Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động dạy học môn toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương

Chia sẻ: Ganuongmuoilu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:105

Thêm vào BST

Báo xấu

33
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là lý luận và thực tiễn quản lý hoạt động dạy học môn toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương. Đề tài đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương nhằm nâng cao chất lượng dạy học ở trường THPT nói chung và môn toán nói riêng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động dạy học môn toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ––––––––––––––––––––– PHAN ANH THÙY QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TOÁN THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG THPT THÀNH PHỐ CHÍ LINH, TỈNH HẢI DƯƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2020
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ----------------------- PHAN ANH THÙY QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TOÁN THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG THPT THÀNH PHỐ CHÍ LINH, TỈNH HẢI DƯƠNG Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8140114 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS.NGUYỄN THỊ THANH THÁI NGUYÊN - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan những nội dung trong luận văn này là do tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn của TS. Nguyễn Thị Thanh. Mọi tham khảo dùng trong luận văn đều được trích dẫn nguồn gốc rõ ràng. Các nội dung nghiên cứu và kết quả trong đề tài là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất cứ công trình nào. Thái Nguyên, ngày 25 tháng 8 năm 2020 Tác giả Phan Anh Thùy i
LỜI CẢM ƠN Xin được bày tỏ lòng biết ơn và lời cảm ơn sâu sắc tới Ban Giám hiệu, các thầy, cô giáo khoa Tâm lý - Giáo dục, phòng Quản lý đào tạo Sau đại học của trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên đã giảng dạy và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Bản luận văn này được hoàn thành dưới sự hướng dẫn của TS. Nguyễn Thị Thanh, nhân dịp này tôi xin được trân trọng bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới cô đã trực tiếp hướng dẫn giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu hoàn thành luận văn. Xin chân thành cảm ơn các thầy, cô giáo, các em học sinh ở các trường THPT Thành phố Chí Linh đã tạo điều kiện giúp đỡ để tôi thu thập thông tin phục vụ cho quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Xin cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, khích lệ tôi trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020 Tác giả luận văn Phan Anh Thùy ii
MỤC LỤC Lời cam đoan .................................................................................................................. i Lời cảm ơn .....................................................................................................................ii Mục lục ........................................................................................................................ iii Danh mục các chữ viết tắt.......................................................................................... viii Danh mục bảng, biểu đồ ............................................................................................... ix MỞ ĐẦU .......................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................................2 3. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................................2 4. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................2 5. Giả thuyết khoa học ...................................................................................................2 6. Phương pháp nghiên cứu ...........................................................................................3 7. Cấu trúc luận văn .......................................................................................................3 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TOÁN THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở TRƯỜNG THPT ..........................................................................................................4 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề .................................................................................4 1.1.1. Các nghiên cứu hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực ...................4 1.1.2. Các nghiên cứu quản lý hoạt động dạy học môn toán theo hướng phát triển năng lực ..........................................................................................................................6 1.2. Một số khái niệm cơ bản.........................................................................................7 1.2.1. Hoạt động dạy học ...............................................................................................7 1.2.2. Hoạt động dạy học môn toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ..............8 1.2.3. Quản lý hoạt động dạy học môn toán theo hướng phát triển năng lực học sinh .......................................................................................................................11 1.3. Hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT ................................................................................................................12 1.3.1. Đặc điểm học sinh trường THPT .......................................................................12 iii
1.3.2. Yêu cầu đổi mới dạy học môn toán ở trường THPT theo hướng phát triển năng lực học sinh .........................................................................................................13 1.3.3. Mục tiêu dạy học môn toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT ................................................................................................................14 1.3.4. Nội dung, chương trình dạy học môn toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT ..............................................................................................16 1.3.5. Phương pháp dạy học môn toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT ................................................................................................................18 1.3.6. Hình thức tổ chức dạy học môn toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT .....................................................................................................20 1.3.7. Các hình thức đánh giá kết quả dạy học môn toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT ...............................................................................22 1.4. Quản lý hoạt động dạy học môn toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT .....................................................................................................23 1.4.1. Vai trò của hiệu trưởng trong việc quản lý hoạt động dạy học môn toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT ............................................23 1.4.2. Quản lý thực hiện mục tiêu dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT .....................................................................................................24 1.4.3. Quản lý thực hiện chương trình, nội dung dạy học môn toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT ...............................................................25 1.4.4. Quản lý thực hiện đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học của giáo viên theo hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT ............................27 1.4.5. Quản lý thực hiện hoạt động kiểm tra, đánh giá dạy học môn toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT ....................................................28 1.5. Những yếu tố tác động tới quản lý hoạt động dạy học môn toán .........................29 1.5.1. Yếu tố chủ quan .................................................................................................29 1.5.2. Yếu tố khách quan .............................................................................................30 Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TOÁN Ở CÁC TRƯỜNG THPT THÀNH PHỐ CHÍ LINH, TỈNH HẢI DƯƠNG............. 32 2.1. Khái quát về giáo dục các trường THPT Thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương ........32 iv
2.2. Khái quát về khảo sát thực trạng ..........................................................................34 2.2.1. Mục đích của khảo sát .......................................................................................34 2.2.2. Đối tượng của khảo sát ......................................................................................34 2.2.3. Nội dung của khảo sát........................................................................................35 2.2.4. Phương pháp của khảo sát .................................................................................35 2.2.5. Thời gian của khảo sát .......................................................................................35 2.2.6. Tiêu chí và thang đánh giá thực trạng ...............................................................35 2.3. Thực trạng hoạt động dạy học môn toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương ...................................36 2.3.1. Thực trạng thực hiện mục tiêu dạy học môn toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT Thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương .........................36 2.3.2. Thực trạng thực hiện chương trình, nội dung dạy học môn toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT Thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương...........37 2.3.3. Thực trạng sử dụng phương pháp dạy học môn toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT Thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương ...........................38 2.3.4. Thực trạng sử dụng hình thức tổ chức dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT Thành phố Chí Linh ...............................41 2.3.5. Thực trạng kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học môn toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thành phố Chí Linh tỉnh Hải Dương .............42 2.4. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương ................................ 43 2.4.1. Thực trạng quản lý mục tiêu dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương ......................43 2.4.2. Thực trạng quản lý thực hiện chương trình, nội dung dạy học môn toán theo hướng phát triển NLHS ở các trường THPT Thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương .........44 2.4.3. Thực trạng quản lý thực hiện đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học môn toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT thành phố Chí Linh tỉnh Hải Dương .............................................................................................47 2.4.4. Thực trạng quản lý đánh giá kết quả dạy học môn toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT thành phố Chí Linh tỉnh Hải Dương .........................49 v
2.5. Thực trạng mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến việc quản lý hoạt động dạy học môn toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thành phố Chí Linh tỉnh Hải Dương ......................................................................................51 2.6. Đánh giá chung về thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn toán theo hướng phát triển NLHS ở các trường THPT Thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương ....................52 2.6.1. Điểm mạnh .........................................................................................................52 2.6.2. Điểm yếu ............................................................................................................53 2.6.3. Nguyên nhân của thực trạng ..............................................................................54 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ............................................................................................56 Chương 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TOÁN Ở CÁC TRƯỜNG THPT THÀNH PHỐ CHÍ LINH, TỈNH HẢI DƯƠNG THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH ....................................58 3.1. Các nguyên tắc đề xuất các biện pháp ..................................................................58 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu ....................................................................58 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn ....................................................................58 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả ....................................................................58 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi .......................................................................59 3.2.Một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Toán tại các trường THPT thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương theo hướng phát triển năng lực học sinh ..........59 3.2.1.Biện pháp 1: Nâng cao nhận thức cho đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên môn Toán về hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển NLHS ở các trường THPT Thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương ............................................59 3.2.2. Biện pháp 2: Chỉ đạo tổ toán thực hiện chương trình và xây dựng nội dung dạy học môn toán theo hướng phát triển NLHS ở trường THPT. ...............................61 3.2.3. Biện pháp 3: Chỉ đạo đổi mới dạy học môn toán theo hướng nghiên cứu bài học ...62 3.2.4.Biện pháp 4: Chỉ đạo thực hiện đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT.....63 3.2.5. Biện pháp 5: Tăng cường quản lý hoạt động kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Toán theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT ........................65 vi
3.2.6. Biện pháp 6: Tăng cường khai thác sử dụng cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học; khai thác hiệu quả công nghệ thông tin trong dạy học và quản lý hoạt động dạy học môn toán theo hướng phát triển NLHS THPT ......................................67 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ...........................................................................68 3.4. Khảo sát tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn toán theo hướng phát triển NLHS ở các trường THPT Thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương ............................................................................................68 3.4.1. Mục đích khảo sát ..............................................................................................68 3.4.2. Nội dung khảo sát ..............................................................................................68 3.4.3. Đối tượng và phương pháp khảo sát ..................................................................69 3.4.4. Kết quả khảo sát về tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đã đề xuất .........................................................................................................................70 3.4.5. Tính khả thi của các biện pháp đã đề xuất .........................................................71 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ............................................................................................75 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ............................................................................77 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................79 PHỤ LỤC vii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CBQL Cán bộ quản lý CNH - HĐH Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo GV Giáo viên HĐDH Hoạt động dạy học HS Học sinh DH Dạy học KHGD Kế hoạch giáo dục NL Năng lực NLHS Năng lực học sinh NV Nhân viên PHT Phó Hiệu trưởng PPDH Phương pháp dạy học THPT Trung học phổ thông viii
DANH MỤC BẢNG VÀ BIỂU ĐỒ Bảng 2.1: Tổng hợp thực trạng qui mô, cơ sở vật chất, đội ngũ GV Toán các trường THPT Thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương năm học 2019 - 2020 ............... 33 Bảng 2.2: Cơ cấu theo độ tuổi GV môn toán các trường THPT Thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương, tính đến 12/2019 ...................................................................... 33 Bảng 2.3: Kết quả học lực môn Toán học kì I năm học 2019-2020 của các trường THPT Thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương..................................................... 34 Bảng 2.4: Đối tượng và địa bàn khảo sát ................................................................................. 34 Bảng 2.5: Quy ước tiêu chí và điểm đánh giá ......................................................................... 35 Bảng 2.6: Thực trạng hiệu quả đạt được mục tiêu dạy học môn toán theo hướng phát triển NLHS ở các trường THPT Thành phố Chí Linh ...................................... 36 Bảng 2.7: Thực trạng thực hiện chương trình, nội dung dạy học môn toán theo hướng phát triển NLHS ở các trường THPT Thành phố Chí Linh.............................. 37 Bảng 2.8: Thực trạng sử dụng phương pháp, kỹ thuâ dạy học môn toán theo hướng phát triển NLHS ở các trường THPT Thành phố Chí Linh.............................. 39 Bảng 2.9: Thực trạng mức độ sử dụng hình thức tổ chức dạy học môn Toán theo hướng phát triển NLHS ở các trường THPT Thành phố Chí Linh ................. 41 Bảng 2.10: Thực trạng đánh giá kết quả dạy học môn toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương................. 42 Bảng 2.11: Thực trạng quản lý thực hiện mục tiêu dạy học môn toán theo hướng phát triển NLHS ở các trường THPT Thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương ......... 43 Bảng 2.12: Thực trạng quản lý chương trình, nội dung dạy học môn toán theo hướng phát triển NLHS ở các trường THPT Thành phố Chí Linh.............................. 45 Bảng 2.13: Thực trạng quản lý phương pháp, hình thức dạy học môn toán theo hướng phát triển NLHS ở trường THPT thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương......... 47 Bảng 2.14: Thực trạng quản lý đánh giá kết quả dạy học môn toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT thành phố Chí Linh tỉnh Hải Dương ...................................................................... 49 Bảng 2.15: Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến việc quản lý hoạt động dạy học môn toán theo hướng phát triển NLHS ở các trường THPT thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương ........................................................................................... 51 ix
Bảng 3.1: Đối tượng và địa bàn khảo nghiệm ......................................................................... 69 Bảng 3.2: Ý kiến đánh giá về tính cần thiết của 6 biện pháp đề xuất.................................... 70 Bảng 3.3: Kết quả khảo sát tính khả thi của các biện pháp .................................................... 72 Bảng 3.4: Sự tương quan về tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất......... 74 Biểu đồ 3.1: Tương quan giữa tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất ..... 75 x
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Nâng cao chất lượng dạy học từ xưa đến nay luôn là sợi chỉ đỏ xuyên suốt quá trình dạy học nói riêng và quá trình giáo dục của các nhà trường nói chung. Chất lượng dạy học - giáo dục quyết định sự tồn tại và phát triển của sự nghiệp giáo dục. Đặc biệt, hiện nay việc triển khai chương trình GDPT mới vào trường phổ thông với định hướng chuyển từ dạy học trang bị kiến thức sang dạy học phát triển năng lực cho HS bằng việc dạy học tích hợp và lồng ghép, dạy học phân hóa, trải nghiệm… chính là thể hiện quyết tâm của Đảng, Nhà Nước về thực hiện thành công đổi mới căn bản, toàn diện GD-ĐT theo Nghị quyết 29 của Ban chấp hành TW Đảng:“Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo là đổi mới những vấn đề lớn, cốt lõi, cấp thiết, từ quan điểm, tư tưởng chỉ đạo đến mục tiêu, nội dung, phương pháp, cơ chế, chính sách...’’. Chất lượng giáo dục phổ thông nói chung, chất lượng dạy học trong các trường trung học phổ thông nói riêng phụ thuộc rất nhiều vào chất lượng quản lý hoạt động dạy học các bộ môn, trong đó dạy học môn Toán có vai trò quan trọng đặc biệt trong bối cảnh đổi mới giáo dục theo hướng chuẩn hóa và hội nhập quốc tế. Bởi đó là môn học khoa học cơ bản hình thành năng lực tư duy logic và năng lực tiếp thu các khoa học khác cho học sinh. Thực tiễn công tác quản lý hoạt động dạy học môn toán ở trường trung học phổ thông…. những năm qua đã có những chuyển biến nhất định, song nhìn chung chất lượng, hiệu quả công tác quản lý chưa cao, chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới giáo dục hướng tới phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao theo xu thế hội nhập quốc tế. Thành phố Chí Linh là một thành phố miền núi mới được thành lập, nền kinh tế còn chưa phát triển đồng bộ, vẫn còn có học sinh dân tộc thiểu số, bao gồm 4 trường THPT trên địa bàn. Dưới sự chỉ đạo của các cấp, các nhà trường đã từng bước đổi mới hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh, chất lượng giáo dục của các nhà trường ngày càng được nâng lên. Tuy nhiên, các trường THPT trên địa bàn thành phố Chí Linh vẫn còn gặp không ít khó khăn, đặc biệt là trong hoạt động dạy môn toán của giáo viên và hoạt động học của học sinh . Để tìm những giải pháp phù hợp, khả thi, khắc phục những khó khăn, hạn chế, đảm bảo nâng cao chất lượng dạy học, đáp ứng với yêu cầu đổi mới hiện nay trong dạy học bộ môn toán tác giả mạnh dạn nghiên cứu đề tài: "Quản lý hoạt động dạy học môn toán theo 1
hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương". 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn quản lý hoạt động dạy học môn toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương. Đề tài đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương nhằm nâng cao chất lượng dạy học ở trường THPT nói chung và môn toán nói riêng. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy học môn toán theo theo hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT. - Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương. - Đề xuất một số biện pháp biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương. 4. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Khách thể nghiên cứu Quản lý hoạt động dạy học môn toán ở các trường THPT. 4.2. Đối tượng nghiên cứu Biện quản lý hoạt động dạy học môn toán ở các trường THPT thành phố Chí Linh , tỉnh Hải Dương theo hướng phát triển năng lực học sinh. 4.3. Phạm vi nghiên cứu - Khách thể khảo sát gồm: CBQL trường THPT: 13 người; tổ trưởng chuyên môn: 4; GV dạy môn toán: 38. - Địa bàn khảo sát: 4 trường: THPT Chí Linh, THPT Trần Phú, THPT Phả Lại, THPT Bến Tắm, thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương - Các số liệu thu thập từ đầu năm 2019 đến đầu năm 2020, làm dữ liệu nghiên cứu. 5. Giả thuyết khoa học Hiện nay công tác quản lý hoạt động dạy học môn toán ở các trường trung học phổ thông thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương đã đạt được những kết quả nhất định, song bên cạnh đó còn có nhiều khó khăn, bất cập, hạn chế. Nếu xây dựng được các 2
biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn toán theo hướng phát triển năng lực học sinh một cách hợp lý, khả thi, tập trung khắc phục những bất cập thì sẽ nâng cao chất lượng dạy học môn toán nói riêng chất lượng dạy học các nhà trường nói chung ở các trường trung học phổ thông thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương. 6. Phương pháp nghiên cứu 6.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận Nghiên cứu tài liệu, kết quả nghiên cứu khoa học, các tổng kết kinh nghiệm của nhà quản lý giáo dục về hoạt động dạy học môn toán, quản lý hoạt động dạy học môn toán ở trường THPT. Phân tích, khái quát hóa, so sánh, tổng hợp các thông tin, tư liệu có liên quan đến nội dung nghiên cứu để xây dựng cơ sở lý luận của đề tài. 6.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp quan sát: Quan sát hoạt động dạy học của giáo viên và học sinh THPT thuộc địa bàn nghiên cứu. - Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi: Phiếu trưng cầu gồm các câu hỏi đóng/mở về vấn đề hoạt động dạy học môn toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương. - Phương pháp đàm thoại: bằng hệ thống câu hỏi để trả lời trực tiếp đối thoại về vấn đề hoạt động dạy học môn toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương 6.3. Các phương pháp hỗ trợ Dùng thống kê toán học để xử lý các kết quả nghiên cứu. 7. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn được trình bày theo 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy học môn toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông. Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán ở các trường THPT thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương theo hướng phát triển năng lực học sinh. Chương 3: Giải pháp quản lý hoạt động dạy học môn Toán ở các trường THPT thành phố Chí Linh - tỉnh Hải Dương theo hướng phát triển năng lực học sinh. 3
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TOÁN THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở TRƯỜNG THPT 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Các nghiên cứu hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực Dạy học phát triển năng lực, phẩm chất người học là một xu hướng tất yếu của giáo dục Việt Nam và của các nước trên thế giới hiện nay. Trước sự thay đổi mạnh mẽ của khoa học, công nghệ thì dạy học định hướng nội dung, kinh viện, nặng về truyền thụ kiến thức bộc lộ nhiều điểm bất cập. Sự hình thành và phát triển của xu hướng dạy học tiếp cận năng lực. Tiếp cận NL trong giáo dục nói chung, dạy học nói riêng được hình thành, phát triển rộng khắp ở Mỹ vào những năm 1970 và trở thành một phong trào với những nấc thang mới trong những năm 1990 ở Anh, Úc, New Zealand, xứ Wales... Sở dĩ có sự phát triển mạnh mẽ này là do rất nhiều học giả và các nhà thực hành phát triển nguồn nhân lực xem tiếp cận NL là cách thức có ảnh hưởng nhiều nhất, được ủng hộ mạnh mẽ nhất để cân bằng giáo dục và quá trình dạy học, là “cách thức để chuẩn bị lực lượng lao động cho một nền kinh tế cạnh tranh toàn cầu” và là “một câu trả lời mạnh mẽ đối với những vấn đề mà các nhà trường, cá nhân, tổ chức đang phải đối mặt trong thế kỷ XXI” [64, tr.46]. Đặc trưng và ưu thế của dạy học tiếp cận năng lực.Theo J. Richard và T.Rodger: “Tiếp cận năng lực trong dạy học tập trung vào kết quả học tập, nhắm tới những gì học sinh dự kiến phải làm được hơn là nhắm tới những gì họ cần phải học được” [63]. Ở nước ta nghiên cứu về dạy học và dạy học theo hướng phát triển năng lực người học, trong đó phải kể đến nghiên cứu “Đổi mới giáo dục và tổ chức các hoạt động dạy học để phát triển năng lực, phẩm chất người học” của tác giả Trịnh Văn Biều và Trần Thị Ngọc Hà đăng trên Tạp chí Khoa học Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh số 10 (88) năm 2016. Trịnh Văn Biều đã chỉ rõ sự khác biệt giữa dạy học định hướng nội dung và dạy học phát triển năng lực phẩm chất người học ở 6 phương diện: mục đích, nội dung, phương pháp, tổ chức, kiểm tra đánh giá và sản phẩm. 4
Tác giả Bernd Meier - Nguyễn Văn Cường, (2011) với “Lý luận dạy học hiện đại, Cơ sở đổi mới mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học”, NXB Đại học Sư phạm. Trong cuốn này hai tác giả đã nêu rõ: “Giáo dục định hướng năng lực nhằm mục tiêu phát triển năng lực người học. Giáo dục định hướng năng lực nhằm đảm bảo chất lượng đầu ra của việc dạy học, thực hiện mục tiêu phát triển toàn diện các phẩm chất nhân cách, chú trọng năng lực vận dụng tri thức trong những tình huống thực tiễn nhằm chuẩn bị cho con người năng lực giải quyết các tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp” [13]. Chương trình này nhấn mạnh vai trò của người học với tư cách chủ thể của quá trình nhận thức. Khác với chương trình định hướng nội dung, chương trình dạy học định hướng phát triển năng lực tập trung vào việc mô tả chất lượng đầu ra, có thể coi là “sản phẩm cuối cùng” của quá trình dạy học. Việc quản lí chất lượng dạy học chuyển từ việc điều khiển “đầu vào” sang điều khiển “đầu ra”, tức là kết quả học tập của học sinh. Đánh giá theo NL không chỉ là đánh giá việc thực hiện nhiệm vụ học tập của HS mà phải hướng tới việc đánh giá khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ của HS để thực hiện nhiệm vụ học tập theo một chuẩn nhất định. Do vậy, đánh giá theo NLHS chủ yếu là đánh giá dựa trên hoạt động thực hiện và áp dụng kiến thức vào thực tế của HS. Từ đó, theo tác giả Phạm Đỗ Nhật Tiến, “bài toán đổi mới đánh giá học sinh trong giáo dục theo tiếp cận NL là một bài toán phức tạp và đa tầng” [57, tr.1]. Để nâng cao hiệu quả đánh giá theo định hướng phát triển NLHS, cần thực hiện đồng bộ các biện pháp: Giúp CBQL, GV nhận thức sâu sắc về triết lý đánh giá (đánh giá vì sự tiến bộ của HS; đánh giá diễn ra trong suốt quá trình học tập; đánh giá được khả năng vận dụng, thực hiện năng lực tư duy bậc cao…); Làm rõ khái niệm NL và NLHS phổ thông là gì? Sử dụng đa dạng các phương pháp, hình thức đánh giá hiện đại và truyền thống..[31]. Tác giả Nguyễn Thu Hà cho rằng, hiệu quả đánh giá theo định hướng phát triển NLHS phụ thuộc chủ yếu vào các phương pháp đánh giá. Tuy nhiên, theo tác giả, “Để các phương pháp đánh giá theo năng lực đạt chất lượng theo yêu cầu, giáo viên phải đánh giá bằng nhiều hình thức và thông qua nhiều công cụ. Nếu năng lực được coi như là khả năng sử dụng kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo và thái độ để giải quyết 5
vấn đề trong những bối cảnh cụ thể thì các chương trình giảng dạy và các phương pháp đánh giá cũng phải kết hợp cả ba yếu tố này” [32, tr.60]. Đứng trước nhiệm vụ đổi mới giáo dục đào tạo nói chung và thực hiện dạy học theo định hướng PTNL nói riêng, nhiều nhà nghiên cứu trong đó có những nhà giáo dục học, tâm lý học đã đi sâu nghiên cứu một cách toàn diện các vấn đề về vị trí, vai trò của việc tổ chức quá trình dạy học, ý nghĩa của việc nâng cao chất lượng dạy học, những ưu và nhược điểm của các hình thức tổ chức dạy học hiện nay, bản chất của mối quan hệ giữa hoạt động dạy và hoạt động học, vai trò của người dạy và người học, việc đổi mới nội dung và phương pháp dạy học. 1.1.2. Các nghiên cứu quản lý hoạt động dạy học môn toán theo hướng phát triển năng lực Ở Việt Nam, quản lý dạy học là nhiệm vụ trọng tâm của người quản lý các cơ sở giáo dục, đồng thời cũng là nội dung quan trọng nhất trong công tác quản lý trường học. Chính vì vậy vấn đề quản lý hoạt động dạy học luôn được các nhà nghiên cứu khoa học, các nhà quản lý giáo dục đề cập trong các công trình nghiên cứu khoa học. Có nhiều đề tài tiến sĩ và thạc sỹ quản lý giáo dục nghiên cứu về các biện pháp quản lý hoạt động dạy học trong nhà trường phổ thông. Liên quan trực tiếp đến đề tài tác giả đang nghiên cứu có một số công trình sau đây: Vũ Thị Ngân nghiên cứu về đề tài: “Quản lý hoạt động dạy học môn toán ở các trường THPT huyện Hưng Hà, tỉnh Thái Bình theo định hướng giáo dục THPT sau năm 2015 ”, Luận văn thạc sĩ quản lý giáo dục, 2016; Tác giả đã xây dựng khung lí luận về hoạt động dạy học môn Toán qua đó phân tích thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn toán ở các trường THPT và đề ra 3 nhóm biện pháp. Dương Văn Thanh nghiên cứu về đề tài: “Quản lý hoạt động dạy học môn toán trong các trường THPT tỉnh Thái Bình”, Luận văn thạc sĩ quản lý giáo dục, 2014; Tác giả đã khảo sát thực trạng dạy học môn toán ở tỉnh Thái Bình trong các trường THPT và đưa ra 5 biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả dạy học môn toán. Đỗ Cao Thượng nghiên cứu về đề tài: “Quản lý hoạt động dạy học môn toán đáp ứng yêu cầu phát triển năng lực cho học sinh dân tộc-miền núi tại trường THPT Trần 6
Can tỉnh Điện Biên”, Luận văn thạc sĩ quản lý giáo dục, 2015; tác giả đã bước đầu nghiên cứu về các hoạt động dạy học môn toán theo hướng mới trên địa bàn khó khăn và đề ra 5 biện pháp. Các nghiên cứu nêu trên của các nhà khoa học trong và ngoài nước là những tri thức làm tiền đề cho việc nghiên cứu lý luận và thực tiễn quản lý giáo dục và quản lý hoạt động dạy học trong các trường học nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục, góp phần thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế xã hội của đất nước. Các tác giả đã đưa ra được cơ sở lý luận của hoạt động dạy học môn toán, thực trạng việc quản lý hoạt động dạy học môn toán là một môn quan trọng ở trường THPT. Nhưng hướng tới chương trình giáo dục phổ thông mới, khi mà các hoạt động dạy học hướng tới việc phát triển năng lực của người học, đặc biệt là với môn toán là bộ môn với nhiều kiến thức khoa học, rất khó thay đổi phương pháp dạy học truyền thống cũng như các quản lý. Để có thể quản lý hoạt động dạy học môn toán theo hướng phát triển NLHS ở các trường THPT được nâng cao hiệu quả, tác giả thấy cần nghiên cứu sâu hơn về nội dung này. Trên cơ sở các nghiên cứu tổng quan về dạy học theo hướng phát triển NLHS, nhìn chung các tác giả đã đề cập đến các vấn đề: nội dung, chương trình theo tiếp cận NL người học; thiết kế bài dạy và đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển NLHS nhưng vấn đề quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển NL HS mới chỉ được nghiên cứu dưới góc độ kế hoạch giáo dục và quản lý giáo dục, còn đi sâu cụ thể vào từng môn học ở trường THPT thì chưa có nhiều nghiên cứu, bởi mỗi một bộ môn có đặc thù riêng đặc biệt là môn Toán một môn khoa học cơ bản. 1.2. Một số khái niệm cơ bản 1.2.1. Hoạt động dạy học Bàn về hoạt động dạy học thì mỗi tác giả lại đưa ra những khái niệm khác nhau đứng trên góc độ nghiên cứu và tiếp cận khác nhau. Khi xem xét HĐDH, có nhiều cách tiếp cận khác nhau như tiếp cận hướng vào hoạt động dạy của thầy hoặc tiếp cận hướng vào hoạt động học của trò. Dạy học hướng vào hoạt động học của trò thì trọng tâm của HĐDH được đặt vào hoạt động học của HS chứ không phải vào hoạt động dạy của GV. Nói cách khác, GV là người tạo ra 7
việc học, gợi cho HS khám phá và tạo dựng kiến thức, tạo ra các môi trường học tập mạnh mẽ; nâng cao chất lượng học tập, v.v… Chung quan điểm với các nhà nghiên cứu Phạm Viết Vượng, Nguyễn Sinh Huy, Nguyễn Văn Lê, Trần Thị Tuyết Oanh, Thái Duy Tuyên, Đặng Thành Hưng… chúng tôi cho rằng: Dạy học là quá trình, trong đó dưới tác động chủ đạo (tổ chức, điều khiển, lãnh đạo) của thầy, học sinh tự giác, tích cực, tự tổ chức, tự điều khiển quá trình nhận thức, nhằm đạt được các mục tiêu học tập. [49] Ở trường THPT, HĐDH môn toán là quá trình hình thành kiến thức toán học hoặc vận dụng nội dung kiến thức đó bao gồm như: Nhận dạng và thể hiện: một phương pháp, một quy tắc, một định lí,… Những hoạt động toán học phức hợp: định nghĩa, phương pháp chứng minh, giải toán quỹ tích, giải toán dựng hình,… Những hoạt động trí tuệ phổ biến trong toán học: lật ngược vấn đề, xét tính giải được, phân chia trường hợp,… và thông qua hình thành hoạt động trí tuệ toán học chung: phân tích, tổng hợp, tính toán, tư duy giải quyết vấn đề, so sánh, trừu tượng hóa, khái quát hóa,… Những hoạt động ngôn ngữ: khi yêu cầu HS phát biểu một tính chất, giải thích một định nghĩa, trình bày lời giải một bài toán,… Do đó có thể hiểu, hoạt động dạy học môn toán ở trường THPT là quá trình, tương tác giữa GV và HS, trong đó dưới tác động chủ đạo của GV, HS tự giác, tích cực, tự tổ chức, tự điều khiển quá trình nhận thức, nhằm đạt được các mục tiêu học tập của môn Toán trong trường phổ thông. 1.2.2. Hoạt động dạy học môn toán theo hướng phát triển năng lực học sinh 1.2.2.1 Năng lực học sinh Bàn về khái niệm NL có rất nhiều tác giả nghiên cứu, khái niệm NL được sử dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực, trong đó có giáo dục. Trong chương trình giáo dục phổ thông tổng thể: “Năng lực là thuộc tính các nhân được hình thành, phát triển nhờ tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện, cho phép con người huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí,…thực hiện thành công một loại hoạt động nhất định, đạt kết quả mong muốn trong những điều kiện cụ thể” [26]. 8