Luận văn Thạc sĩ Khoa học kinh tế: Hoàn thiện công tác quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình

Chia sẻ: Cỏ Xanh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:116

Thêm vào BST

Báo xấu

22
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là hệ thống hóa các vấn đề lý luận và thực tiễn về ngân sách nhà nước, chi thường xuyên từ nguồn ngân sách nhà nước. Đánh giá thực trạng công tác quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình. Đề xuất các nhóm giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học kinh tế: Hoàn thiện công tác quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình

LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và chưa từng được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Tôi cũng xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đã được chỉ rõ nguồn gốc. TÁC GIẢ Trần Trang Vân i
LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo của Đại học kinh tế- Đại học Huế đã nhiệt tình giảng dạy tôi trong những năm học vừa qua. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo và các đồng nghiệp tại Phòng Tài chính – Kế hoạch đã tạo điều kiện, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và hoàn thành Luận văn. Tôi xin đặc biệt cảm ơn PGS.TS Mai Văn Xuân đã tận tình hướng dẫn tôi hoàn thành Luận văn này. HỌC VIÊN Trần Trang Vân ii
TÓM LƯỢC LUẬN VĂN Họ và tên học viên: TRẦN TRANG VÂN Chuyên ngành: Quản lý kinh tế; Định hướng đào tạo: Ứng dụng Mã số: 8 34 04 10; Niên khóa: 2016-2018 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS MAI VĂN XUÂN Tên đề tài: HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ CHI THƯỜNG XUYÊN NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TẠI HUYỆN BỐ TRẠCH, TỈNH QUẢNG BÌNH 1. Mục đích và đối tượng nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu thực trạng công tác quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại huyện Bố Trạch, từ đó đề xuất những giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chi thường xuyên Ngân sách nhà nước tại huyện trong thời gian tới. Đối tượng nghiên cứu của luận văn là công tác quản lý chi thường xuyên nguồn NSNN tại huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình. 2. Các phương pháp nghiên cứu đã sử dụng Phương pháp thu thập số liệu: Số liệu thứ cấp; Số liệu sơ cấp Phương pháp xử lý, phân tích dữ liệu: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh, dãy thời gian, sử dụng phần mềm SPSS. 3. Các kết quả nghiên cứu chính và kết luận - Tác giả đã hệ thống hóa những vấn đề lý luận và thực tiễn về công tác quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước. - Phân tích thực trạng công tác quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình - Trên cơ sở kết quả nghiên cứu để đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước tốt hơn. Tác giả Trần Trang Vân iii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ ii TÓM LƯỢC LUẬN VĂN ........................................................................................ iii MỤC LỤC................................................................................................................. iv DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ......................................................................... vii DANH MỤC BẢNG BIỂU .................................................................................... viii PHẦN I ĐẶT VẤN ĐỀ .............................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài ..........................................................................................1 2. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................................2 3. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu........................................................2 4. Phương pháp nghiên cứu.........................................................................................3 5. Kết cấu luận văn......................................................................................................4 PHẦN II NỘI DUNG VÀ KÊT QUẢ NGHIÊN CỨU ..............................................5 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CÔNG TÁC QUẢN LÝ CHI THƯỜNG XUYÊN NGUỒN NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC...............................5 1.1. Tổng quan lý luận về ngân sách và chi thường xuyên ngân sách nhà nước ........5 1.1.1. Tổng quan lý luận về ngân sách nhà nước ........................................................5 1.1.2. Cơ sở lý luận về chi thường xuyên nguồn ngân sách nhà nước........................8 1.1.3. Quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước ..............................................13 1.2. Tổng quan về quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước cấp huyện..........15 1.2.1. Chi thường xuyên ngân sách nhà nước cấp huyện..........................................15 1.2.2. Tổng quan về quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước cấp huyện.......18 1.2.3. Nội dung công tác quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước cấp huyện ...................................................................................................................................19 1.3. Kinh nghiệm quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước ở một số địa phương và bài học rút ra cho huyện Bố Trạch..........................................................32 1.3.1. Kinh nghiệm quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước ở Thành phố Huế, tỉnh Thừa Thiên Huế.........................................................................................32 iv
1.3.2. Thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh...............................................................33 1.3.3. Bài học rút ra cho huyện Bố Trạch .................................................................34 CHƯƠNG 2: ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ CHI THƯỜNG XUYÊN NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TẠI HUYỆN BỐ TRẠCH, TỈNH QUẢNG BÌNH .........................................................................................................................37 2.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế và xã hội của huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình ...37 2.1.1. Điều kiện tự nhiên ...........................................................................................37 2.1.2. Tình hình kinh tế - xã hội................................................................................38 2.1.3. Tình hình thu chi ngân sách nhà nước tại huyện Bố Trạch ............................39 2.2. Đánh giá thực trạng quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại huyện Bố Trạch giai đoạn 2014 – 2016.....................................................................................43 2.2.1. Tình hình chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại huyện Bố Trạch ...........43 2.2.2. Thực trạng quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại huyện Bố Trạch giai đoạn 2014 – 2016 ...............................................................................................44 2.3. Đánh giá công tác quản lý chi thường xuyên ngân sách Nhà nước ở huyện Bố Trạch..........................................................................................................................62 2.3.1. Những kết quả đạt được ..................................................................................62 2.3.2. Hạn chế............................................................................................................63 2.3.3. Nguyên nhân của hạn chế ...............................................................................66 2.4. Đánh giá của đối tượng sử dụng NSNN trong công tác quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Bố Trạch .........................................70 2.4.1. Đặc điểm đối tượng điều tra............................................................................70 2.4.2. Đánh giá về công tác lập dự toán chi thường xuyên NSNN ...........................71 2.4.3. Đánh giá về công tác chấp hành dự toán chi thường xuyên NSNN ...............72 2.4.4. Đánh giá về công tác quyết toán chi thường xuyên NSNN ............................73 2.4.5. Đánh giá về công tác thanh tra, kiểm tra chi thường xuyên NSNN ...............74 2.4.6. Đánh giá chung công tác quản lý chi thường xuyên NSNN ...........................75 CHƯƠNG 3.ĐỊNH HƯỚNG VÀ HỆ THỐNG GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ CHI THƯỜNG XUYÊN NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TẠI v
HUYỆN BỐ TRẠCH................................................................................................76 3.1. Định hướng hoàn thiện quản lý chi thường xuyên ngân sách Nhà nước tại huyện Bố Trạch .........................................................................................................76 3.1.1. Quan điểm .......................................................................................................76 3.1.2. Mục tiêu ..........................................................................................................77 3.2. Giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chi thường xuyên ngân sách Nhà nước tại huyện Bố Trạch ....................................................................................................77 3.2.1. Giải pháp chung ..............................................................................................78 3.2.2. Giải pháp chuyên môn, nghiệp vụ ..................................................................81 3.2.3. Giải pháp điều kiện .........................................................................................89 PHẦN III KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.................................................................97 1. KẾT LUẬN ...........................................................................................................97 2. KIẾN NGHỊ ..........................................................................................................98 2.1. Kiến nghị đối với đơn vị sử dụng ngân sách......................................................98 2.2. Kiến nghị đối với chính quyền địa phương........................................................98 2.3. Kiến nghị đối với Kho bạc Nhà nước ................................................................99 TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................................101 QUYẾT ĐỊNH HỘI ĐỒNG CHẤM LUẬN VĂN BIÊN BẢN CỦA HỘI ĐỒNG CHẤM LUẬN VĂN NHẬN XÉT CỦA PHẢN BIỆN 1+2 BẢN GIẢI TRÌNH XÁC NHẬN HOÀN THIỆN LUẬN VĂN vi
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ĐVSDNS Đơn vị sử dụng ngân sách HĐND Hội đồng nhân dân NSNN Ngân sách nhà nước KBNN Kho bạc nhà nước UBND Ủy ban nhân dân CTX Chi thường xuyên vii
DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2 1. Cơ cấu kinh tế theo ngành huyện Bố Trạch giai đoạn 2014 – 2016............. 38 Bảng 2 2. Tình hình thu ngân sách nhà nước tại huyện Bố Trạch giai đoạn 2014 - 2016............................................................................................................................... 40 Bảng 2 3. Tình hình chi ngân sách nhà nước tại huyện Bố Trạch giai đoạn 2014 – 2016............................................................................................................................... 42 Bảng 2 4. Tình hình chi thường xuyên NSNN của huyện Bố Trạch so với tổng chi thường xuyên NSNN của tỉnh Quảng Bình .................................................................. 43 Bảng 2 5. Tình hình chi thường xuyên NSNN so với tổng chi cân đối ngân sách tại huyện Bố Trạch giai đoạn 2014 – 2016 ........................................................................ 44 Bảng 2.6. Tình hình lập dự toán chi thường xuyên NSNN huyện Bố Trạch................ 49 Bảng 2 7. Cơ cấu phân bổ dự toán chi thường xuyên NSNN tại huyện Bố Trạch giai đoạn 2014 - 2016.................................................................................................... 50 Bảng 2 8. Tình hình chi thường xuyên ngân sách huyện Bố Trạch giai đoạn 2014 - 2016............................................................................................................................... 54 Bảng 2 9. Dự toán và quyết toán chi thường xuyên huyện Bố Trạch giai đoạn 2014 - 2016............................................................................................................................... 60 Bảng 2.10 Cơ cấu mẫu điều tra ..................................................................................... 71 Bảng 2.11 Đánh giá về công tác lập dự toán chi thường xuyên NSNN ....................... 72 Bảng 2.12 Đánh giá về công tác chấp hành dự toán chi thường xuyên NSNN ............ 73 Bảng 2.13 Đánh giá về công tác quyết toán chi thường xuyên NSNN......................... 74 Bảng 2.14 Đánh giá công tác thanh tra, kiểm tra chi thường xuyên NSNN................. 75 Bảng 2.15 Đánh giá chung công tác quản lý chi thường xuyên NSNN ....................... 76 viii
PHẦN I ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Tính cấp thiết của đề tài Mỗi một nhà nước muốn tồn tại và phát triển phải có nguồn lực và quản lý tốt nguồn lực của mình, một trong những nguồn lực quan trọng, đó là ngân sách nhà nước (NSNN). NSNN là công cụ điều chỉnh vĩ mô nền kinh tế - xã hội, định hướng phát triển sản xuất, điều tiết thị trường, bình ổn giá cả từ đó có tác động điều chỉnh đời sống xã hội. Ngân sách Nhà nước đóng vai trò đặc biệt quan trọng đối với mỗi quốc gia, địa phương và đơn vị sử dụng ngân sách (ĐVSDNS), có ảnh hưởng đến quyết sách và sự phát triển của chủ thể. Đối với nước ta, phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa thì NSNN càng có vai trò quan trọng hơn. Trong khi nguồn thu NSNN là có hạn thì việc quản lý nhằm nâng cao hiệu quả chi tiêu NSNN từ Trung ương đến địa phương có ý nghĩa quyết định đến sự ổn định và phát triển của đất nước. Chi NSNN có hai nội dung cơ bản là chi thường xuyên NSNN và chi đầu tư phát triển, trong đó, chi thường xuyên NSNN là khoản mục chi chiếm tỷ trọng lớn (hơn 60%) trong cơ cấu chi NSNN. Việc quản lý chi thường xuyên NSNN tiết kiệm, hiệu quả là điều rất quan trọng để NSNN có thể tích lũy nhiều nguồn lực hơn cho chi đầu tư phát triển, thúc đẩy kinh tế phát triển, nâng cao niềm tin của nhân dân vào vai trò quản lý điều hành của nhà nước. Trong những năm qua, công tác quản lý, điều hành chi thường xuyên NSNN của huyện Bố Trạch đã có những chuyển biến tích cực, đóng góp đáng kể vào việc phát huy được một số thế mạnh của địa phương, tạo đà cho sản xuất phát triển mạnh hơn trước, giải quyết công ăn, việc làm, đảm bảo an sinh xã hội và giữ gìn an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội trên địa bàn.…Tuy nhiên bên cạnh những kết quả đã đạt được, công tác quản lý chi thường xuyên NSNN vẫn còn một số hạn chế; tỷ trọng chi thường xuyên trong tổng chi còn lớn và tăng nhanh trong thời gian vừa qua do đó phải giảm chi đầu tư và bố trí chi trả nợ thấp hơn nhu cầu; hiệu quả các khoản chi thường xuyên NSNN còn thấp, chưa thực sự tiết kiệm trong chi tiêu công, 1
các nội dung chi tiếp khách, hội nghị, công tác còn nhiều… dẫn đến lãng phí, kém hiệu quả trong quản lý chi NSNN, cản trở tiềm năng phát triển kinh tế xã hội. Việc nghiên cứu công tác chi thường xuyên ngân sách Nhà nước, từ đó đề ra những giải pháp cụ thể để từng bước hoàn thiện công tác quản lý chi thường xuyên, đáp ứng được lộ trình cải cách hành chính công của chính quyền huyện, gây dựng lòng tin cho nhân dân và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội là thực sự cấp thiết. Nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề, tôi quyết định chọn đề tài: “Hoàn thiện công tác quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình” làm luận văn thạc sĩ của mình. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Trên cơ sở nghiên cứu thực trạng công tác quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại huyện Bố Trạch, từ đó đề xuất những giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chi thường xuyên Ngân sách nhà nước tại huyện trong thời gian tới. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa các vấn đề lý luận và thực tiễn về ngân sách nhà nước, chi thường xuyên từ nguồn ngân sách nhà nước. - Đánh giá thực trạng công tác quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình. - Đề xuất các nhóm giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình. 3. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là công tác quản lý chi thường xuyên nguồn NSNN tại huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: luận văn nghiên cứu tại địa bàn huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình. 2
- Về thời gian: luận văn tiến hành đánh giá và phân tích thực trạng công tác quản lý chi thường xuyên NSNN tại huyện Bố Trạch trong giai đoạn từ năm 2014 đến năm 2016. - Về nội dung: hoàn thiện công tác quản lý chi thường xuyên nguồn NSNN tại huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình. 4. Phương pháp nghiên cứu 4.1. Phương pháp thu thập tài liệu 4.1.1. Số liệu thứ cấp Đề tài sử dụng nguồn dữ liệu thứ cấp bao gồm các văn bản luật như Luật Ngân sách nhà nước và các văn bản có tính pháp quy hướng dẫn cụ thể hóa công tác kiểm soát chi NSNN, đánh giá công tác quản lý chi thường xuyên trên cơ sở thực tế. Luận văn chủ yếu sử dụng dữ liệu thứ cấp được thu thập từ tổ kế toán của Kho bạc nhà nước huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình như các báo cáo chi NSNN, báo cáo từ chối kiểm soát chi các khoản thanh toán và các dữ liệu liên quan. Ngoài ra, đề tài còn sử dụng các bài báo, các công trình nghiên cứu liên quan đến vấn đề nghiên cứu. 4.1.2. Số liệu sơ cấp - Số liệu được thu thập từ các đối tượng là ĐVSDNS trên địa bàn huyện Bố Trạch. Trình tự phỏng vấn ĐVSDNS thông qua bảng hỏi như sau: Thứ nhất: xây dựng sơ bộ bảng hỏi phỏng vấn trên cơ sở kiến thức được học cùng với thông tin tìm hiểu. Thứ hai: Tham khảo ý kiến của giáo viên hướng dẫn về nội dung bảng hỏi. Thứ ba: Chỉnh sửa bảng hỏi theo ý kiến góp ý và tiến hành điều tra - Phương pháp chọn mẫu: chọn mẫu thuận tiện. - Xác định cỡ mẫu: Dựa theo nghiên cứu của Hair, Anderson, Tatham và Black (1998) cho tham khảo về kích thước mẫu dự kiến, theo đó kích thước mẫu tối thiểu là gấp 5 lần tổng số biến quan sát. Mô hình sử dụng trong bài có 25 biến quan sát nên số mẫu là: 25x5=125 (mẫu), tuy nhiên do hạn chế về thời gian tôi quyết định chọn 100 ĐVSDNS trên địa bàn huyện Bố Trạch để điều tra. - Phương pháp điều tra: phỏng vấn trực tiếp hoặc gửi bảng hỏi khảo sát đến các đối tượng là ĐVSDNS 3
4.2. Phương pháp phân tích và xử lý số liệu Luận văn sử dụng các phương pháp phân tích cơ bản như: Phương pháp thống kê mô tả, so sánh, dãy số thời gian… để quan sát và đánh giá qui mô, cơ cấu và tốc độ phát triển trong công tác kiểm soát chi thường xuyên NSNN trên địa bàn trên địa bàn huyện Bố Trạch làm tiền đề cho định hướng hoàn thiện công tác này trong tương lai. Số liệu điều tra được xử lý và phân tích thống kê bằng phần mềm SPSS: + Phương pháp thống kê mô tả: Giá trị trung bình: cho biết phần lớn ý kiến được chọn từ việc tiếp thu ý kiến từ ĐVSDNS. Giá trị trung bình càng cao thì tiêu chí đó càng được thể hiện rõ 5. Kết cấu luận văn Cấu trúc luận văn được phân thành 3 phần: Phần 1: Đặt vấn đề Phần 2: Nội dung và kết nghiên cứu. Phần này bao gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về kiểm soát chi thường xuyên nguồn ngân sách nhà nước Chương 2: Đánh giá thực trạng công tác quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình. Chương 3: Giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình. Phần 3: Kết luận và Kiến nghị 4
PHẦN II NỘI DUNG VÀ KÊT QUẢ NGHIÊN CỨU CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CÔNG TÁC QUẢN LÝ CHI THƯỜNG XUYÊN NGUỒN NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC 1.1. Tổng quan lý luận về ngân sách và chi thường xuyên ngân sách nhà nước 1.1.1. Tổng quan lý luận về ngân sách nhà nước 1.1.1.1. Khái niệm về ngân sách nhà nước Ngân sách nhà nước (hay ngân sách chính phủ) là một phạm trù mang tính lịch sử, phản ảnh những mặt nhất định của quan hệ kinh tế thuộc lĩnh vực phân phối sản phẩm xã hội và được sử dụng như một công cụ quan trọng để nhà nước thực hiện các chức năng quản lý của mình từ trung ương đến địa phương. Tại khoản 14, điều 4, Luật Ngân sách nhà nước (2015) được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thông qua ngày 25/6/2015 định nghĩa rằng, “Ngân sách Nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước”. Về mặt bản chất, NSNN phản ảnh mối quan hệ kinh tế giữa Nhà nước với các chủ thể kinh tế - xã hội trong phân phối tổng sản phẩm xã hội thông qua việc tạo lập sử dụng quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước, chuyển dịch một bộ phận thu nhập bằng tiền của các chủ thể đó thành thu nhập của Nhà nước và Nhà nước chuyển dịch thu nhập đó đến các chủ thể thụ hưởng nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Nội dung chủ yếu của NSNN là thu chi nhưng không phải là các con số, không phải là quy mô, sự tăng giảm số lượng tiền tệ đơn thuần mà còn phản ánh chủ trương, chính sách của Nhà nước, biểu hiện các quan hệ tài chính giữa các cấp chính quyền, giữa Nhà nước với các chủ thể kinh tế khác của nền kinh tế trong quá trình phân bổ nguồn lực xã hội và phân phối nguồn thu nhập mới tạo ra. 1.1.1.2. Vai trò của ngân sách nhà nước Ngân sách nhà nước có vai trò rất quan trọng trong toàn bộ hoạt động của 5
nền kinh tế, xã hội, an ninh – quốc phòng và đối ngoại của quốc gia. Đối với nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, NSNN đảm nhận vai trò quản lý vĩ mô đối với toàn bộ nền kinh tế, xã hội (Phạm Ngọc Anh, 2012). NSNN đóng vai trò là công cụ điều chỉnh vĩ mô nền kinh tế, xã hội, định hướng phát triển sản xuất, điều tiết thị trường, bình ổn giá cả, điều chỉnh đời sống xã hội. Cụ thể: Thứ nhất, huy động các nguồn tài chính của NSNN để đảm bảo nhu cầu chi tiêu của nhà nước. Mức động viên các nguồn tài chính từ các chủ thể trong nguồn kinh tế đòi hỏi phải hợp lý bởi nếu mức động viên quá cao hoặc quá thấp đều ảnh hưởng đến sự phát triển của nền kinh tế. Chính vì thế, cần phải xác định mức huy động vào NSNN phù hợp với khả năng đóng góp tài chính của các thành phần kinh tế khác nhau trong xã hội. Thứ hai, NSNN là công cụ điều tiết nền kinh tế vĩ mô. NSNN là công cụ định hướng hình thành cơ cấu kinh tế mới, kích thích phát triển sản xuất, tăng tính cạnh tranh trong thị trường và phá vỡ thế độc quyền. Chính phủ sẽ xây dựng định hướng phát triển kinh tế của các thành phần kinh tế trong xã hội, tạo điều kiện thuận lợi để các thành phần kinh tế phát triển sản xuất theo định hướng đã xây dựng. Thông qua hoạt động của NSNN, chính phủ sẽ cung cấp kinh phí đầu tư cho cơ sở hạ tầng, hình thành các doanh nghiệp thuộc các ngành then chốt, tạo điều kiện thuận lợi cho sự ra đời và phát triển của mọi thành phần kinh tế. Thứ ba, hoạt động của NSNN nhằm kích thích sự tăng trưởng kinh tế theo sự định hướng phát triển kinh tế xã hội thông qua các công cụ thuế, phí và lệ phí của nhà nước. Thứ tư, NSNN giữ vai trò điều tiết thu nhập giữa các tầng lớp dân cư trong xã hội. Chính phủ có thể trợ giúp trực tiếp dành cho những người có thu nhập thấp hoặc có hoàn cảnh đặc biệt như thông qua các khoản chi về trợ cấp xã hội. Ngoài ra, chính phủ cũng có thể trợ cấp gián tiếp dưới hình thức trợ giá cho các mặt hàng thiết yếu, các khoản chi phí để thực hiện chính sách dân số, chính sách việc làm, chống mù chữ, hỗ trợ đồng bào vùng lũ lụt, thiên tai. 6
Thứ năm, nhà nước sử dụng NSNN như một công cụ để góp phần bình ổn giá cả và kiềm chế lạm phát của nền kinh tế. Nhà nước chỉ điều tiết những mặt hàng quan trọng, những mặt hàng mang tính chiến lược, ảnh hưởng lớn đến mọi hoạt động của nền kinh tế, xã hội. Cơ chế điều tiết được thực hiện thông qua các chính sách trợ giá, điều chỉnh thuế suất thuế xuất nhập khẩu, dự trữ quốc gia. 1.1.1.3. Phân cấp quản lý ngân sách nhà nước 1.1.1.3.1. Khái niệm Phân cấp quản lý NSNN là quá trình nhà nước trung ương và cấp tỉnh phân giao những nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm nhất định cho các cấp chính quyền ở địa phương trong hoạt động quản lý thu chi NSNN. Phân cấp quản lý NSNN được xem là một trong những biện pháp quản lý NSNN. Về mặt bản chất, việc phân cấp quản lý NSNN là việc phân chia trách nhiệm, quyền hạn trong quản lý hoạt động của NSNN cho các cấp chính quyền nhằm làm cho hoạt động của NSNN được lành mạnh và đạt hiệu quả cao. Phân cấp quản lý thu chi NSNN được thực hiện theo nguyên tắc thống nhất, dân chủ tập trung. Điều này được quy định chi tiết trong Luật Ngân sách nhà nước (2015), phân định cụ thể nhiệm vụ thu chi cho ngân sách mỗi cấp. Trong đó, nội dung chính về phân cấp quản lý thu NSNN là tập trung đại bộ phận nguồn thu lớn, ổn định cho ngân sách trung ương (NSTW), đồng thời tạo cho ngân sách địa phương (NSĐP) có nguồn thu gắn với địa bàn. Trên tinh thần đó, nguồn thu NSNN được chia thành ba loại: các khoản thu NSTW hưởng 100%, các khoản thu NSĐP hưởng 100% và các khoản thu điều tiết theo tỉ lệ phần trăm (%) giữa NSTW và NSĐP. 1.1.1.3.2. Các nguyên tắc phân cấp quản lý Theo Nguyễn Văn Tuyến (2007), phân cấp quản lý NSNN các cấp từ Trung ương đến địa phương phải đảm bảo bốn nguyên tắc cơ bản sau: Thứ nhất, phù hợp với phân cấp quản lý kinh tế, xã hội, an ninh – quốc phòng và năng lực quản lý của mỗi cấp trên địa bàn. Thứ hai, đảm bảo vai trò chủ đạo của NSTW và vị trí độc lập của NSĐP trong hệ thống NSNN thống nhất. 7
Thứ ba, phân định cụ thể nguồn thu, nhiệm vụ chi của từng cấp ngân sách. Phân định rõ nguồn thu và nhiệm vụ chi nào gắn với NSTW, nguồn thu và nhiệm vụ chi nào gắn với NSĐP nhằm làm rõ thẩm quyền, trách nhiệm của từng cấp, tạo điều kiện cho các cấp chính quyền ở địa phương, nhất là các cơ sở chủ động thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế , xã hội trên địa bàn, hạn chế tình trạng trông chờ, ỷ lại của ngân sách cấp dưới đối và tình trạng bao biện của ngân sách cấp trên. Thứ tư, đảm bảo nguyên tắc công bằng trong phân cấp NSNN. Phân cấp quản lý NSNN phải đảm bảo yêu cầu cân đối phát triển chung của đất nước, hạn chế đến mức thấp nhất sự chênh lệch về kinh tế, văn hóa, xã hội giữa các vùng lãnh thổ. Yêu cầu của nguyên tắc này xuất phát từ các vùng, các địa phương trong cùng một quốc gia có những đặc điểm tự nhiên, xã hội và trình độ phát triển kinh tế, xã hội không đồng đều. Nếu một hệ thống NSNN được phân cấp đơn giản, áp dụng như nhau cho tất cả các địa phương, các vùng lãnh thổ trong một quốc gia có thể dẫn tới mất cân bằng, tạo ra những khoảng cách lớn về sự phát triển giữa các địa phương. Những vùng đô thị hoặc nhưng vùng có tiềm năng phát triển kinh tế ngày càng được phát triển trong khi các vùng nông thôn, miền núi hẻo lánh không có tiềm năng phát triển thì ngày càng tụt hậu. 1.1.2. Cơ sở lý luận về chi thường xuyên nguồn ngân sách nhà nước 1.1.2.1. Khái niệm chi thường xuyên ngân sách nhà nước Chi NSNN là quá trình phân phối và sử dụng quỹ ngân sách nhằm thực hiện các nhiệm vụ của nhà nước trong từng thời kỳ. Nội dung chi ngân sách rất đa dạng, xuất phát từ vai trò quản lý vĩ mô của nhà nước trong việc phát triển kinh tế - xã hội. Hay nói cách khác, chi NSNN là công việc định vị khoản chi cụ thể cho từng mục tiêu, hoạt động và công việc thuộc chức năng của Nhà nước đảm bảo thực hiện những mục tiêu chung. Mục đích của chi NSNN là thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Căn cứ để thực hiện chi NSNN là dự toán ngân sách hàng năm, các quy định của pháp luật và các định mức, tiêu chuẩn chi ngân sách. Hoạt động chi NSNN không những duy trì và phát triển bộ máy hành chính mà còn là công cụ hữu hiệu để điều tiết nền kinh tế vĩ mô đi theo đúng định hướng đã đề ra. 8
Các khoản chi này ở mỗi quốc gia có thể bao gồm các khoản chi chủ yếu sau: chi tiền lương và tiền công, chi mua sắm hàng hóa và dịch vụ cho sự nghiệp và cho chi sửa chữa thường xuyên, chi cho quỹ dự trữ thường xuyên, chi trợ cấp và trợ giá. Cùng với quá trình phát triển kinh tế - xã hội, các nhiệm vụ chi thường xuyên mà nhà nước phải đảm nhận ngày càng tăng đã làm phong phú thêm nội dung chi thường xuyên của NSNN. 1.1.2.2. Đặc điểm chi thường xuyên ngân sách nhà nước Chi thường xuyên NSNN thường chiếm tỷ trọng tương đối lớn (khoảng 70%) trong tổng chi NSNN. Chính vì thế, hoạt động chi thường xuyên NSNN ảnh hưởng và tác động đến nhiều đối tượng khác nhau trong nền kinh tế. Theo Lê Văn Ái và Hồ Xuân Hương (2011), hoạt động chi thường xuyên NSNN có các đặc điểm sau: Thứ nhất, đại bộ phận các khoản chi thường xuyên thường mang tính ổn định. Các chức năng vốn có của nhà nước như duy trì an ninh – quốc phòng hay tổ chức các hoạt động kinh tế - xã hội đều đỏi phải được thực thi cho dù có sự thay đổi về thể chế chính trị hay không. Để đảm bảo cho nhà nước thực hiện các chức năng này thì cần có nguồn vốn từ NSNN cung cấp. Thứ hai, xét theo cơ cấu chi ở từng niên độ và mục đích sử dụng cuối cùng của vốn cấp phát thì đại bộ phận các khoản chi thường xuyên của NSNN có hiệu lực tác động trong khoảng thời gian ngắn và mang tính chất tiêu dùng xã hội. Nếu chi đầu tư phát triển nhằm tạo ra cơ sở vật chất – kỹ thuật cần thiết cho sự phát triển lâu dài và bền vững của nền kinh tế trong tương lai thì chi thường xuyên lại chủ yếu đáp ứng các nhu cầu chi để thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của nhà nước về quản lý kinh tế, xã hội ngay trong năm ngân sách hiện tại. Thứ ba, phạm vi mức độ chi thường xuyên của NSNN gắn chặt với cơ cấu tổ chức của bộ máy nhà nước và sự lựa chọn của nhà nước trong việc cung ứng các hàng hóa công cộng. Với tư cách là một quỹ tiền tề tập trung của nhà nước nên tất yếu quá trình phân phối và sử dụng vốn NSNN luôn phải hướng vào việc đảm bảo sự hoạt động bình thường của bộ máy nhà nước đó. 9
1.1.2.3. Vai trò của chi thường xuyên ngân sách nhà nước Theo Lê Văn Ái và Hồ Xuân Hương (2011), hoạt động chi thường xuyên NSNN giữ vai trò sau: Thứ nhất, chi thường xuyên NSNN đảm bảo nguồn tài chính cho hoạt động của các cơ quan nhà nước. Muốn thực hiện các hoạt động theo nhiệm vụ đã được giao, các cơ quan nhà nước rất cần có một nguồn lực tài chính cần thiết. Trong khi phần lớn hoạt động của các cơ quan nhà nước là hoạt động phi lợi nhuận, không tạo nguồn tài chính để tự nuôi mình thì nguồn tài lực đầu vào đáp ứng nhu cầu duy trì mọi hoạt động của nó phải được đảm bảo từ nguồn NSNN. Thứ hai, đảm bảo cho nhà nước có thể thực hiện sản xuất và cung ứng một phần hàng hóa công cộng cho nền kinh tế. Cùng với quá trình chuyển đổi cơ chế quản lý nền kinh tế, Nhà nước cũng phải luôn cân nhắc, lựa chọn những việc nhà nước phải làm và những việc mà nhà nước có thể giao cho khu vực tư nhân thực hiện. Mô hình hợp tác công tư (PPP) trong sản xuất và cung ứng các hàng hóa, dịch vụ công cộng là một trong những mô hình tối ưu nhất hiện nay, giảm chi phí sản xuất cho toàn xã hội. Mô hình này phù hợp cho việc sản xuất và cung ứng các hàng hóa và dịch vụ khu vực tư nhân. Khi tham gia với tư cách là một trong những người sản xuất và cung ứng hàng hóa công cộng, nhà nước thường tạo ra các hàng hóa công cộng từ hai hoạt động chính: quản lý hành chính nhà nước và hoạt động sự nghiệp của nhà nước. Thứ ba, chi thường xuyên NSNN là công cụ để nhà nước thực hiện mục tiêu ổn định và điều chỉnh thu nhập, hỗ trợ người nghèo, gia đình chính sách, thực hiện các mục tiêu an sinh xã hội... góp phần cải thiện công bằng xã hội. Thứ tư, chi thường xuyên NSNN là công cụ ổn định chính trị, xã hội, quốc phòng, an ninh. Thông qua hoạt động chi thường xuyên, nhà nước thực hiện các chính sách xã hội, đảm bảo ổn định, trật tự an toàn xã hội và an ninh quốc phòng. Thực hiện tốt nhiệm vụ chi thường xuyên còn có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong việc phân phối và sử dụng có hiệu quả nguồn lực tài chính của đất nước, tạo điều kiện giải quyết tốt mối quan hệ giữa tích lũy và tiêu dùng. Chi thường xuyên hiệu 10
quả và tiết kiệm sẽ tăng tích lũy vốn NSNN để chi cho đầu tư phát triển, góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế bền vững trong tương lai. 1.1.2.4. Nội dung chi thường xuyên ngân sách nhà nước Căn cứ chế độ phân cấp quản lý kinh tế - xã hội của nhà nước, các chính sách chế độ về hoạt động của các cơ quan nhà nước, các tổ chức chính trị - xã hội và nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội mỗi vùng, mỗi địa phương, chính quyền nhà nước cấp trên xem xét giao ngân sách cho chính quyền nhà nước cấp dưới nhằm thực hiện các nhiệm vụ chi thường xuyên từ nguồn ngân sách nhà nước. Nội dung chi thường xuyên NSNN bao gồm: Thứ nhất, chi quốc phòng – an ninh. Đây là khoản chi cần thiết nhằm đảm bảo trật tự an toàn xã hội, sự yên bình cho quốc gia và cho người dân. Chi quốc phòng nhằm bảo vệ toàn vẹn lãnh thỗ quốc gia, chống lại sự xâm lấn của các thế lực thù địch bên ngoài. Quy mô của khoản chi này phụ thuộc vao sự biến động chính trị, xã hội trong nước, trong khu vực và trên thế giới. Theo quy định, chi quốc phòng an ninh là khoản chi mang tính chất bí mật nhà nước nên toàn bộ khoản chi này được tài trợ từ nguồn NSNN và không có trách nhiệm phải công bố như các khoản chi khác. Thứ hai, chi sự nghiệp kinh tế, bao gồm: chi sự nghiệp nông lâm ngư nghiệp; sự nghiệp giao thông; sự nghiệp kiến thiến thị chính và sự nghiệp kinh tế công cộng khác; chi điều tra cơ bản, đo đạc địa giới hành chính các cấp; chi về bản đồ, đo đạc cắm mốc biên giới, đo đạc lập bản đồ và lưu trữ hồ sơ địa chính; chi định canh, định cư và kinh tế mới. Thứ ba, chi sự nghiệp giáo dục, đào tạo và dạy nghề. Cụ thể, các khoản chi này bao gồm: - Chi thanh toán cho cá nhân: thuộc nhóm mục chi này bao gồm các khoản chi về lương, phụ cấp lương, bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, phúc lợi tập thể cho giáo viên, cán bộ công nhân viên trường học. Khoản chi này thường chiếm tỷ trọng lớn nhất trong tổng chi của NSNN cho sự nghiệp giáo dục, đào tạo và dạy nghề. Mục đích của khoản chi này nhằm đáp ứng trực tiếp các nhu cầu về đời sống sinh hoạt cho giáo viên, cán bộ công nhân viên trường học, duy trì hoạt động của bộ máy giáo dục các cấp. 11
- Chi cho nghiệp vụ chuyên môn: thuộc nhóm này bao gồm các khoản về giảng dạy, học tập, chủ yếu là dùng để mua sắm sách vở, tài liệu học tập, tài liệu tham khảo, tài liệu giảng dạy... cho giáo viên và học sinh. Nhóm chi này tuy có tỷ trọng không lớn nhất góp phần vào việc cải thiện chất lượng giáo dục. - Chi mua sắm, sửa chữa: đây là khoản chi dùng để mua sắm thêm các tài sản và sửa chữa các tài sản đang trong quá trình hoạt động, nhằm phục vụ kịp thời cho nhu cầu hoạt động và nâng cao hiệu suất sử dụng tài sản đó trong giảng dạy và học tập. Thứ tư, chi sự nghiệp y tế. Khoản chi này bao gồm: - Chi cho con người: là khoản chi chủ yếu phục vụ cho đội ngũ cán bộ công nhân viên hoạt động trong lĩnh vực y tế cũng như quản lý về y tế như: chi tiền lương, tiền công, tiền thưởng, phụ cấp, các khoản đóng góp, phúc lợi tập thể và các khoản thanh toán khác cho cán bộ công nhân viên. - Chi cho các sự nghiệp chuyên môn: là các khoản chi đặc thù cho lĩnh vực y tế như: chi mua thuốc khám chữa bệnh, các vật tư phục vụ cho hoạt động khám chữa bệnh (bông băng, gạc, cồn, phim X quang...), các vật tư và trang thiết bị chuyên dùng không phải là tài sản cố định và các khoản chi khác. - Chi mua sắm, sửa chữa: là các khoản chi liên quan đến tài sản cố định trong lĩnh vực y tế như các chi phí sửa chữa tài sản cố định, mua sắm tài sản cố định, vận chuyển, lắp đặt tài sản cố định, chi phí thanh lý, nhượng bán tài sản cố định... Do tài sản cố định sử dụng trong lĩnh vực y tế có đặc thù riêng và thuộc về sự nghiệp của nhà nước nên không được khấu hao để bù đắp tài sản cố định, không tránh khỏi việc sử dụng kém hiệu quả và lãng phí. Thứ năm, chi sự nghiệp dân số và kế hoạch hóa gia đình. Các khoản chi thường xuyên trong lĩnh vực này bao gồm: - Các trang thiết bị, phương tiện, tài liệu, vật liệu chủ yếu cho công tác thông tin, giáo dục, truyền thông về dân số và kế hoạch hóa gia đình. - Các phương tiện tranh thai và thuốc thiết yếu phục vụ việc tránh thai như vòng tránh thai (không kể viện trợ), thuốc tránh thai (không kể viện trợ), bao cao su tránh thai và thuốc kháng sinh các loại cho các ca đặt vòng, đình sản, nạo phá thai. 12