Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng của các ngân hàng thương mại Việt Nam

Chia sẻ: Thiên Vũ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:105

Thêm vào BST

Báo xấu

37
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài này là tìm ra những yếu tố có ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng Ngân Hàng Thương Mại Việt Nam giai đoạn 2010 – 2018 từ đó đề ra các giải pháp nhằm hạn chế rủi ro tín dụng trong hệ thống các ngân hàng thương mại Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng của các ngân hàng thương mại Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH PHẠM THÁI SƠN CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN RỦI RO TÍN DỤNG CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Thành phố Hồ Chí Minh – Năm 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH PHẠM THÁI SƠN CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN RỦI RO TÍN DỤNG CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM Chuyên ngành: Tài chính-Ngân hàng (Hướng Nghiên cứu) Mã số: 8340201 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. LÊ TẤN PHƯỚC Thành phố Hồ Chí Minh – Năm 2019
LỜI CAM ĐOAN Tôi tên là Phạm Thái Sơn, học viên lớp Cao học Khóa 27, chuyên ngành Ngân Hàng, Trường Đại Học Kinh Tế Thành phố Hồ Chí Minh. Tôi xin cam đoan luận văn “Các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng của các Ngân hàng Thương Mại Việt Nam” là bài nghiên cứu của riêng cá nhân tôi. Các nguồn tài liệu trích dẫn, số liệu và nội dung sử dụng trong luận văn này được thu thập từ thực tế có nguồn gốc rõ ràng, trung thực, khách quan và không có sản phẩm/nghiên cứu nào của người khác được sử dụng trong luận văn này mà không được trích dẫn theo đúng quy định. Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về nội dung và tính trung thực của luận văn này. Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 01 háng 12 năm 2019 Học viên PHẠM THÁI SƠN
MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. iii MỤC LỤC .........................................................................................................iv DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................. viii DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................ix DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ ..................................................................x TÓM TẮT ..........................................................................................................xi ABSTRACT ..................................................................................................... xii CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU.................................................................................. 1 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu .................................................................1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................1 1.2.1. Mục tiêu chung .................................................................................. 1 1.2.2. Mục tiêu cụ thể .................................................................................. 2 3. Câu hỏi nghiên cứu .......................................................................................... 2 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ....................................................................2 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn.......................................................................... 3 6. Kết cấu của bài nghiên cứu .............................................................................. 4 CHƯƠNG 2: TỔNG QUAN LÝ THUYẾT VỀ CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN RỦI RO TÍN DỤNG CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI...............................................................................................................5 2.1. Rủi ro trong hoạt động kinh doanh của NHTM ............................................. 5 2.1.1. Khái niệm rủi ro: ................................................................................ 5 2.1.2 .Các loại rủi ro cơ bản của NHTM: ..................................................... 5 2.1.3 Hậu quả của rủi ro tín dụng đối với NHTM ......................................... 9 2.1.4 Phân loại rủi ro tín dụng .................................................................... 10
2.1.5 Tiêu chí đánh giá rủi ro tín dụng ....................................................... 10 2.1.6. Nguyên nhân gây ra rủi ro tín dụng .................................................. 12 2.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng của NHTM ................................. 13 2.2.1. Tăng trưởng tín dụng (LG) ............................................................... 13 2.2.2. Qui mô ngân hàng (SIZE) ................................................................ 14 2.2.3. Tỷ lệ chi phí hoạt động trên thu nhập hoạt động (CIR) ..................... 15 2.2.4. Tỷ lệ giữa thu nhập ròng từ hoạt động kinh doanh trước chi phí dự phòng rủi ro tín dụng và tổng dư nợ tín dụng (EBP)................................... 16 2.2.5. Cấu trúc sở hữu ngân hàng (CONC) ................................................. 16 2.2.6. Lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu (ROE):............................................. 17 2.2.7. Chỉ số giá tiêu dùng (CPI) ................................................................ 17 2.2.8. Tốc độ tăng trưởng kinh tế (GDP) .................................................... 18 2.3. Sự cần thiết phải tăng cường quản trị rủi ro tín dụng tại các NHTM ........... 19 2.3.1. Trên góc độ của nền kinh tế ............................................................. 19 2.3.2. Trên góc độ ngân hàng ..................................................................... 21 2.4. Tổng quan tình hình nghiên cứu của đề tài .................................................. 22 TÓM TẮT CHƯƠNG 2............................................................................. 35 CHƯƠNG 3: MÔ HÌNH VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU........................ 36 3.1. Giả thuyết và mô hình nghiên cứu .............................................................. 36 3.1.1. Mô hình nghiên cứu .................................................................... 36 3.1.2. Giả thuyết nghiên cứu ...................................................................... 37 3.1.3. Quy trình nghiên cứu ............................................................................... 38 3.2. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................ 38 3.2.1 Phân tích thống kê mô tả ................................................................... 38 3.2.2 Phân tích ma trận tương quan ............................................................ 39 3.2.3 Phân tích hồi quy .............................................................................. 39
3.2.4 Kiểm định vi phạm các giả định hồi quy ........................................... 40 3.3 Thu thập và xử lý số liệu.............................................................................. 41 3.3.1. Mẫu nghiên cứu ............................................................................... 41 3.3.2. Nguồn dữ liệu nghiên cứu ................................................................ 42 TÓM TẮT CHƯƠNG 3............................................................................. 43 CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .......................................................... 44 4.1. Thực trạng rủi ro tín dụng của các NHTM Việt Nam hiện nay .................... 44 4.1.1. Tốc độ tăng trưởng tín dụng ............................................................. 44 4.1.2. Tỷ lệ nợ xấu ..................................................................................... 48 4.2. Phân tích dữ liệu ......................................................................................... 53 4.2.1. Mô tả mẫu nghiên cứu ...................................................................... 53 4.2.2. Phân tích tự tương quan ................................................................... 54 4.2.3. Kiểm định các giả thuyết hồi quy ..................................................... 55 4.2.4. So sánh giữa các mô hình trên panel data: Pooled Regression, Fixed effects model, Random effects model ........................................................ 57 4.3. Kết quả nghiên cứu ..................................................................................... 61 Kết luận chương 4: ............................................................................................ 63 CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH .................................... 64 5.1. Giải pháp từ phía NHTM ............................................................................ 64 5.1.1. Giải pháp dựa trên kết quả mô hình .................................................. 64 5.1.2. Phân loại nợ xấu và trích lập dự phòng hợp lý .................................. 65 5.1.3. Kiểm soát tình hình tăng trưởng tín dụng ......................................... 65 5.1.4. Xây dựng hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ ................................... 66 5.1.5. Xây dựng quy trình tín dụng chặt chẽ và hệ thống kiểm soát nội bộ . 67 5.1.6. Nâng cao trình độ chuyên môn, phẩm chất đạo đức của cán bộ nhân viên ngân hàng........................................................................................... 67
5.1.7. Đầu tư cho hệ thống công nghệ thông tin trong lĩnh vực ngân hàng . 68 5.2. Giải pháp từ hoạt động của Công ty quản lý tài sản các tổ chức tín dụng Việt Nam (VAMC) ................................................................................................... 69 5.3. Giải pháp từ phía Chính phủ và NHNN ...................................................... 70 5.3.1. Ổn định tình hình kinh tế vĩ mô ........................................................ 70 5.3.2. Tăng cường thanh tra, giám sát đối với các tổ chức tín dụng ............ 70 5.3.3. Ban hành quy định thống nhất về phân loại nợ, trích lập dự phòng... 71 5.3.4. Xây dựng và hoàn thiện cơ chế quản lý phù hợp với chuẩn mực quốc tế Basel II .................................................................................................. 71 5.4. Hạn chế của luận văn và hướng nghiên cứu tiếp theo .................................. 72 5.4.1. Hạn chế ............................................................................................ 72 5.4.2. Hướng nghiên cứu tiếp theo ............................................................. 73 TÓM TẮT CHƯƠNG 5 .................................................................................... 73 KẾT LUẬN ....................................................................................................... 74 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 1 PHỤ LỤC............................................................................................................ 6
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TỪ VIẾT TẮT NỘI DUNG VIẾT TẮT NỘI DUNG VIẾT TẮT (TIẾNG VIỆT) (TIẾNG ANH) NHTM Ngân hàng thương mại TMCP Thương mại cổ phần NHNN Ngân hàng Nhà Nước State Bank RRTD Rủi Ro Tín Dụng Credit risk QTRRTD Quản trị Rủi Ro Tín Dụng Credit risk management CPI Chỉ số giá tiêu dùng Consumer Price Index FEM Phương pháp hồi quy OLS với hiệu Fixed effect model ứng cố định FGLS Phương pháp bình phương bé nhất Feasible Generalized tổng quát khả thi Least Squares GDP Tổng sản phẩm nội địa Gross Domestic Product GMM General Method of Moments OLS Phương pháp bình phương nhỏ nhất Ordinary Least Squares REM Phương pháp hồi quy OLS với tác Random effect model động ngẫu nhiên ROE Tỷ suất sinh lợi trên vốn chủ sở hữu Return on Equity
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1: Các ngân hàng tiến hành nghiên cứu.................................................. 41 Bảng 4.1: Tổng dư nợ tín dụng đối với nền kinh tế Việt Nam 2010 – 2018........ 44 Bảng 4.2: Thống kê mô tả các biến .................................................................... 53 Bảng 4.3: Kết quả phân tích tự tương quan của các biến .................................... 54 Bảng 4.4: Kết quả kiểm định không có sự tương quan giữa các biến độc lập ..... 55 Bảng 4.5: Kết quả phân tích kiểm định phương sai của sai số không đổi ........... 56 Bảng 4.6: Kết quả kiểm định giữa các sai số không có mối quan hệ tương quan với nhau ............................................................................................................ 57 Bảng 4.7 Kiểm định Hausman: .......................................................................... 60 Bảng 4.8. Khắc phục hiện tượng tự tương quan bằng phương pháp Generalized Least Square (GLS) ........................................................................................... 61
DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ Sơ đồ 1.1. Các loại rủi ro chủ yếu của NHTM ..................................................... 7 Hình 3.1: Quy trình nghiên cứu ......................................................................... 38 Biểu đồ 4.1: Tốc độ tăng trưởng tín dụng tại Việt Nam giai đoạn 2010 – 2018 .. 44 Biểu đồ 4.2: Tỷ lệ nợ xấu và tăng trưởng tín dụng tại Việt Nam từ năm 2008 – 2018 .................................................................................................................. 49
TÓM TẮT Rủi ro trong hoạt động ngân hàng hết sức đa dạng và phức tạp, tiềm ẩn trong mọi nghiệp vụ từ thẻ, tiền gửi, tài trợ thương mại đến đầu tư, kinh doanh ngoại hối… với nhiều mức độ khác nhau, nhưng có ảnh hưởng sâu rộng và trầm trọng nhất vẫn là rủi ro tín dụng, bởi tín dụng là hoạt động căn bản và chủ yếu tạo ra khối lượng lợi nhuận lớn nhất, cũng như tổn thất lớn nhất của ngân hàng. Mục đích của bài nghiên cứu này là tìm ra các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng thông qua việc nghiên cứu 27 ngân hàng thương mại Việt Nam trong giai đoạn 2010 - 2018. Bài nghiên cứu sử dụng phương pháp bình phương nhỏ nhất, Phương pháp hồi quy OLS với hiệu ứng cố định, Phương pháp hồi quy OLS với tác động ngẫu nhiên, Phương pháp bình phương bé nhất tổng quát khả thi để xem xét ảnh hưởng của các yếu tố Tăng trưởng tín dụng so với năm trước, Tổng dư nợ tín dụng, Tỷ lệ giữa chi phí hoạt động và thu nhập hoạt động, Tỷ lệ giữa thu nhập ròng từ hoạt động kinh doanh trước chi phí dự phòng rủi ro tín dụng và tổng dư nợ tín dụng, Lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu, Cấu trúc sở hữu, Tốc độ tăng trưởng kinh tế, Chỉ số giá tiêu dùng. Kết quả nghiên cứu cho thấy có mối quan hệ của cả yếu tố bên trong ngân hàng và yếu tố kinh tế vĩ mô đến rủi ro tín dụng và qua đó hàm ý một số chính sách cho các nhà quản trị và hoạch định chính sách. Từ khóa: Ngân hàng, Rủi ro tín dụng, Tăng trưởng tín dụng, Phương pháp bình phương bé nhất.
ABSTRACT Risks in banking activities are very diverse and complex, hidden in every business from card, deposit, trade finance to investment, foreign exchange trading...with many different levels, but with images. The most profound and serious impact is still credit risk, because credit is the basic activity and mainly generates the largest amount of profit, as well as the biggest loss of the bank. The purpose of this paper is to find out factors affecting credit risk through the study of 27 Vietnamese commercial banks in the period of 2010 - 2018. The paper uses the Pooled Ordinary Least Square (Pooled OLS) model, fix effects model (FEM), random effect model (REM), feasible generalized least squares (FGLS) model to consider the effects of Loan growth (LG), Total outstanding loans (SIZE), Ratio between operating expenses and operating income (CIR), Ratio between net income from business activities before provision for credit losses and total outstanding loans (EBP), Return on equity (ROE), Ownership Structure (CONC), Gross Domestic Product (GDP), Consumer Price Index (CPI). The paper will test the defects of the model to choose the right model. The empirical results have found strong evidence that both internal and external factors have a strong influence on the credit risk. The results of the study are of value to both academics and policy makers. Keywords: Banking, Credit risk, Loan growth, Pooled Ordinary Least Square (Pooled OLS) model.
1 CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Trước xu thế hội nhập, các tổ chức tài chính ngân hàng sẽ luôn phải đối phó với sự cạnh tranh cũng như nhiều loại hình rủi ro khác nhau. Ở Việt Nam, do xuất phát điểm của các ngân hàng trong nước khá thấp so với trung bình trong khu vực nên việc phải tập trung phát triển và quan tâm đến lợi nhuận được xem là ưu tiên số một. Điều này dẫn đến công tác quản lý rủi ro của các ngân hàng Việt Nam hầu như vẫn đang bị bỏ ngỏ và chưa được đầu tư xây dựng một cách thỏa đáng và chuyên nghiệp. Đó là lý do vì sao, tỉ lệ nợ xấu cùng nhiều vấn đề phát sinh do mất khả năng kiểm soát đang trở thành bài toán chưa có lời giải tại hầu hết các ngân hàng Việt Nam hiện nay. Rủi ro trong hoạt động ngân hàng hết sức đa dạng và phức tạp, tiềm ẩn trong mọi nghiệp vụ từ thẻ, tiền gửi, tài trợ thương mại đến đầu tư, kinh doanh ngoại hối… với nhiều mức độ khác nhau, nhưng có ảnh hưởng sâu rộng và trầm trọng nhất vẫn là rủi ro tín dụng, bởi tín dụng là hoạt động căn bản và chủ yếu tạo ra khối lượng lợi nhuận lớn nhất, cũng như tổn thất lớn nhất của ngân hàng. Điều này không chỉ đúng trên phương diện lý thuyết, mà được minh chứng rõ ràng bằng thực tiễn kinh doanh của ngành ngân hàng. Để tìm hiểu những yếu tố tác động đến rủi ro tín dụng ngân hàng Việt Nam giúp cho chúng ta có cái nhìn rõ nét hơn hơn trong việc quản lý cũng như các nhà đầu tư có cái nhìn tổng quan hơn về các ngân hàng thương mại trong việc quyết định đầu tư của mình. Xuất phát từ những nhu cầu trên, tác giả đã chọn đề tài nghiên cứu “Các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng của các Ngân hàng Thương Mại Việt Nam” làm đề tài nghiên cứu của mình. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 1.2.1. Mục tiêu chung Mục tiêu nghiên cứu của đề tài này là tìm ra những yếu tố có ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng Ngân Hàng Thương Mại Việt Nam giai đoạn 2010 – 2018 từ
2 đó đề ra các giải pháp nhằm hạn chế rủi ro tín dụng trong hệ thống các ngân hàng thương mại Việt Nam. 1.2.2. Mục tiêu cụ thể - Xác định các yếu tố và mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến rủi ro tín dụng Ngân Hàng Thương Mại Việt Nam - Phân tích, đánh giá thực trạng rủi ro tín dụng tại các Ngân Hàng Thương Mại Việt Nam. - Đề xuất một số ý kiến nhằm cải thiện và hạn chế rủi ro tín dụng trong hệ thống các ngân hàng thương mại Việt Nam. 3. Câu hỏi nghiên cứu - Các yếu tố nào có tác động đến rủi ro tín dụng của các ngân hàng thương mại Việt Nam? - Mức độ ảnh hưởng của các nhân tố thuộc đặc điểm ngân hàng đến rủi ro tín dụng của các ngân hàng thương mại Việt Nam? - Các giải pháp nào nhằm hạn chế rủi ro tín dụng trong hệ thống các ngân hàng thương mại Việt Nam? 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: là rủi ro tín dụng và các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng Ngân Hàng Thương Mại Việt Nam - Phạm vi nghiên cứu về thời gian: nghiên cứu thu thập số liệu từ năm 2010 – 2018, trong đó bao gồm dữ liệu từ báo cáo tài chính của các ngân hàng, báo cáo của NHNN, báo cáo của ngân hàng thế giới và các tổ chức khác. Luận văn chọn phạm vi nghiên cứu này vì: (1) Đây là khoản thời gian trước và sau khi Việt Nam gia nhập tổ chức WTO. Bởi vậy đòi hỏi các NHTM phải hạn chế rủi ro tín dụng, để tăng tính cạnh tranh của các NHTM Việt Nam thời kỳ hậu gia nhập WTO. (2) Hơn nữa số liệu thời kỳ nghiên cứu này đảm bảo tính đồng bộ hơn, đầy đủ hơn, và có độ tin cậy cao hơn.
3 - Phạm vi nghiên cứu về không gian: nghiên cứu thực hiện tại các NHTMCP Nhà nước (NHTMNN) và NHTMCP Tư nhân (NHTMCP). 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn Ý nghĩa khoa học: Mặc dù nghiên cứu tương tự đã được thực hiện tại nhiều quốc gia trên thế giới, tuy nhiên tại Việt Nam vấn đề này hiện có rất ít nghiên cứu chuyên sâu. Đề tài đã đưa ra mô hình nghiên cứu về các yếu tố có ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng. Bên cạnh đó, đề tài cũng đưa ra bằng chứng thực nghiệm và bổ sung thêm một tài liệu nghiên cứu trong cơ sở tài liệu chung về hiệu quả hoạt động ngân hàng. Từ kết quả này, đề tài mở ra những hướng mới cho các nghiên cứu chuyên sâu sau này. Ý nghĩa thực tiễn: - Nghiên cứu hệ thống hoá cơ sở lý luận chung về rủi ro tín dụng và các yếu tố tác động đến rủi ro tín dụng của ngân hàng thương mại Việt Nam. - Đo lường và đánh giá mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến rủi ro tín dụng của các ngân hàng thương mại tại Việt Nam. Đặc biệt xem xét đánh giá cấu trúc sở hữu có ảnh hưởng với tỷ lệ rủi ro tín dụng của các Ngân hàng Thương Mại Việt Nam. Thông qua đó cung cấp những thông tin và hiểu biết nhất định về các yếu tố quan trọng có tác động đến rủi ro tín dụng của ngân hàng thương mại Việt Nam - Kết quả nghiên cứu của đề tài giúp cho các nhà quản trị ngân hàng có thể định hình chính sách phù hợp nhằm để tăng rủi ro tín dụng của các ngân hàng trong tương lai nhằm hoàn thành các mục tiêu mà ngân hàng đề ra, từ đó góp phần năng cao vị thế và năng lực cạnh tranh của ngân hàng trong bối cảnh hội nhập. Đây là chặng quan trọng trong việc thấy rõ những khiếm khuyết trong điều hành từ đó đưa ra những kế hoạch và các chiến lược chính xác nhất. Điều này góp phần hạn chế rùi ro tín dụng của ngân hàng, nhằm nâng cao hiệu quả của mỗi ngân hàng nói riêng và sự ổn định của ngành ngân hàng nói chung. - Ngoài ra, nghiên cứu còn góp phần tác động đến Chính phú, Ngân hàng Nhà nước, những cơ quan, ban ngành có liên quan có định hướng nhằm xây dựng những chính sách phù hợp cho việc điều hành chính sách tiền tệ.
4 6. Kết cấu của bài nghiên cứu Bài nghiên cứu gồm có 05 phần: Chương 1: Giới thiệu Chương 2: Tổng quan lý thuyết về các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng của các Ngân hàng Thương Mại Chương 3: Mô hình Phương pháp nghiên cứu Chương 4: Kết quả nghiên cứu Chương 5: Kết luận và hàm ý chính sách
5 CHƯƠNG 2: TỔNG QUAN LÝ THUYẾT VỀ CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN RỦI RO TÍN DỤNG CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 2.1. Rủi ro trong hoạt động kinh doanh của NHTM 2.1.1. Khái niệm rủi ro: Theo quan điểm truyền thống, rủi ro là những sự kiện có thể xảy ra làm cho mất mát tài sản hay làm phát sinh một khoản nợ, không thể đo lường được. Theo quan điểm hiện đại, rủi ro bao hàm nghĩa rộng hơn và có thể đo lường được, rủi ro không chỉ tính đến rủi ro tài chính mà còn phải tính đến rủi ro liên quan đến những mục tiêu hoạt động và mục tiêu chiến lược. Theo Frank Knight: “rủi ro là sự bất chắc có thể đo lường được”1 Allan Willet lại cho rằng “rủi ro là sự bất chắc cụ thể liên quan đến việc xuất hiện một biến cố không mong đợi”2. Theo Peter Rose, rủi ro đối với một ngân hàng có nghĩa là “mức độ không chắc chắn liên quan tới một vài sự kiện”3 . Nhìn chung, các quan điểm đều cho rằng rủi ro là những bất chắc, diễn ra bất ngờ, ngoài ý muốn của chủ thể. Tóm lại, rủi ro là khả năng những sự kiện chưa chắc chắn trong tương lai sẽ làm cho chủ thể không đạt được những mục tiêu chiến lược và mục tiêu hoạt động, cũng như chi phí cơ hội của việc làm mất những cơ hội thị trường. 2.1.2 .Các loại rủi ro cơ bản của NHTM: Rủi ro rất đa dạng, có thể phân tích theo nhiều khía cạnh khác nhau, đồng thời các loại rủi ro có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, rủi ro này có thể là nguyên nhân dẫn đến rủi ro khác - Rủi ro tín dụng: The Basel (1999), rủi ro tín dụng được định nghĩa đơn giản nhất là khả năng người đi vay ngân hàng không đáp ứng được nghĩa vụ trả nợ của mình theo các điều khoản đã thỏa thuận. 1 Rose P.S. (2004), Quản trị NHTM, NXB Tài chính, Hà Nội, tr 233 2 Rose P.S. (2004), Quản trị NHTM, NXB Tài chính, Hà Nội, tr 6 3 Rose P.S. (2004), Quản trị NHTM, NXB Tài chính, Hà Nội, tr 207
6 Theo Philippe Jorion (2009), rủi ro tín dụng là rủi ro tổn thất nền kinh tế xuất phát từ việc bên đối tác không thể thực hiện nghĩa vụ hợp đồng đã thỏa thuận. Rủi ro này được đo lường bằng chi phí bỏ ra để có được dòng tiền thay thế nếu bên đối tác phá sản. Theo thông tư 02/2103/TT-NHNN, rủi ro tín dụng trong hoạt động ngân hàng là tổn thất có khả năng xảy ra đối với nợ của tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài do khách hàng không thực hiện hoặc không có khả năng thực hiện một phần hoặc toàn bộ nghĩa vụ của mình theo cam kết Tóm lại, rủi ro tín dụng là rủi ro phát sinh trong quá trình cấp tín dụng của ngân hàng với khách hàng, thể hiện qua việc người di vay không trả được nợ hoặc trả nợ cho người cho vay không theo đúng thời gian đã thỏa thuận trong hợp đồng tín dụng. - Rủi ro lãi suất: Nếu ngân hàng duy trì cơ cấu tài sản Có và tài sản Nợ với những kỳ hạn không cân xứng với nhau thì phải chịu những rủi ro về lãi suất trong việc tái tài trợ tài sản Có hoặc khi giá trị của tài sản thay đổi do lãi suất thị trường biến động. Ngoài ra, rủi ro lãi suất còn thể hiện khi tỷ lệ lạm phát tăng nhanh hơn lạm phát dự kiến trong khi lãi suất cho vay không thể điều chỉnh được, thì ngân hàng có thể phải chịu rủi ro nếu tỷ lệ lạm phát lớn hơn hoặc bằng lãi suất cho vay (lãi suất thực tế âm). Rủi ro lãi suất có mối quan hệ với rủi ro tín dụng thể hiện trên những khía cạnh như: Nếu lãi suất cho vay là cố định trong suốt thời hạn vay theo hợp đồng tín dụng đã ký kết, trong khi lãi suất trên thị trường đã giảm xuống, thì khách hàng vay phải chịu áp lực cao hơn trong việc trả nợ gốc và lãi. Ngược lại, nếu lãi suất cho vay trên thị trường tăng lên, thì những khoản vay mới cần phải xem xét kỹ. Lãi suất tăng làm tăng chi phí đầu vào của khách hàng, giá thành tăng, sức cạnh tranh giảm, lợi nhuận giảm … ảnh hưởng đến khả năng trả nợ của khách hàng. - Rủi ro ngoại hối: Rủi ro ngoại hối xảy ra do tài sản Có và tài sản Nợ bằng ngoại tệ không cân xứng với nhau cả về số lượng và kỳ hạn. Rủi ro ngoại hối có mối quan hệ với rủi ro tín dụng thể hiện như: Khi tỷ giá hối đoái biến động mạnh có thể dẫn đến tình trạng khan hiếm một loại ngoại tệ nào đó và để chi trả
7 cho bên bán, các doanh nghiệp phải mua ngoại tệ với giá cao ngoài dự tính, lợi nhuận kinh doanh giảm, có thể ảnh hưởng đến khả năng trả nợ vay. Rủi ro tín dụng Rủi ro Rủi ro lãi ngoãi hối suất Rủi ro Rủi ro NHTM Rủi ro thanh nguồn vốn khoản Rủ ro hoạt Rủi ro hoạt động động ngoại bảng Sơ đồ 1.1. Các loại rủi ro chủ yếu của NHTM Nguồn: NH TMCP Ngoại Thương Việt Nam, Sổ tay tín dụng. - Rủi ro nguồn vốn: + Rủi ro do bị đọng vốn: Do nguồn vốn huy động của ngân hàng bị ứ đọng không cho vay được, cũng như không thể chuyển sang được các loại tài sản Có sinh lời khác. Ngân hàng không khai thác hết được tiềm năng sinh lời của tài sản Có, hiệu quả sử dụng vốn giảm, dẫn đến thua lỗ trong kinh doanh. Nếu tình trạng này kéo dài mà không được khắc phục có thể ngân hàng sẽ phá sản.
8 + Rủi ro do thiếu vốn khả dụng, tức là ngân hàng không đáp ứng được các nhu cầu thanh toán cho các tài sản Nợ hoặc không đủ vốn đáp ứng cho nhu cầu của các món vay. - Rủi ro thanh khoản: Rủi ro thanh khoản phát sinh khi những người gửi tiền đồng thời có nhu cầu rút tiền ở ngân hàng ngay lập tức. Để tránh được rủi ro thanh khoản, các ngân hàng phải tính toán được Hệ số thanh khoản của mình, tức là tính được khả năng đáp ứng nhu cầu thanh toán ngay của các tài sản Nợ. - Rủi ro hoạt động ngoại bảng: Hoạt động ngoại bảng là các hoạt động không thuộc bảng cân đối tài sản, nhưng lại ảnh hưởng đến trạng thái tương lai của bảng cân đối tài sản nội bảng, vì các hoạt động này có thể tạo ra những tài sản Có và tài sản Nợ bổ sung cho bảng cân đối nội bảng. Do trong các hoạt động ngoại bảng ngân hàng thu được phí mà không phải sử dụng đến vốn kinh doanh, nên các hoạt động này có xu hướng ngày càng phát triển. Tuy nhiên, hoạt động ngoại bảng cũng tiềm ẩn rất nhiều rủi ro, nếu ngân hàng không quan tâm đến quản lý, theo dõi các khoản cam kết, bảo lãnh… thì rủi ro hoạt động ngoại bảng sẽ dẫn đến rủi ro tín dụng. - Rủi ro hoạt động: Rủi ro hoạt động là loại rủi ro tổn thất tài sản xảy ra do hoạt động kém hiệu quả, ví dụ như hệ thống thông tin không đầy đủ, hoạt động có vấn đề, có vi phạm trong hệ thống kiểm soát nội bộ, có sự gian lận hay những thảm họa không lường trước được. - Rủi ro quốc gia và rủi ro khác: Nếu tài sản Có và tài sản Nợ bằng ngoại tệ không cân xứng, khi đầu tư bằng bản tệ cho các công ty nước ngoài có trụ sở ở nước ngoài có thể xảy ra rủi ro đầu tư nước ngoài đó là rủi ro quốc gia. Đôi khi, rủi ro quốc gia còn nghiêm trọng hơn cả trường hợp rủi ro tín dụng mà ngân hàng gặp phải khi đầu tư cho các công ty nội địa. Một đảm bảo cho việc thu hồi được vốn gốc và lãi đầu tư ở nước ngoài là việc kiểm soát và dự tính được trạng thái cung cầu vốn và tín dụng trong tương lai của quốc gia mà ngân hàng có ý định đầu tư. Những rủi ro khác xảy ra do thay đổi thuế đột ngột, ảnh hưởng của chiến tranh, thiên tai, dịch bệnh, bão lụt, trộm cắp, lừa đảo, hay rủi ro bắt nguồn từ yếu