Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Các yếu tố tác động đến tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng TMCP tại Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:117

Thêm vào BST

Báo xấu

24
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài góp phần vào việc hoàn thiện mô hình nhằm xác định các yếu tố tác động đến tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng TMCP tại Việt Nam mà vốn có rất ít nghiên cứu chuyên sâu trong lĩnh vực này. Ngoài ra đây cũng là nghiên cứu kiểm định lại những kết quả nghiên cứu trước đây cũng như mở ra những hướng đi mới cho các nghiên cứu sau này mà đề tài còn hạn chế.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Các yếu tố tác động đến tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng TMCP tại Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TPHCM NGUYỄN THỊ NGỌC THỦY CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN TỶ SUẤT SINH LỢI CỦA CÁC NGÂN HÀNG TMCP TẠI VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP.HỒ CHÍ MINH - NĂM 2016
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TPHCM NGUYỄN THỊ NGỌC THỦY CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN TỶ SUẤT SINH LỢI CỦA CÁC NGÂN HÀNG TMCP TẠI VIỆT NAM Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng Mã số: 60340201 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS: LÊ PHAN THỊ DIỆU THẢO TP.HỒ CHÍ MINH - NĂM 2016
LỜI CAM ĐOAN Tôi tên là Nguyễn Thị Ngọc Thủy, học viên lớp Cao học khóa K24, chuyên ngành Ngân Hàng, trường Đại Học Kinh Tế Thành phố Hồ Chí Minh. Tôi xin cam đoan luận văn “Các yếu tố tác động đến tỷ suất sinh lợi của các Ngân hàng TMCP tại Việt Nam” là công trình nghiên cứu của riêng cá nhân tôi dưới sự hướng dẫn của PGS.TS.Lê Phan Thị Diệu Thảo. Các nguồn tài liệu trích dẫn, số liệu và nội dung sử dụng trong luận văn này được thu thập từ thực tế có nguồn gốc rõ ràng, trung thực, khách quan và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào. Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về luận văn nếu có bất kỳ sự gian dối nào. Người cam đoan Nguyễn Thị Ngọc Thủy
MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT VÀ TIẾNG NƯỚC NGOÀI DANH MỤC BẢNG BIỂU DANH MỤC ĐỒ THỊ NỘI DUNG Trang CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU ............................................................................................. 1 1.1. Lý do thực hiện đề tài ............................................................................................... 1 1.2. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu ............................................................................... 2 1.2.1. Mục tiêu nghiên cứu .............................................................................................. 2 1.2.2. Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................................ 2 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................ 3 1.4. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................................... 3 1.4.1. Nguồn dữ liệu ........................................................................................................ 3 1.4.2. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................................... 3 1.5. Kết cấu của luận văn................................................................................................. 3 1.6. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài ...................................................................................... 4 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN TỶ SUẤT SINH LỢI CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI ............................................... 5 2.1. Tỷ suất sinh lợi của ngân hàng thương mại.............................................................. 5 2.2. Các chỉ tiêu đo lường tỷ suất sinh lợi của ngân hàng thương mại ........................... 5
2.2.1. Tỷ suất sinh lợi trên tổng tài sản (ROA) ............................................................... 6 2.2.2. Tỷ suất sinh lợi trên vốn chủ sở hữu (ROE).......................................................... 6 2.2.3. Các chỉ tiêu đo lường khác .................................................................................... 7 2.2.3.1. Tỷ lệ thu nhập lãi cận biên (NIM) ...................................................................... 7 2.2.3.2. Tỷ lệ thu nhập ngoài lãi cận biên (NNIM) ......................................................... 7 2.2.3.3. Tỷ lệ thu nhập trên vốn sử dụng (ROCE) ........................................................... 8 2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến tỷ suất sinh lợi của ngân hàng thương mại .................... 8 2.3.1. Các yếu tố nội tại ................................................................................................... 9 2.3.1.1. Quy mô ngân hàng ............................................................................................. 9 2.3.1.2. Quy mô vốn chủ sở hữu ...................................................................................... 9 2.3.1.3. Dư nợ cho vay................................................................................................... 11 2.3.1.4. Rủi ro tín dụng .................................................................................................. 11 2.3.1.5. Chi phí hoạt động ............................................................................................. 12 2.3.1.6. Tính thanh khoản .............................................................................................. 13 2.3.2. Yếu tố vĩ mô ........................................................................................................ 14 2.3.2.1. Lạm phát ........................................................................................................... 14 2.3.2.2. Tốc độ tăng trưởng GDP .................................................................................. 15 2.3.2.3. Sự phát triển của thị trường chứng khoán ....................................................... 15 2.4. Các nghiên cứu thực nghiệm trước đây về những yếu tố tác động đến tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng thương mại ......................................................................... 16 2.5. Đóng góp mới của đề tài ........................................................................................ 17 2.6. Mô hình nghiên cứu đề xuất ................................................................................... 18 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 .............................................................................................. 19
CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG SỰ ẢNH HƯỞNG CỦA CÁC YẾU TỐ ĐẾN TỶ SUẤT SINH LỢI CỦA CÁC NGÂN HÀNG TMCP TẠI VIỆT NAM ....................... 20 3.1. Sơ lược về các ngân hàng TMCP trong mẫu nghiên cứu ....................................... 20 3.2. Thực trạng các yếu tố nội tại tác động đến tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng TMCP tại Việt Nam....................................................................................................... 21 3.2.1. Tổng tài sản và vốn chủ sỡ hữu ........................................................................... 21 3.2.2. Hoạt động tín dụng và rủi ro tín dụng ................................................................. 24 3.2.3. Chi phí hoạt động của ngân hàng ........................................................................ 30 3.2.4. Khả năng thanh khoản của ngân hàng ................................................................. 31 3.3. Thực trạng yếu tố vĩ mô tác động đến tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng TMCP tại Việt Nam....................................................................................................... 34 3.4. Thực trạng tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng TMCP tại Việt Nam ...................... 36 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 .............................................................................................. 39 CHƯƠNG 4: PHƯƠNG PHÁP, DỮ LIỆU VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN TỶ SUẤT SINH LỢI CỦA CÁC NGÂN HÀNG TMCP TẠI VIỆT NAM ................................................................................................ 40 4.1. Mô hình nghiên cứu................................................................................................ 40 4.1.1. Dữ liệu nghiên cứu .............................................................................................. 40 4.1.2. Các biến trong mô hình nghiên cứu .................................................................... 40 4.1.2.1. Biến phụ thuộc .................................................................................................. 40 4.1.2.2. Biến độc lập ...................................................................................................... 41 4.2. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................................ 45 4.3. Thống kê mô tả dữ liệu nghiên cứu ........................................................................ 48 4.4. Phân tích sự tương quan của các biến .................................................................... 50
4.5. Kết quả nghiên cứu của mô hình 01 ....................................................................... 50 4.5.1. So sánh giữa các mô hình Pooled OLS, FEM, REM của mô hình nghiên cứu 01 ................................................................................................................................... 50 4.5.2. Kiểm định các giả thiết hồi quy của mô hình nghiên cứu 01 .............................. 52 4.5.2.1. Kiểm định hiện tượng đa cộng tuyến ................................................................ 52 4.5.2.2. Kiểm định hiện tượng phương sai của sai số thay đổi ..................................... 52 4.5.2.3. Kiểm định hiện tượng tự tương quan ............................................................... 53 4.5.3. Kết quả kiểm định bằng phương pháp bình phương bé nhất tổng quát khả thi – FGLS trong mô hình nghiên cứu 01 ........................................................................... 54 4.6. Kết quả của mô hình nghiên cứu 02 ....................................................................... 55 4.6.1. So sánh giữa các mô hình Pooled OLS, FEM, REM của mô hình nghiên cứu 02 ........................................................................................................................... 55 4.6.2. Kiểm định các giả thiết hồi quy của mô hình nghiên cứu 02 .............................. 56 4.6.2.1. Kiểm định hiện tượng đa cộng tuyến ................................................................ 56 4.6.2.2. Kiểm định hiện tượng phương sai của sai số thay đổi ..................................... 56 4.6.2.3. Kiểm định hiện tượng tự tương quan ............................................................... 57 4.6.3. Kết quả kiểm định bằng phương pháp bình phương bé nhất tổng quát khả thi – FGLS trong mô hình nghiên cứu 02 ........................................................................... 58 4.7. Thảo luận kết quả nghiên cứu ................................................................................ 59 KẾT LUẬN CHƯƠNG 4 .............................................................................................. 63 CHƯƠNG 5: GIẢI PHÁP VÀ KHUYẾN NGHỊ GÓP PHẦN NÂNG CAO TỶ SUẤT SINH LỢI CỦA CÁC NGÂN HÀNG TMCP TẠI VIỆT NAM ....................... 64 5.1. Định hướng phát triển ngành ngân hàng trong thời gian tới .................................. 64 5.2. Một số giải pháp đối với các ngân hàng TMCP tại Việt Nam ............................... 64
5.2.1. Về rủi ro tín dụng ................................................................................................ 65 5.2.2. Về khả năng thanh khoản .................................................................................... 67 5.2.3. Về dư nợ cho vay khách hàng ............................................................................. 69 5.2.4. Về chi phí hoạt động ........................................................................................... 71 5.2.5. Về quy mô vốn chủ sở hữu .................................................................................. 73 5.2.6. Về quy mô của ngân hàng ................................................................................... 74 5.3. Một số khuyến nghị đối với Chính phủ và Ngân hàng nhà nước........................... 75 5.3.1. Khuyến nghị đối với Chính phủ .......................................................................... 75 5.3.2. Khuyến nghị đối với Ngân hàng nhà nước.......................................................... 76 5.4. Hạn chế của đề tài nghiên cứu ................................................................................ 77 KẾT LUẬN CHƯƠNG 5 .............................................................................................. 78 KẾT LUẬN TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT VÀ TIẾNG NƯỚC NGOÀI ASE : Amman Stock Exchange (Thị trường chứng khoán Amman) CPI : Consumer Price Index (Chỉ số giá tiêu dùng) FEM : Fixed Effects Model (Mô hình tác động cố định) FGLS : Feasible General Least Square (Phương pháp bình phương bé nhất tổng quát khả thi) GDP : Gross Domestic Product (Tổng sản phẩm quốc nội) NHTM : Ngân hàng thương mại NHTW : Ngân hàng trung ương NHNN : Ngân hàng nhà nước NIM : Net Interest Margin (Tỷ lệ thu nhập lãi cận biên) NNIM : Non Net Interest Margin (Tỷ lệ thu nhập ngoài lãi cận biên) Pooled OLS : Pooled Ordinary Least Squares (Phương pháp ước lượng bình phương tối thiểu thông thường) REM : Random Effects Model (Mô hình tác động ngẫu nhiên) ROA : Return on Assets (Tỷ suất sinh lợi trên tổng tài sản) ROE : Return on Equity (Tỷ suất sinh lợi trên vốn chủ sở hữu) RRTD : Rủi ro tín dụng TCTD : Tổ chức tín dụng TSSL : Tỷ suất sinh lợi TMCP : Thương mại cổ phần VAMC : Vietnam Asset Management Company (Công ty quản lý tài sản của các TCTD Việt Nam) VCSH : Vốn chủ sở hữu WTO : World Trade Organization (Tổ chức Thương mại Thế giới) World Bank : Ngân hàng thế giới
DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1 : Tổng hợp kết quả nghiên cứu thực nghiệm tác động của các yếu tố đến tỷ suất sinh lợi của ngân hàng (ROA, ROE) Bảng 3.1 : Tóm tắt một số thông tin về các ngân hàng TMCP trong mẫu nghiên cứu Bảng 3.2 : Tổng tài sản và vốn chủ sở hữu trung bình của các ngân hàng TMCP tại Việt Nam giai đoạn 2008-2015 Bảng 3.3 : Dư nợ tín dụng và dự phòng rủi ro tín dụng của các ngân hàng TMCP tại Việt Nam giai đoạn 2008-2015 Bảng 3.4 : Tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng TMCP tại Việt Nam giai đọan 2008-2015 Bảng 4.1 : Mô tả các biến được sử dụng trong mô hình nghiên cứu Bảng 4.2 : Thống kê mô tả các biến Bảng 4.3 : Ma trận hệ số tương quan giữa các biến Bảng 4.4 : Hệ số hồi quy và giá trị p–value của 3 mô hình ước lượng cơ bản - mô hình 01 Bảng 4.5 : Kiểm định đa cộng tuyến - mô hình 01 Bảng 4.6 : Kiểm định phương sai của sai số thay đổi - mô hình 01 Bảng 4.7 : Kiểm định tự tương quan - mô hình 01 Bảng 4.8 : Kết quả kiểm định bằng phương pháp bình phương bé nhất tổng quát khả thi - FGLS - mô hình 01 Bảng 4.9 : Hệ số hồi quy và p–value của 3 mô hình ước lượng cơ bản - mô hình 2 Bảng 4.10 : Kiểm định đa cộng tuyến - mô hình 02 Bảng 4.11 : Kiểm định phương sai của sai số thay đổi - mô hình 02 Bảng 4.12: Kiểm định tự tương quan - mô hình 02 Bảng 4.13: Kết quả kiểm định bằng phương pháp bình phương bé nhất tổng quát khả thi - FGLS - mô hình 02 Bảng 4.14: Tổng hợp các kết quả kiểm định
DANH MỤC ĐỒ THỊ Đồ thị 3.1: Tốc độ tăng trưởng tổng tài sản và vốn chủ sở hữu của các ngân hàng TMCP tại Việt Nam giai đoạn 2008-2015 Đồ thị 3.2: Tốc độ tăng trưởng tín dụng và dự phòng rủi ro tín dụng của các ngân hàng TMCP tại Việt Nam giai đoạn 2008-2015 Đồ thị 3.3: Chi phí hoạt động trên tổng thu nhập hoạt động của các ngân hàng TMCP tại Việt Nam giai đoạn 2008-2015 Đồ thị 3.4: Tài sản có tính thanh khoản trên tổng tài sản bình quân của các ngân hàng TMCP tại Việt Nam giai đoạn 2008-2015 Đồ thị 3.5: Tỷ lệ lạm phát tại Việt Nam giai đoạn 2008-2015 Đồ thị 3.6: Tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng TMCP tại Việt Nam giai đoạn 2008-2015
1 CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU 1.1. Lý do thực hiện đề tài Ngân hàng thương mại (NHTM) là tổ chức tài chính trung gian có vị trí đặc biệt quan trọng trong quá trình phát triển của đất nước ta hiện nay. Khi nhắc tới vai trò của NHTM thì không thể không nhắc tới vai trò cung ứng vốn đáp ứng nhu cầu sản xuất kinh doanh của các chủ thể trong nền kinh tế và thông qua hoạt động với các chủ thể, NHTM trở thành công cụ giúp nhà nước điều tiết vĩ mô nền kinh tế và giúp ngân hàng trung ương (NHTW) có thể hoạch định các chính sách tài chính tiền tệ phù hợp trong từng thời kỳ. Do đó, việc xây dựng một hệ thống ngân hàng hoạt động kinh doanh có hiệu quả, đứng vững trước sự cạnh tranh ngày càng khốc liệt của thị trường chính là đóng góp tích cực vào sự ổn định của hệ thống tài chính quốc gia, đồng thời là mục tiêu chung trong sự nghiệp phát triển kinh tế xã hội. Tính đến năm 2015, tỷ suất sinh lợi trên vốn chủ sở hữu và tỷ suất sinh lợi trên tổng tài sản bình quân thấp hơn so với cùng ngành ở các nước và trong khu vực, nợ xấu được xử lý bằng nhiều biện pháp trong đó có việc bán nợ cho VAMC nhưng vẫn không nhanh như kỳ vọng. Những khó khăn với ngành ngân hàng năm qua phải kể đến như mặt bằng lãi suất duy trì ở mức thấp nhưng tín dụng tăng trưởng khó khăn do sức hấp thụ vốn của nền kinh tế còn yếu. Bên cạnh đó là cơ chế, chính sách về xử lý tài sản đảm bảo, các quy định của pháp luật về đất đai, bất động sản…còn nhiều bất cập dẫn đến việc xử lý tài sản đảm bảo để giải quyết nợ xấu gặp nhiều hạn chế, các tổ chức tín dụng (TCTD) phải tăng trích lập dự phòng rủi ro và làm ảnh hưởng tới lợi nhuận. Trước bối cảnh đó, việc đòi hỏi kinh doanh hiệu quả phải được đặt lên hàng đầu. Tỷ suất sinh lợi (TSSL) – yếu tố không chỉ phản ánh kết quả kinh doanh mà còn là cơ sở để tính ra các chỉ tiêu chất lượng khác nhằm đánh giá đầy đủ hơn hiệu quả sản xuất kinh doanh của ngân hàng trong từng thời kỳ hoạt động. Thông qua việc phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến TSSL sẽ giúp các nhà quản trị ngân hàng đánh giá được năng lực của một ngân hàng, từ đó tìm ra những yếu tố tích cực để tiếp tục phát huy cũng như những yếu tố tiêu cực để khắc phục hay loại bỏ nhằm không ngừng gia tăng lợi nhuận
2 và năng lực cạnh tranh. Xuất phát từ tầm quan trọng đó trong việc nâng cao khả năng sinh lợi của hệ thống NHTM Việt Nam, tác giả quyết định lựa chọn đề tài “Các yếu tố tác động đến tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng TMCP tại Việt Nam” để thực hiện nghiên cứu. 1.2. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu 1.2.1. Mục tiêu nghiên cứu Luận văn nghiên cứu sẽ giúp làm rõ được những vấn đề sau - Phân tích thực trạng về tình hình hoạt động của các ngân hàng TMCP tại Việt Nam giai đoạn từ 2008-2015 - Xác định các yếu tố ảnh hưởng đến tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng TMCP tại Việt Nam - Tiến hành phân tích, kiểm định mối tương quan và đo lường mức độ tác động của từng yếu tố đến tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng TMCP tại Việt Nam - Dựa trên kết quả phân tích đề xuất các giải pháp và khuyến nghị nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của các ngân hàng TMCP tại Việt Nam hiện nay. 1.2.2. Câu hỏi nghiên cứu Thứ nhất, thực trạng về tình hình hoạt động của các ngân hàng TMCP tại Việt Nam trong giai đoạn từ 2008-2015? Thứ hai, những yếu tố nào tác động đến khả năng sinh lợi của các ngân hàng TMCP tại Việt Nam giai đoạn 2008 – 2015? Thứ ba, mức độ tác động của các yếu tố đó đến khả năng sinh lợi của các ngân hàng TMCP tại Việt Nam giai đoạn 2008 – 2015? Thứ tư, cần đưa ra những biện pháp và khuyến nghị gì nhằm góp phần nâng cao khả năng sinh lợi của các ngân hàng TMCP tại Việt Nam?
3 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là các yếu tố tác động đến tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng TMCP tại Việt Nam Phạm vi nghiên cứu là do hạn chế về việc công bố dữ liệu rộng rãi của tất cả các ngân hàng thương mại trong toàn hệ thống và để đảm bảo tính cân bằng dữ liệu cho đề tài cần nghiên cứu, tác giả sẽ nghiên cứu tỷ suất sinh lợi của 22 ngân hàng TMCP tại Việt Nam giai đoạn từ năm 2008 đến 2015. 1.4. Phương pháp nghiên cứu 1.4.1. Nguồn dữ liệu Dữ liệu nghiên cứu về sự tác động của các yếu tố nội tại được lấy từ báo cáo tài chính đã được kiểm toán của 22 ngân hàng TMCP tại Việt Nam từ năm 2008 -2015 và dữ liệu nghiên cứu về tác động của yếu tố vĩ mô được lấy từ trang web của Ngân Hàng Thế giới (World Bank). 1.4.2. Phương pháp nghiên cứu Bài nghiên cứu được thực hiện thông qua phương pháp nghiên cứu định lượng. Phương pháp nghiên cứu định lượng thể hiện khi đề tài sử dụng phương pháp ước lượng bình phương tối thiểu thông thường Pooled OLS (Ordinary Least Square) và phương pháp ước lượng thông dụng trong hồi quy dữ liệu bảng bao gồm phương pháp ước lượng với tác động cố định FEM (Fixed Effects Model), phương pháp ước lượng với tác động ngẫu nhiên REM (Random Effects Model). Từ kết quả của các mô hình nghiên cứu, tác giả sẽ thực hiện các kiểm định Hausman test, F - Test để lựa chọn phương pháp ước lượng phù hợp. Tuy nhiên, sau khi kiểm định nếu mô hình bị vi phạm các giả thiết thì các phương pháp này đều không tối ưu mà phải dùng phương pháp khác tốt hơn đó là phương pháp bình phương bé nhất tổng quát khả thi FGLS (Feasible General Least Square) để khắc phục (theo Wooldrige (2002)). 1.5. Kết cấu của luận văn Luận văn nghiên cứu bao gồm 5 chương
4 Chương 1: Giới thiệu Chương 2: Cơ sở lý thuyết về các yếu tố tác động đến tỷ suất sinh lợi của ngân hàng thương mại Chương 3: Thực trạng sự ảnh hưởng của các yếu tố đến tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng TMCP tại Việt Nam Chương 4: Phương pháp, dữ liệu và kết quả nghiên cứu các yếu tố tác động đến tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng TMCP tại Việt Nam Chương 5: Giải pháp và khuyến nghị góp phần nâng cao tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng TMCP tại Việt Nam 1.6. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài Đề tài góp phần vào việc hoàn thiện mô hình nhằm xác định các yếu tố tác động đến tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng TMCP tại Việt Nam mà vốn có rất ít nghiên cứu chuyên sâu trong lĩnh vực này. Ngoài ra đây cũng là nghiên cứu kiểm định lại những kết quả nghiên cứu trước đây cũng như mở ra những hướng đi mới cho các nghiên cứu sau này mà đề tài còn hạn chế. Đề tài nghiên cứu của tác giả thực hiện với mẫu dữ liệu là các ngân hàng TMCP tại Việt Nam trong giai đoạn gần nhất từ năm 2008-2015, do đó có tính ứng dụng cao cho các nhà quản trị trong việc ra quyết định trong bối cảnh hiện nay. Kết quả nghiên cứu giúp cho các nhà quản trị ngân hàng, các cổ đông hiện hữu, các nhà đầu tư và các nhà hoạch định chính sách có cái nhìn đầy đủ và toàn diện hơn về một phương pháp tiếp cận trong đo lường và đánh giá tỷ suất sinh lời của các ngân hàng TMCP tại Việt Nam. Thông qua kết quả nghiên cứu, các nhà quản trị có thể vận dụng để đưa ra các chính sách quản lý phù hợp đồng thời đề tài góp phần cung cấp sự hiểu biết sâu sắc hơn cho các nhà đầu tư về các yếu tố tác động đến tỷ suất sinh lợi của ngân hàng và là căn cứ để ra quyết định đầu tư đúng đắn. Ngoài ra, các yếu tố tác động sẽ giúp các nhà hoạch định chính sách dễ dàng hơn trong việc đưa ra những chính sách kinh tế vĩ mô kịp thời, hợp lý để có thể thực hiện các mục tiêu kinh tế đã đề ra.
5 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN TỶ SUẤT SINH LỢI CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 2.1. Tỷ suất sinh lợi của ngân hàng thương mại Khả năng sinh lợi là thước đo hiệu quả bằng tiền, là điều kiện cần nhưng chưa đủ để duy trì cân bằng tài chính và việc đánh giá khả năng sinh lợi phải dựa trên một khoảng thời gian tham chiếu. Khái niệm khả năng sinh lợi được áp dụng trong mọi hoạt động kinh tế, là kết quả của việc sử dụng tập hợp các tài sản vật chất và tài sản tài chính tức là vốn kinh tế mà doanh nghiệp nắm giữ để tạo ra các khoản lợi nhuận cho doanh nghiệp. Một số người hay nhầm lẫn giữa khái niệm lợi nhuận và tỷ suất sinh lợi. Đôi khi, thuật ngữ “lợi nhuận” và “tỷ suất sinh lời” được sử dụng thay thế cho nhau nhưng trong thực tế, hai thuật ngữ này khác nhau về mặt ý nghĩa. Lợi nhuận là thuật ngữ tuyệt đối đề cập đến tổng thu nhập của ngân hàng trong thời gian nhất định trong khi tỷ suất sinh lợi là một khái niệm tương đối đề cập đến hiệu quả hoạt động của ngân hàng. Việc phân tích và đánh giá sức mạnh tài chính của một ngân hàng khá thách thức đối với những ai quan tâm và nghiên cứu về lĩnh vực này do đặc thù hoạt động và tính ra vào liên tục của dòng tiền khác biệt so với một công ty sản xuất bình thường. Tuy nhiên, vẫn có sự tương đồng khi chúng ta tiếp cận ở góc độ định lượng, thông qua việc đánh giá khả năng sinh lợi của các ngân hàng. Theo thông lệ quốc tế người ta thường đo lường khả năng sinh lợi của NHTM bằng các chỉ tiêu định lượng như giá trị tuyệt đối của lợi nhuận sau thuế, tốc độ tăng trưởng lợi nhuận, cơ cấu của lợi nhuận và đặc biệt là các chỉ tiêu thể hiện tỷ suất sinh lợi như tỷ lệ thu nhập trên vốn chủ sở hữu (ROE), tỷ lệ thu nhập trên tổng tài sản (ROA), tỷ lệ thu nhập lãi cận biên (NIM)…Nhóm chỉ số này càng cao cho thấy ngân hàng kinh doanh càng có hiệu quả. Do đó, tỷ suất sinh lợi là một trong các yếu tố phản ánh hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng. Có nhiều định nghĩa và khái niệm về tỷ suất sinh lợi được sử dụng trong nhiều ngữ cảnh khác nhau của kinh tế học về những khoản tiền thu được so với vốn sử dụng để sinh ra lãi hay số chi phí đã tiêu hao để sinh ra lãi. 2.2. Các chỉ tiêu đo lường tỷ suất sinh lợi của ngân hàng thương mại
6 2.2.1. Tỷ suất sinh lợi trên tổng tài sản (ROA) ROA là tỷ suất sinh lợi trên tổng tài sản – yếu tố đo lường hiệu quả hoạt động mà không quan tâm đến cấu trúc tài chính. Chỉ số này cho biết ngân hàng tạo ra được bao nhiêu đồng lợi nhuận sau thuế từ một đồng tài sản. Mặt khác, tài sản được hình thành từ vốn vay và vốn chủ sở hữu, cả hai nguồn vốn này đều được sử dụng để tài trợ cho các hoạt động của ngân hàng và ROA thể hiện hiệu quả của việc chuyển hóa tài sản thành lợi nhuận thu được. ROA càng cao cho thấy sự hiệu quả trong quá trình hoạt động và khả năng quản lý của ban lãnh đạo. Tỷ lệ thu nhập trên tổng tài sản (ROA) là chỉ tiêu được sử dụng hầu hết trong các bài nghiên cứu đo lường khả năng sinh lời của các ngân hàng như nghiên cứu của Deger Alper và Adem Anbar (2011) tại thủ đô Istanbul – Thổ Nhĩ Kỳ; Serish Gul, Faiza Irshad và Khalid Zaman (2011) tại Pakistan; Autonia Davydenko (2011) tại Ukraina; Fadzlan Sufian (2011) tại Hàn Quốc…. 𝐿ợ𝑖 𝑛ℎ𝑢ậ𝑛 𝑠𝑎𝑢 𝑡ℎ𝑢ế ROA = 𝑇ổ𝑛𝑔 𝑡à𝑖 𝑠ả𝑛 Rivard & Thomas (1997) cũng đã chứng minh ROA là giá trị lượng hóa tốt nhất cho lợi nhuận của ngân hàng vì ROA không bị ảnh hưởng bởi đòn bẩy tài chính. Bên cạnh đó, ROA cũng tồn tại những nhược điểm riêng như việc loại bỏ các yếu tố của tài sản ngoại bảng – đại diện cho một nguồn thu quan trọng của lợi nhuận (Davydenko, 2011) 2.2.2. Tỷ suất sinh lợi trên vốn chủ sở hữu (ROE) ROE là tỷ số lợi nhuận ròng trên vốn chủ sở hữu, phản ánh năng lực sử dụng vốn của ngân hàng để mang lại thu nhập cho các cổ đông. Nói cách khác, ROE đo lường khả năng sinh lợi trên mỗi đồng vốn mà các cổ đông nhận được từ việc đầu tư vào ngân hàng. Tỷ lệ ROE càng cao chứng tỏ sự hiệu quả trong việc sử dụng đồng vốn của cổ đông, có nghĩa là ngân hàng đã cân đối một cách hài hòa giữa vốn cổ đông với vốn đi vay để khai thác lợi thế cạnh tranh của mình. Do đó hệ số ROE càng cao thì cổ phiếu càng hấp dẫn các nhà đầu tư hơn. 𝐿ợ𝑖 𝑛ℎ𝑢ậ𝑛 𝑠𝑎𝑢 𝑡ℎ𝑢ế ROE = 𝑉ố𝑛 𝑐ℎủ 𝑠ở ℎữ𝑢
7 Nghiên cứu ROE sẽ chỉ ra cách ngân hàng đã sử dụng nguồn vốn đầu tư của mình như thế nào để tạo ra lợi nhuận (Gul, Irshad và Zaman (2011)). Hiệu quả trong hoạt động của ngân hàng là tiêu chí hàng đầu để thu hút sự đầu tư của các cổ đông, do đó các nhà quản trị luôn muốn tăng ROE bằng nhiều biện pháp như đẩy mạnh hoạt động của sản phẩm truyền thống, đa dạng hóa sản phẩm hiện đại đồng thời kiểm soát chặt chẽ rủi ro…. 2.2.3. Các chỉ tiêu đo lường khác 2.2.3.1. Tỷ lệ thu nhập lãi cận biên (NIM) Tỷ lệ thu nhập lãi cận biên (Net Interest Margin - NIM) được xác định bằng tổng doanh thu từ lãi trừ tổng chi phí trả lãi (thu nhập lãi thuần) trên tổng tài sản có sinh lời bình quân. Trong đó, tổng tài sản có sinh lời bình quân được xác định bằng tiền gửi tại NHNN, tại các tổ chức tín dụng, chứng khoán đầu tư, các khoản cho vay khách hàng và tổ chức tín dụng khác. Tỷ lệ thu nhập lãi cận biên đo lường mức chênh lệch giữa thu nhập từ lãi và chi phí trả lãi thông qua hoạt động kiểm soát chặt chẽ tài sản sinh lời và theo đuổi các nguồn vốn có chi phí thấp nhất, do đó NIM càng cao thì khả năng sinh lời của ngân hàng càng cao. Tỷ lệ thu nhập lãi cận biên được sử dụng làm biến phụ thuộc để phân tích các yếu tố tác động đến khả năng sinh lợi của ngân hàng trong các nghiên cứu của Munyam Bonera (2013), Serish Gul, Faiza Irshad và Khalid Zaman (2011), Liu và Wilson (2010)…..Tuy nhiên, NIM cũng tồn tại nhược điểm là không xét đến các thu nhập khác ngoài lãi và chi phí hoạt động nên không phản ánh được toàn diện khả năng sinh lợi của ngân hàng. 2.2.3.2. Tỷ lệ thu nhập ngoài lãi cận biên (NNIM) 𝑇ℎ𝑢 𝑛ℎậ𝑝 𝑛𝑔𝑜à𝑖 𝑙ã𝑖−𝐶ℎ𝑖 𝑝ℎí 𝑛𝑔𝑜à𝑖 𝑙ã𝑖 NNIM = Tài sản có sinh 𝑙ờ𝑖
8 Tỷ lệ thu nhập ngoài lãi cận biên đo lường mức chênh lệch giữa nguồn thu ngoài lãi và chi phí ngoài lãi. Trong đó nguồn thu ngoài lãi chủ yếu là nguồn thu phí từ các sản phẩm dịch vụ và chi phí ngoài lãi bao gồm tiền lương, chi phí sửa chữa, chi phí hoạt động….Do đó tỷ lệ NNIM càng cao thì khả năng sinh lợi của ngân hàng càng cao. 2.2.3.3. Tỷ lệ thu nhập trên vốn sử dụng (ROCE) 𝐿ợ𝑖 𝑛ℎ𝑢ậ𝑛 𝑡𝑟ướ𝑐 𝑡ℎ𝑢ế 𝑣à 𝑙ã𝑖 𝑣𝑎𝑦 ROCE = Vốn sử dụng Tỷ lệ thu nhập trên vốn sử dụng là chỉ số thể hiện khả năng thu lợi nhuận của ngân hàng dựa trên số vốn đã sử dụng. Trong đó vốn sử dụng được tính bằng chênh lệch giữa tổng tài sản và nợ ngắn hạn. ROCE càng cao thì khả năng sinh lợi của ngân hàng càng cao (Gul, Irshad và Zaman (2011)) Giống như tất cả các chỉ số tài chính khác, mỗi tỷ lệ đo lường khả năng sinh lợi được sử dụng trong từng trường hợp khác nhau. Để xác định các yếu tố tác động đến tỷ suất sinh lợi của NHTM, đa số các nghiên cứu nước ngoài cũng như trong nước thường đo lường bằng hai chỉ tiêu là lợi nhuận ròng trên tổng tài sản bình quân (ROA) và lợi nhuận ròng trên tổng vốn chủ sở hữu bình quân (ROE). Ưu điểm của hai chỉ số là tương đối đơn giản, dễ tính toán và mang tính tổng quát cao so với các chỉ số khác. Mặt khác, dù mang ý nghĩa khác nhau nhưng cả 2 đều chỉ ra hiệu quả hoạt động để tạo ra lợi nhuận cho ngân hàng (theo Davydenko, 2011). Do đó, trong bài luận văn này tác giả sẽ lấy hai chỉ số ROA và ROE để làm biến phụ thuộc đại diện cho tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng TMCP tại Việt Nam. 2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến tỷ suất sinh lợi của ngân hàng thương mại Lợi nhuận ròng trên tổng tài sản (ROA) và lợi nhuận ròng trên vốn chủ sở hữu (ROE) – hai yếu tố đo lường tỷ suất sinh lợi của ngân hàng chịu tác động không chỉ bởi các yếu tố nội tại bên trong mà còn bởi các yếu tố vĩ mô bên ngoài. Các yếu tố tác động nội tại bên trong mang tính đặc thù và riêng biệt của từng ngân hàng như quy mô ngân hàng, quy mô vốn chủ sở hữu, dư nợ cho vay, tính thanh khoản… Mặt khác, các yếu tố tác động bên ngoài lại mang tính vĩ mô và chịu ảnh hưởng bởi môi trường kinh tế như tốc độ tăng trưởng GDP, lạm phát.…
9 2.3.1. Các yếu tố nội tại 2.3.1.1. Quy mô ngân hàng Quy mô ngân hàng được xem là yếu tố nội tại quyết định tỷ suất sinh lợi của ngân hàng thông qua tổng tài sản hoặc tổng nguồn vốn. Trong hầu hết các bài nghiên cứu, để tránh sự chênh lệch quá lớn trong quy mô tổng tài sản của các ngân hàng lớn so với các ngân hàng nhỏ, tổng tài sản được tính bằng logarit theo cơ số 10 và là biến đại diện quy mô ngân hàng tham gia vào mô hình nghiên cứu nhằm tránh hiện tượng phương sai thay đổi. Trên thực tế, dựa vào lợi thế quy mô mà các ngân hàng có thể gia tăng lợi nhuận của mình. Mối quan hệ cùng chiều giữa quy mô ngân hàng và TSSL là kết quả nghiên cứu thực nghiệm của Anper và Anbar (2011), Pasiouras và Kosmidou (2007). Khi quy mô càng lớn, ngân hàng có thể dễ dàng hơn trong việc tiếp cận được nguồn vốn lớn với chi phí thấp, từ đó đáp ứng được nhu cầu vay của khách hàng và góp phần nâng cao lợi nhuận của ngân hàng. Ngoài ra, quan hệ đồng biến còn được giải thích bởi tính kinh tế theo quy mô vì khi quy mô tăng trưởng đến một giới hạn nhất định sẽ mang lại ưu thế cho ngân hàng trong sự cạnh tranh cũng như hiệu quả trong hoạt động. Tuy nhiên, cũng tồn tại luồng ý kiến trái chiều trong nghiên cứu của Eichengreen và Gibson (2001), Miller và Noulas (1997), Athanasoglou và các cộng sự (2005) chỉ ra rằng sự gia tăng quy mô vốn chỉ tác động cùng chiều lên TSSL đến một mức độ nhất định nào đó. Khi quy mô ngân hàng quá lớn sẽ làm tăng chi phí quản lý và hoạt động, nguồn nhân lực không theo kịp sự phát triển của quy mô khiến cho rủi ro của ngân hàng tăng lên, lúc đó tính phi kinh tế theo quy mô xuất hiện dẫn đến TSSL của ngân hàng sụt giảm. 2.3.1.2. Quy mô vốn chủ sở hữu Vốn chủ sở hữu (VCSH) hay vốn tự có của ngân hàng có ý nghĩa rất quan trọng, đó là nguồn vốn riêng của ngân hàng do chủ sở hữu đóng góp ban đầu và được bổ sung trong quá trình hoạt động kinh doanh. Vốn chủ sở hữu thực hiện một số chức năng không thể thay thế đó là cung cấp nguồn lực ban đầu để ngân hàng duy trì hoạt động khi mới thành lập, là cơ sở tạo niềm tin cho khách hàng đến giao dịch và phòng ngừa rủi ro kinh