Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động tự học của học sinh bán trú trường phổ thông dân tộc bán trú THCS Cao Thượng, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn

Chia sẻ: Tomcangxanh90 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:97

Thêm vào BST

Báo xấu

26
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là quản lý hoạt động tự học của học sinh bán trú trường PTDTBT THCS Cao Thượng, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn, luận văn đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động tự học của học sinh bán trú trường PTDTBT THCS Cao Thượng, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động tự học của học sinh bán trú trường phổ thông dân tộc bán trú THCS Cao Thượng, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM CHU THANH HÙNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỰ HỌC CỦA HỌC SINH BÁN TRÚ TRƯỜNG PHỔ THÔNG DÂN TỘC BÁN TRÚ THCS CAO THƯỢNG, HUYỆN BA BỂ, TỈNH BẮC KẠN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2018
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM CHU THANH HÙNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỰ HỌC CỦA HỌC SINH BÁN TRÚ TRƯỜNG PHỔ THÔNG DÂN TỘC BÁN TRÚ THCS CAO THƯỢNG, HUYỆN BA BỂ, TỈNH BẮC KẠN Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. PHẠM HỒNG QUANG THÁI NGUYÊN - 2018
LỜI CAM ĐOAN Luận văn “Quản lý hoạt động tự học của học sinh bán trú trường phổ thông dân tộc bán trú THCS Cao Thượng, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn” được viết từ tháng 10/2017 đến tháng 4/2018. Tôi xin cam đoan số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này hoàn toàn trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Nếu phát hiện có vấn đề sai trái tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm. Thái Nguyên, tháng 7 năm 2018 Tác giả Chu Thanh Hùng i
LỜI CẢM ƠN Bằng tấm lòng kính trọng và biết ơn, tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên; Phòng Sau đại học, Khoa Tâm lý - Giáo dục và các thầy cô giáo giảng dạy tại lớp Cao học chuyên ngành Quản lý Giáo dục khoá 24A, Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã nhiệt tình giảng dạy, cung cấp hệ thống tri thức rất quý báu về khoa học quản lý giáo dục và phương pháp nghiên cứu khoa học, tạo điều kiện thuận lợi giúp tôi hoàn thành chương trình học tập, nghiên cứu và làm luận văn. Xin chân thành cảm ơn sự quan tâm và tạo điều kiện của UBND huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn, Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Ba Bể đã tạo điều kiện về thời gian và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và xin cám ơn Ban Giám hiệu, cán bộ, giáo viên, nhân viên, học sinh trường PTDTBT THCS Cao Thượng đã tạo điều kiện cho tôi nghiên cứu hoàn thành luận văn này. Để hoàn thành khoá học, ngoài nỗ lực của bản thân, tôi đã nhận được sự ủng hộ, giúp đỡ, động viên rất nhiệt tình từ gia đình, bạn bè và các đồng nghiệp của tôi. Tôi xin chân thành cảm ơn những tình cảm tốt đẹp đó. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến GS.TS Phạm Hồng Quang đã tận tình, chỉ bảo, hướng dẫn cho tôi hoàn thành luận văn này. Mặc dù đã có nhiều cố gắng để thực hiện đề tài một cách hoàn chỉnh nhất. Song do hạn chế về kiến thức và kinh nghiệm nên luận văn không tránh khỏi những thiếu sót. Kính mong nhận được sự góp ý của các thầy giáo, cô giáo và các bạn đồng nghiệp để luận văn được hoàn chỉnh hơn. Thái Nguyên, tháng 7 năm 2018 Tác giả Chu Thanh Hùng ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii MỤC LỤC ..........................................................................................................iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................. iv DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU........................................................................ v MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ................................................................. 2 4. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 2 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 3 6. Phạm vi nghiên cứu ......................................................................................... 3 7. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 3 8. Cấu trúc của luận văn ...................................................................................... 4 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỰ HỌC CỦA HỌC SINH BÁN TRÚ Ở TRƯỜNG PTDT BÁN TRÚ THCS .................. 5 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ................................................................... 5 1.1.1. Vấn đề tự học trên thế giới ........................................................................ 5 1.1.2. Vấn đề tự học ở Việt Nam ......................................................................... 7 1.1.3. Quản lý hoạt động tự học của học sinh ..................................................... 9 1.2. Một số khái niệm cơ bản ......................................................................... 10 1.2.1. Khái niệm tự học ..................................................................................... 10 1.2.2. Khái niệm về quản lý ............................................................................... 11 1.2.3. Khái niệm về quản lý giáo dục ................................................................ 11 1.2.4. Khái niệm về quản lý nhà trường ............................................................ 13 1.2.5. Quản lý hoạt động dạy học ...................................................................... 14 1.2.6. Quản lý hoạt động tự học ........................................................................ 15 1.3. Một số vấn đề về hoạt động tự học của học sinh THCS trường PTDTBT................................................................................................... 15 iii
1.3.1. Đặc trưng về hoạt động tự học của học sinh THCS tại trường PTDTBT .... 15 1.3.2. Vai trò của hoạt động tự học trong học tập của học sinh THCS tại trường PTDTBT ...................................................................................... 18 1.4. Quản lý hoạt động tự học của HS bán trú ............................................... 19 1.4.1. Mục tiêu quản lý hoạt động tự học của HS bán trú ................................. 19 1.4.2. Nội dung quản lý hoạt động tự học của HS bán trú ................................ 20 1.4.3. Quản lý việc kiểm tra đánh giá hoạt động tự học.................................... 22 1.5. Những yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động tự học của học sinh bán trú trường phổ thông dân tộc bán trú THCS ..................................... 24 1.5.1. Các yếu tố khách quan ............................................................................. 24 1.5.2. Các yếu tố chủ quan ................................................................................ 25 Tiểu kết chương 1 .............................................................................................. 30 Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỰ HỌC CỦA HỌC SINH TẠI TRƯỜNG PHỔ THÔNG DÂN TỘC BÁN TRÚ THCS CAO THƯỢNG HUYỆN BA BỂ, TỈNH BẮC KẠN .................... 31 2.1. Khái quát về trường phổ thông Dân tộc bán trú THCS Cao Thượng, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn ..................................................................... 31 2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển nhà trường ........................................ 31 2.1.2. Đặc điểm giáo viên và học sinh của nhà trường ..................................... 31 2.1.3. Đặc điểm các hoạt động của nhà trường ................................................. 33 2.2. Thực trạng hoạt động tự học của học sinh bán trú tại trường PTDTBT THCS Cao Thượng, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn ................... 34 2.2.1. Thực trạng nhận thức về hoạt động tự học của học sinh bán trú ............ 35 2.2.2. Thực trạng việc xây dựng kế hoạch tự học của học sinh bán trú ............ 36 2.2.3. Thực trạng nội dung tự học của học sinh bán trú .................................... 37 2.2.4. Thực trạng phương pháp tự học của học sinh bán trú ............................. 38 2.3. Thực trạng quản lý hoạt động tự học của học sinh bán trú ..................... 39 2.3.1. Thực trạng xây dựng kế hoạch tự học cho học sinh bán trú ................... 39 2.3.2. Thực trạng việc quản lý nội dung tự học của học sinh bán trú ............... 41 2.3.3. Quản lý phương pháp tự học của học sinh .............................................. 42 iv
2.3.4. Quản lý kiểm tra đánh giá kết quả thực hiện hoạt động tự học............... 44 2.3.5. Quản lý cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ cho hoạt động tự học của học sinh ............................................................................................. 46 2.3.6. Thực trạng xây dựng môi trường tự học cho học sinh ............................ 47 2.4. Đánh giá chung về thực trạng quản lý hoạt động tự học của học sinh trường PTDT bán trú THCS Cao Thượng, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn ...... 49 2.4.1. Những thành công và hạn chế ................................................................. 49 2.4.2. Nguyên nhân của thực trạng .................................................................... 50 Tiểu kết chương 2 .............................................................................................. 51 Chương 3. MỘT SỐ BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỰ HỌC CỦA HỌC SINH BÁN TRÚ TẠI TRƯỜNG PHỔ THÔNG DÂN TỘC BÁN TRÚ THCS CAO THƯỢNG, HUYỆN BA BỂ, TỈNH BẮC KẠN ....................................................................................................... 52 3.1. Cơ sở đề xuất các biện pháp .................................................................... 52 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính đồng bộ ........................................................... 52 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính phù hợp ........................................................... 52 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn .......................................................... 52 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi ............................................................. 53 3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa ............................................................ 53 3.2. Một số biện pháp quản lý hoạt động tự học ............................................ 54 3.2.1. Xây dựng kế hoạch tự học cho học sinh bán trú ..................................... 54 3.2.2. Thiết kế môi trường tự học cho học sinh bán trú .................................... 55 3.2.3. Quản lý việc kiểm tra, giám sát hoạt động tự học của học sinh .............. 57 3.2.4. Chỉ đạo giáo viên hướng dẫn học sinh nội dung, phương pháp tự học phù hợp nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong hoạt động tự học ............................................................................. 60 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp .............................................................. 64 3.4. Khảo nghiệm mức độ cần thiết và tính khả thi của các biện pháp .......... 65 3.4.1. Đối tượng khảo sát .................................................................................. 65 3.4.2. Mục đích khảo sát .................................................................................... 65 v
3.4.3. Cách thức tiến hành khảo sát ................................................................... 65 3.4.4. Các biện pháp được khảo sát ................................................................... 65 3.4.5. Nội dung khảo sát .................................................................................... 65 3.4.6. Kết quả khảo sát ...................................................................................... 65 3.4.7. Kết quả đánh giá về tính khả thi của các biện pháp ................................ 67 Tiểu kết chương 3 .............................................................................................. 68 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 69 1. Kết luận .......................................................................................................... 69 2. Khuyến nghị................................................................................................... 70 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................... 72 PHỤ LỤC vi
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Xin đọc là BP Biện pháp CBQL Cán bộ quản lý CHSC Cơ sở vật chất ĐTB Điểm trung bình GD&ĐT Giáo dục và đào tạo GV Giáo viên HĐND Hội đồng nhân dân HS Học sinh KTX Kí túc xá ND Nội dung NNHT Nền nếp học tập NXB Nhà xuất bản PTDTBT Phổ thông Dân tộc bán trú QL Quản lý QLGD Quản lý giáo dục SL Số lượng TBGD Thiết bị giáo dục THCS Trung học cơ sở TT Thứ tự UBND Ủy ban nhân dân XHCN Xã hội chủ nghĩa iv
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2.1. Số lượng, trình độ của cán bộ, giáo viên trường PTDTBT THCS Cao Thượng,huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn .......................... 32 Bảng 2.2. Số lượng học sinh bán trú ở trường PTDTBT THCS Cao Thượng, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn .............................................................. 32 Bảng 2.3. Nhận thức của học sinh về vai trò, ý nghĩa của hoạt động tự học...... 35 Bảng 2.4. Việc lập kế hoạch và thực hiện kế hoạch tự học của học sinh ...... 36 Bảng 2.5. Mức độ sử dụng các phương pháp tự học của học sinh ................ 38 Bảng 2.6. Mức độ thực hiện kế hoạch công tác hướng dẫn xây dựng kế hoạch tự học cho học sinh bán trú.................................................... 40 Bảng 2.7. Quản lý nội dung tự học của học sinh ........................................... 41 Bảng 2.8. Quản lý phương pháp tự học của học sinh .................................... 43 Bảng 2.9. Thực trạng quản lý kiểm tra đánh giá kết quả hoạt động tự học của học sinh ............................................................................ 45 Bảng 3.1. Kết quả đánh giá về tính cần thiết của các biện pháp ................... 66 Bảng 3.2. Kết quả đánh giá về tính khả thi của các biện pháp ...................... 67 v
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trường THCS Cao Thượng được thành lập năm 2000, sau đó được chuyển thành trường Phổ thông dân tộc bán trú THCS Cao Thượng vào ngày 01/9/2016. Trường PTDTBT THCS Cao Thượng thuộc xã Cao Thượng, đây là một xã của huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn, xã có vị trí: Bắc giáp xã Cao Tân (Pác Nặm).Đông giáp xã Nghiên Loan (Pác Nặm), xã Cao Trĩ. Nam giáp xã Cao Trĩ, xã Khang Ninh, xã Nam Mẫu.Tây giáp xã Đà Vị (Na Hang, Tuyên Quang). Trường chủ yếu tuyển sinh con em dân tộc trên địa bàn xã với 15 thôn bản: Khuổi Tăng, Pù Khoang, Ngạm Khét, Bản Phướng, Khuổi Tàu, Phja Khính, Cốc Kè, Nặm Cắm, Cốc Mòn, Bản Cám, Nà Sliến, Khâu Luông, Khuổi Hao, Tọt Còn, Khau Bút. Xã Cao Thượng có địa hình tương đối phức tạp, đường xá đi lại khó khăn, một bộ phận học sinh đến trường học, nhưng không thể trở về nhà trong ngày mà phải ở lại trọ học trong trường hoặc các nhà dân xung quanh trường học, hoặc dựng lán trại tạm bợ để học tập, theo đó xã có 4 dân tộc chủ yếu là: Tày, Dao, Mông, Nùng sống xen kẽ với nhau tình hình đó dẫn đến học sinh của trường PTDTBT THCS Cao Thượng cũng nhiều thành phần dân tộc và đa dạng về bản sắc văn hóa. Sống trong môi trường bán trú trong nhà trường, các em vẫn vận dụng phong tục tập quán và sử dụng ngôn ngữ của dân tộc mình vì thế gây nên sự khác biệt xa cách giữa các nhóm học sinh. Do đó các em thiếu sự thông cảm chia sẻ lẫn nhau dẫn đến chia tách các nhóm học sinh dân tộc trong một lớp. Đặc biệt, trường PTDTBT THCS Cao Thượng mới được chuyển đổi sang loại hình mới nên việc quản lý vấn đề tự học của học sinh gặp rất nhiều khó khăn. Hơn nữa, cán bộ giáo viên trong nhà trường vẫn quen với các cách dạy truyền thống, hết giờ lại về gia đình tăng gia sản xuất mà quên đi hướng dẫn học sinh các phương pháp tự học ngoài giờ lên lớp. Có thể nói việc quản lý hoạt động tự học của học sinh bán trú trong nhà trường chưa được quan tâm đúng cách nên làm ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục bên trong nhà trường. 1
Với những lý do trên chúng tôi lựa chọn đề tài “Quản lý hoạt động tự học của học sinh bán trú trường phổ thông dân tộc bán trú THCS Cao Thượng - huyện Ba Bể - tỉnh Bắc Kạn” để nghiên cứu; góp phần đưa ra những giải pháp cụ thể đóng góp vào sự phát triển giáo dục đào tạo của nhà trường. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng về quản lý hoạt động tự học của học sinh bán trú trường PTDTBT THCS Cao Thượng, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn, luận văn đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động tự học của học sinh bán trú trường PTDTBT THCS Cao Thượng, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quản lý hoạt động học tập của học sinh bán trú trường phổ thông Dân tộc bán trú trung học cơ sở. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Quản lý hoạt động tự học của học sinh bán trú trường phổ thông Dân tộc bán trú trung học cơ sở Cao Thượng, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn. 4. Giả thuyết khoa học Việc quản lý hoạt động tự học của học sinh bán trú trường PTDTBT THCS Cao Thượng, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn còn nhiều hạn chế do nhiều nguyên nhân chủ quan và nguyên nhân khách quan. Nguyên nhân chủ quan là các em chưa có phương pháp học tập hợp lý, thiếu tinh thần học hỏi, tự ti và ngại tiếp xúc. Nguyên nhân khách quan là cán bộ quản lý nhà trường chưa có biện pháp quản lý hoạt động tự học của học sinh bán trú phù hợp nên các hoạt động tự học của học sinh mang tính hình thức, không đạt hiệu quả cao trong học tập. Vì vậy cần có các biện pháp quản lý hoạt động tự học của học sinh bán trú sao cho phù hợp thì sẽ nâng cao được hoạt động tự học của học sinh, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục của nhà trường. 2
5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Xây dựng cơ sở lý luận về quản lý hoạt động tự học của học sinh bán trú trong trường Phổ thông dân tộc bán trú. 5.2. Điều tra, khảo sát thực trạng hoạt động tự học, biện pháp quản lý hoạt động tự học của học sinh bán trú trường PTDT bán trú THCS Cao Thượng, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn. 5.3. Đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động tự học của học sinh bán trú trường phổ thông Dân tộc bán trú THCS Cao Thượng, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn. 6. Phạm vi nghiên cứu Trong luận văn này chúng tôi tập trung nghiên cứu hoạt động tự học và biện pháp quản lý hoạt động tự học ngoài giờ lên lớp của học sinh bán trú trường PTDTBT THCS Cao Thượng, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn. Luận văn điều tra trên 03 cán bộ quản lý của nhà trường và học sinh của 4 khối lớp bao gồm: Lớp 6: 25 học sinh, Lớp 7, 25 học sinh, Lớp 8: 25 học sinh, Lớp 9: 25 học sinh. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận Sử dụng nhóm phương pháp này là để thu thập thông tin và tập hợp các thông tin lý luận có liên quan đến vấn đề nghiên cứu như: Phân tích, tổng hợp, phân loại, hệ thống hóa, khái quát hóa,... các tài liệu và các văn bản liên quan đến tự học và quản lý hoạt động tự học của học sinh. 7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia (các nhà quản lý giáo dục, giáo viên): Lấy ý kiến chuyên gia đã có kinh nghiệm lâu năm về quản lý hoạt động của học sinh bán trú để góp phần nâng cao hiệu quả công tác quản lý hoạt động tự học của học sinh bán trú trường PTDT bán trú THCS. 3
- Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi: Đây là phương pháp nhằm khảo sát ý kiến của CBQL, GV, HS về các hoạt động của HS bán trú và các biện pháp quản lý các hoạt động của học sinh bán trú, đánh giá các biện pháp quản lý hoạt động tự học của học sinh bán trú trong trường PTDT bán trú THCS đồng thời khảo nghiệm tính thực thi của các biện pháp. - Phương pháp phỏng vấn: Tiến hành trao đổi phỏng vấn trực tiếp CBQL, GV để đưa ra những nhận xét về công tác quản lý hoạt động tự học của học sinh bán trú trường PTDT bán trú THCS và thăm dò tính cấp thiết, khả thi của các biện pháp. - Phương pháp tổng kết kinh nghiệm: Tổng kết kinh nghiệm làm công tác quản lý giáo dục và giảng dạy của các CBQL, GV tại các trường bán trú để đưa ra định hướng giải pháp nâng cao công tác quản lý hoạt động tự học của học sinh bán trú trường PTDT bán trú THCS. 7.3. Phương pháp thống kê Sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lý kết quả điều tra. 8. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, danh mục tài liệu tham khảo luận văn gồm 3 chương: Chương 1. Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động tự học của học sinh bán trú trường phổ thông Dân tộc bán trú THCS. Chương 2. Thực trạng về quản lý hoạt động tự học của học sinh bán trú tại trường phổ thông Dân tộc bán trú THCS Cao Thượng, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn. Chương 3. Biện pháp quản lý hoạt động tự học của học sinh bán trú tại trường phổ thông Dân tộc bán trú THCS Cao Thượng, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn. 4
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỰ HỌC CỦA HỌC SINH BÁN TRÚ Ở TRƯỜNG PTDT BÁN TRÚ THCS 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Vấn đề tự học trên thế giới Tự học đã được con người thực hiện từ rất sớm, ngay từ khi giáo dục chưa trở thành một ngành khoa học thực sự. Ở thời kỳ đó, người ta đã biết quan tâm đến việc làm sao cho người học chăm chỉ, tích cực ghi nhớ được những giáo huấn của thầy và hành động theo những điều ghi nhớ đó. Từ thế kỷ XVII, các nhà giáo dục như: J.A Comensky (1592-1670); G.Brousseau (1712-1778); J.H. Pestalozzi (1746-1872); A.Disterweg (1790- 1866) trong các công trình nghiên cứu của mình đều rất quan tâm đến sự phát triển trí tuệ theo tính tích cực, độc lập, sáng tạo của học sinh và nhấn mạnh phải khuyến khích người đọc giành lấy trí thức bằng con đường tự khám phá, tìm tòi và suy nghĩ trong quá trình học tập. Vào những năm đầu của thế kỷ XX, trên cơ sở phát triển mạnh mẽ của tâm lý học hành vi, tâm lý học phát sinh, nhiều Phương pháp dạy học mới ra đời: “phương pháp lạc quan”, “phương pháp trọng tâm tri thức”, “phương pháp montessori”… Các phương pháp dạy học này đã khẳng định vai trò quyết định của học sinh trong học tập nhưng quá coi trọng “con người cá thể” nên đã hạ thấp vai trò của người giáo viên đồng thời phức tạp hóa quá trình dạy học. Mặt khác, những phương pháp này đòi hỏi các điều kiện rất cao kể cả từ phía người học lẫn các điều kiện giảng dạy nên khó có thể triển khai rộng rãi được. Từ giữa những năm 1970 đã có sách hay bài viết về vấn đề này (Benn, S. I. viết bài “Freedom, Autonomy and the Concept of the Person” năm 1976; Holec H. viết quyển “Autonomy in Foreign Language Learning” năm 1981, NXB Oxford). Sau chiến tranh thế giới thứ II, bên cạnh sự tiến bộ rất nhanh của các nghành khoa học cơ bản, khoa học giáo dục cũng có nhiều tiến bộ đáng kể. Một 5
trong những tiến bộ đó là: sự xích lại gần nhau hơn giữa dạy học truyền thống (Giáo viên là nơi truyền tải thông tin, học sinh là nơi tiếp nhận thông qua diễn giảng trên lớp) và các quan điểm dạy học hiện đại (học sinh là chủ thể tích cực, giáo viên là người tổ chức hướng dẫn). Các nhà giáo dục học ở Mỹ và Tây Âu ở thời kỳ này đã đều thống nhất khẳng định vai trò của người học trong quá trình dạy học, song bên cạnh đó cũng khẳng định vai trò rất quan trọng của người thầy và các phương pháp, phương tiện dạy học. Khái niệm người học trong giai đoạn này cũng không còn được quan niệm cá thể hóa cực đoan như trước đây, tuy nó vẫn được chú ý. Theo J.Dewey: “học sinh là mặt trời, xung quanh nó quy tụ mọi phương tiện giáo dục” (dẫn theo [20]). Tư tưởng “lấy học sinh làm trung tâm” đã được cụ thể hóa thành nhiều phương pháp cụ thể như: “Phương pháp hợp tác” (cooperative methods), “phương pháp tích cực” (active methods), “Phương pháp cá thể hóa”, “Phương pháp nêu vấn đề”,… trong đó “Phương pháp tích cực” được nghiên cứu triển khai rộng hơn cả. Theo phương pháp này, giáo viên đóng vai trò gợi sự chú ý kích thích, thúc đẩy học sinh tự hoạt động. Vì thế, người học đóng vai trò trung tâm của quá trình dạy học, còn người dạy là chuyên gia của việc học. Nhìn chung tư tưởng “lấy học sinh là trung tâm trong quá trình dạy học nói riêng và giáo dục nói chung đòi hỏi có sự phối hợp của nhiều phương pháp, trong đó “phương pháp tích cực” là chủ đạo mang tính nguyên tắc. Đây chính là cơ sở để đưa ra những biện pháp bồi dưỡng năng lực tự học cho học sinh, HS. Đồng tình với quan điểm trên, các nhà giáo dục Đông âu và Xô Viết (cũ) như G.X. Caxchuc, R.Retke, T.AIlina không những khẳng định vai trò tiềm năng to lớn của hoạt động tự học trong giáo dục nhà trường mà còn quan tâm tới nhiều khía cạnh tổ chức nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động tự học của 6
người học. Trong đó, nêu lên những biện pháp tổ chức hoạt động nhận thức độc lập trong quá trình tự học. 1.1.2. Vấn đề tự học ở Việt Nam Ở Việt Nam, hoạt động tự học thực sự được quan tâm nghiên cứu và triển khai rộng rãi từ khi nền giáo dục xã hội chủ nghĩa hình thành mà Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại - Vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc Việt Nam là một tấm gương sáng về tinh thần tự học. Người từng nói: “còn sống thì còn phải học”, và cho rằng: “về cách học phải lấy tự học làm cốt”. Có thể nói tự học là một tư tưởng lớn của Hồ Chí Minh, về phương pháp học tập. Những lời chỉ dẫn quý báu và những bài học kinh nghiệm sâu sắc rút ra từ chính tấm gương tự học bền bỉ và thành công của Người cho đến nay vẫn còn nguyên giá trị. Từ những năm 60 của thế kỷ XX, tư tưởng về tự học đã được nhiều tác giả trình bày trực tiếp và gián tiếp trong các công trình tâm lý học, giáo dục học học, phương pháp dạy học bộ môn. Một số công trình tiêu biểu là: Nguyễn Cảnh Toàn (Nguyễn Cảnh Toàn (1995), luận bàn và kinh nghiệm về tự học), Trần Kiều, Nguyễn Bá Kim, Thái Duy Tuyên, Bùi Văn Nghị,… Nguyễn Cảnh Toàn là một tấm gương sáng về tự học ở nước ta. Từ một giáo viên trung học, chỉ bằng con đường tự học, tự nghiên cứu ông đã trở thành nhà toán học nổi tiếng. Không chỉ nghiên cứu khoa học cơ bản, ông còn có nhiều công trình, bài viết về khoa học giáo dục, về vấn đề tự học. Ông cho rằng: “Học bao giờ cũng gắn với tự học, tự rèn luyện để biến đổi nhân cách của mình. Người dạy giỏi là người dạy cho học sinh biết cách tự học, tự nghiên cứu, tự giáo dục” [33, Tr 35]. Các tác giả: Nguyễn Cảnh Toàn, Nguyễn Kỳ, Vũ Văn Tảo, Bùi Tường đã khẳng định: Năng lực tự học của trò dù còn đang phát triển vẫn là nội lực quyết định sự phát triển của bản thân người học. Thầy là ngoại lực, là tác nhân, hướng dẫn, tổ chức, đạo diễn cho trò tự học. Nói cách khác quá trình tự học, tự nghiên cứu cá nhân hóa việc học của trò phải kết hợp với việc dạy của thầy và 7
quá trình hợp tác của bạn trong cộng đồng lớp học, tức là quá trình xã hội hóa việc học. Bước vào thời kì đổi mới hiện nay, việc tự học nói chung, và vấn đề tự học của HS nói riêng ngày càng được quan tâm và nghiên cứu vì vai trò quan trọng của tự học trong quá trình dạy và học theo hướng đổi mới lấy người học là trung tâm. Chúng ta có thể tham khảo bài viết của Phạm Hồng Quang “Vấn đề tự học của học sinh phổ thông dân tộc bán trú”, năm 1994 Thông báo khoa học của các trường Đại học, Bộ GD-ĐT; “Vấn đề tổ chức học tập ngoài giờ của học sinh dân tộc bán trú”, năm 1994 Tạp chí Nghiên cứu Giáo dục, số 3; tác giả Cao Xuân Hạo đã có những phân tích thấu đáo và ý kiến sâu sắc trong bài “Bàn về chuyện tự học” (Kiến thức ngày nay, số 396, năm 2001); Trong những năm gần đây, có rất nhiều nghiên cứu của các giảng viên, giáo viên… về vấn đề tự học nhằm đưa nó trở thành một vấn đề không thể thiếu trong hoạt động Dạy - học. Như vậy, vấn đề tự học của học sinh, HS đã được nhiều nhà khoa học, nhiều tác giả quan tâm nghiên cứu ở những khía cạnh khác nhau. Trong các công trình nghiên cứu, các tác giả đã chỉ rõ vai trò, tầm quan trọng của hoạt động tự học, biện pháp sư phạm của người thầy nhằm hướng dẫn cho người học phương pháp tự học, hình thành ở người học kỹ năng tự học. Đồng thời đề ra các biện pháp để đảm bảo cho hoạt động tự học đạt kết quả cao. Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh: “tự động học tập” tức là tự học một cách hoàn toàn tự giác, tự chủ, không đợi ai nhắc nhở, không chờ ai giao nhiệm vụ mà tự mình chủ động vạch kế hoạch học tập cho mình, rồi tự mình triển khai, thực hiện kế hoạch đó một cách tự giác, tự mình làm chủ thời gian để học và tự mình kiểm tra đánh giá việc học của mình” (dẫn theo [2, Tr 13]). Trong quyển Học và dạy cách học, tác giả Nguyễn Cảnh Toàn cho rằng: “Tự học là tự mình động não, suy nghĩ, sử dụng các năng lực trí tuệ và có khi cả cơ bắp và các phẩm chất khác của người học, cả động cơ tình cảm, nhân sinh quan thế giới quan để chiếm lĩnh một tri thức nào đó của nhân loại, biến tri thức đó thành sở hữu của chính mình” [33, Tr 59]. 8
Tác giả Nguyễn Kỳ ở Tạp chí Nghiên cứu giáo dục số 7/ 1998 cũng bàn về khái niệm tự học: “Tự học là người học tích cực chủ động, tự mình tìm ra tri thức kinh nghiệm bằng hành động của mình, tự thể hiện mình. Tự học là tự đặt mình vào tình huống học, vào vị trí nghiên cứu, xử lí các tình huống, giải quyết các vấn đề, thử nghiệm các giải pháp… Tự học thuộc quá trình cá nhân hóa việc học” [18, Tr 24]. Tác giả Thái Duy Tuyên khẳng định: “Tự học là một hoạt động độc lập chiếm lĩnh tri thức, kĩ năng, kĩ xảo, là tự mình động não, suy nghĩ, sử dụng các năng lực trí tuệ (quan sát, so sánh, phân tích, tổng hợp…) cùng các phẩm chất động cơ, tình cảm để chiếm lĩnh tri thức một lĩnh vực hiểu biết nào đó hay những kinh nghiệm lịch sử xã hội của nhân loại, biến nó thành sở hữu của chính bản thân người học” (Chuyên đề Dạy tự học cho HS trong các nhà trường trung học chuyên nghiệp và Cao đẳng, Đại học) [38, Tr 9]. Như vậy, ta thấy mỗi tác giả có một cách hiểu khác nhau về vấn đề tự học nhưng suy cho cùng đều hướng đến một mục tiêu chung là nâng cao chất lượng đào tạo. 1.1.3. Quản lý hoạt động tự học của học sinh Quản lý hoạt động tự học của học sinh đóng vai trò quan trọng không chỉ trong giai đoạn mà còn là tiền đề cho sự hình thành nhân cách, tư duy, lối sống sau này. Hoạt động tự học có tác động rất quan trọng đến việc hình thành và phát triển nhân cách, phẩm chất và năng lực học sinh. Đây chính là tiền đề để các nhà nghiên cứu, tác giả đưa ra nhiều biện pháp nhằm nâng cao vai trò của đội ngũ cán bộ quản lý trong việc xây dựng và phát huy hoạt động tự học của học sinh. Ở Việt Nam trong những năm gần đây, rất nhiều các giảng viên, giáo viên trong các nhà trường nghiên cứu về quản lý hoạt động tự học của học sinh. Tiểu biểu như: Tác giả Trần Văn Trọng “Biện pháp quản lý hoạt động tự học của học sinh trường Văn hóa 3, Bộ Công an”. 9
Tác giả Lê Thanh Tú “Thực trạng công tác quản lý của hiệu trưởng đối với hoạt động tự học của học sinh trung học phổ thông huyện Thốt Nốt, Cần Thơ” . Tác giả Thái Duy Tuyên “Trong tập bài giảng chuyên đề Dạy tự học cho HS trong các nhà trường trung học chuyên nghiệp và Cao đẳng, Đại học” Và nhiều tác giả khác như: Phạm Hồng Quang, Nguyễn Kỳ, Nguyễn Cảnh Toàn,... Có thể nói, nâng cao hoạt động tự học của học sinh là góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện học sinh, trong đó đội ngũ cán bộ quản lý trường học có vai trò rất quan trọng và tiên quyết. 1.2. Một số khái niệm cơ bản 1.2.1. Khái niệm tự học Khái niệm tự học (Self - learning) là quá trình nỗ lực chiếm lĩnh tri thức của bản thân người học bằng hành động của chính mình, hướng tới những mục đích nhất định. Hoạt động tự học của học sinh có thể diễn ra dưới các dạng: Tự học diễn ra dưới sự điều khiển trực tiếp của giáo viên khi đó học sinh là chủ thể nhận thức tích cực, phát huy mọi năng lực cá nhân, tiến hành các hành động học tập để lĩnh hội tri thức theo sự hướng dẫn của giáo viên và hoạt động tự học của học sinh diễn ra dưới sự điều khiển gián tiếp của giáo viên, học sinh tự mình sắp xếp kế hoạch sử dụng điều kiện vật chất, củng cố, đào sâu, mở rộng và hoàn chỉnh tri thức, hoàn thành các nhiệm vụ học tập. Trong hoạt động này, kỹ năng tự tổ chức học tập có vai trò quan trọng đối với người học, nó vừa là điều kiện làm cho mọi hoạt động học tập đạt kết quả cao, đồng thời là mực đích của dạy học, giáo dục hiện nay. Ngoài hoạt động tự học dưới sự điều khiển và tổ chức của gián viên, học sinh còn tiến hành tự học độc lập nhằm thoả mãn nhu cầu hiểu biết riêng, bổ sung tri thức, mở rộng tri thức ngoài chương trình. Như vậy, phạm vi của hoạt động tự học rất rộng, Trong phạm vi nghiên cứu của đề tài này, chỉ nghiên cứu hoạt động tự học của học sinh bán trú trong và ngoài thời gian lên lớp dưới sự tổ chức của nhà trường, sự điều khiển (trực tiếp hoặc gián tiếp) của giáo viên. 10