

đình… có quan hệ huyết thống, quan hệ hôn nhân; quan hệ nuôi dưỡng hoặc

có nghĩa vụ kinh tế trực tiếp với nhau.

Thứ ba, mục đích của việc giải quyết tranh chấp là xác định chủ thể

được hưởng quyền sử dụng đất là di sản thừa kế hợp pháp trong tranh chấp.

1.1.2.2.Nguyên tắc của việc giải quyết tranh chấp về chia di sản thừa

kế là quyền sử dụng đất

Trong nền kinh tế thị trường với sự tham gia của nhiều thành phần

kinh tế, quan hệ pháp luật đất đai đã trở nên đa dạng, phức tạp kéo theo các

tranh chấp đất đai nói chung, các tranh chấp về chia di sản quyền sử dụng

đất nói riêng, phát sinh cũng đa dạng, phức tạp và gay gắt. Vì vậy, việc giải

quyết những tranh chấp này phải đáp ứng được những yêu cầu nhất định mà

thực tế đã đặt ra. Muốn đáp ứng được các yêu cầu đó, thì việc giải quyết

tranh chấp về chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất phải đảm bảo các

nguyên tắc sau đây:

Thứ nhất,nguyên tắc bình đẳng về quyền thừa kế. Nguyên tắc bình

đẳng về quyền thừa kế là nguyên tắc cơ sở cho việc xác định những người

trong cùng một hàng thừa kế được hưởng di sản ngang nhau. Ngoài ra, nó

còn là cơ sở để rũ bỏ nhiều tư tưởng lạc hậu từ thời kỳ phong kiến, như: tư

tưởng trọng nam khinh nữ, sự bất bình đẳng giữa nam và nữ, giữa vợ và

chồng trong chế định thừa kế. Thông qua nguyên tắc này, các chủ thể khi

tham gia vào quan hệ thừa kế có thể đảm bảo tốt nhất cho quyền và lợi ích

chính đáng của mình.

Trên cơ sở những nguyên tắc chung của pháp luật dân sự, trong chế

định thừa kế, nguyên tắc bình đẳng được thể quy định: “Mọi cá nhân đều

bình đẳng về quyền để lại tài sản của mình cho người khác và quyền hưởng

di sản theo di chúc hoặc theo pháp luật” (Điều 610 Bộ luật Dân sự 2015).

Cụ thể đó là vợ chồng có quyền hưởng di sản của nhau khi người kia

chết trước. Tại Điều 651 Bộ luật Dân sự 2015 đề cập đến hàng thừa kế thứ

nhất bao gồm vợ hoặc chồng của người chết. Những người sẽ được hưởng

di sản của nhau và được hưởng ở hàng thừa kế thứ nhất của nhau.

Cha, mẹ có quyền ngang nhau trong việc hưởng di sản thừa kế của

con, cũng không có sự phân biệt nào hết. Thậm chí, con riêng của vợ hoặc

chồng đối với cha dượng mẹ kế cũng sẽ được hưởng di sản của nhau và ở

hàng thừa kế thứ nhất nếu chứng minh được có chăm sóc, nuôi dưỡng nhau

như cha con, mẹ con. Các con không có sự phân biệt con trong giá thú hay

con ngoài giá thú, không phân biệt con gái hay con trai đều có quyền hưởng

di sản thừa kế của cha, mẹ.

Thứ hai, nguyên tắc đất đai thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước thống

nhất quản lý. Toàn bộ đất đai trên lãnh thổ Việt Nam đều thuộc quyền sở hữu

toàn dân do Nhà nước thống nhất quản lý. Các tổ chức, hộ gia đình và cá

nhân chỉ là những người được Nhà nước giao đất cho sử dụng chứ không có

quyền sở hữu đối với đất đai. Do đó, đối tượng của tranh chấp trong chia di

sản thừa kế chỉ là quyền quản lý và quyền sử dụng đất chứ không phải là

quyền sở hữu đối với đất đai. Vì vậy, khi giải quyết các tranh chấp về di sản

đất đai, phải tôn trọng và bảo vệ quyền sở hữu toàn dân đối với đất đai mà

Nhà nước là người đại diện; bảo vệ quyền đại diện sở hữu đất đai của Nhà

nước.

Thứ ba, nguyên tắc bảo đảm lợi ích của người sử dụng đất, nhất là lợi

ích kinh tế, khuyến khích việc tự thương lượng, tự hòa giải trong nội bộ.

Những tranh chấp này mang yếu tố “tư”, do đó, việc tôn trọng các quyền của

người sử dụng đất và tạo điều kiện để họ phát huy tối đa các quyền đó là

nguyên tắc quan trọng. Tôn trọng quyền định đoạt của các chủ thể khi tham

gia các quan hệ pháp luật đất đai là tôn trọng quyền tự do thỏa thuận, thương

lượng của họ trên cơ sở các quy định của pháp luật về thừa kế.

1.2.Pháp luật giải quyết tranh chấp về chia di sản thừa kế là quyền

sử dụng đất

1.2.1. Khái niệm và đặc điểm của pháp luật về giải quyết tranh chấp

về chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất

1.2.1.1. Khái niệm pháp luật giải quyết tranh chấp về chia di sản thừa

kế là quyền sử dụng đất

Theo quy định tại Điều 97 của Hiến pháp năm 1959, Điều 128 của

Hiến pháp năm 1980, Hiến pháp sửa đổi năm 1992 và Điều 102 của Hiến

pháp năm 2013 thì Tòa án là cơ quan duy nhất có thẩm quyền xét xử.

Tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất bao gồm tranh chấp về quyền

thừa kế quyền sử dụng đất và tranh chấp về thực hiện nghĩa vụ về tài sản do

người chết để lại. Tranh chấp về quyền thừa kế bao gồm: Yêu cầu chia di sản

thừa kế là quyền sử dụng đất, quyền yêu cầu xác nhận quyền thừa kế quyền

sử dụngđấtcủa mình hoặc quyền yêu cầu bác bỏ quyền thừa kế quyền sử

dụng đất của người khác. Trong đó, tranh chấp về chia thừa kế quyền sử

dụng đất là mâu thuẫn, bất đồng ý kiến về quyền hưởng di sản thừa kế quyền

sử dụng đất theo di chúc hoặc pháp luật giữa những người thừa kế tranh chấp

thừa kế quyền sử dụng đất. Theo đó, chủ thể có thẩm quyền giải quyết những

tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất theo thủ tục tố tụng dân sự là Tòa án.

Như vậy, giải quyết tranh chấp về chia di sản thừa kế là quyền sử dụng

đất tại Tòa án là việc Tòa án có thẩm quyền áp dụng các quy định của pháp

luật dân sự, pháp luật đất đai để giải quyếtmâu thuẫn về quyền thừa kế hoặc

thực hiện nghĩa vụ về tài sản do người chết để lại theo trình tự, thủ tục do

pháp luật tố tụng dân sự quy định.

1.2.1.2. Đặc điểm pháp luật giải quyết tranh chấp về chia di sản thừa

kế là quyền sử dụng đất tại Tòa án

Việc giải quyết tranh chấp về chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất

tại Tòa án có đặc trưng riêng như sau:

Thứ nhất, về thẩm quyền giải quyết.

Di sản thừa kế là quyền sử dụng đất nên việc xác định thẩm quyền giải

quyết tranh chấp thừa kế theo quy định của Bộ luật tố tụng dân sự nếu có

tranh chấp về thừa kế quyền sử dụng đất thì Tòa án là cơ quan có thẩm quyền

giải quyết. Ngoài Tòa án ra thì không có cơ quan nào có thẩm quyền giải

quyết tranh chấp chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất, đây là đặc thù về

thẩm quyền hoàn toàn khác với các tranh chấp có liên quan đến đất đai.

UBND hoặc Văn phòng công chứng không có thẩm quyền giải quyết mà chỉ

có thẩm quyền công nhận, công chứng thỏa thuận phân chia di sản thừa kế

là quyền sử dụng đất, đây không phải là cơ quan giải quyết tranh chấp mà

chỉ là hành vi pháp lý công nhận hoặc công chứng một sự kiện pháp lý dựa

trên cơ sở thống nhất thỏa thuận của các bên liên quan trong quan hệ pháp

luật đó.

Thứ hai,về áp dụng pháp luật để giải quyết.

Tranh chấp chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất là một loại tranh

chấp dân sự đặc thù, về bản chất là tranh chấp thừa kế nhưng tài sản tranh chấp

lại là quyền sử dụng đất. Do đó, để giải quyết loại tranh chấp này cần áp dụng

nhiều văn bản pháp luật khác nhau như Luật Đất đai, Bộ luật Dân sự; Luật Hôn

nhân và Gia đình; Luật Nuôi con nuôi;Bộ luật Tố tụng dân sự...

Chẳng hạn, để xác định chính xác những người thuộc hàng thừa kế thứ

nhất của người để lại di sản thì cần tham chiếu quy định của Luật Hôn nhân

và Gia đình, Luật Nuôi con nuôi để xác định quan hệ hôn nhân, quan hệ cha,

mẹ và con, quan hệ nuôi dưỡng đúng theo quy định của pháp luật. Mặt khác,

để xác định di sản là quyền sử dụng đất do người chết để lại có hợp pháp hay

không? Nguồn gốc diễn biến quá trình sử dụng đất ra sao cần căn cứ vào

những quy định của Bộ luật dân sự, Luật Đất đai và các văn bản hướng dẫn

thi hành. Do đó, nghiên cứu một cách toàn diện, đầy đủ và thống nhất các

văn bản pháp luật có liên quan khi giải quyết tranh chấp thừa kế quyền sử

dụngđất là rất quan trọng, có vai trò quyết định trong việc giải quyết vụ án

đúng và hiệu quả.

Thứ ba, đặc trưng về trình tự thủ tục giải quyết

Tranh chấp về chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất được giải quyết

theo trình tự thủ tục do Bộ luật tố tụng dân sự quy định. Việc quy định trình tự

thủ tục giải quyết nhằm đảm bảo việc giải quyết tranh chấp về thừa kế quyền

sử dụng đất được chính xác khách quan, công bằng và hiệu quả. Trình tự thủ

tục giải quyết tranh chấp về chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất cũng giống

như trình tự thủ tục giải quyết vụ án dân sự nói chung, tuy nhiên, nó có những

đặc thù riêng. Cụ thể là khi tiến hành thủ tục thụ lý phải xem xét các điều kiện

thụ lý về: Chủ thể khởi kiện phải là những người trong diện thừa kế tài sản của

người chết gồm người thuộc hàng thừa kế thứ nhất, người thừa kế thế vị hoặc

là người liên quan đến nghĩa vụ của người để lại di sản. Đây là điểm khác biệt

so với các vụ án dân sự khác; Điều kiện về thẩm quyền giải quyết; điều kiện về

tài liệu chứng cứ kèm theo đơn khởi kiện như: di chúc, giấy chứng tử, lý lịch

cá nhân của người để lại di sản để chứng minh quan hệ huyết thống, quan hệ

hôn nhân, quan hệ nuôi dưỡng, giấy chứng nhận quyền sử dụng đất hoặc giấy

tờ khác chứng minh quyền sử dụng đất của người có di sản, nguồn gốc đất tranh

chấp, về tạm ứng án phí…

Thứ tư, đặc trưng về đương sự trong vụ án giải quyết tranh chấp chia

di sản thừa kế là quyền sử dụng đất.

Đương sự trong vụ án dân sự được quy định tại khoản 1 Điều 68 của

BLTTDS 2015 là cá nhân, cơ quan tổ chức bao gồm: nguyên đơn, bị đơn và

người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan. Nguyên đơn là người khởi kiện, bị

đơn là người bị nguyên đơn kiện, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến

quyền lợi, nghĩa vụ của hộ nên các đương sự khác, Tòa án hoặc tự họ đề nghị

đưa vào tham gia tố tụng.

Xuất phát từ quan hệ pháp luật Tòa án phải giải quyết thì đại đa số các

vụ án tranh chấp chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất, đương sự trong vụ

án này là những người có cùng huyết thống, quan hệ hôn nhân, quan hệ nuôi

dưỡng họ là những người thân trong một gia đình hoặc dòng tộc. Khi mâu

thuẫn họ không tự phân chia di sản được, cụ thể là về quyền sử dụng đất hoặc

nghĩa vụ thực hiện về tài sản do người chết để lại thì khởi kiện yêu cầu Tòa

án giải quyết. Vì có đặc thù trên, nên số lượng người tham gia tố tụng thường

nhiều hơn các loại vụ án khác. Để xác định đương sự trong vụ án tranh chấp

về chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất đầy đủ, tranh đưa thiếu người

tham gia tố tụng khi giải quyết vụ án, Thẩm phán phải căn cứ vào lý lịch cá

nhân người để lại di sản, tình trạng hôn nhân, chứng nhận kết hôn … là cơ

sở để xác định diện hàng thừa kế.

1.2.2. Cơ sở khoa học của việc xây dựng các quy định về giải quyết

tranh chấp chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất

Xây dựng các quy định về giải quyết tranh chấp chia di sản thừa kế là

quyền sử dụng đất tại Tòa án cũng giống như xây dựng văn bản pháp luật

nói chung thể hiện đặc trưng: Tính thống nhất, tính quy tắc chung, hiệu lực

văn bản và tính phù hợp. Đây là những cơ sở khoa học để xây dựng văn bản

pháp luật đạt hiệu quả cao trong việc điều chỉnh các quan hệ xã hội. Các quy

định về giải quyết tranh chấp chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất tại Tòa

án được xây dựng trên các cơ sở khoa học sau:

Xuất phát từ vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ của Tòa án nhân dân

thì Tòa án là cơ quan duy nhất có thẩm quyền xét xử, nhiệm vụ của Thẩm

phán được quy định trong Hiến pháp và Luật tổ chức Tòa án nhân dân trong

đó có nhiệm vụ xét xử. Xuất phát từ quyền công dân được quy định trong

Hiến pháp.

Xuất phát đặc điểm của quan hệ pháp luật dân sự nói chung, đó là: Sự

bình đẳng về quyền nghĩa vụ của các chủ thể tham gia quan hệ pháp luật khi

tham gia tố tụng. Các quan hệ tranh chấp dân sự hình thành trên cơ sở mâu

thuẫn về lợi ích cá nhân giữa các đương sự với nhau trong cuộc sống nên các

chủ thể trong mối quan hệ tranh chấp có quyền thỏa thuận hòa giải với nhau

và được công nhận nếu thỏa thuận đó là sự tự nguyện của các bên và không

trái pháp luật. Vì vậy, cần khuyến khích và tạo điều kiện để các bên hòa giải

với nhau khi giải quyết tranh chấp.

Việc giải quyết tranh chấp về chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất

cũng như giải quyết tranh chấp dân sự nói chung về thủ tục thì Tòa án khi

giải quyết phải áp dụng các quy định của BLTTDS và các văn bản hướng

dẫn để thi hành để giải quyết, về luật nội dung thì áp dụng Luật đất đai,

BLDS, Luật Hôn nhân và gia đình và các văn bản pháp luật nội dung của

từng lĩnh vực riêng. Tranh chấp chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất là

tranh chấp phát sinh giữa những người trong cùng một gia đình hoặc trong

cùng một dòng tộc giữa họ tồn tại quan hệ tình cảm, huyết thống và quan hệ

nuôi dưỡng vì vậy khuyến khích và tạo điều kiện để các bên hòa giải với

nhau khi giải quyết tranh chấp.

Việc giải quyết tranh chấp thừa kế là quyền sử dụng đất có đặc trưng

riêng như đã phân tích nên cần thiết phải có những quy định về thủ tục giải

quyết các vụ án tranh chấp thừa kế là quyền sử dụng đất là cơ sở để hoàn

thiện pháp luật về tố tụng đân sự.

1.2.3.Cấu trúc của pháp luật giải quyết về chia di sản thừa kế là

quyền sử dụng đất tại Tòa án

Nghiên cứu pháp luật về giải quyết tranh chấp đất đai cho thấy lĩnh vực

pháp luật này được chia thành hai nhóm quy phạm pháp luật chủ yếu sau:

(i) Thứ nhất, nhóm các quy phạm pháp luật quy định về nội dung giải

quyết tranh chấp về chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất đai (hay còn gọi

là các quy phạm pháp luật về nội dung).

Các quy phạm này bao gồm các quy định về di sản thừa kế là QSDĐ

hợp pháp; quyền và nghĩa vụ của người thừa kế di sản; các giấy tờ hợp pháp

về thừa kế, về di sản là QSDĐ; quy định quản lý đất đai, hệ thống cơ sở dữ

liệu, thông tin về di sản …

Các VBPL cụ thể điều chỉnh bao gồm Luật đất đai năm 2013, Bộ luật dân

sự năm 2015, cùng với các văn bản hướng dẫn thi hành của Chính phủ...

Dựa vào nhóm các quy phạm pháp luật này, TAND sẽ xác định tính

hợp pháp của người thừa kế di sản là QSDĐ; tính hợp pháp của di sản thừa

kế … để đưa ra phán quyết giải quyết tranh chấp về chia di sản thừa kế là

QSDĐ là chính xác, công bằng, khách quan và đúng pháp luật.

(ii)Thứ hai, nhóm các quy phạm pháp luật quy định về nguyên tắc,

thẩm quyền, trình tự, thủ tục giải quyết tranh chấp về thừa kế nói chung và

giải quyết về chia di sản thừa kế là QSDĐ của TAND nói riêng (hay gọi

chung là các quy phạm pháp luật về hình thức).

Các quy phạm này bao gồm các quy định về cơ quan có thẩm quyền

giải quyết, nguyên tắc, điều kiện giải quyết tranh chấp về chia di sản thừa kế

là QSDĐ của TAND; các quy định về trình tự, thủ tục, thời hạn giải quyết

tranh chấp về chia di sản thừa kế là QSDĐ tại TAND …

Dựa vào nhóm quy phạm pháp luật này, TAND sẽ tiến hành giải quyết

tranh chấp về chia di sản thừa kế là QSDĐ thông qua một quá trình tố tụng

chặt chẽ và đúng pháp luật, tránh sự tùy tiện, lạm dụng quyền lực.

Các VBPL cụ thể điều chỉnh vấn đề này bao gồm Luật đất đai (các

quy định liên quan tới giải quyết tranh chấp đất đai nói chung), Bộ luật tố

tụng dân sự năm 2015…cùng với các văn bản hướng dẫn thi hành của Hội

đồng Thẩm phán Tòa án Nhân dân Tối cao…

1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc giải quyết tranh chấp về chia

di sản thừa kế là quyền sử dụng đất

Hiệu quả của việc giải quyết tranh chấp về chia di sản thừa kế là quyền

sử dụng đất theo thủ tục tố tụng dân sự chịu ảnh hưởngcủa nhiều yếu tố khác

nhau như quy địnhcủa pháp luật, trình độ năng lực của Thẩm phán, trình độ

hiểu biết của đương sự...vv, cụ thể:

Thứ nhất, quy định pháp luật là một trong những yếu tố quan trọng bậc

nhất quyết định đến chất lượng và hiệu quả giải quyết các tranh chấp thừa kế

quyền sử dụng đất. Là một tranh chấp về thừa kế nhưng giải quyết tranh chấp

thừa kế quyền sử dụng đất còn chịu sự điều chỉnh của Luật Đất đai. Chính vì

vậy, để giải quyết tranh chấp về chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất về mặt

luật nội dung không chỉ áp dụng quy định BLDS để điều chỉnh mối quan hệ

pháp luật thừa kế mà còn phải tham chiếu các quy định của Luật Đất đai. Về

mặt trình tự thủ tục khi giải quyết tranh chấp thì BLTTDS và các văn bản hướng

dẫn thi hành cần phải được tuân thủ chặt chẽ. Có thể nói, tính thống nhất giữa

pháp luật tố tụng và pháp luật nội dung là một cơ sở và nền tảng quan trọng

quyết định chất lượng giải quyết các tranh chấp về chia di sản thừa kế là quyền

sử dụng đất. Luật tố tụng dân sự được áp dụng để giải quyết vụ án về mặt trình

tự, thủ tụccòn việc giải quyết các tranh chấp về chia di sản thừa kế là quyền sử

dụng đất như thế nào, quyết định ra sao lại do những quy định của pháp luật nội

dung điều chỉnh. Do BLTTDS thường quy định chung mang tính tổng quát,

trong khi những quy định của pháp luật nội dung lại có tính chất đặc thù chuyên

biệt nên khi xây dựng pháp luật nội dung cần phải có sự tương thích với quy

định của pháp luật tố tụng.

Nếu như pháp luật tố tụng và pháp luật nội dung mâu thuẫn nhau thì

sẽ gây khó khăn cho việc giải quyết các vụ án dân sự nói chung và vụ án

tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất nói riêng. Trường hợp không có hướng

dẫn cụ thể, Thẩm phán được phân công giải quyết công việc không biết phải

giải quyết vụ việc như thế nào sẽ làm ảnh hưởng đến tiến độ và chất lượng

giải quyết vụ án.

Thứ hai, trình độ năng lực, đạo đức nghề nghiệp của cán bộ Tòa án

đặc biệt là Thẩm phán được phân công giải quyết vụ việc cũng là một trong

các yếu tố ảnh hưởng lớn đến hiệu quả và chất lượng giải quyết các vụ án

tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất. Có thể nói đây là một trong những

yếu tố mang tính chủ quan nhưng lại ảnh hưởng lớn đến chất lượng giải quyết

các loại án nói chung và án tranh chấp về chia di sản thừa kế là quyền sử

dụng đất nói riêng trong giai đoạn hiện nay. Trước mỗi yêu cầu khởi kiện,

Thẩm phán được phân công giải quyết vụ việc đều phải nghiên cứu để có

hướng giải quyết đúng đắn, đặc biệt tranh chấp về chia di sản thừa kế là

quyền sử dụng đất là một loại tranh chấp khá phức tạp (phức tạp về xác định

đương sự; xác định tài liệu chứng cứ; tính đa dạng của các tranh chấp thừa

kế quyền sử dụng đất; văn bản pháp luật điều chỉnh..), đòi hỏi rất cao ở kinh

nghiệm, năng lực của người Thẩm phán. Mặt khác, tranh chấp về chia di sản

thừa kế là quyền sử dụng đất là một dạng tranh chấp có những đặc điểm

chung của các tranh chấp thừa kế, tranh chấp đất đai tuy nhiên cũng có những

đặc thù rất riêng biệt về chủ thể có thẩm quyền giải quyết, đương sự hay trình

tự, thủ tục. Điều này đòi hỏi phải có sự vận dụng linh hoạt các quy định của

pháp luật trong việc giải quyết vụ án.

Thứ ba,Tính chất phức tạp và đa dạng của những tranh chấp về chia di

sản thừa kế là quyền sử dụng đất cũng là một trong những yếu tố gây khó khăn

không nhỏ cho việc giải quyết các vụ án này. Tranh chấp về chia di sản thừa kế

là quyền sử dụng đất có sự đan xen quan hệ pháp luật thừa kế và quan hệ pháp

luật đất đai, do vậy, khi giải quyết các tranh chấp này, Tòa án phải xem xét một

cách toàn diện rất nhiều văn bản pháp luật khác nhau cả về luật nội dung và luật

hình thức. Tuy nhiên, hệ thống các văn bản pháp luật nội dung áp dụng cho giải

quyết các tranh chấp về thừa kế quyền sử dụng đất có nhiều biến động qua các

thời kỳ, có nhiều điểm mâu thuẫn nên khó khăn cho việc áp dụng. Mặt khác,

tính chất phức tạp của những tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất còn được

thể hiện ở nhiều mặt như: tính chất đa dạng của các tranh chấp thừa kế quyền

sử dụng đất; phức tạp trong việc xác định các tài liệu, chứng cứ của vụ việc;

khó khăn khi xác định đương sự,...vv.Tất cả những khó khăn, phức tạp này ảnh

hưởng đến quá trình giải quyết tranh chấp về chia di sản thừa kế là quyền sử

dụng đất, đòi hỏi những người có thẩm quyền giải quyết cần phải lập và nghiên

cứuhồ sơ vụ án một cách tỉ mỉ trên cơ sở những quy định của pháp luật và bản

chất khách quan của vụ án để có những quyết định chính xác, công bằng và

đúng pháp luật.

Thứ tư, trình độ hiểu biết pháp luật của đương sự trong tranh chấp về chia

di sản thừa kế là quyền sử dụng đất là một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến

việc giải quyết tranh chấp. Đây là một trong những yếu tố có ảnh hưởng không

nhỏ đến chất lượng giải quyết vụ tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất tại Tòa

án.Thông thường đối với một vụ án dân sự hay vụ tranh chấp thừa kế quyền sử

dụng đất, nếu như các bên đương sự hợp tác, tham gia đầy đủ theo giấy triệu

tập của Tòa án, cung cấp chứng cứ,trình bày quan điểm đối với yêu cầu khởi

kiện của nguyên đơn, thực hiện đúng và đầy đủ nghĩa vụ của đương sự theo quy

định của BLTTDS thì việc giải quyết vụ án tại Tòa án sẽ thuận lợi đồng thời

đảm bảo được quyền và lợi ích hợp pháp của các bên đương sự. Tuy nhiên,

đương sự trong vụ án tranh chấp về thừa kế quyền sử dụng đất thường có hiểu

biết hạn chế về pháp luật hoặc không có thái độ tích cực khi tham gia tố tụng

như từ chối ký nhận các văn bản tố tụng, không thực hiện theo giấy báo, giấy

triệu tập củaTòa án, từ chối viết bản tự khai,…đã ảnh hưởng rất lớn đến tiến độ

giải quyết vụ án. Đặc biệt đối với những vụ tranh chấp chia di sản thừa kế là

quyền sử dụng đất, việc đương sự không hợp tác gây ra rất nhiều khó khăn cho

Tòa án. Khi không thể lấy được lời khai của đương sự, chỉ dựa vào lời khai của

một bên nguyên đơn thì việc Tòa án phải xác minh thu thập chứng cứ xác minh

khối di sản thừa kế là quyền sử dụng đất, là đối tượng trong tranh chấp chia di

sản thừa kế quyền sử dụng đất là một điều khó khăn. Trên thực tế, có rất nhiều

vụ tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất, do sự thiếu hợp tác, chống đối của

đương sự nên Tòa án và Hội đồng định giá tài sản không thể xem xét khảo sát

định giá tài sản được, nên buổi định giá phải hoãn đi hoãn lại nhiều lần hoặc

đoàn khảo sát chỉ có thể đứng ngoài quan sát và lập biên bản; dù biết không

khách quan và chuẩn xác nhưng cũng không thể làm khác. Sự thiếu hợp tác,

nhận thức sai pháp luật của đương sự không chỉ làm ảnh hưởng trực tiếp đến

quyền lợi của chính bản thân đương sự đó, gây ra sự cản trở khó khăn cho Tòa

án trong quá trình giải quyết vụ án, dẫn đến việc thời hạn giải quyết vụ án có

thể bị kéo dài, ngoài ra cũng khó đảm bảo được tính khách quan, chính xác

quyền và lợi ích hợp pháp của các bên đương sự khi Tòa án giải quyết vụ tranh

chấp, chất lượng xét xử cũng khó có thể đảm bảo được.

Tiểu kết chương 1

Chương 1 Luận văn trình bày những khái niệm cơ bản về thừa kế quyền

sử dụng đất như quan niệm về quyền sử dụng đất; thừa kế quyền sử dụng đất

và phân loại thừa kế quyền sử dụng đất. Thừa kế quyền sử dụng đất được hiểu

là một phạm trù pháp luật phản ảnh quan hệ kinh tế - xã hội, cụ thể ở đây là

quan hệ tài sản. Xuất hiện và tồn tại cùng với sở hữu toàn dân về đất đai, được

thể hiện ở sự chuyển dịch quyền sử dụng đất từ người chết cho người sống.Từ

những lý luận đó, chương 1 luận văn cũng đã làm sáng tỏ các khái niệm về

tranh chấp chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất; cơ quan tài phán giải quyết

các tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất…

Những vấn đề lý luận đó là nền tảng để chương 2 luận văn đi sâu

nghiên cứu các nội dung cụ thể của pháp luật, cũng như thực tiễn thi hành.

Chương 2

PHÁP LUẬT GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP VỀ CHIA DI SẢN THỪA

KẾ LÀ QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT VÀ THỰC TIỄN HOẠT ĐỘNG

XÉT XỬ CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN TỈNH THÁI NGUYÊN

2.1. Nội dung cơ bản pháp luật giải quyết tranh chấp về chia di

sản thừa kế là quyền sử dụng đất

2.1.1. Quy định về thừa kế quyền sử dụng đất

Thừa kế QSDĐ là một dạng cụ thể của thừa kế tài sản, nên thừa kế QSDĐ

cũng phải tuân thủ theo các quy định chung của BLDS năm 2015 về thừa kế tài

sản về thời điểm thừa kế, quyền và nghĩa vụ của người để thừa kế, nguyên tắc

của việc để thừa kế v.v… Việc thừa kế QSDĐ được thực hiện thông qua hai

hình thức: Thừa kế theo di chúc và thừa kế theo pháp luật.

2.1.1.1.Quy định về thừa kế theo di chúc

Theo điều 624 BLDS năm 2015: “Di chúc là sự thể hiện ý chí của cá

nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết”. Di chúc

còn được gọi là chúc thư do cá nhân khi còn sống tự nguyện lập ra với mục

đích dịch chuyển tài sản thuộc quyền sở hữu của mình cho người khác sau

khi chết. Người lập di chúc dựa vào ý chí và tình cảm của mình trong việc

quyết định chuyển giao tài sản của mình cho người khác sau khi chết.

Thừa kế theo di chúc là việc chia di sản cho người thừa kế theo sự định

đoạt trong di chúc của người có di sản lập di chúc và người thừa kế theo di chúc

là bất kỳ ai. Quyền định đoạt của người lập di chúc chỉ bị hạn chế theo quy định

tại Điều 644 Bộ luật dân sự năm 2015 (BLDS năm 2015).

Các quy định về thừa kế theo di chúc nói chung, thừa kế QSDĐ nói

riêng có những nội dung chủ yếu sau đây:

Thứ nhất,về người lập di chúc: Pháp luật dân sự của các nước (trong

đó có Việt Nam) đều thừa nhận một nguyên tắc cơ bản là cá nhân sở hữu tài

sản có quyền lập di chúc nhằm chuyển giao tài sản của mình cho người khác

sau khi chết. Theo Điều 625 BLDS năm 2015, người có quyền lập di chúc

bao gồm (i). Người thành niên có đủ điều kiện theo quy định tại điểm a khoản

1 Điều 630 của BLDS 2015 có quyền lập di chúc để định đoạt tài sản của

mình.; (ii) Người từ đủ 15 đến chưa đủ 18 tuổi có thể lập di chúc, nếu được

cha mẹ hoặc người giám hộ đồng ý.

Người lập di chúc có quyền: (i) Chỉ định người thừa kế, truất quyền

hưởng di sản của người thừa kế; (ii) Phân định di sản cho từng người thừa

kế; (iii) Giành một phần tài sản trong khối di sản để đi tặng, thờ cúng; (iv)

Giao nghĩa vụ cho người thừa kế; (v) Chỉ định người giữ di chúc, quản lý di

sản, người phân chia di sản.

Thứ hai, về hình thức của di chúc: Theo Điều 627 BLDS năm 2015 thì

di chúc phải được lập thành văn bản. Nếu không thể lập được di chúc bằng

văn bản thì có thể di chúc bằng miệng.

Đối với di chúc bằng văn bản. Di chúc bằng văn bản bao gồm các loại:

Di chúc bằng văn bản không có người làm chứng; Di chúc bằng văn bản có

người làm chứng; Di chúc bằng văn bản có công chứng; Di chúc bằng văn

bản có người chứng thực.

Đối với di chúc bằng miệng: Trong một số trường hợp, pháp luật cho

phép chủ sở hữu tài sản được lập di chúc miệng. Di chúc miệng được lập

trong trường hợp tính mạng một người bị cái chết đe dọa do bệnh tật hoặc

các nguyên nhân khác mà không thể lập di chúc văn bản. Sau 03 tháng kể từ

thời điểm lập di chúc miệng mà người lập di chúc còn sống, minh mẫn, sáng

suốt thì di chúc miệng bị hủy bỏ.

Thứ ba, di chúc được coi là hợp pháp phải có đủ các điều kiện sau đây:

(i) Người lập di chúc minh mẫn, sáng suốt trong khi lập di chúc; không bị lừa

dối, đe dọa hoặc cưỡng ép; (ii) Nội dung di chúc không trái pháp luật, đạo đức

xã hội; hình thức di chúc không trái quy định của pháp luật.

Di chúc của người từ đủ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi

phải được lập thành văn bản và phải được cha, mẹ hoặc người giám hộ đồng

ý.

Di chúc của người bị hạn chế về thể chất hoặc người không biết chữ

phải được làm chứng lập thành văn bản và có công chứng hoặc chứng thực.

Di chúc bằng văn bản không có công chức, chứng thực chỉ được coi

là hợp pháp, nếu có đủ điều kiện trên.

Di chúc miệng được coi là hợp pháp, nếu người di chúc miệng thể hiện

ý chí cuối cùng của mình trước mặt ít nhất hai người làm chứng và ngay sau

đó những người làm chứng ghi chép lại, cùng ký tên hoăc điểm chỉ. Trong

thời hạn năm ngày, kể từ ngày di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng thì di

chúc phải được công chứng hoặc chứng thực.

Thứ tư, nội dung của di chúc bằng văn bản phải ghi rõ: (i) Ngày, tháng,

năm lập di chúc; (ii) Họ, tên và nơi cư trú của người lập di chúc; (iii) Họ, tên

người, cơ quan, tổ chức được hưởng di sản hoặc xác định rõ các điều kiện để

cá nhân, cơ quan, tổ chức được hưởng di sản; (iv) Di sản để lại và nơi có di

sản; (v) Việc chỉ định người thực hiện nghĩa vụ và nội dung của nghĩa vụ. Di

chúc không được viết tắt hoặc viết bằng ký hiệu. Nếu di chúc gồm nhiều

trang thì mỗi trang phải được đánh số thứ tự và có chữ ký hoặc điểm chỉ của

người lập di chúc.

Thứ năm, về công bố di chúc: Vấn đề này được pháp luật dân sự đề

cập cụ thể như sau: (i) Trong trường hợp di chúc bằng văn bản được lưu giữ

tại cơ quan công chứng thì công chứng viên là người công bố di chúc: (ii)

Trong trường hợp người để lại di chúc chỉ định người công bố di chúc thì

người này có nghĩa vụ công bố di chúc. Nếu người để lại di chúc không chỉ

định hoặc có chỉ định nhưng người được chỉ định từ chối công bố di chúc

thì những người thừa kế còn lại thỏa thuận cử người công bố di chúc; (iii)

Sau thời điểm mở thừa kế, người công bố di chúc phải sao gửi di chúc tới

tất cả những người có liên quan đến nội dung di chúc; (iv) Người nhận được

bản sao di chúc có quyền yêu cầu đối chiếu với bản gốc của di chúc; (v)

Trong trường hợp di chúc được lập bằng tiếng nước ngoài thì bản di chúc

đó phải được dịch ra tiếng Việt và phải có công chứng.

2.1.1.2. Quy định thừa kế theo pháp luật

Thừa kế theo pháp luật không phụ thuộc vào ý chí của người để lại di

sản mà là hình thức thừa kế do pháp luật quy định. Theo Điều 649 BLDS

năm 2015: “Thừa kế theo pháp luật là thừa kế theo hàng thừa kế, điều kiện

và trình tự thừa kế do pháp luật quy định”. Như vậy, nếu thừa kế theo di

chúc là nhằm chuyển tài sản của người để lại di sản cho người thừa kế theo

sự định đoạt ý chí của người lập di chúc thì thừa kế theo pháp luật là việc

phân chia di sản cho người thừa kế theo ý của Nhà nước.

Các quy định về thừa kế theo pháp luật nói chung, thừa kế QSDĐ nói

riêng có những nội dung chủ yếu sau đây

Thứ nhất, các trường hợp thừa kế theo pháp luật: Thừa kế theo pháp

luật bao gồm các trường hợp sau đây: (i) Người chết không để lại di chúc

hoặc có để lại di chúc nhưng di chúc không hợp pháp; (ii) Những người thừa

kế theo di chúc đều chết trước hoặc chết cùng thời thời điểm với người lập

di chúc; cơ quan, tổ chức được hưởng thừa kế theo di chúc không còn vào

thời điểm mở thừa kế; (iii) Những người được chỉ định là người thừa kế theo

di chúc từ chối quyền nhận di sản thì phần di chúc liên quan đến phần di sản

của người từ chối bị vô hiệu, di sản liên quan đến phần di chúc bị vô hiệu

được chia theo pháp luật (Điều 650 BLDS năm 2015)

Thừa kế theo pháp luật cũng được áp dụng đối với các phần di sản

sau đây: (i) Phần di sản không được định đoạt trong di chúc; (ii) Phần di

sản có liên quan đến phần của di chúc không có hiệu lực pháp luật; (iii)

Phần di sản có liên quan đến người được thừa kế theo di chúc nhưng họ

không có quyền hưởng di sản, từ chối quyền nhận di sản, chết trước hoặc

chết cùng thời điểm với người lập di chúc; liên quan đến cơ quan, tổ chức

được hưởng di sản theo di chúc, nhưng không còn vào thời điểm mở thừa

kế.

Thứ hai, đối tượng thừa kế theo pháp luật: Những người thừa kế theo

pháp luật được quy định theo thứ tự sau đây:

- Hàng thừa kế thứ nhất gồm: vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ

nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết.

- Hàng thừa kế thứ hai gồm: ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại, anh

ruột, chị ruột, em ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người

chết là ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại.

- Hàng thừa kế thứ ba gồm: cụ nội, cụ ngoại của người chết; bác ruột,

chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột của người chết; cháu ruột của người chết

mà người chết là bác ruột, chú ruột, cậu ruột, dì ruột, chắt ruột của người

chết mà người chết là cụ nội, cụ ngoại.

Những người thừa kế cùng hàng được hưởng phần di sản bằng nhau.

Những người ở hàng thừa kế sau chỉ được hưởng thừa kế, nếu không còn ai

ở hàng thừa kế trước do đã chết, không có quyền hưởng di sản, bị truất quyền

hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản.

Thứ ba, thừa kế thế vị: Trong trường hợp con của người để lại di sản

chết trước hoặc cùng một thời điểm với người để lại di sản thì cháu được

hưởng phần di sản mà cha hoặc mẹ của cháu được hưởng nếu còn sống; nếu

cháu cũng chết trước hoặc cùng một thời điểm với người để lại di sản thì chắt

được hưởng phần di sản mà cha hoặc mẹ của chắt được hưởng nếu còn sống.

2.1.1.3.Quy định chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất

(i) Về chủ thể thừa kế

Pháp luật về thừa kế quy định người để lại di sản chỉ có thể là cá nhân,

một trong những nguyên tắc cơ bản là tôn trọng ý chí của người để lại di sản

nên với tư cách là chủ sở hữu hợp pháp với tàn sản của mình thì cá nhân có

quyền định đoạt tài sản đó sau khi chết. Bên cạnh đó, thừa kế QSDĐ luôn chịu

sự điều chỉnh của hai ngành luật: Bộ luật dân sự và luật đất đai nên quy định về

chủ thể để lại di sản thừa kế QSDĐ có những điểm đặc thù riêng.

Theo Điểm đ khoản 1 điều 179 Luật đất đai năm 2013, quy định về

quyền và nghĩa vụ của cá nhân, hộ gia đình sử dụng đất thì có thể thấy chủ

thể để lại thừa kế QSDĐ là cá nhân và thành viên hộ gia đình.

Thứ nhất,cá nhân là chủ thể để lại thừa kế quyền sử dụng đất.Cá nhân

là chủ thể phổ biến trong quan hệ thừa kế QSDĐ, vì vậy, quy định của pháp

luật về chủ thể này có ảnh hưởng trực tiếp tới quan hệ thừa kế.Luật đất đai

năm 2003 trước đây quy định cá nhân sử dụng đất không phải là đất thuê có

quyền để lại thừa kế QSDĐ theo di chúc hoặc theo pháp luật. Với quy định

này, người sử dụng đất “có đất” hợp pháp thì đất đó sẽ là di sản thừa kế, bất

kể đó là loại đất nào, chỉ cần nguồn gốc không phải đất thuê.

Tại thời điểm đó, Bộ luật dân sự 2005 đưa ra quyền để thừa kế QSDĐ

của cá nhân: “Cá nhân được Nhà nước giao đất, cho thuê đất, nhận chuyển

quyền sử dụng đất có quyền để thừa kế quyền sử dụng đất theo quy định tại

Phần thứ tư của Bộ luật này và pháp luật về đất đai”. Quy định này cho phép

cá nhân được Nhà nước cho thuê đất vẫn được quyền để lại thừa kế cho người

khác theo di chúc hoặc theo pháp luật. Đối chiếu với quy định của Luật đất

đai năm 2003, cá nhân được Nhà nước cho thuê đất theo điều 734 BLDS

2005 chỉ áp dụng với những đối tượng quy định tại khoản 2 điều 114 Luật

đất đai năm 2003.

Như vậy, hiện nay, Luật đất đai 2013 đã kịp thời khắc phục hạn chế

của luật đất đai 2003 khi quay trở về với quy định hình thức sử dụng đất của

cá nhân bao gồm cả thuê đất trả tiền một lần cho cả thời gian thuê và thuê

đất trả tiền hàng năm nhằm đảm bảo sự bình đẳng giữa nhà đầu tư trong nước

và nhà đầu tư nước ngoài trong việc thuê đất để sản xuất, kinh doanh, phù

hợp với cơ chế thị trường. Từ đó, cá nhân thuê đất trả tiền một lần cho cả

thời gian thuê được quyền thừa kế QSDĐ, quy định này hoàn toàn hợp lý

bởi người sử dụng đất đã trả tiền sử dụng đất tương tự “mua” QSDĐ trong

thời gian nhất định và họ có quyền để lại thừa kế đối với tài sản của mình,

kể cả quyền sử dụng đất.

Tóm lại, từ khi Luật đất đai ra đời cho đến nay, quy định về thừa kế

QSDĐ đối với cá nhân từng bước được hoàn thiện. Nếu như Luật đất đai 1993

hạn chế việc để lại và nhận di sản thừa kế QSDĐ, đặc biệt đối với đất nông

nghiệp trông cây hằng năm và đất nuôi trồng thủy sản thì Luật đất đai 2003 đã

mở rộng đối tượngcủa quan hệthừa kế QSDĐ với quy định QSDĐ là di sản

thừa kế chỉ cần đáp ứng điều kiện không phải là đất thuê. Đến Luật đất đai

2013 thì chỉ chế định này được mở rộng hơn nữa khi đất v nhân thuê đất trả

tiền thuê một lần cho cả thời gian thuê cũng có quyền thừa kế QSDĐ. Quy

định của luật đất đai theo hướng mở rộng nhằm đảm bảo quyền lợi của người

sử dụng đất, tạo tâm lý yên tâm khi cá nhân đầu tư vào đất, khai thác đất và

phù hợp với nền kinh tế thị trường hiện nay. Quy định này giúp cho quan hệ

thừa kế QSDĐ vừa phù hợp với bản chất dân sự của quyền sở hữu, quyền thừa

kế vừa vẫn đảm bảo quyền quản lý đất đai của Nhà nước.

Thứ hai, thành viên hộ gia đình là chủ thể để lại thừa kế quyền sử dụng

đất. Thành viên hộ gia đình là tập hợp những cá nhân có quyền sở hữu tài

sản chung, trong đó có quyền sử dụng đất, do đó mỗi người trong số họ hoàn

toàn có quyền để thừa kế với phần tài sản của mình trong khối tài sản chung

của hộ.

Quy định về quyền thừa kế của thành viên hộ gia đình đã được đặt ra

từ Luật đất đai 2003 theo hướng tôn trọng quyền để thừa kế QSDĐ đối với

phần đất của người sử dụng khi chết và đảm bảo sự tương thích với các quy

định về thừa kế của pháp luật dân sự. Quy định này được coi là điểm tiến bộ

của Luật đất đai 2003 khi cho phép thành viên hộ gia đình được để thừa kế

QSDĐ thay vì áp dụng: “quyền tiếp tục sử dụng đất” theo Luật đất đai 1993

và BLDS 1995, nhờ đó quyền định đoạt của chủ thể để lại di sản thừa kế

được tôn trọng.

Luật đất đai 2013 kế thừa quan điểm tiến bộ này của Luật đất đai 2003

với nội dung không còn sự phân biệt việc thừa kế QSDĐ của cá nhân và hộ

gia đình, đất cấp cho hộ gia đình cũng là đối tượng của quan hệ thừa kế theo

di chúc hoặc theo pháp luật. Bên cạnh đó, thống nhất với quy định về quyền

thừa kế QSDĐ của cá nhân, Luật đất đai 2013 cũng quy định chủ thể là thành

viên của hộ gia đình được nhà nước cho thuê đất trả tiền một lần cho cả thời

gian thuê có quyền để thừa kế QSDĐ.

Ngoài ra, hiện nay, BLDS 2015 chỉ ghi nhận cá nhân và pháp nhân là

hai chủ thể độc lập của quan hệ pháp luật dân sự. Do đó, BLDS 2015 không coi

hộ gia đình và tổ hợp tác là chủ thể độc lập của quan hệ pháp luật dân sự. Tuy

nhiên, để xử lý vướng mắc của quan hệ pháp luật có sự tham gia của hộ gia

đình, tổ hợp tác, BLDS 2015 có quy định điều chỉnh việc tham gia quan hệ pháp

luật dân sự của hộ gia đình, tổ hợp tác và các tổ chức khác không có tư cách

pháp nhân. Theo khoản 2 Điều 101 BLDS 2015: “Việc xác định chủ thể của

quan hệ dân sự có sự tham gia của hộ gia đình sử dụng đất được thực hiện theo

quy định của Luật đất đai”.Như vậy, các quy định về Hộ gia đình sử dụng đất

được xác định hoàn toàn theo Luật đất đai 2013.

Hộ gia đình sử dụng đất được quy định tại khoản 29 điều 3 Luật Đất

đau 2013, theo đó, hộ gia đình sử dụng đất được hiểu là: “những người có

quan hệ hôn nhân, huyết thống, nuôi dưỡng theo quy định của pháp luật về

hôn nhân và gia đình, đang sống chung và có quyền sử dụng đất chung tại

thời điểm được Nhà nước giao đất, cho thuê đất, công nhân quyền sử dụng

đất, nhận chuyển quyền sử dụng đất”.Điều kiện để được coi là hộ gia đình

sử đụng đất như sau:

- Có quan hệ hôn nhân, huyết thống, nuôi dưỡng theo quy định của

pháp luật về hôn nhân và gia đình. Về điều kiện chung, nhóm người sử dụng

đất trước tiên phải là một hộ gia đình theo đúng quy định của pháp luật mà

cụ thể là có quan hệ hôn nhân, huyết thống hoặc nuôi dưỡng theo quy định

của luật hôn nhân và gia đình. Chỉ khi tồn tại một trong ba quan hệ trên thì

các thành viên trong nhóm mới được coi là gia đình.

- Đang sống chung và có quyền sử dụng đất chung tại thời điểm được

Nhà nước gia đất, cho thuê đất, công nhân quyền sử dụng đất, nhận chuyển

quyền sử dụng đất (tức là thời điểm được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng

đất). Đây là điều kiện cụ thể mà Luật đất đai 2013 đưa nhằm thống nhất quan

điểm về hộ gia đình sử dụng đất. Theo đó, các thành viên phải sống chung với

nhau, tức là có những thành viên dù mang một trong ba quan hệ trên nhưng

đã tách khỏi hộ khẩu vào trước hoặc được thêm vào hộ khẩu sau thời điểm hộ

gia đình được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất đều được coi là không

có QSDĐ chung. Luật đất đai chỉ chấp nhận những thành viên có tên trong hộ

khẩu vào thời điểm Nhà nước cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất và số

lượng thành viên vào thời điểm đó là 2 căn cứ quan trọng để xác định thành

viên hộ gia đình sử dụng đất.

(ii) Chủ thể hưởng thừa kế quyền sử dụng đất

Luật đất đai không quy định trực tiếp về đối tượng được hưởng thừa

kế quyền sử dụng đất nhưng qua việc thừa nhận “cá nhân có quyền để thừa

kế quyền sử dụng đất của mình theo di chúc hoặc theo pháp luật” và đối

chiếu các quy định của BLDS thì có thể hiểu chủ thể hưởng thừa kế QSDĐ

là những chủ thể thỏa mãn các điều kiện hưởng chủ thể và không thuộc

trường hợp quy định tại điều 621 BLDS 2015 về người không được quyền

hưởng di sản.

Ngoài ra, với tư cách là chủ sở hữu đại diện toàn bộ đất đai nên Nhà

nước có xu hướng quản lý chặt chẽ đối với các giao dịch đất đai; theo đó,

không phải ai cũng đương nhiên trở thành chủ thể sử dụng đất mà chỉ những

chủ thểđược Nhà nước xác lập theo những căn cứ nhất định được pháp

luậtquy định; mặt khác, cũng không phải ai cũng đương nhiên trở thành chủ

thể nhận thừa kế QSDĐ. Đối với người Việt Nam định cư ở nước ngoài là

đối tượng của quan hệ thừa kế theo pháp luật hoặc theo di chúc trong trường

hợp thừa kế theo di chúc thì pháp luật cóxu hướng quy định chặt chẽhơn so

với cá nhân ở trong nước. Theo đó, nếu người Việt Nam định cư ở nước

ngoài thuộc đối tượng được quyền mua và sở hữu nhà ở tại Việt Nam và nếu

thuộc diện thừa kế theo pháp luật hoặc được thừa kế theo di chúc thì họ được

nhận thừa kế một cách bình thường như những cá nhân ở trong nước. Họ

được nhận thừakế trực tiếp là QSDĐ - là di sản thừa kế để khai thác, sử dụng

và định đoạt. Song nếu họ không thuộc diện được mua và sở hữu nhà tại Việt

Nam mà thuộc đối tượng được hưởng thừa kế theo di chúc hoặc pháp luật

thì họ chỉ được hưởng giá trị của phần thừa kế đó. Đây là quy định hợp lý

nhằm thểhiện vai trò của nhà nước với tư cách là chủ sở hữu đại diện và

thống nhất quản lý đất đai, theo đó, đất đai chỉ có thể được xác lập cho những

người thực sự có khả năng và có nhu cầu, đặc biệt là chủ thể là Việt Kiều

nhằm đảm bảo không chỉ quyền tài sản mà còn bảo vệ chủ quyền, an ninh và

lãnh thổ quốc gia.

(iii) Về trình tự, thủ tục thừa kế

Trình tự, thủ tục đăng kí thừa kế quyền sử dụng đất là các thức để

người thừa kế thực hiện hợp thức hóa quyền năng của mình, trên cơ sở đó

xác nhận tư cách chủ thể hợp pháp đối với thửa đất được nhận thừa kế, đồng

thời là cơ sở cho việc giải quyết tranh chấp. Đất đai là tài sản đặc biệt, vì vậy

việc trình tự, thủ tục đăng kí thừa kế quyền sử dụng đất cũng mang tính chất

đặc biệt hơn các tài sản khác.

Theo quy định, thủ tục nhận thừa kế QSDĐ được thực hiện tại văn

phòng đăng kí đất đai với nội dung như sau:

Bước 1: Người sử dụng đất nộp hồ sơ tại Văn phòng đăng ký đất đai.

Bước 2: Văn phòng đăng ký đất đai có trách nhiệm kiểm tra hồ sơ, nếu

đủ điều kiện thực hiện các quyền theo quy định thì thực hiện các công việc

sau đây:

- Gửi thông tin địa chính đến cơ quan thuế để xác định và thông báo

thu nghĩa vụ tài chính đối trường hợp phải thực hiện nghĩa vụ tài chính theo

quy định;

- Xác nhận nội dung biến động vào Giấy chứng nhận đã cấp theo quy

định của Bộ tài nguyên và môi trường. Trường hợp phải cấp Giấy chứng

nhận thì lập hồ sơ trình cơ quan có thẩm quyền cấp Giấy chứng nhận cho

người sử dụng đất.

- Chỉnh lý, cập nhật biến động vào hồ sơ địa chính, cơ sở dữ liệu đất đai.

- Trao Giấy chứng nhận cho người sử dụng đất.

Thời hạn thực hiện thủ tục nhận thừa kế QSDĐ là không quá 10 ngày kể

từ ngày nhận được hồ sơ hợp lệ. Đối với các xã miền núi, vùng có điều kiện

kinh tế- xã hội khó khăn thì thời gian thực hiện được tăng thêm 15 ngày.

So với pháp luật đất đai trước đây, Luật đất đai 2013 quy định trình

tự, thủ tục nhận thừa kế QSDĐ giúp cho gười sử dụng đất hoàn tất nhanh

chóng và gọn nhẹ hơn.

2.1.2. Quy định giải quyết tranh chấp về chia di sản là quyền sử

dụng đất

Theo Điều 17 của BLTTDS 2015, việc giải quyết tranh chấp về thừa

kế tài sản nói chung tại TAND được thực hiện theo một trong các nguyên tắc

là bảo đảm chế độ xét xử sơ thẩm, phúc thẩm. Tòa án cấp sơ thẩm thụ lý,

giải quyết tranh chấp về chia di sản thừa kế là QSDĐ theo thẩm quyền. Xét

xử phúc thẩm là việc Tòa án cấp phúc thẩm trực tiếp xét xử lại vụ án mà bản

án, quyết định của Tòa án cấp sơ thẩm chưa có hiệu lực pháp luật bị kháng

cáo, kháng nghị theo Điều 270 của BLTTDS 2015. Ngoài ra, bản án, quyết

định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật mà phát hiện có vi phạm pháp luật

hoặc có tình tiết mới thì được xem xét lại theo thủ tục giám đốc thẩm hoặc

tái thẩm theo quy định tại Điều 325, 326 và Điều 351 của BLTTDS 2015.

Theo Điều 337 của BLTTDS 2015, Ủy ban Thẩm phán TAND cấp cao giám

đốc thẩm bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của TAND cấp tỉnh,

TAND cấp huyện trong phạm vi theo thẩm quyền theo lãnh thổ bị kháng

nghị; HĐTP TANDTC giám đốc thẩm bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp

luật của TAND cấp cao bị kháng nghị nhằm đảm bảo tính nghiêm minh, tuân

thủ pháp luật. Điều 325 và Điều 326 của BLTTDS 2015 quy định tính chất

của giám đốc thẩm là xét lại bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực

pháp luật nhưng bị kháng nghị vì phát hiện có vi phạm pháp luật nghiêm

trọng trong việc giải quyết vụ án. Theo Điều 351 và Điều 352 của BLTTDS

2015, tái thẩm là trường hợp xem xét lại bản án, quyết định đã có hiệu lực

pháp luật nhưng bị kháng nghị vì có những tình tiết mới được phát hiện có

thể làm thay đổi cơ bản nội dung của bản án, quyết định mà Tòa án, các

đương sự không biết được khi Tòa án ra bản án, quyết định đó. Như vậy,

trình tự giải quyết tranh chấp về chia di sản thừa kế là QSDĐ được TAND

thực hiện tương tự như trình tự giải quyết đối với các tranh chấp khác.

2.1.2.1. Quy định về thời hiệu khởi kiện chia di sản thừa kế

Thời hiệu khởi kiện được quy định tại Điều 623 của BLDS, cụ

thể:Thời hiệu để người thừa kế yêu cầu chia di sản là 30 năm đối với bất

động sản, 10 năm đối với động sản, kể từ thời điểm mở thừa kế. Hết thời hạn

này thì di sản thuộc về người thừa kế đang quản lý di sản đó. Trường hợp

không có người thừa kế đang quản lý di sản thì di sản được giải quyết như

sau: Di sản thuộc quyền sở hữu của người đang chiếm hữu theo quy định tại

Điều 236 của BLDS 2015; Di sản thuộc về Nhà nước, nếu không có người

chiếm hữu quy định tại điểm a khoản 1 Điều 623 của BLDS 2015. Thời hiệu

để người thừa kế yêu cầu xác nhận quyền thừa kế của mình hoặc bác bỏ

quyền thừa kế của người khác là 10 năm, kể từ thời điểm mở thừa kế. Thời

hiệu yêu cầu người thừa kế thực hiện nghĩa vụ về tài sản của người chết để

lại là 03 năm, kể từ thời điểm mở thừa kế.

Quy định này đã khắc phục được những bất cập về thời hiệu khởi kiện

thừa kế trong Bộ luật dân sự năm 2005 và để bảo đảm phù hợp với quyền

của người thừa kế, người khác có liên quan đến di sản và những đặc thù về

văn hóa, tính chất của di sản. Thực tế giải quyết tranh chấp thừa kế trong

trường hợp này cũng tồn tại không ít những vướng mắc, khó khăn. Chẳng

hạn, trường hợp các đồng nguyên đơn đều thống nhất là tài sản chung do

người chết để lại chưa chia nhưng bị đơn – người đang trực tiếp quản lý sử

dụng quyền sử dụng đất thì cho rằng mình đã được người để lại di sản tặng

cho riêng. Các đương sự trong vụ án thường có lời khai mâu thuẫn nhau,

thậm chí các bên đều không có chứng cứ để chứng minh cho lời khai của

mình.

2.1.2.2. Khởi kiện và thụ lý giải quyết tranh chấp về chia di sản thừa

kế là quyền sử dụng đất

(i) Khởi kiện tranh chấp về chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất.

Trong các vụ án tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất thì các đương

sự thường phát sinh mâu thuẫn về quyền hưởng di sản thừa kế hoặc mâu

thuẫn về thực hiện nghĩa vụ về tài sản do người chết để lại, khi không thể tự

thỏa thuận thì họ nộp đơn khởi kiện yêu cầu Tòa án giải quyết. Như vậy, có

thể hiểu khởi kiện vụ án tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất là việc người

khởi kiện nộp đơn yêu cầu Tòa án có thẩm quyền giải quyết mâu thuẫn về

quyền thừa kế hoặc mâu thuẫn khi thực hiện nghĩa vụ về tài sản do người

chết để lại theo quy định của pháp luật tố tụng dân sự. Khởi kiện là hành vi

đầu tiên đồng thời là cơ sở pháp lý làm phát sinh quan hệ pháp luật tố tụng

dân sự. Tòa án chỉ có thể thụ lý giải quyết sau khi người khởi kiện đã nộp

đơn khởi kiện.

Khi nhận đơn khởi kiện, toà án phải có sổ nhận đơn để ghi ngày tháng

năm nhận đơn của đương sự làm căn cứ xác định ngày khởi kiện. Trong

trường hợp người khởi kiện trực tiếp nộp đơn tại toà án thì toà án ghi ngày,

tháng, năm người khởi kiện nộp đơn vào sổ nhận đơn. Ngày khởi kiện được

xác định là ngày nộp đơn. Sau khi nhận đơn khởi kiện, toà án phải cấp giấy

báo nhận đơn khởi kiện cho người khởi kiện hoặc phải gửi giấy báo nhận

đơn khởi kiện để thông báo cho người khởi kiện biết nếu toà án nhận đơn

khởi kiện gửi qua bưu điện. Nếu thấy đơn khởi kiện không có đủ các nội

dung thì Tòa án thông báo cho người khởi kiện sửa đổi, bổ sung đơn khởi

kiện theo đúng quy định pháp luật tố tụng dân sự.

(ii) Thụ lý vụ án tranh chấp về chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất

Như đã trình bày ở trên, việc giải quyết tranh chấp thừa kế quyền sử

dụng đất thuộc thẩm quyền của TAND các cấp. UBND không có thẩm quyền

giải quyết tranh chấp này, đây là điểm đặc thù về thẩm quyền hoàn toàn khác

với các tranh chấp có liên quan đến đất đai. Điều này cũng đồng nghĩa, tranh

chấp thừa kế quyền sử dụng đất không được giải quyết theo thủ tục hành

chính mà tuân thủ theo trình tự tố tụng tại Tòa án với những thủ tục chặt chẽ

do BLTTDS và các văn bản hướng dẫn thi hành quy định. Tuy nhiên, cần

phải xác định rõ tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất là tranh chấp về thừa

kế tài sản, Quyền sử dụng đất chỉ là một loại di sản đặc biệt trong tranh chấp

về thừa kế.

Theo quy định tại khoản 1 Điều 35 BLTTDS 2015 thì toà án nhân dân

cấp huyện có thẩm quyền giải quyết theo thủ tục sơ thẩm những tranh chấp

về dân sự theo quy định tại Điều 26, BLTTDS 2015 trong đó có tranh chấp

về thừa kế quyền sử dụng đất. Sự phân định thẩm quyền giữa Tòa án cấp

huyện và Tòa án cấp tỉnh trong việc giải quyết tranh chấp thừa kế quyền sử

dụng đất được BLTTDS quy định theo phương pháp loại trừ. Nghĩa là các

tranh chấp về dân sự nói chung và tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất nói

riêng sẽ thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án cấp huyện trừ những trường

hợp luật quy định phải do Tòa án cấp tỉnh giải quyết. Cụ thể, Tòa án nhân

dân cấp tỉnh có thẩm quyền giải quyết tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất

trong hai trường hợp.

Trường hợp thứ nhất là những tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất

mà có đương sự hoặc di sản là quyền sử dụng đất ở nước ngoài hoặc cần phải

uỷ thác tư pháp cho cơ quan Lãnh sự của Việt Nam ở nước ngoài, cho Toà

án nước ngoài. Trường hợp thứ hai là theo quy định tại Khoản 2, Điều 37,

BLTTDS 2015 thì Tòa án cấp tỉnh sẽ giải quyết những tranh chấp thừa kế

quyền sử dụng đất thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án cấp huyện nhưng

Tòa án cấp tỉnh lấy lên để giải quyết.

Ngoài ra, về nguyên tắc chung thẩm quyền giải quyết vụ án tranh chấp

thừa kế quyền sử dụng đất củaTòa ántheo lãnh thổ được xác định theo quy

định tại điểm a khoản 1 Điều 39 của BLTTDS 2015. Theo đó, Toà án nơi bị

đơn cư trú, làm việc (nếu bị đơn là cá nhân) hoặc nơi bị đơn có trụ sở (nếu

bị đơn là cơ quan, tổ chức)có thẩm quyền giải quyết theo thủ tục sơ thẩm

những tranh chấp vềthừa kế quyền sử dụng đất. Bên cạnh đó, các đương sự

có quyền tự thỏa thuận với nhau bằng văn bản yêu cầuTòa ánnơi cư trú, làm

việc của nguyên đơn (nếu nguyên đơn là cá nhân) hoặc nơi có trụ sở của

nguyên đơn (nếu nguyên đơn là cơ quan, tổ chức) giải quyết tranh chấp thừa

kế quyền sử dụng đất nếu việc thỏa thuận đó không trái quy định pháp luật.

Thụ lý vụ án tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất được hiểu là việc

Tòa án nhận đơn khởi kiện của người khởi kiện đồng thời vào sổ thụ lý để

giải quyết vụ án. Như vậy, sau khi nhận được đơn và các tài liệu, chứng cứ

kèm theo thì Tòa án phải vào sổ nhận đơn, xem xét các điều kiện thụ lý vụ

án, thông báo cho người khởi kiện nộp tạm ứng án phí và tiến hành thụ lý vụ

án theo đúng quy định pháp luật.

2.1.2.3. Chuẩn bị xét xử và hòa giải trong giải quyết tranh chấp về

chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất

(i) Chuẩn bị xét xử

Tòa án chính thức có thẩm quyền giải quyết tranh chấp thừa kế quyền

sử dụng đất sau khi đã tiến hành thụ lý vụ án. Nếu hòa giải không thành,Tòa

án sẽ tiến hành củng cố hoàn thiện hồ sơ vụ án để đưa vụ án ra xét xử tại

phiên tòa sơ thẩm. Các công việc phải tiến hành để chuẩn bị xét xử gồm:

Thông báo về việc thụ lý vụ án, phân công Thẩm phán giải quyết vụ án, phân

công Thư ký tiến hành tố tụng; thu thập tài liệu, chứng cứ liên quan đến nội

dung vụ án.

Sau khi đã tiến hành các công việc thụ lý vụ án,Tòa án phải thông báo

bằng văn bản cho bị đơn, cá nhân, cơ quan, tổ chức có quyền lợi, nghĩa vụ

liên quan đến việc giải quyết vụ án.Tòa án cũng phải thông báo cho VKSND

cùng cấp để VKSND thực hiện quyền kiểm sát của mình đối với việc giải

quyết vụ án.

Cũng như những vụ án tranh chấp dân sự khác hồ sơ vụ án tranh chấp

về thừa kế quyền sử dụng đất thường được xây dựng dựa trên nhiều nguồn

chứng cứ khác nhau. Chứng cứ để giải quyết vụ án thường do nguyên đơn,

bị đơn hoặc người bảo về quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự cung cấp

cho Tòa án. Trường hợp các tài liệu, chứng cứ có trong hồ sơ vụ án do đã

thu thập không đủ căn cứ để giải quyết vụ án thì Thẩm phán có thể ra quyết

định yêu cầu các đương sự giao nộp bổ sung tài liệu, chứng cứ. Đối với

trường hợp đương sự không thể tự mình thu thập được chứng cứ và có yêu

cầu Tòa án thu thập tài liệu chứng cứ thì Thẩm phán có thể tiến hành một

hoặc một số biện pháp để thu thập chứng cứ như: Yêu cầu các cá nhân, cơ

quan đang lưu giữ tài liệu có liên quan cung cấp tài liệu, chứng cứ; Quyết

định xem xét, thẩm định tại chỗ, định giá tài sản, …

Trong quá trình lấy lời khai của đương sự, Tòa án cũng phải làm rõ nguồn

gốc, diễn biến quá trình sử dụng quyền sử dụng đất –là di sản trong vụ án thừa

kế. Di sản thừa kế là quyền sử dụng đất nhiều khi không tồn tại độc lập mà có

thể nằm trong khối tài sản chung với người khác. Do đó, trong trường hợp này

Tòa án cần trao đổi, hướng dẫn đương sự khai để làm rõ quyền sử dụng đất của

người chết là bao nhiêu mét trong tổng thể tài sản chung với đồng sở hữu? Trên

đất có tài sản gắn liền với đất hay không? Tài sản này là của ai?...

Cũng như các vụ án thừa kế khác, trong vụ án tranh chấp thừa kế quyền

sử dụng đất thì thời điểm mở thừa kế được xác định là thời điểm người để

lại di sản chết, thời điểm này được xác định dựa trên giấy chứng tử của người

đó. Việc xác định diện và hàng thừa kế sẽ dựa trên các tài liệu chứng minh

quan hệ hôn nhân, quan hệ huyết thống, quan hệ nuôi dưỡng giữa người chết

và người thừa kế.Trên cơ sở tài liệu,chứng cứ đương sự cung cấp, để giải

quyết hiệu quả vụ án tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất,Tòa án cần xác

định tư cách đương sự tham gia tố tụng, lập sơ đồ huyết thống, sơ đồ quan

hệ thừa kế như diện thừa kế, hàng thừa kế….

Cơ sở để Tòa án tuyên một bản án hợp pháp, phân chia chính xác kỷ

phần thừa kế cho các đồng thừa kế là việc xác định giá trị của di sản thừa kế.

Di sản thừa kế trong trường hợp này là quyền sử dụng đất nên việc định giá

đúng tài sản là không đơn giản. Hoạt động định giá, thẩm định giá di sản

thừa kế quyền sử dụng đấtcó thể được thực hiện thông qua Hội đồng định

giá nhà nước hoặc các tổ chức, cơ sở định giá tư nhân được Nhà nước cấp

phép hoạt động.

(ii) Thủ tục hòa giải và công nhận sự thỏa thuận của đương sự

Cũng như việc hòa giải trong các tranh chấp dân sự khác, theo quy

định tại Điều 205 BLTTDS 2015Thẩm phán phải tiến hành hòa giải trong

giai đoạn chuẩn bị xét xử để các đương sự tự thỏa thuận với nhau về việc

giải quyết vụ tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất. Quy định này là phù

hợp, có ý nghĩa nhân văn và thật sự cần thiết trong việc giải quyết tranh chấp

thừa kế quyền sử dụng đất. Như đã nhiều lần đề cập ở trên,đặc thù của đương

sự trong tranh chấp này là những người có cùng quan hệ huyết thống, dòng

tộc, quan hệ hôn nhân…những mối quan hệ rất gần gũi về mặt tình cảm. Họ

là cha, mẹ, vợ chồng, anh chị em của nhau, vì không thể giải quyết được mâu

thuẫn nên đã nhờ Tòa ángiải quyết. Vì vậy, hòa giải trong giai đoạn chuẩn bị

xét xử là tạo cho họ cơ hội được thỏa thuận lại sau khi được tư vấn, giải

thích. Hòa giải trong giai đoạn chuẩn bị xét xử là tạo điều kiện cho họ hàn

gắn lại tình cảm, đoàn tụ lại với nhau, giữ gìn được gắn kết gia đình. Không

những vậy, hòa giải thành sẽ giúp giải quyết vụ án hiệu quả, tiết kiệm thời

gian và chi phí.

Về thủ tục hoà giải, Toà án phải triệu tập tất cả những người có liên

quan đến việc giải quyết vụ tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất tham dự

phiên hoà giải. Nếu việc giải quyết vụ tranh chấp có liên quan đến tất cả các

đương sự trong vụ tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất mà có đương sự

vắng mặt, thì Thẩm phán phải hoãn phiên hoà giải để mở lại phiên hoà giải

khác có mặt tất cả các đương sự. Toà án xem xét các yêu cầu cụ thể của

đương sự trong vụ tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất (yêu cầu xác định

quyền thừa kế quyền sử dụng đất của mình và bác quyền thừa kế của người

khác, yêu cầu chia di sản thừa kế) phải giải quyết để tiến hành hoà giải từng

yêu cầu theo thứ tự hợp lý. Khi tiến hành hoà giải, ngoài việc tuân thủ thành

phần phiên hòa giải quy định tại Điều 209 BLTTDS 2015, Thẩm phán phải

phổ biến cho các đương sự biết các quy định của pháp luật có liên quan đến

việc giải quyết vụ tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất để các bên liên hệ

đến quyền, nghĩa vụ của mình mà tự nguyện thoả thuận với nhau về việc giải

quyết vụ tranh chấp.

Thẩm phán sẽ ra quyết định công nhận sự thoả thuận của các đương

sự, trong trường hợp các đương sự thoả thuận được về toàn bộ nội dung vụ

án, kể cả về án phí.

2.1.2.4. Phiên tòa giải quyết tranh chấp về chia di sản là quyền sử

dụng đất

Về nguyên tắc, phiên tòa sơ thẩm vụ án tranh chấp thừa kế quyền sử

dụng đất được tiến hành như các phiên tòa sơ thẩm vụ án dân sự. Theo đó,

phiên tòa sơ thẩm với thủ tục bắt đầu phiên tòa, thủ tục hỏi tại phiên tòa,

tranh luận tại phiên tòa, nghị án và tuyên án. Tuy nhiên, phiên tòa sơ thẩm

vụ án tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất có một số điểm khác như sau:

- Về sự tham gia của Kiểm sát viên: Theo quy định tại Khoản 2 Điều

21 của BLTTDS 2015 thì Viện kiểm sát nhân dân phải cử Kiểm sát viên

tham gia phiên tòa đối với những vụ án do Tòa án thu thập chứng cứ hoặc

đối tượng tranh chấp là tài sản công, lợi ích công cộng, quyền sử dụng đất,

nhà ở hoặc có một bên đương sự là người chưa thành niên, người có nhược

điểm về thể chất, tâm thần. Như vậy, theo quy định trên thì đối với vụ án

tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất hầu hết đều có Kiểm sát viên tham gia

phiên tòa và sự có mặt của Kiểm sát viên tại phiên tòa là bắt buộc.

- Về đương sự tham gia phiên tòa sơ thẩm tranh chấp thừa kế quyền

sử dụng đất. Thông thường đương sự tham gia phiên tòa sơ thẩm thường là

những người thừa kế. Song, đối với trường hợp đã có sự chuyển nhượng, thế

chấp, bảo lãnh… đối với quyền sử dụng đất là di sản thừa kế thì Tòa ántriệu

tập tất cả những người tham gia các giao dịch về tài sản thừa kế tham gia

phiên tòa.

- Thủ tục hỏi, tranh luận tại phiên tòa: Nếu các đương sự không rút

đơn khởi kiện, không thỏa thuận được với nhau về việc giải quyết toàn bộ

vụ án, sau khi nghe các bên đương sự trình bày về yêu cầu và chứng cứ để

chứng minh cho yêu cầu của mình, Hội đồng xét xử và những người tham

gia tố tụng khác tập trung hỏi để làm rõ, khẳng định lại các nội dung như: Di

sản thừa kế là quyền sử dụng đất thuộc ai? Người để lại di sản chết ngày

nào? Có di chúc hay không có di chúc? Tính hợp pháp của di chúc? Kể từ

thời điểm mở thừa kế có sự chuyển nhượng, thế chấp, bảo lãnh... đối với

quyền sử dụng đất là di sản thừa kế hay không? Diện và hàng thừa kế? Nghĩa

vụ tài sản và chi phí liên quan đến thừa kế được thanh toán từ di sản? …

Những vấn đề các đương sự đã thỏa thuận được với nhau và chưa thỏa thuận

được với nhau. Trên cơ sở đó, đương sự tranh luận với nhau về những vấn

đề mà đương sự còn mâu thuẫn, không thống nhất

Như vậy, theo quy định của pháp luật tố tụng dân sự hiện hành thì việc

giải quyết tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất cũng tuân theo trình tự, thủ

tục chung giống như đối với các tranh chấp dân sự khác. Tuy nhiên, tranh

chấp thừa kế quyền sử dụng đất là một loại tranh chấp đặc thù nên trình tự

thủ tục giải quyết tranh chấp này có những đặc trưng riêng . Chẳng hạn, đặc

trưng về thẩm quyền giải quyết của Tòa án không xác định theo nơi có bất

động sản là di sản thừa kế mà xác định theo nơi cư trú bị đơn hoặc theo thỏa

thuận của đương sự. Đặc thù về những tài liệu chứng cứ mà đương sự phải

xuất trình khi khởi kiện hoặc tham gia tố tụng. Đặc thù về thu thập chứng cứ

trong giai đoạn chuẩn bị xét xử…

2.2. Thực tiễn hoạt động xét xử tranh chấp về chia di sản là quyền

sử dụng đất tại Tòa án Nhân dân tỉnh Thái Nguyên

Với địa bàn Thái Nguyên là một tỉnh miền núi, nhiều đồng bào dân

tộc sinh sống, nhận thức về pháp luật của người dân chưa cao, trước đây,

những quan hệ gia đình, họ tộc gắn bó, chi phối tới mọi vấn đề đời sống

kể cả việc để lại di sản thừa kế là quyền sử dụng đất. Người con trưởng

được hưởng phần nhiều hơn để có thể chăm sóc cha, mẹ, thờ cúng tổ tiên.

Tuy nhiên, khi nền kinh tế chuyển biến mạnh mẽ, các tuyến đường quốc

lộ, đường vành đai và các khu công nghiệp được mở rộng, sự biến động

của thị trường quyền sử dụng đất tăng trưởng nóng, giá trị quyền sử dụng

đất tăng cao, kéo theo đó lànhững mâu thuẫn, bất đồng về di sản là quyền

sử dụng đất tại Thái Nguyên tăng lên. Chỉ tính trong thời gian 05 năm, từ

năm 2014 đến năm 2018, Tòa án nhân dân cấp huyện và cấp tỉnh ở Thái

Nguyên đã tiến hành thụ lý các vụ án có mối quan hệ pháp luật là tranh

chấp về thừa kế tài sản nói chung, trong đó tranh chấp về chia di sản thừa

kế là quyền sử dụng đất có nội dung và tính chất phức tạp, gay gắt.

Do giá trị của quyền sử dụng đất tăng như vậy, những người được thừa

kế bắt đầu tính đến quyền lợi của họ cũng như phải được đảm bảo mà các

đồng thừa kế không thể tự thương lượng mà phải khởi kiện ra Tòa án. Vì

vậy, những vụ án Tòa án đã thụ lý là những vụ án có tính chất phức tạp. Theo

báo cáo tổng kết của TAND tỉnh Thái Nguyên, thực trạng giải quyết tranh

chấp về chia di sản là quyền sử dụng đất có số liệu cụ thể như sau.

Bảng 2.1. Thực trạng giải quyết tranh chấp dân sự nói chung và tranh

chấp về chia di sản thừa kế là QSDĐ nói riêng từ năm 2014 -2018

của Tòa án nhân dân tỉnh Thái Nguyên

Năm Án dân sự Tranh chấp về chia di sản

thừa kế là QSDĐ

Thụ lý Giải quyết Thụ lý Giải quyết

43 26 2014 422 279

37 29 2015 502 387

48 30 2016 519 393

50 34 2017 537 411

57 32 2018 553 450

Bảng 2.2. Số liệu các vụ án dân sự nói chung và vụ án tranh chấp về

chia di sản thừa kế là QSDĐ nói riêng bị hủy, sửa từ năm 2014 -2018

của TAND tỉnh Thái Nguyên.

Án dân sự Tranh chấp về chia di sản Năm

thừa kế là QSDĐ

Hủy Sửa Hủy Sửa

8 3 2014 22 30

6 9 2015 19 23

5 5 2016 22 11

10 8 2017 31 44

7 6 2018 30 24

Nguồn: Báo cáo tổng kết của TAND tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2014

– 2018

Như vậy, nhìn vào số liệu bảng 1 và bảng 2 trên đây cho thấy:

Thứ nhất, tranh chấp về chia di sản thừa kế chiếm tỷ lệ trung bình xấp

xỉ khoảng 10% tổng số các vụ việc dân sự mà Tòa án tỉnh Thái Nguyên thụ

lý giải quyết trong 05 năm (2014 - 2018). Cụ thể: một là, năm 2014 thụ lý

các vụ việc liên quan đến tranh chấp về chia di sản thừa kế là QSDĐ 43 vụ,

chiếm tỷ lệ 10.18% các vụ việc dân sự; giải quyết 26 vụ, chiếm tỷ lệ 9.3%;

hai là năm 2015 thụ lý các vụ việc liên quan đến tranh chấp về chia di sản

thừa kế là QSDĐ 37 vụ, chiếm tỷ lệ 7.37% các vụ việc dân sự; giải quyết 29

vụ, chiếm tỷ lệ 7.49; ba là, năm 2016 thụ lý các vụ việc liên quan đến tranh

chấp về chia di sản thừa kế là QSDĐ 48 vụ, chiếm tỷ lệ 9.24% các vụ việc

dân sự; giải quyết 30 vụ, chiếm tỷ lệ 7.63%; bốn là, năm 2017 thụ lý các vụ

việc liên quan đến tranh chấp về chia di sản thừa kế là QSDĐ 50 vụ, chiếm

tỷ lệ 9.31% các vụ việc dân sự; giải quyết 34 vụ, chiếm tỷ lệ 8.27%; năm là,

năm 2018 thụ lý các vụ việc liên quan đến tranh chấp về chia di sản thừa kế

là QSDĐ 57 vụ, chiếm tỷ lệ 10.3% các vụ việc dân sự; giải quyết 32 vụ,

chiếm tỷ lệ 7.11%;

Thứ hai, trong 05 năm (từ năm 2014 - 2018), năm có số lượng tranh

chấp về chia di sản thừa kế là QSDĐ lớn nhất là năm 2018, thụ lý các vụ việc

liên quan là 57 vụ, chiếm tỷ lệ 10.3% các vụ án dân sự và năm có số lượng

tranh chấp ít nhất là năm 2015, thụ lý các vụ việc liên quan là 37 vụ, chiếm

tỷ lệ 7.37% các vụ án dân sự.

Thứ ba, tính trung bình trong 05 năm (từ năm 2014 - 2018), số lượng

bản án giải quyết tranh chấp về chia di sản thừa kế là QSDĐ của Tòa án tỉnh

Thái Nguyên bị hủy, sửa chiếm tỷ lệ khá cao từ trên 30% trở lên. Điều này

cho thấy việc giải quyết loại vụ việc tranh chấp về chia di sản thừa kế là

QSDĐ rất khó khăn, phức tạp (xem số liệu bảng 2).

Thứ tư, trong 5 năm (từ năm 2014 - 2018), số lượng các vụ án tranh chấp

về chia di sản thừa kế là QSDĐ mà Tòa án tỉnh Thái Nguyên thụ lý giải quyết

tăng đều hàng năm; đặc biệt trong 03 năm, từ năm 2016 đến năm 2018, số lượng

loại vụ việc tranh chấp này tăng đột biến gấp từ 1,0-1,5 lần so với năm 2014.

Điều này cho thấy tranh chấp về QSDĐ nói chung, và tranh chấp về chia di sản

thừa kế là QSDĐ vẫn là lĩnh vực nóng bỏng, gay gắt cho dù cả hệ thống chính

trị của tỉnh đã vào cuộc tuyên truyền, vận động, giáo dục pháp luật đất đai; vận

động hòa giải tranh chấp đất đai trong nhân dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo và

đất đai và giải quyết tranh chấp đất đai …

Có thể khẳng định rằng, việc giải quyết tranhchấpthừa kế quyền sử

dụng đất hiện nay là loại việc khó, phức tạp nhất và là khâu yếu nhất trong

công tác giải quyết các tranh chấp dân sự nói chung.

Trong hoạt động thụ lý, giải quyết các tranh chấp về chia di sản thừa

kế là quyền sử dụng đất, TAND tỉnh Thái Nguyên đã chú trọng tiến hành

việc hòa giải. Việc giải quyết, xét xử tranh chấp chỉ được thực hiện sau khi

hòa giải giữa các bên đương sự không thành. Hòa giải thành không chỉ giúp

cho ngành Tòa án tỉnh Thái Nguyên tiết kiệm thời gian, công sức trong việc

giải quyết tranh chấp mà còn giúp các bên đương sự tiết kiệm thời gian, tiền

bạc, công sức trong “theo đổi” khiếu kiện, đánh tan tâm lý thắng thua, thiệt

hơn; duy trì sự ổn định, đoàn kết và không làm “sứt mẻ” tình cảm trong nội

bộ gia đình. Nhận thức rõ tính đặc thù trong việc giải quyết tranh chấp về

thừa kế quyền sử dụng đất, kiên trì hòa giải,số lượng vụ việc tranh chấp được

TAND hòa giải thành chiếm tỷ lệ không nhỏ đã góp phần giải quyết nhanh

chóng các vụ tranh chấp.

Về cơ bản, TAND tỉnh Thái Nguyên áp dụng và thống nhất các hướng

dẫn của TANDTC trong công tác xét xử các vụ án tranh chấp. Đường lối xét

xử các tranh chấp đất đai nói chung, tranh chấp về thừa kế quyền sử dụng đất

nói riêng được TAND tỉnh Thái Nguyên tuân thủ và áp dụng tương đối tốt. Chất

lượng xét xử được cải thiện theo hướng tích cực góp phần quan trọng vào việc

duy trì ổn định chính trị, trật tự, án toàn xã hội hội, phát triển kinh tế, bảo vệ

chế độ sở hữu toàn dân về đất đai; nâng cao hiệu lực quản lý Nhà nước, bảo vệ

quyền và lợi ích hợp pháp của người sử dụng đất và bảo vệ các giao dịch dân

sự hợp pháp trong đời sống xã hội .. Phần lớn, các bản án, quyết định của TAND

xét xử các tranh chấp đất đai đều có căn cứ pháp lý, phù hợp với hoàn cảnh lịch

sử, được nhân dân đồng tình, dư luận xã hội ủng hộ, bảo đảm hiệu lực thi hành

và tính khả thi cao trên thực tế …

Công tác đào tạo cán bộ được chú ý, đó là hàng tháng đều tổ chức hội

nghị tập huấn, đưa ra các giải đáp về những vấn đề còn vướng mắc trong việc

áp dụng pháp luật giải quyết các vụ án, xây dựng án lệ, công bố bản án, quyết

định trên Cổng thông tin điện tử của Tòa án và TAND tỉnh hàng năm đều triển

khai thực hiện phiên tòa rút kinh nghiệm, tổ chức tập huấn nghiệp vụ xét xử đối

với Thẩm phán, Thư ký và Hội thẩm nhân dân. Thông qua đó, giúp cho đội ngũ

Thẩm phán, cán bộ Tòa án nâng cao nhận thức pháp luật, tiếp thu được quy

định mới, cùng trao đổi nghiệp vụ, kinh nghiệm với các đồng nghiệp, giải đáp

vướng mắc trong quá trình giải quyết vụ án dân sự nói chung và án tranh chấp

thừa kế quyền sử dụng đất nói riêng …

Lãnh đạo Tòa án quan tâm thường xuyên nắm bắt tình hình để chỉ đạo,

phối hợp với các cơ quan khác trong việc giải quyết vụ án. Nhiều Tòa án cấp

huyện, thị xã, Chánh án đã xây dựng được quy chế phối hợp với UBND cùng

cấp trong việc giải quyết vụ án dân sự và hành chính. Việc phối hợp với UBND

cấp huyện như: quy định về ủy quyền tham gia tố tụng trong trường hợp UBND

huyện tham gia tố tụng với tư cách là người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan,

quy định phối kết hợp trong việc cung cấp chứng cứ, quy định về phối hợp với

các phòng trong khối UBND để thẩm định tài sản và định giá tài sản vụ án dân

sự, đặc biệt liên quan tới quyền sử dụng đất.

2.3. Những kết quả đạt được và hạn chế còn tồn tại trong giải

quyết tranh chấp về chia di sản là quyền sử dụng đất

2.3.1.Những kết quả đạt được

(i) Thứ nhất, Về quy định của pháp luật

Các quy định của Luật Đất đai 2013 đã giải quyết các vấn đề còn tồn

tại của Luật Đất đai 2003, tạo cơ sở pháp lý hoàn thiện cho việc thừa kế di

sản là quyền sử dụng đất của cá nhân, hộ gia đình.

Bên cạnh đó, BLTTDS 2015 đã có những quy định khá toàn diện và

cụ thể về thẩm quyền, trình tự, thủ tục xét xử sơ thẩm các vụ án tranh chấp

về thừa kế tài sản, trong đó có tranh chấp về chia di sản thừa kế là bất động

sản. Trong đó, phân định thẩm quyền xét xử sơ thẩm tranh chấp giữa các cấp

TAND. Đặc biệt là các quy định về phân định thẩm quyền xét xử sơ thẩm giải

quyếttranh chấp thừa kế chia di sản là QSDĐ của Tòa án theo lãnh thổ và chi tiết

hóa trình tự, thủ tục xét xử sơ thẩm giải quyết tranh chấp chia di sản thừa kế là

QSDĐ của Tòa án. Đây là cơ sở pháp lý đảm bảo xác định đúng phạm vi thẩm

quyền trong giải quyết tranh chấp chia di sản thừa kế là QSDĐ của Tòa án theo

trình tự, thủ tục luật định. Qua đó, tại điều kiện tốt nhất cho các đương sự có thể

bảo vệ quyền lợi chính đáng của mình khi tham gia tố tụng.

(ii) Thứ hai, về thực tiễn áp dụng pháp luật

Mặc dù số lượng các vụ tranh chấp thừa kế quyền sử dụngđấttrong những

năm qua đang có xu hướng tăng lên, nhưng do chủ động nắm bắt tình hình, đề

ra nhiều biện pháp và tổ chức thực hiện nghiêm túc, quyết liệt trong toàn ngành,

trong đó chú trọng công tác tập huấn, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ, nâng

cao bản lĩnh chính trị, phẩm chất đạo đức, ý thức trách nhiệm và kỷ luật công

vụ cho cán bộ, công chức; tăng cường công tác kiểm tra; phát động các phong

trào thi đua gắn với việc hoàn thành tốt nhiệm vụ chuyên môn..., nên công tác

xét xử trong năm qua tiếp tục có sự chuyển biến tích cực.

Chỉ tiêu xét xử các loại vụ tranh chấp thừa kế nói chung cũng như

những vụ tranh chấp thừa kế quyền sử dụngđấtnói riêngtiếp tục được bảo

đảm; hầu hết các vụ án đều được giải quyết, xét xử trong thời hạn luật định.

Chất lượng xét xử các loại vụ án tiếp tục được đảm bảo và nâng lên.

Mặt khác, việc giải quyết các vụ việc tranh chấp thừa kế quyền sử dụng

đấtvề cơ bản đã thực hiện đúng các quy định của pháp luật tố tụng và áp dụng

đúng các quy định của pháp luật nội dung, nên đã bảo đảm quyền, lợi ích hợp

pháp của các bên đương sự; đồng thời Tòa án đã làm tốt công tác hòa giải trong

giải quyết các tranh chấp này thông qua đó giúp cho việc giải quyết vụ án nhanh

chóng, góp phần củng cố mối đoàn kết trong nội bộ nhân dân và tăng cường uy

tín của cơ quan nhà nước. Đồng thời, trong công tác giải quyết các vụ án tranh

chấp thừa kế quyền sử dụngđất, Toà án đã tổ chức thực hiện nhiều giải pháp,

như: tăng cường kiểm tra việc thực hiện nhiệm vụ công tác của cán bộ, công

chức; chủ động nắmbắt tiến độ và xây dựng kế hoạch công tác xét xử của đơn

vị; làm tốt công tác điều động, biệt phái cán bộ,Thẩm phán; tăng cường sự phối

hợp với các cơ quan có liên quan..., nhằm đẩy nhanh tiến độ giải quyết, khắc

phục tình trạng để các vụ án quá hạn luậtđịnh.

Các Toà án đã chú trọng làm tốt công tác hoà giải trong quá trình giải

quyết các tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất, thông qua đó giúp cho việc

giải quyết vụ án nhanh chóng, đồng thời góp phần củng cố mối đoàn kết

trong nội bộ nhân dân (tỷ lệ hoà giải thành trong việc giải quyết các tranh

chấp thừa kế quyền sử dụngđấtlà 30%).

2.3.2. Những hạn chế và nguyên nhân

(i) Thứ nhất, thực tiễn áp dụng BLTTDS cho thấy còn bộc lộ một số

bất cập cần tiếp tục nghiên cứu, sửa đổi, bổ sung, hướng dẫn ở những văn

bản hướng dẫn thi hành.

BLDS năm 2015 không quy định về thừa kế quyền sử dụng đất, khi

giải quyết việc chia thừa kế quyền sử dụng đất, Tòa án phải căn cứ vào quy

định thừa kế tài sản và quy định của Luật Đất đai năm 2013 để giải quyết.

Việc áp dụng thẩm quyền của Tòa án theo lãnh thổ đối với các tranh

chấp về chia di sản thừa kế là QSDĐ chưa thống nhất.

Trong thực tiễn, việc vận dụng quy định tại Điều 39 của BLTTDS 2015

để xác định thẩm quyền của Tòa án đối với các tranh chấp thừa kế QSDĐ còn

có những ý kiến khác nhau. Có ý kiến cho rằng, tranh chấp thừa kế QSDĐ

không phải là tranh chấp về bất động sản. Do vậy, trong trường hợp này, Tòa

án có thẩm quyền phải là Tòa án nơi bị đơn giải quyết. Quan điểm này dựa trên

cơ sở là đối với tranh chấp thừa kế QSDĐ thì trước hết phải xác định xem ai là

người thừa kế chứ không yêu cầu chia thừa kế bằng hiện vật. Ngoài ra, cũng có

ý kiến cho rằng, đối với tranh chấp thừa kế thì di sản có thể bao gồm cả động

sản và bất động sản, cho nên không thể áp dụng nguyên tắc xác định thẩm quyền

của Tòa án theo nơi có bất động sản tọa lạc để giải quyết. Việc nghiên cứu pháp

luật về tố tụng dân sự của một số nước trên thế giới cho thấy, nguyên tắc nơi

phát sinh sự kiện mở thừa kế được áp dụng để xác định thẩm quyền của Tòa án

đối với các vụ việc yêu cầu chia thừa kế. Có nghĩa là Tòa án có thẩm quyền giải

quyết vụ việc sẽ là Tòa án nơi mở thừa kế hay Tòa án nơi khai phát di sản thừa

kế. Tuy nhiên, pháp luật thực định hiện nay không đề cập đến nguyên tắc này.

Do vậy, trong khi nhà lập pháp chưa có những quy định khác thì việc xác định

thẩm quyền của Tòa án theo lãnh thổ tạm thời vẫn được thực hiện theo quy định

hiện hành, trên nguyên tắc ưu tiên thẩm quyền giải quyết của Tòa án nơi có bất

động sản (trường hợp tranh chấp liên quan đến nhiều bất động sản thì Tòa án

nơi có một trong các bất động sản được xác định có thẩm quyền giải quyết).

Hoặc có thể tính đến phương án tách vụ án thừa kế về động sản và bất động sản

thành hai vụ việc riêng để xác định thẩm quyền của Tòa án theo nguyên tắc nơi

hiện diện của bị đơn và nơi có bất động sản tranh chấp, nếu có sự nhất trí của

các đồng thừa kế. Tuy nhiên, tính khả thi trên thực tế của việc tách vụ án là

không cao; bởi lẽ, nếu tách vụ án thì sẽ khó giải quyết toàn diện việc chia di

sản. Hơn nữa, trong số các đương sự có thể có đương sự không đồng ý việc tách

vụ án thừa kế để chia động sản độc lập với chia bất động sản.

(ii) Thứ hai, công tác cấp giấy chứng nhận QSDĐ cho hộ gia đình, cá nhân

nhằm xác lập cơ sở pháp lý để người SDĐ thực hiện các quyền tự do pháp luật

đất đai được quy định thực hiện chậm chưa đáp ứng được mong muốn của người

dân. Chính việc chậm trễ trong cấp giấy chứng nhận QSDĐ cho người dân đã

gây ra trở ngại trong việc áp dụng pháp luật về thừa kế QSDĐ.

Việc xem xét về điều kiện tiên quyết để cho phép một chủ thể có được

quyền để thừa kế quyền sử dụng đất. Không giống như các giao dịch dân sự

về quyền sử dụng đất khác: chuyển nhượng, cho thuê, thế chấp, góp vốn,

tặng cho thì điều kiện tiên quyết để thực hiện giao dịch là quyền sử dụng đất

đó phải đã được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Đối với quan hệ

thừa kế thì chỉ cần người sử dụng đất đủ điều kiện để được cấp giấy chứng

nhận quyền sử dụng đất là được để lại thừa kế quyền sử dụng đất. Tức là

người sử dụng đất đủ điều kiện theo Điều 100 hoặc Điều 101 Luật Đất đai

năm 2013 thì được để lại thừa kế quyền sử dụng đất.

Tuy nhiên, từ thực tế của quátrình sử dụng đất cho thấy, nhiều hộ gia

đình, cá nhân sử dụng đất có nguồn gốc sử dụng đất quá phức tạp, sự biến

động về chủ thể, về diện tích sử dụng qua thời gian là rất lớn song quá trình

sử dụng đất họ lại không có bất kỳ một giấy tờ gì về đất thì việc xác định di

sản thừa kế của ai, giới hạn của quyền sử dụng đất trong gia đình bao gồm

nhiều thành viên với nhiều thế hệ, nhiều thành phần sinh sống trên đất đó là

rất phức tạp. Chẳng hạn, đất đang sử dụng ban đầu chỉ là của ông bà sinh

sống, diện tích sử dụng ban đầu chỉ là 100 m2, qua thời gian, ông bà có con

cháu, con cháu xây dựng gia đình và cũng vẫn ở cùng trên đất đó, quá trình

sử dụng, những người con cháu đã khai hoang và lấn chiếm thêm để mở rộng

diện tích đất lên 300 m2. Vậy xác định quyền sử dụng đất hợp pháp thuộc về

ai trong trường hợp này để làm cơ sở xác định người đó được để lại di sản

thừa kế khi chết là rất khó khăn.

(iii) Thứ ba, khoản 4 Điều 98 luật đất đai năm 2013 quy định: “Trường

hợp quyền sử dụng đất hoặc quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài

sản khác gắn liền với đất hoặc quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền

với đất là tài sản chung của vợ và chồng thì phải ghi cả họ, tên vợ và họ, tên

chồng vào Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài

sản khác gắn liền với đất, trừ trường hợp vợ và chồng có thỏa thuận ghi tên

một người.”. Tuy nhiên, các quy định trước đây về vấn đề này không bắt

buộc việc cấp giấy chứng nhận QSDĐ trong trường hợp QSDĐ là tài sản

chung của vợ và chồng phải ghi tên cả hai vợ chồng. Ví dụ: Tại tỉnh Thái

Nguyên, việc cấp giấy chứng nhận QSDĐ trong trường hợp này ghi tên chủ

hộ gia đình (thông thường nam giới là chủ hộ). Chính vì vậy, người chồng

có vai trò trong việc để thừa kế QSDĐ, còn người vợ dường như không có

tiếng nói đối với việc thừa kế tài sản chung của vợ chồng. Trong một số

trường hợp khi người chồng chết, gia đình bên chồng đòi quyền thừa kế

QSDĐ và không cho người vợ thừa kế. Do không có tên trong giấy chứng

nhận QSDĐ, người vợ thường ở vị trí yếu thế hoặc đuối lý trong cuộc chiến

pháp lý về chia thừa kế QSDĐ với gia đình nhà chồng.

(iv) Thứ tư, việc xác định quyền sử dụng đất là tài sản riêng của người

chết hay là tài sản chung của nhiều người ngay cả khi đất đó đã được cấp

giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cũng không phải dễ dàng, trong nhiều

trường hợp Tòa án các cấp có quan điểm khác nhau nên khiến cho tranh chấp

thừa kế xử đi xử lại nhiều lần.

Xác định quyền sử dụng đất là di sản thừa kế riêng hay chung trong

trường hợp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất được cấp cho hộ gia đình mà

trên giấy chứng nhận không ghi rõ hộ gia đình đó bao gồm những thành viên

nào đượccông nhận quyền sử dụng đất. Đại đa số các giấy chứng nhận quyền

sử dụng đất cấp trước thời điểm Luật Đất đai 2013 có hiệu lực đa số là cấp cho

hộ gia đình mà chủ hộ là người đứng tên trên giấy mà không ghi tên đầy đủ của

các thành viên trong hộ. Nay tranh chấp xảy ra, Tòa án vô cùng khó khăn trong

việc xác định ai là người có quyền về di sản thừa kế này, nhất là các thành viên

trong hộ gia đình có sự biến động qua thời gian do các sự kiện kết hôn, ly hôn,

sinh con hay chết. Hoặc trường hợp, xác định quyền sử dụng đất là tài sản riêng

hay tài sản chung hợp pháp của vợ chồng để xác định ai là người có quyền để

lại di sản thừa kế khi chết cũng vô cùng vướng mắc, nhất là trong trường hợp

giấy chứng nhận quyền sử dụng đất chỉ cấp cho hoặc vợ, hoặc chồng mà không

ghi tên hai người trên giấy chứng nhận. Đa số giấy chứng nhận cấp trước

1/7/2014 (trước thời điểm Luật Đất đai 2003 có hiệu lực quy định về cấp giấy

chứng nhận quyền sử dụng đất phải ghi tên của cả vợ và chồng nếu đó là tài sản

chung) thì chỉ ghi tên người chồng là chủ yếu. Trong trường hợp này, cán bộ

Tòa án khi xét xử thường phải áp dụng các quy định trong Luật Hôn nhân và

Gia đình để xác định ai là người sở hữu đối với di sản này để xác định tính hợp

pháp của việc để thừa kế và nhận thừa kế.

(v) Thứ năm, trình độ hiểu biết pháp luật đất đai nói chung và pháp luật

về thừa kế QSDĐ nói riêng của người dân còn thấp cũng gây khó khăn cho việc

thực thi các quy định về thừa kế QSDĐ. Khi SDĐ hoặc khi chuyển nhượng

QSDĐ, người dân không làm thủ tục đăng kí QSDĐ tại cơ quan nhà nước có

thẩm quyền hay không thực hiện nghĩa vụ nộp thuế SDĐ nên không đủ cơ sở

pháp lý để Nhà nước cấp giấy chứng nhận QSDĐ cho họ. Do vậy, người SDĐ

không đủ điều kiện để thực hiện thừa kế QSDĐ. Trong nhiều trường hợp, do

nhận thức giản đơn người dân (đặc biệt ở khu vực nông thôn) thực hiện thừa kế

QSDĐ không theo đúng trình tự, thủ tục do pháp luật quy định. Di chúc được

lập bằng hình thức “giấy tờ viết tay” không có người làm chứng, không có

chứng thực hoặc xác nhận của công chứng nhà nước hay UBND cấp xã. Khi

tranh chấp về thừa kế QSDĐ phát sinh rất khó giải quyết. Đặc biệt trong trường

hợp nội dung di chúc có sự tẩy xóa hoặc các đương sự xuất trình nhiều bản di

chúc được lập tại cùng một thời điểm.

Tiểu kết chương 2

Chương 2 luận văn đã trình bày phần tìm về các quy định của pháp

luật Việt Nam hiện hành về thừa kế quyền sử dụng đất, giải quyết tranh chấp

về thừa kế quyền sử dụng đất, cũng như thực tế hoạt động xét xử tại Tòa án

nhân dân tỉnh Thái Nguyên. Về cơ bản các quy định hiện nay là phù hợp và

vì lợi ích của người sử dụng đất.

Thông qua các nội dung cơ bản của pháp luật, có thể thấy các quy định

ngày một đơn giản, thuận tiện cho người dân. Tuy nhiên, bên cạnh những

điểm tiến bộ, pháp luật thực định Việt Nam về chia di sản thừa kế, trong đó

có chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất cũng đã và đang bộc lộ một vài

điểm bất cập. Từ những bất cập của pháp luật thực định, chương 3 luận án

đưa ra các đề xuất, kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu

quả thi hành pháp luật.

Chương 3

MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ NÂNG

CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG PHÁP LUẬT GIẢI QUYẾT TRANH

CHẤP VỀ CHIA DI SẢN THỪA KẾ LÀ QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT

3.1.Yêu cầu hoàn thiện các quy định pháp luật giải quyết tranh

chấp về chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất

(i) Hoàn thiện pháp luật về giải quyết tranh chấp về chia di sản thừa

kế là đất đai trong tổng thể pháp luật nói chung

Hệ thống văn bản pháp luật cần được ban hành thống nhất, không

chồng chéo, mâu thuẫn với nhau.Pháp luật cần sửa đổi những vấn đề không

phù hợp; sửa đổi, bổ sunghay hướng dẫn những quy định về thừa kế quyền

sử dụng đất được cụ thể, rõràng và đầy đủ hơn.

Đặc biệt cần lưu ý những vấn đề mang tính phổ biến, ảnh hưởng

nhiềuđến việc thừa kế quyền sử dụng đất, dễ gây ra tranh chấp, tạo sự khó

khăn trong giải quyết của tòa án và các cơ quan khác

Những quy định về thừa kế trong BLDS 2015 cần được quy định theo

hướng chi tiết, mở rộng hơn nữa để có thể đáp ứng được sự phát triển của

các quan hệ thừa kế trong thực tiễn. Bên cạnh đó, pháp luật cần loại bỏ những

quy định đã lỗi thờ, không phù hợp với tính xã hội hiện nay.

Các quy định trong Luật đất đai 2013 về điều kiện đối với loại đất để

thừa kế phải là đất không có tranh chấp là một trong những quy định cứng

nhắc. Từ đó cần phải có những văn bản hướng dẫn cụ thể những dạng tranh

chấp nào thì người sử dụng đất không được để lại thừa kế.

Theo đó, khi quy định về vấn đề thừa kế theo di chúc và theo pháp luật

tại điều 179 luật đất đai 2013 cần thêm quy định trong đó có việc thừa kế

không chỉ dựa trên di chúc hoặc pháp luật mà còn chiếu tới yếu tố hoàn cảnh

của các thừa kế. Như vậy sẽ đảm bảo được sự công bằng giữa các đồng thừa

kế với nhau.

Bên cạnh đó, cũng có thể thấy, các quy định của pháp luật về giải quyết

tranh chấp cũng như xử lý vi phạm về tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất

còn chưa đa dạng, đầy đủ so với thực tiễn. Do đó, đòi hỏi pháp luật cần bổ

sung thêm những quy định về vấn đề này để thực tế giải quyết tranh chấp

được dễ dàng và đại hiệu quả.

(ii) Hoàn thiện pháp luật về giải quyết tranh chấp đất đai và nâng cao

chất lượng áp dụng tại TAND đặt trong bối cảnh đổi mới công tác xét xử của

TAND theo định hướng mở rộng dân chủ, tranh luận công khai tại phiên tòa,

thực hiện đầy đủ các nguyên tắc tố tụng.

Tranh tụng là thành tựu của nền văn minh nhân loại, không chỉ thể

hiện bản chất nhân đạo mà còn phản ánh xu hướng phát triển dân chủ và tiến

bộ của tố tụng hình sự. Tranh tụng đã được thừa nhận trên phạm vi toàn cầu

và được ghi nhận tại Điều 10 Tuyên ngôn thế giới về nhân quyền của Liên

Hợp quốc ngày 10-12-1948 với nội dung “Mọi người đều có quyền hoàn

toàn ngang nhau được phát biểu bình đẳng và công khai trước Tòa án độc

lập và không thiên vị, nơi quyết định các quyền và nghĩa vụ của mình hoặc

về việc buộc tội mình có cơ sở trước Tòa”. Tại nước ta, các yêu cầu về cải

cách tư pháp, hoàn thiện thủ tục tố tụng nói chung, tranh tụng trong xét xử

giải quyết tranh chấp chia di sản là quyền sử dụng đất nói riêng được đưa ra

trong nhiều Nghị quyết của Đảng về cải cách tư pháp, trong đó đặt ra yêu

cầu phán quyết của Tòa án phải căn cứ chủ yếu vào kết quả tranh tụng tại

phiên tòa, trên cơ sở xem xét đầy đủ, toàn diện các chứng cứ, ý kiến của

những người tham gia tố tụng để ra những bản án, quyết định đúng pháp luật,

có sức thuyết phục và không để án quá hạn, kéo dài. Hiến pháp năm 2013 đã

ghi nhận tranh tụng thành một nguyên tắc, cụ thể là “Nguyên tắc tranh tụng

trong xét xử được bảo đảm” (khoản 5 Điều 103 Hiến pháp năm 2013). Do

vậy, Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 đã có những sửa đổi, bổ sung cơ bản

để cụ thể hóa quy định của Hiến pháp năm 2013 về bảo đảm “nguyên tắc

tranh tụng trong xét xử và thể chế hóa các chủ trương của Đảng về tranh tụng

tại phiên tòa”.

3.2. Giải pháp hoàn thiện pháp luật giải quyết tranh chấp về chia

di sản thừa kế là quyền sử dụng đất

(i) Thứ nhất, hoàn thiện một số quy định pháp luật thừa kếđanggây

khó khăn cho công tác giải quyết tranh chấp của ngành Tòa án

Giải quyết tranh chấp thừa kế quyền dụng đất là thẩm quyền của ngành

Tòa án, các tranh chấp này được giải quyết theo trình tự tố tụng dân sự,

nhưng việc phân xử và giải quyết vụ án lại căn cứ vào quy định pháp luật

thừa kế. Chính vì vậy, để giúp ngành Tòa ángiải quyết có hiệu quả tranh chấp

này thì hoàn thiệnnhững thiếu sót, chưa rõ hoặc còn bất cập của pháp luật nội

dung cũng là hết sức quan trọng và cần thiết. Chẳng hạn, những tranh chấpthừa

kế quyền sử dụng đấtcó liên quan đến di sản thờ cúngpháp luật chưa quy định

rõ phần đất dành để thờ cúng là bao nhiêu trong tổng di sản do người chết để

lại.Thực tế, khi gặp những vụ án thừa kế có liên quan quyền sử dụng đất được

dành để thờ cúng nhiềuThẩm pháncũng khó khăn, vướng mắc trong việc giải

quyết.Vấn đề này chỉ được giải quyết khipháp luậtthừa kế có quy định cụ thể

phần diện tích đất tối thiểu và tối đa được dùng vào việc thờ cúng, quyền và

nghĩa vụ của người trực tiếp quản lý di sản thờ cúng.Bên cạnh đó, phần

nhiềuThẩm phánhiện nay gặp khó khăn trong việc xácđịnh quan hệ nuôi

dưỡng giữa con riêng với bố dượng, mẹ kếđể quyết định xem họ có được

hưởng di sản thừa kế của nhau hay không?Pháp luậtnênquy địnhcụ thể thế nào

làquan hệ chăm sóc, nuôi dưỡng? Thế nào là quan hệ chăm sóc, nuôi dưỡng

như cha mẹvới con? Pháp luật nên ghi nhận các quan hệ nuôi dưỡng

theohướng các con không nhất thiết phải cùng sống với cha,mẹ mà phụ thuộc

vào mức độ và sự chăm sóc, nuôi dưỡng hàng tháng của các con với cha mẹ

kế dù ở xa hay gần.

(ii) Thứ hai, xác định trách nhiệm cung cấp chứng cứ của các cá nhân,

cơ quan, tổ chức lưu giữ, quản lý chứng cứ.

Để khắc phục tình trạng các cá nhân, cơ quan, tổ chức lưu giữ, quản lý

chứng cứ không cung cấp hoặc cung cấp không đầy đủ kịp thời tài liệu, chứng

cứ cho Tòa án dẫn đến việc giải quyết vụ án gặp nhiều khó khăn BLTTDS cần

bổ sung quy định các chế tài xử phạt cụ thể để áp dụng trong trường hợp này.

(iii) Thứ ba, sửa đổi, bổ sung các quy định về trình tự thủ tục đăng

kýQSDĐ đảm bảo sự thống nhất tránh mâu thuẫn chồng chéo, đảm bảo mặt

pháp lý cho việc để lại thừa kế.

Để bảo hộ quyền tài sản về nhà, đất của người dân thì việc đăng

kýQSDĐ và quyền sở hữu nhà, tài sản trên đất có vai trò rất quan trọng. Đây

là căn cứ để nhà nước thực hiện cấp giấy chứng nhận quyền sở hữu đối với

nhà, tài sản trên đất, và cũng là căn cứ xác định di sản thừa kế là quyền sử

dụng đất. Tuy nhiên hiện nay, trình tự thủ tục thẩm quyền thực hiện đăng

kýQSDĐ và đăng ký quyền sở hữu nhà được quy định không thống nhất với

hai quy trình thực hiện khác nhau. Điều này gây cản trở cho người dân khi

đăng ký quyền sử dụng hoặc quyền sở hữu tài sản để nhà nước bảo hộ quyền

lợi hợp pháp về tài sản nhà, đất cho họ. Để khắc phục tình trạng này, nhà

nước cần rà soát sửa đổi bổ sung các quy định về trình tự thủ tục thẩm quyền

đăng kýQSDĐ và quyền sở hữu nhà, tài sản trên đất theo hướng thống nhất,

minh bạch đơn giản góp phần ngăn ngừa các tranh chấp, khiếu nại về thừa

kế QSDĐ trong tương lai.

(iv) Thứ tư, sửa đổi, bổ sung quy định giấy chứng nhận QSDĐ chỉ ghi

tên một bên vợ hoặc chồng là công dân Việt Nam trong trường hợp người

nước ngoài kết hôn với công dân Việt Nam.

Bởi lẽ, QSDĐ là tài sản chung của vợ chồng có nghĩa là vợ chồng đều

bỏ công sức tiền của ra để nhận chuyển nhượng hoặc thừa kế, được tặng cho

chung QSDĐ. Không thể vì lý do một bên vợ hoặc chồng là người nước ngoài

mà không cho họ đứng tên trong giấy chứng nhận QSDĐ. Hậu quả là pháp luật

đã tước đi quyền tài sản của họ đối với đất đai, làm khó khăn cho việc để lại di

sản thừa kế là quyền sử dụng đất. Quy định này dường như chưa thật hợp lý và

phù hợp với quá trình mở cửa và hội nhập quốc tế.

(v) Thứ năm, đẩy nhanh tiến độ cấp giấy chứng nhận QSDĐ đi đôi với

việc cải tiến mạnh mẽ các thủ tục về thừa kế QSDĐ theo hướng đơn giản,

công khai và minh bạch.

Giấy chứng nhận QSDĐ là chứng thư pháp lý của nhà nước xác

lậpQSDĐ hợp pháp cho người SDĐ. Đồng thời là cơ sở pháp lý ban đầu để

người SDĐ thực hiện các quyền năng của chuyển QSDĐ(trong đó có quyền

thừa kế QSDĐ). Tuy nhiên, trong cả nước vẫn còn một số lượng đáng kể

người SDĐ chưa được cấp giấy chứng nhận QSDĐ. Điều này gây ra những

khó khăn cho người dân khi thực hiện việc thừa kế QSDĐ, cũng như gây ra

những tranh chấp đối với thừa kế QSDĐ. Để góp phần tạo điều kiện thuận

lợi cho người dân khi thực hiện thừa kếQSDĐ, chính quyền các địa phương

cần đẩy nhanh tiến độ cấp giấy chứng nhận QSDĐ, đảm bảo mọi thửa đất sử

dụng đề được cấp giấy chứng nhận QSDĐ.

Xác lập cơ chế đảm bảo tuân thủ đúng trình tự, thủ tục để thừa kếQSDĐ

được BLDS và pháp luật đất đai quy định. Hơn nữa, cần công bố công khai thẩm

quyền, quy trình thủ tục hành chính trong quản lý về SDĐ nói chung và quy trình,

thủ tục về thừa kế QSDĐ nói riêng để người dân được biết.

3.3. Giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật giải quyết

tranh chấp về chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất

Để nâng cao hiệu quả giải quyết cácvụ việc dân sự nói chung và các tranh

chấp thừa kế quyền sử dụng đất nói riêng, yếu tố nhân lực trong đội ngũ Thẩm

phán, thư ký và cán bộ Tòa án đóng một vai trò vô cùng quan trọng. Cần phải

xây dựng đội ngũ Thẩm phán,cán bộ Tòa án có trình độ chuyên môn nghiệp vụ

cao và tư cách đạo đức tốt. Đây sẽ là nền tảng cơ bản để công tác giải quyết

tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất cũng như các loại tranh chấp khác đạt

được hiệu quả cao. Để nâng cao hiệu quả giải quyết các tranh chấp quyền thừa

kế quyền sử dụng đất cần tiến hành đồng bộ các biện pháp sau:

(i) Thứ nhất, tăng cường thanh tra, kiểm tra, giám sát kịp thời phát

hiện và xử lý nghiêm đối với các tập thể và cán bộ, côngchứcngành Tòa áncó

vi phạm, lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong thi hành công vụ để tham nhũng,

nhận hối lộ, tiêu cực…, cũng như những biểu hiện vi phạm đạo đức nghề

nghiệp, vi phạm quy tắc ứng xử cán bộ, công chức ngànhTòa án.Kiên quyết

loại ra khỏi ngành nhữngThẩm phán, cán bộ Tòa án vi phạm quy chế hoạt

động của ngành.

(ii) Thứ hai, nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ, kinh nghiệm

xét xử của đội ngũ Thẩm phán, thư ký và cán bộ tòa án. Một mặt cần chăm

lo bồi dưỡng Thẩm phán đương nhiệm theo hướng thường xuyên cập nhật

các văn bản pháp luật, kiến thức mới về chính trị, pháp luật, kinh tế-xã hội,

hội nhập quốc tế, bồi dưỡng kỹ năng xét xử và kiến thức thực tiễn. Hàng năm

các Thẩm phán phải được bồi dưỡng về chuyên môn, nghiệp vụ theo chuyên

ngành xét xử. Mặt khác, cần đổi mới nội dung, phương pháp đào tạo bổ

nhiệm Thẩm phán. Đào tạo Thẩm phán phải theo hướng ưu tiên bồi dưỡng

kỹ năng mà không thiên về đào tạo theo bằng cấp, học vị. Thường xuyên tổ

chức các buổi tập huấn nghiệpvụ, rút kinh nghiệm qua thực tiễn giải quyết

các vụ án. Thực hiện chế độ kiểm tra giám sát đối với hoạt động tố tụng của

các Thẩm phán, Thư ký khi họ trực tiếp giải quyết các tranh chấp.

(iii) Thứ ba, đổi mới cơ chế tuyển chọn, bổ nhiệmThẩm phán.Với mục

đích xây dựng đội ngũ Thẩm phán thật sự có năng lực, cần tuyển chọn không

chỉ từ đội ngũ cán bộ Tòa án mà còn từ đội ngũ các chức danh tư pháp khác

như điều tra viên, công tố viên, luật sư, kể cả những luật gia đã qua đào tạo nghề

Thẩm phán nhưng chưa làm Thẩm phán. Cần tạo ra một kỳ thi quốc gia cho

chức danh Thẩm phán. Cơ chế thi tuyển tạo điều kiện cho các ứng viên vào

chức danh Thẩm phán có điều kiện cạnh tranh lành mạnh, bình đẳng, hạn chế

tiêu cực đồng thời giảm bớt sự phụ thuộc của Thẩm phán vào các thiết chế

quyền lực ở địa phương, tăng cường tính độc lập của Thẩm phán.Vì vậy, cần

nghiên cứu từng bước chuyển từ chế độ xét tuyển Thẩm phán ở từng cấp Tòa

án hiện hành sang chế độ thi tuyển cấp quốc gia. Chủ tịch nước xem xét và ra

quyết định bổ nhiệm làm Thẩm phán đối với những người trúng tuyển. Sẽ dễ

dàng điều động đối với những Thẩm phán quốc gia nếu thấy cần thiết. Qua đó

giải quyết được dứt điểm tình trạng thiếu Thẩm phán ở một số địa phương trong

khi nhiều địa phương khác số lượng Thẩm phán hoặc nguồn để bổ nhiệm Thẩm

phán lại đang thừa. Mặt khác, nên kéo dài nhiệm kỳ củaThẩm phán hoặc có thể

bổ nhiệm chức danh Thẩm phán không tính thời hạn. Pháp luật quy định nhiệm

kỳ Thẩm phán nhằm mục đích tăng trách nhiệm của Thẩm phán trong hoạt động

xét xử của mình.

(iv) Thứ tư, nghiên cứu hoàn thiện quy định pháp luật về nhiệm vụ,

quyền hạn của Hội thẩm nhân dân và các chức danh tư pháp khác trong ngành

Tòa án. Một trong các mục tiêu cải cách tư pháp hiện nay lbinàf đổi mới hoạt

động tố tụng của Tòa án. Hoạt động giải quyết vụ việc dân sự nói chung và

giải quyết các tranh chấp thừa kế nói riêng đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ, nhịp

nhàng của những người tiến hành tố tụng bao gồm: Thẩm phán, HTND, Thư

kýTòa án…Sự tham gia của HTND vào HĐXX nhằm đảm bảo việc xét xử

đúng pháp luật, khách quan và công bằng. Thẩm phán và HTND là độc lập

trong giải quyết các vụ án, do vậy để tham gia giải quyết vụ án đúng và hiệu

quả HTND cần phải có trình độ chuyên môn nghiệp vụ, kiến thức pháp luật

vững vàng. Họ cần được bồi dưỡng về chuyên môn, nghiệp vụ ở mức độ rất

cơ bản để có thể tham gia hiệu quả vào hoạt động xét xử. Bên cạnh đó, cần

xây dựng cơ chế về nhiệm vụ, quyền hạn vàtrách nhiệm của HTND để

nguyên tắc độc lập với Thẩm phán khi tham gia xét xử được thực hiện trong

thực tế.

(v) Thứ năm, tăng cường cơ sở vật chất, có chế độ khen thưởng, chế

độ đãi ngộ, kỷ luật đối vớiThẩm phán tương xướng với vị trí, vai trò của họ

để Thẩm phán có thể toàn tâm, toàn ý với công việc. Nhà nước cần ưu tiên

đầu tư xây dựng trụ sở, trang thiết bị, phương tiện làm việc cho các Tòa án

nhằm tạo điều kiện cho các Thẩm phán thực hiện tốt hơn nhiệm vụ, quyền

hạn của mình. Mặt khác, để đảm bảo cho Thẩm phán chuyên tâm thực hiện

tốt công việc xét xử, độc lập, công minh trong việc đưa ra phán quyết, một

vấn đề rất quan trọng là phải có chế độ đãi ngộ thỏa đáng đối với Thẩm phán.

Có cơ chế dùng người và mức lương, thưởng phù hợp để Thẩm phán không

cần phải lo mưu sinh, để Thẩm phán nói riêng và gia đình họ có thể đảm bảo

được cuộc sống từ lương, thưởng, không bị các tác nhân khác tác động, làm

ảnh hưởng đến công việc được giao phó.

(vi) Thứ sáu, tăng cường tuyên truyền, phổ biến, giáo dục, nâng cao ý

thức pháp luật của người dân nói chung và đội ngũ Thẩm phán, HTND nói

riêng. Bởi lẽ, mọi hành vi của con người sẽ có hành động đúng và ngược lại.

Để có nhận thức đúng thì không thể không thực hiện tuyên truyền, phổ biến,

giáo dục pháp luật nói chung và pháp luật đất đai nói riêng.

Đối với người dân, thông qua việc tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp

luật đất đai giúp họ nâng cao nhận thức, hiểu biết và chấp hành tốt pháp luật đất

đai. Hơn nữa, thông qua việc hiểu biết pháp luật đất đai, họ có thể tự bảo vệ

quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Đồng thời, người dân có đủ năng lực, trình

độ để giám sát hoạt động của Tòa án trong việc áp dụng pháp luật giải quyết

tranh chấp đất đai, góp phần phòng ngừa việc vi phạm pháp luật.

Đối với đội ngũ Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân việc tuyên truyền, phổ

biến, giáo dục pháp luật đất đai giúp họ nâng cao nhận thức, hiểu biết để

không chỉ tự giác chấp hành pháp luật đất đai mà còn áp dụng có hiệu quả

pháp luật trong giải quyết tranh chấp đất đai; tránh đưa ra các bản án, phán

quyết vi phạm pháp luật.

(vii) Thứ bảy, cần coi trọng công tác tổng kết kinh nghiệm xét xử để hoạt

động áp dụng pháp luật nói chung và áp dụng pháp luật giải quyết tranh chấp

đất đai nói riêng của Tòa án sát với thực tiễn hơn. Một trong những nhiệm vụ

quan trọng của TAND các tỉnh thành, địa phương là tổng kết kinh nghiệm xét

xử và tổng kết việc áp dụng pháp luật trong quá trình giải quyết vụ án theo từng

lĩnh vực nhất định hoặc đường lối xét xử một loại tranh chấp nhất định. Đó là

cơ hội để xem xét, đánh giá lại toàn bộ quá trình áp dụng pháp luật khi ban hành

ra các bản án, các quyết định của Tòa án và cũng là để hình thành những quan

điểm lý luận, những hướng dẫn chung được đúc kết từ thực tiễn áp dụng pháp

luật.

Mặt khác, tổng kết kinh nghiệm xét xử cũng là để đánh giá về kỹ năng

nghiên cứu vụ án của những người tiến hành tố tụng là Thẩm phán, Hội thẩm

nhân dân. Công tác này giúp TAND tìm ra nguyên nhân xét xử đúng pháp

luật và nguyên nhân vi phạm pháp luật tố tụng dân sự trong quá trình giải

quyết vụ án dẫn đến hậu quả bản án, quyết định bị hủy, sửa. Do vậy, thông

qua tổng kết kinh nghiệm xét xử, các Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân có cơ

hội trao đổi kinh nghiệm trong việc áp dụng pháp luật để giải quyết vụ án;

góp phần phòng, tránh bản án oan sai.

Tiểu kết chương 3

Trên cơ sở phân tích những vấn đề lý luận pháp luật giải quyết tranh

chấp chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất; đánh giá thực tiễn áp dụng

pháp luật giải quyết tranh chấp tại TAND tỉnh Thái Nguyên tại chương 1 và

chương 2; Chương 3 luận văn đưa ra định hướng hoàn thiện pháp luật giải

quyết tranh chấp đất đai và nâng cao hiệu quả xét xử tại TAND. Các định

hướng này bao gồm:

Hoàn thiện pháp luật về giải quyết tranh chấp đất đai và nâng caochất

lượng áp dụng tại TAND đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng.

Hoàn thiện pháp luật về giải quyết tranh chấp đất đai và nâng cao chất

lượng áp dụng tại TAND đặt trong bối cảnh đổi mới công tác xét xử của

TAND theo định hướng mở rộng dân chủ, tranh luận công khai tại phiên tòa,

thực hiện đầy đủ các nguyên tắc tố tụng.

Dựa trên các định hướng cơ bản trên dây, luận văn đề xuất các giải

pháp góp phần hoàn thiện pháp luật giải quyết tranh chấp đất đai và nâng cao

hiệu quả áp dụng pháp luật giải quyết tranh chấp về chia di sản thừa kế là

quyền sử dụng đất trong hoạt động của TAND

KẾT LUẬN

Thừa kế quyền sử dụng đất là một chế định quan trọng trong thừa kế

nói chung, đây là một quan hệ diễn ra rất phổ biến trong đời sống và luôn có

sự biến động qua các thời kỳ. Trong nhiều năm, với chính sách pháp luật

thiếu đồng bộ, nhiều quy định còn bất hợp lý dẫn đến những bất cập trong

thực tế. Trong giai đoạn hiện nay với chính sách pháp luật có nhiều thay đổi

với những quy định mới hợp lý hơn, sát thực hơn, các quan hệ này đang dần

được hoàn thiện và có những bước phát triển mới.

Tuy nhiên, trong các loại tranh chấp hiện nay, tranh chấp về thừa kế

quyền sử dụng lại rất phổ biến. Nó có những đặc thù riêng về quan hệ pháp

luật, về thẩm quyền, về đương sự tham gia vụ án và trình tự thủ tục giải

quyết…vv. Nó tồn tại mối quan hệ pháp luật thừa kế, trong đó, lại có sự đan

xen quan hệ pháp luật đất đai. Những người tham gia tố tụng trong vụ án

cùng dòng tộc, cùng huyết thống hoặc có mối quan hệ hôn nhân, quan hệ

nuôi dưỡng đều là những người có mối quan hệ mật thiết. Mối quan hệ tranh

chấp này có trình tự, thủ tục giải quyết chặt chẽ được quy định tại Bộ luật tố

tụng dân sự và các văn bản pháp luật hướng dẫn thi hành. Tranh chấp về thừa

kế quyền sử dụng đất cũng được tuân thủ theo nguyên tắc giải quyết chung

như các loại tranh chấp khác như về thủ tục nộp đơn khởi kiện, thủ tục thụ

lý vụ án, công tác thu thập tài liệu chứng cứ và mở phiên tòa. Một đặc trưng

khác đối với loại án này là phải có thủ tục xem xét thẩm định tại chỗ, định

giá tài sản, … và một số những đặc trưng khác để phù hợp với mối quan hệ

tranh chấp về thừa kế tài sản là quyền sử dụng đất.

Một nhiệm vụ khó khăn, phức tạp đồng thời cũng là một đòi hỏi cấp

bách trong nền kinh tế thị trường ngày nay là phải xây dựng được các luận

cứ khoa học cho việc hoàn thiện pháp luật về giải quyết tranh chấp về thừa

kế là quyền sử dụng đất. Vì vậy, đòi hỏi phải có quá trình nghiên cứu, tập

trung trí tuệ của đội ngũ đông đảo các nhà khoa học nước ta. Trong khuôn

khổ của luận văn thạc sỹ, luận văn đã cố gắng đưa ra một số giải pháp hoàn

thiện hệ thống pháp luật về thừa kế, đất đai nói chung và pháp luật về giải

quyết tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất ở nước ta hiện nay.

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Ban Bí Thư Trung ương Đảng, (1981) , Chỉ thị 100/CT-TW,

2. Ban Chấp hành trung ương Đảng Khóa XI – Hội nghị lần thư 6, (2012),

Nghị quyết 19 – NQ/TW.

3. Bộ Tài nguyên và Môi trường, (2015), Chỉ thị số 01/CT-BTNMT

4. Bộ Tài nguyên và Môi trường, (2016) Báo cáo số 193/BC- BTNMT.

5. Bộ Tư pháp – Viện Khoa học Pháp lý (2006), Từ điển Luật học, NXB

Từ điển Bách khoa và NXB Tư pháp.

6. Chủ tịch nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, (1950), Sắc lệnh 97- SL.

7. Đảng Cộng sản Việt Nam, (2004), Các Nghị quyết của trung ương Đảng

2001- 2004 (sách phục vụ thảo luận các Dự thảo Văn kiện Đại hội Đảng

X), NXB Chính trị quốc gia.

8. Đảng Cộng sản Việt Nam, (2005), Văn kiện Đại hội Đảng thời kỳ đổi

mới (Đại hội VI, VII, VIII, IX) , NXB Chính trị quốc gia.

9. Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XI, (2004),

Nghị quyết số 29/ 2004/11.

10. Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, (1993), Luật đất

đai 1993

11. Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, (2003), Luật đất

đai 2003.

12. Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, (2005), Bộ luật dân

sự 2005.

13. Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, (2006), Nghị quyết

số 57/2006/QH11.

14. Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, (2013), Hiến pháp

2013

15. Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, (2013), Luật đất

đai 2013.

16. Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, (2015), Bộ luật dân

sự 2015.

17. Phùng Trung Tập (2006), Tiến trình phát triển pháp luật thừa kế Việt

Nam trong 60 năm qua, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số 2.

18. Tòa án nhân dân tối cao (2014), Tham luận về việc bảo đảm chất lượng

tranh tụng tại phiên tòa góp phần nâng cao chất lượng xét xử, Hà Nội.

19. Tòa án nhân dân tối cao (2014), Tham luận về một số vấn đề cần rút kinh

nghiệm trong việc giải quyết các vụ việc dân sự và kiến nghị, Hà Nội.

20. Phạm Văn Tuyết (2005), Chế định thừa kế theo di chúc, Luận án tiến sĩ

Luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội.

21. Phan Thị Hương Thủy (2015), 99 tình huống và tư vấn pháp luật về thừa

kế nhà và quyền sử dụng đất, Nxb Tư pháp, Hà Nội.

22. Trường Đại học Luật Hà Nội, (1999), Từ điển giải thích thuật ngữ Luật

học, Nxb Công an Nhân dân.

23. Trường Đại học Luật Hà nội, (2008), Giáo trình Luật đất đai, Nxb Công

an Nhân dân.

Luận văn Thạc sĩ Luật kinh tế: Giải quyết tranh chấp về chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất từ thực tiễn Tòa án nhân dân tỉnh Thái Nguyên

PHAN THỊ PHƯỢNG

GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP VỀ CHIA DI SẢN

THỪA KẾ LÀ QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT TỪ THỰC TIỄN

TÒA ÁN NHÂN DÂN TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT KINH TẾ

PHAN THỊ PHƯỢNG

GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP VỀ CHIA DI SẢN

THỪA KẾ LÀ QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT TỪ THỰC TIỄN

TÒA ÁN NHÂN DÂN TỈNH THÁI NGUYÊN

Có thể bạn quan tâm

Luận văn Thạc sĩ: Quản lý hoạt động phát triển nhận thức cho trẻ mẫu giáo ở các trường mầm non, huyện Hoàng Su Phì, tỉnh Hà Giang

Mẫu Hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất

Mẫu Hợp đồng mượn nhà

Mẫu Hợp đồng thế chấp quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất

Mẫu Hợp đồng thuê đất (tổng hợp mẫu)

Mẫu Hợp đồng thuê nhà làm văn phòng (tổng hợp mẫu)

Chuyển đổi quyền sử dụng đất theo quy định của Luật Đất đai năm 2024 và một số kiến nghị

Bài tiểu luận: Đánh giá tình hình tranh chấp đất đai năm 2024 của huyện M’Đrắk, tỉnh Đắk Lắk

Mẫu Hợp đồng góp vốn bằng quyền sử dụng đất

Luận văn Thạc sĩ tóm tắt: Pháp luật về điều kiện đầu tư kinh doanh trong lĩnh vực giáo dục, đào tạo ở Việt Nam

Luận văn Thạc sĩ: Sự nghiệp nghiên cứu phê bình văn học của Hoài Thanh

Luận văn Thạc sĩ: Tiểu thuyết của Đỗ Phấn từ góc nhìn sinh thái

Luận văn Thạc sĩ: Giải pháp ứng phó với nhập cư ở Liên minh Châu Âu

Luận văn Thạc sĩ: Diễn ngôn về giới nữ trong văn xuôi nữ Việt Nam đương đại (khảo sát sáng tác của Dạ Ngân, Y Ban, Lý Lan, Nguyễn Thị Thu Huệ)

Luận văn Thạc sĩ: Xây dựng mức phát thải tham chiếu rừng khu vực huyện Bảo Lâm tỉnh Lâm Đồng

Luận văn Thạc sĩ: Đặc điểm nhân vật chính trong ba tác phẩm của Franz Kafka: Lâu đài, Vụ án, Hóa thân

Kháo luận tốt nghiệp: Vận dụng lí thuyết học tập trải nghiệm vào dạy học Thống kê - Xác suất ở lớp Hai

Luận văn Thạc sĩ: Xây dựng hệ thống điều khiển và thu nhận dữ liệu cho Robot dịch vụ

Luận văn Thạc sĩ: Thế giới nhân vật trong truyện ngắn Lê Minh Khuê sau năm 1975

Luận văn Thạc sĩ: Tác động của cấu trúc vốn đến hiệu quả hoạt động của các ngân hàng thương mại cổ phần niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam

Tài liêu mới

Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu xây dựng thuật toán thích nghi và học tăng cường cấu trúc Actor - Critic điều khiển bám quỹ đạo cho robot di động đa hướng mecanum

Luận án Tiến sĩ: Cơ cấu bệnh tim mạch và chất lượng cuộc sống của người cao tuổi mắc suy tim, rung nhĩ điều trị tại Bệnh viện Thống Nhất, thành phố Hồ Chí Minh

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu hiện tượng nứt dăm đê sông vùng đồng bằng sông Hồng và dự báo khả năng bị nứt của một số đoạn đê

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu xây dựng giải pháp đảm bảo an toàn thông tin cho quá trình học liên kết dựa trên mật mã

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Phát triển năng lực đánh giá công nghệ cho học sinh trong dạy học môn Công nghệ 11 ở trường trung học phổ thông

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu phân loại chi cầu diệp – Bulbophyllum Thouars (Orchidaceae) ở vùng Tây Nguyên bằng phương pháp hình thái và phân tử

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu đặc điểm phân bố và dinh dưỡng của các loài lưỡng cư ở Vườn Quốc gia Bến En và Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Luông, tỉnh Thanh Hóa

Luận án Tiến sĩ: Tổng hợp luật dẫn và điều khiển cho một lớp tên lửa đối hải trên cơ sở ứng dụng mạng nơ ron và hệ mờ

Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu tổng hợp hệ điều khiển góc Pitch tua bin gió trong điều kiện có nhiễu tác động

Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu hóa học lipid của hai loài san hô thủy tức Millepora dichotoma và Millepora platyphylla ở Việt Nam

Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu kiểm soát phân phối công suất kéo trên cầu chủ động của ô tô con bằng ABS

Luận án Tiến sĩ: Ứng dụng phản ứng Domino vào tổng hợp các dẫn xuất Podophyllotoxin, Pyrimidine và đánh giá hoạt tính sinh học của các chất tổng hợp được

Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu thành phần hóa học và một số hoạt tính sinh học của cây chùm ngây (Moringa oleifera)

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu thành phần hóa học và ứng dụng ức chế ăn mòn cho thép của cao chiết xuất từ cây Lộc vừng thuộc họ Lecythidaceae

Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu hiện tượng nứt dăm đê sông vùng đồng bằng sông Hồng và dự báo khả năng bị nứt của một số đoạn đê

AI tóm tắt

Giới thiệu tài liệu

Đối tượng sử dụng

Từ khoá chính

Nội dung tóm tắt

Giới thiệu

Về chúng tôi

Việc làm

Quảng cáo

Liên hệ

Chính sách

Thoả thuận sử dụng

Chính sách bảo mật

Chính sách hoàn tiền

DMCA

Hỗ trợ

Hướng dẫn sử dụng

Đăng ký tài khoản VIP

093 303 0098

support@tailieu.vn

Phương thức thanh toán

Theo dõi chúng tôi

Facebook

Youtube

TikTok