Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Chính sách xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:105

Thêm vào BST

Báo xấu

13
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của đề tài là trên cơ sở hệ thống hóa những vấn đề lý luận và thực tiễn về chính sách xây dựng NTM, kết hợp kết quả phân tích, đánh giá thực trạng QLNN về xây dựng NTM của địa phương, luận văn đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện Chính sách xây dựng NTM trên địa bàn huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Chính sách xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC THƯƠNG MẠI ------------------------- ĐẶNG THỊ MẬN CHÍNH SÁCH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN LỤC NAM, TỈNH BẮC GIANG LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ HÀ NỘI, NĂM 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC THƯƠNG MẠI ------------------------- ĐẶNG THỊ MẬN CHÍNH SÁCH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN LỤC NAM, TỈNH BẮC GIANG Chuyên ngành : Quản lý kinh tế Mã số : 8340410 Luận văn thạc sĩ kinh tế Người hướng dẫn khoa học: TS. Võ Tá Tri HÀ NỘI, NĂM 2020
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn thạc sĩ đề tài “Chính sách xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang” là công trình nghiên cứu do tôi thực hiện. Các số liệu và trích dẫn được sử dụng trong quá trình nghiên cứu luận văn là trung thực và đáng tin cậy. Những kết luận của luận văn chưa từng được người khác công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tôi cũng xin cam đoan rằng các thông tin trích dẫn trong luận văn đã được chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, tháng 7 năm 2020 Tác giả Đặng Thị Mận
ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu trường Đại học Thương mại, các Thầy giáo, Cô giáo Khoa Sau đại học đã tận tình giảng dạy và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và rèn luyện tại trường. Tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc đến TS. Võ Tá Tri đã tận tâm hướng dẫn tôi trong suốt quá trình thực hiện và hoàn thành luận văn. Xin chân thành cảm ơn Huyện ủy, Ủy ban nhân dân huyện Lục Nam, các phòng, ban, ngành chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang; xin cảm ơn Đảng ủy, Ủy ban nhân dân các xã và bà con nhân dân huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang đã giúp đỡ, cộng tác cùng tôi để Đề tài được thực hiện kịp tiến độ theo kế hoạch. Cảm ơn tác giả các cuốn sách, bài viết có liên quan đến đề tài nghiên cứu đã cung cấp những thông tin hữu ích phục vụ cho quá trình nghiên cứu, hoàn thiện đề tài của tôi. Cuối cùng xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới gia đình, bè bạn đã động viên, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu luận văn thạc sỹ này. Mặc dù đã có sự cố gắng, nhưng với thời gian và năng lực còn hạn chế, nên bản luận văn này chắc chắn không thể tránh khỏi những thiếu sót. Tôi rất mong nhận được sự góp ý chân thành của các Thầy, Cô và các bạn đồng nghiệp để bổ sung, hoàn thiện trong quá trình nghiên cứu tiếp vấn đề này. Xin trân trọng cảm ơn!
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN.....................................................................................................................ii MỤC LỤC ......................................................................................................................... iii DANH MỤC THUẬT NGỮ VIẾT TẮT ..................................................................... vi DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ............................................................................. vii LỜI MỞ ĐẦU..................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu............................................................................. 1 2. Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan .................................................... 2 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 5 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài ............................................................... 6 5. Phương pháp nghiên cứu đề tài ..................................................................................... 6 6. Những đóng góp khoa học của đề tài ........................................................................... 8 7. Kết cấu của luận văn ....................................................................................................... 8 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ NÔNG THÔN MỚI VÀ CHÍNH SÁCH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI Ở ĐỊA PHƯƠNG ................................................ 9 1.1. Nông thôn và nông thôn mới ...................................................................................... 9 1.1.1. Nông thôn, vai trò và đặc điểm của nông thôn ..................................................... 9 1.1.2.Nông thôn mới và xây dựng nông thôn mới ........................................................ 12 1.2. Chính sách xây dựng nông thôn mới ...................................................................... 18 1.2.1. Chính sách và nội dung chính sách xây dựng nông thôn mới.......................... 18 1.2.2. Quy trình tổ chức thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới ................... 25 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến chính sách xây dựng nông thôn mới ........................ 28 1.3.1. Yếu tố chủ quan...................................................................................................... 28 1.3.2. Yếu tố khách quan.................................................................................................. 30 1.4. Kinh nghiệm xây dựng nông thôn mới của một số địa phương và bài học kinh nghiệm cho huyện Lục Nam ........................................................................................... 32
iv 1.4.1. Kinh nghiệm thực thi chính sách xây dựng nông thôn mới của một số địa phương ............................................................................................................................... 32 1.4.2. Bài học kinh nghiệm cho huyện Lục Nam .......................................................... 35 Tiểu kết chương 1 ............................................................................................................. 37 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG CHÍNH SÁCH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN LỤC NAM, TỈNH BẮC GIANG ..................... 38 2.1. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế - xã hội huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang ............... 38 2.1.1. Đặc điểm tự nhiên.................................................................................................. 38 2.1.2.Đặc điểm kinh tế, văn hóa, xã hội ........................................................................ 40 2.2. Thực trạng xây dựng và tổ chức thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện Lục Nam ........................................................................................... 44 2.2.1. Thực trạng về xây dựng các văn bản, chính sách.............................................. 44 2.2.2. Tổ chức thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới ở địa phương ........... 47 2.2.3. Những kết quả đã đạt được .................................................................................. 50 2.3. Đánh giá chung việc thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện Lục Nam giai đoạn 2016-2020............................................................................ 65 2.3.1. Ưu điểm ................................................................................................................... 65 2.3.2. Hạn chế và nguyên nhân của hạn chế................................................................. 67 Tiểu kết chương 2 ............................................................................................................. 70 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN LỤC NAM, TỈNH BẮC GIANG ........................................................................................... 71 3.1. Mục tiêu, quan điểm, phương hướng về xây dựng nông thôn mới của huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang giai đoạn 2021-2030 ........................................................... 71 3.1.1. Mục tiêu xây dựng nông thôn mới của huyện Lục Nam .................................... 71 3.1.2. Quan điểm xây dựng nông thôn mới của huyện Lục Nam ................................ 74 3.1.3. Phương hướng xây dựng nông thôn mới của huyện Lục Nam ......................... 74 3.2. Một số giải pháp và kiến nghị hoàn thiện chính sách xây dựng nông thôn mới cho huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang đến năm 2025, định hướng đến 2030 ............ 75
v 3.2.1.Một số giải pháp hoàn thiện chính sách xây dựng nông thôn mới cho huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang đến năm 2025, định hướng đến 2030. .............................. 75 3.2.2. Một số kiến nghị ..................................................................................................... 83 KẾT LUẬN ...................................................................................................................... 86 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
vi DANH MỤC THUẬT NGỮ VIẾT TẮT BCĐ : Ban chỉ đạo BQL : Ban quản lý CNH : Công nghiệp hóa CTMTQG : Chương trình mục tiêu quốc gia DN : Doanh nghiệp HĐH : Hiện đại hóa HĐND : Hội đồng nhân dân HTX : Hợp tác xã KT-XH : Kinh tế - Xã hội NN&PTNT : Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn NSNN : Ngân sách nhà nước NTM : Nông thôn mới QLNN : Quản lý nhà nước UBND : Ủy ban nhân dân UB MTTQ : Ủy ban Mặt trận Tổ quốc XDCB : Xây dựng cơ bản
vii DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ Bảng 2.1: Một số chỉ tiêu kế hoạch phát triển KT-XH ................................................ 40 Bảng 2.2: Kết quả thực hiện bộ tiêu chí xã nông thôn mới giai đoạn 2011-2019 .... 50 Bảng 2.3: Kết quả thực hiện một số tiêu chí về xây dựng cở sở hạ tầng KT-XH giai đoạn 2011-2019 ................................................................................................................ 53 Bảng 2.4: Kết quả thực hiện một số chỉ tiêu xã hội ..................................................... 58 Bảng 2.5: Kết quả huy động nguồn lực thực hiện GĐ 2011-2019 ............................. 63 Bảng 3.1. Mục tiêu xây dựng NTM năm 2020 và giai đoạn 2021-2030 ................... 73 Sơ đồ 2.1: Sơ đồ bộ máy xây dựng NTM...................................................................... 48
1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Thời gian qua, Đảng và Nhà nước đã dành sự quan tâm đặc biệt đối với nông nghiệp, nông thôn và nông dân. Ngày 05/8/2008 Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa X đã ban hành Nghị quyết số 26-NQ/TW về nông nghiệp, nông dân và nông thôn. Giai đoạn 2001 - 2010 cả nước đã triển khai Đề án thí điểm “Xây dựng mô hình nông thôn mới cấp xã theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, dân chủ hóa” do Ban Kinh tế Trung ương và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NNPTNT) chỉ đạo ở trên 200 làng điểm ở các địa phương với hướng tiếp cận từ cộng đồng. Chương trình đã được thực hiện thắng lợi, tạo bước đột phá trong phát triển nông nghiệp nông thôn, nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân. Giai đoạn 2010 - 2020, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 800-QĐ/TTg ngày 04/6/2010 về phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia (CTMTQG) xây dựng nông thôn mới (NTM) giai đoạn 2010 - 2020. Sau 10 năm triển khai rộng rãi trên toàn quốc, Chương trình đã đạt những kết quả quan trọng. Diện mạo nông thôn có nhiều thay đổi nhất là hệ thống giao thông nông thôn, kết cấu hạ tầng xã hội; mô hình sản xuất tập trung bước đầu được hình thành, thu nhập và đời sống vật chất, tinh thần của người dân được cải thiện, nhận thức của người dân được thay đổi, phát huy vai trò chủ thể của nhân dân trong xây dựng NTM. Việc thực hiện thành công chương trình xây dựng NTM không chỉ mang lại lợi ích thiết thực cho dân cư nông thôn mà còn có ý nghĩa to lớn đối với sự phát triển kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội chung của cả nước. Lục Nam là một huyện miền núi của tỉnh Bắc Giang, có diện tích gần 600km2 ; Toàn huyện có 25 xã và 02 thị trấn, với 334 thôn bản; dân số khoảng 223 nghìn người trong đó dân cư ở khu vực nông thôn chiếm 90,8%. Trong thời gian qua, CTMTQG xây dựng NTM trên địa bàn huyện đã được triển khai nghiêm túc, kịp thời với sự chung sức của các cấp ủy Đảng, Chính quyền và toàn thể nhân dân trên địa bàn huyện, góp phần làm cho bộ mặt nông thôn có sự chuyển biến rõ rệt. Đến
2 nay huyện đã có 11/25 xã đạt chuẩn NTM (dự kiến năm 2020 sẽ có thêm 03 xã về đích NTM). Với quyết tâm của Đảng bộ, Chính quyền huyện sẽ đưa huyện Lục Nam đạt huyện NTM dự kiến vào năm 2025. Tuy nhiên trong quá trình triển khai xây dựng NTM trên địa bàn huyện vẫn còn những khó khăn cả về cơ chế, chính sách, nguồn lực và nhận thức của đội ngũ cán bộ, công chức đôi khi còn chưa tích cực vào cuộc, ảnh hưởng không nhỏ đến việc nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân ở nông thôn. Quá trình thực hiện chương trình còn chậm và thiếu vững chắc. Nhiều địa phương còn rất lúng túng, bế tắc trong việc giải quyết khó khăn vướng mắc nên đã ảnh hưởng không nhỏ đến tiến độ thực hiện xây dựng NTM, để lại nhiều hậu quả kinh tế - xã hội, gây mất niềm tin trong nhân dân… Có nhiều nguyên nhân gây ra tình trạng trên, trong đó nguyên nhân quan trọng hàng đầu là địa phương chưa xây dựng được cơ chế, chính sách phù hợp với thực tế, chưa nâng cao được hiệu quả của quản lý nhà nước (QLNN) để xây dựng NTM bền vững. Do đó, với những kiến thức được trang bị trong quá trình đào tạo thạc sĩ ngành quản lý kinh tế, những tài liệu tham khảo và sự hướng dẫn của TS. Võ Tá Tri, tôi lựa chọn đề tài “Chính sách xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang” làm đề tài luận văn thạc sỹ của mình. 2. Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan Việt Nam cơ bản vẫn là một nước nông nghiệp, do đó việc xây dựng NTM và phát triển kinh tế nông thôn là một trong những đề tài được rất nhiều nhà khoa học quan tâm, nghiên cứu. Cho đến nay có nhiều đề tài nghiên cứu đề cập đến nhiều góc độ khác nhau, một số đề tài tiêu biểu như: Hoàng Ngọc Hà (2018): “Huy động và sử dụng các nguồn lực tài chính cho xây dựng nông thôn mới trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh”, Luận án Tiến sỹ kinh tế trường Đại học Thương mại Hà Nội [8]. Luận án đã hệ thống hóa và làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý huy động, sử dụng các nguồn lực tài chính cho xây dựng NTM ở các địa phương cấp tỉnh và đưa ra mô hình nghiên cứu định lượng các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý huy động và sử dụng các nguồn lực tài chính cho xây
3 dựng NTM tại tỉnh Hà Tĩnh. Đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện và tăng cường công tác quản lý huy động, sử dụng các nguồn lực tài chính nhằm đẩy nhanh quá trình xây dựng NTM tại tỉnh Hà Tĩnh như: Rà soát, điều chỉnh quy hoạch, kế hoạch xây dựng NTM phù hợp với yêu cầu tái cơ cấu ngành nông nghiệp của địa phương; Kiện toàn bộ máy, đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ các cấp và phát huy vai trò của các tổ chức đoàn thể trong xây dựng NTM; Các giải pháp về quản lý huy động các nguồn lực tài chính cho xây dựng NTM; Các giải pháp về quản lý sử dụng các nguồn lực tài chính cho xây dựng NTM; Tổ chức thực hiện tốt công tác kiểm tra, giám sát các nguồn lực tài chính cho xây dựng NTM. Nguyễn Thị Ngọc Mai (2018): “Tăng cường sự tham gia của người dân trong xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang” Luận văn thạc sỹ quản lý kinh tế, Đại học Nông – Lâm Bắc Giang [12], đã đánh giá thực trạng sự tham gia của người dân trong xây dựng NTM. Đồng thời, tác giả đã chỉ ra một số nhân tố có ảnh hưởng lớn đến quyết định tham gia của người dân đó là: Thu nhập của người dân; Sự lãnh đạo của chính quyền địa phương; Mức độ hiểu biết của người dân về việc xây dựng NTM... Từ đó đề xuất một số giải pháp chủ yếu để tăng cường sự tham gia của người dân trong xây dựng NTM trên địa bàn huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang, như: Nâng cao vai trò của người dân; Nâng cao năng lực, trách nhiệm của chính quyền các cấp trong xây dựng NTM; Tăng cường công tác thông tin tuyên truyền, tập huấn đào tạo, nâng cao nhận thức cho người dân… Công trình nghiên cứu:“Hệ thống văn bản triển khai xây dựng NTM của Trung ương, tỉnh Bắc Giang giai đoạn 2016-2020” Nguyễn Văn Minh chủ biên, Văn phòng điều phối NTM tỉnh Bắc Giang, 2017 [13], là công trình nghiên cứu tập hợp đầy đủ các văn bản, chính sách của Trung ương giai đoạn 2016-2020. Đặc biệt cuốn sách đã hệ thống hóa cụ thể các chỉ tiêu, tiêu chí trong bộ tiêu chí Quốc gia về xã NTM, huyện NTM giai đoạn 2017-2020 trên địa bàn tỉnh Bắc Giang; quy định chi tiết về các cơ chế, chính sách hỗ trợ phát triển sản xuất như: Chính sách dồn điền, đổi thửa và xây dựng cánh đồng mẫu; Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ cao vào sản xuất nông nghiệp; phê duyệt các Đề án hỗ trợ sản xuất rau an toàn tập trung, nuôi trồng thủy sản tập trung đạt tiêu chuẩn VietGAP trên địa bàn tỉnh Bắc Giang.
4 Nguyễn Thị Thủy (2015), "Chính sách phát triển kinh tế phục vụ mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới trên địa bàn tỉnh Thái Bình giai đoạn hiện nay" , Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành kinh tế, Đại học Thương mại Hà Nội [15]. Luận văn nghiên cứu làm rõ cơ sở lý luận về chính sách phát triển kinh tế phục vụ mục tiêu quốc gia xây dựng NTM; Phân tích thực trạng chính sách phát triển kinh tế nhằm phục vụ mục tiêu xây dựng NTM trên địa bàn tỉnh Thái Bình giai đoạn hiện nay; Đề xuất những giải pháp và kiến nghị hoàn thiện chính sách phát triển kinh tế phục vụ mục tiêu quốc gia xây dựng NTM trên địa bàn tỉnh Thái Bình. Nguyễn Hồng Văn, (2013): “Những giải pháp quản lý nhà nước nhằm phát triển kinh tế nông thôn trong quá trình xây dựng nông thôn mới” của tác giả, Luận văn Thạc sĩ Quản lý công, Học viện hành chính Quốc gia [17]. Với mục đích đưa ra những giải pháp về quản lý nhà nước để phát triển kinh tế nông thôn nhằm nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân nông thôn ở Việt Nam. Đề tài nghiên cứu này, tác giả đã chỉ ra được những vấn đề còn tồn tại trong phát triển kinh tế nông thôn và xây dựng NTM trên địa bàn huyện Đông Anh, huyện Hà Nội, làm cơ sở đưa ra các giải pháp về quản lý nhà nước nhằm phát triển kinh tế nông thôn gắn với xây dựng NTM. - Nguyễn Thị Bích Vân (2018),“Đánh giá chính sách xây dựng Nông thôn mới tại huyện Hòa Vang, thành phố Đà Nẵng” Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Chính sách công, Viện Hàn Lâm khoa học xã hội Việt Nam [18]. Luận văn đã tập trung nghiên cứu được những vấn đề về lý luận và thực tiễn trong hoạch định chính sách xây dựng Nông thôn mới; đồng thời phân tích thực trạng tình hình đánh giá chính sách và đưa ra những giải pháp góp phần trong công tác đánh giá chính sách xây dựng NTM trong thời gian tới: đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nhận thức về xây dựng nông thôn mới; tập trung triển khai Đề án Nông thôn mới giai đoạn2016-2020; huy động nguồn lực xây dựng nông thôn mới; chuyển dịch cơ cấu kinh tế, phát triển kinh tế, nâng cao thu nhập; tăng cường công tác kiểm tra, giám sát trong xây dựng NTM. Ngoài ra, còn có một số công trình liên quan như:“Xây dựng nông thôn mới - những vấn đề lý luận và thực tiễn” do Vũ Văn Phúc chủ biên, Nxb Chính trị quốc
5 gia, 2012 [14], là công trình nghiên cứu rất công phu của tập thể tác giả, ngoài những đánh giá sâu sắc về thực tiễn xây dựng NTM ở Việt Nam công trình còn tập hợp nhiều bài viết nghiên cứu có giá trị về mặt lý luận chung, kinh nghiệm quốc tế về xây dựng NTM để rút ra những bài học kinh nghiệm cho Việt Nam. Mỗi công trình nghiên cứu được xem xét trên từng góc độ riêng, ở những địa phương khác nhau vào trong các giai đoạn khác nhau. Những công trình nghiên cứu nới trên đã tập trung phân tích những vấn đề lý luận và thực tiễn trong xây dựng và phát triển nông nghiệp, nông thôn và nông dân một cách khá rõ nét. Tuy nhiên, chưa có đề tài nào nghiên cứu về chính sách xây dựng NTM trên đại bàn huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang thời gian gần đây. Những kết quả nghiên cứu đã nêu cũng là cơ sở lý luận và thực tiễn quan trọng mà tác giả tiếp thu và sử dụng trong quá trình hoàn thành đề tài này. 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu: Trên cơ sở hệ thống hóa những vấn đề lý luận và thực tiễn về chính sách xây dựng NTM, kết hợp kết quả phân tích, đánh giá thực trạng QLNN về xây dựng NTM của địa phương, luận văn đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện Chính sách xây dựng NTM trên địa bàn huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang thời gian tới. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu: Để đạt mục đích trên, luận văn tập trung giải quyết các nhiệm vu: - Hệ thống hóa và làm rõ cơ sở lý luận chính sách xây dựng NTM ở địa phương (cấp huyện), nghiên cứu kinh nghiệm của một số địa phương và bài học liên quan đến chính sách xây dựng nông NTM cho huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang. - Phân tích, đánh giá thực trạng chính sách xây dựng NTM, làm rõ những kết quả đạt được, những hạn chế, nguyên nhân hạn chế và những vấn đề đặt ra cần giải quyết nhằm định hướng nghiên cứu đưa ra các giải pháp, kiến nghị hoàn thiện chính sách xây dựng NTM cho huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang. - Đề xuất phương hướng và các giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện chính sách xây dựng NTM cho huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang.
6 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài 4.1. Đối tượng nghiên cứu: Đề tài tập trung nghiên cứu Chính sách xây dựng NTM trên địa bàn cấp huyện. Đối tượng khảo sát chủ yếu là các xã, thị trấn và các phòng ban, đơn vị đã thực hiện và tham mưu chỉ đạo việc xây dựng NTM trên địa bàn. 4.2. Phạm vi nghiên cứu: - Về nội dung: Nghiên cứu những vấn đề lý luận nội dung chính về xây dựng và tổ chức thực hiện chính sách xây dựng NTM, thực trạng chính sách xây dựng NTM, việc thực hiện các tiêu chí về xây dựng NTM tại các xã thuộc địa bàn huyện Lục Nam. - Về Thời gian: Đề tài tiến hành điều tra nghiên cứu việc xây dựng NTM trên địa bàn huyện Lục Nam giai đoạn 2016-2019. Đề xuất phương hướng và giải pháp giai đoạn 2020- 2025, định hướng đến năm 2030. - Về không gian: Nghiên cứu trên địa bàn huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang. Khảo sát tình hình thực hiện chính sách xây dựng NTM ở các xã, thị trấn trên địa bàn huyện. 5. Phương pháp nghiên cứu đề tài 5.1. Phương pháp luận Luận văn được nghiên cứu trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và những quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước về nông nghiệp, nông dân và nông thôn trong thời kỳ đổi mới và hội nhập. 5.2. Phương pháp nghiên cứu 5.2.1. Phương pháp thu thập dữ liệu, nghiên cứu tài liệu: * Dữ liệu thứ cấp: Kế thừa các số liệu và kết quả nghiên cứu đã có, được sử dụng để giải quyết các vấn đề liên quan của đề tài. Sử dụng một số tài liệu như sách, báo, tài liệu tuyên truyền, tạp chí mạng, các trang web có liên quan đến lĩnh vực xây dựng nông thôn mới. Ngoài ra tác giả còn
7 tham khảo các kết quả nghiên cứu đã công bố của các cơ quan nghiên cứu, các nhà khoa học. Những số liệu này được thu thập bằng cách sao chép, đọc, trích dẫn như trích dẫn tài liệu tham khảo. Tham khảo các báo cáo kết quả xây dựng NTM của một số huyện trong tỉnh Bắc Giang và báo cáo kết quả xây dựng NTM ở huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang. Tham khảo số liệu về đất đai, tài nguyên, tình hình kinh tế - xã hội của huyện Lục Nam. * Dữ liệu sơ cấp: Quan sát trực tiếp tại địa bàn xây dựng nông thôn mới tại huyện Lục Nam nhằm thu thập những thông tin cần thiết về vấn đề xây dựng nông thôn mới. Tham khảo, trao đổi ý kiến với Ban Chỉ đạo phát triển NTM của huyện Lục Nam, lãnh đạo Phòng Nông nghiệp, cán bộ phụ trách chương trình xây dựng NTM ở các xã, các Ban Quản lý xây dựng NTM các xã, các Ban Phát triển thôn, các tổ hợp sản xuất, hộ gia đình tại 03 xã về đích NTM năm 2019: Bảo Sơn, Cẩm Lý và Lan Mẫu... - Phương pháp điều tra lấy mẫu được sử dụng: phương pháp chọn mẫu thuận tiện. - Số lượng mẫu khảo sát: 120 người bao gồm: 15 lãnh đạo xã, 15 cán bộ thôn và 90 người dân tại 03 xã về đích NTM năm 2019: Bảo Sơn, Cẩm Lý và Lan Mẫu... - Hình thức khảo sát: Phát phiếu điều tra phỏng vấn trực tiếp trên địa bàn được chọn khảo sát. 5.2.2. Phương pháp phân tích tài liệu: - Phương pháp sử dụng tài liệu, các bản báo cáo của các tác giả đã nghiên cứu, đã đánh giá. Phương pháp phân tích tài liệu được sử dụng từ việc chọn đối tượng, thu thập những thông tin cần thiết đến việc phân tích thông tin và dữ liệu thu thập được. - Ngoài ra đề tài còn sử dụng phương pháp nghiên cứu, thu thập số liệu, xử lý số liệu, phương pháp quy nạp... làm căn cứ phân tích thực trạng xây dựng nông thôn mới ở Lục Nam từ khi có đường lối xây dựng nông thôn mới và các vấn đề mang
8 tính thời sự đang được toàn xã hội quan tâm. - Đối với phương pháp tổng hợp, xử lý số liệu: Tác giả dùng phương pháp phân tổ thống kê để tổng hợp và hệ thống hoá số liệu theo các tiêu thức phù hợp với mục tiêu của chuyên đề. Số liệu được xử lý, tính toán trên phần mềm Microsoft Excel 2010. 6. Những đóng góp khoa học của đề tài 6.1. Về lý luận Nghiên cứu góp phần làm rõ, bổ sung một số vấn đề lý luận về xây dựng NTM trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Đặc biêt luận văn tập trung đi sâu phân tích, làm rõ những nội dung về chính sách xây dựng NTM trên địa bàn cấp huyện. Chỉ ra những nguyên nhân, tồn tại, hạn chế trong chính sách xây dựng NTM trên địa bàn huyện. 6.2 Về thực tiễn - Nghiên cứu chỉ ra những vấn đề cần được quan tâm giải quyết đối với vấn đề xây dựng NTM. - Luận văn là tài liệu tham khảo cho sinh viên, học viên và những nhà quản lý trong lĩnh vực phát triển và xây dựng NTM. - Với những kết quả nghiên cứu đã đạt được trên đây, luận văn có thể làm tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu thực tiễn về xây dựng NTM của huyện Lục Nam cũng như các địa phương khác trong tỉnh Bắc Giang và các tỉnh khác trong cả nước, đặc biệt là các địa phương có địa kinh tế, xã hội tương đồng như huyện Lục Nam. 7. Kết cấu của luận văn Chương 1: Cơ sở lý luận về nông thôn mới và chính sách xây dựng nông thôn mới ở địa phương. Chương 2: Thực trạng chính sách xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang. Chương 3: Phương hướng và giải pháp hoàn thiện chính sách xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang.
9 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ NÔNG THÔN MỚI VÀ CHÍNH SÁCH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI Ở ĐỊA PHƯƠNG 1.1. Nông thôn và nông thôn mới 1.1.1. Nông thôn, vai trò và đặc điểm của nông thôn 1.1.1.1. Khái niệm nông thôn Hiện nay có nhiều quan điểm khác nhau về khái niệm nông thôn. Có quan điểm cho rằng nông thôn được định nghĩa dựa vào tiêu chí trình độ phát triển của cơ sở hạ tầng, có nghĩa nông thôn là vùng có cơ sở hạ tầng không phát triển bằng vùng đô thị. Có quan điểm lại cho rằng nên dựa vào chỉ tiêu mức độ tiếp cận thị trường, phát triển kinh tế hàng hóa để xác định vùng nông thôn vì cho rằng nông thôn có trình độ sản xuất hàng hóa và khả năng tiếp cận thị trường so với vùng đô thị là thấp hơn. Cũng có quan điểm định nghĩa vùng nông thôn là vùng có dân cư làm nông nghiệp là chủ yếu, tức nguồn sinh kế chính trong vùng là từ sản xuất nông nghiệp. Như vậy, khái niệm về nông thôn chỉ có tính chất tương đối, thay đổi theo thời gian và tiến trình phát triển kinh tế, xã hội của các quốc gia trên thế giới. Trong điều kiện hiện nay ở Việt Nam, nhìn nhận dưới góc độ quản lý, có thể hiểu nông thôn là vùng sinh sống của tập hợp dân cư, trong đó có nhiều nông dân. Tập hợp cư dân này tham gia vào các hoạt động kinh tế, văn hóa-xã hội và môi trường trong một thể chế chính trị nhất định và chịu ảnh hưởng của các tổ chức khác [1]. Đến nay, khái niêm nông thôn được thống nhất với quy định tại Theo Thông tư số 54/2009/TT-BNNPTNT ngày 21/8/2009 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, cụ thể: "Nông thôn là phần lãnh thổ không thuộc nội thành, nội thị các huyện, thị xã, thị trấn được quản lý bởi cấp hành chính cơ sở là ủy ban nhân dân xã". Về các nhóm giai cấp, tầng lớp xã hội: Ở nông thôn con người sinh sống chủ yếu ở đây là nông dân và còn một số đối tượng khác cùng sinh sống như cán bộ, công chức, viên chức, lực lượng vũ trang, thợ thủ công nghiệp, buôn bán nhỏ, v.v... Tóm lại, dù quan niệm về nông thôn có nhiều điểm khác nhau nhưng nông thôn đều có những đặc trưng chủ yếu:
10 Về các nhóm giai cấp, tầng lớp xã hội: Ở nông thôn con người sinh sống chủ yếu ở đây là nông dân và còn một số đối tượng khác cùng sinh sống như cán bộ, công chức, viên chức, lực lượng vũ trang, thợ thủ công nghiệp, buôn bán nhỏ, v.v... Về lĩnh vực sản xuất: Đặc trưng rõ nét nhất của nông thôn là sản xuất nông nghiệp. Ngoài ra, còn có thể kể đến cấu trúc phi nông nghiệp bao gồm: dịch vụ, buôn bán, tiểu thủ công nghiệp mà có vai trò rất lớn đối với lĩnh vực sản xuất nông nghiệp. Về lối sống, văn hóa của từng loại tập quán: Nông thôn thường rất đặc trưng với lối sống văn hóa của cộng đồng làng, xã. Đặc trưng này bao gồm rất nhiều khía cạnh như từ hệ thống dịch vụ, sự giao tiếp, đời sống tinh thần, phong tục, tập quán, hệ giá trị, chuẩn mực cho hành vi,... đến khía cạnh dân số, lối sống gia đình, sinh hoạt kinh tế,... đến hệ thống đường xá, năng lượng, nhà ở... Đó là những đặc trưng cơ bản nhất về mặt xã hội học để nhận diện nông thôn. Chính đặc trưng thứ ba đã tạo ra bản sắc riêng, diện mạo riêng cho hệ thống xã hội nông thôn. 1.1.1.2. Vai trò của nông thôn - Nông thôn là địa bàn sản xuất và cung cấp lương thực, thực phẩm cho tiêu dùng của cả xã hội; là thị trường quan trọng để tiêu thụ sản phẩm của khu vực thành thị hiện đại. Nông thôn chiếm đại đa số nguồn tài nguyên, đất đai, khoáng sản, động thực vật, rừng, biển nên sự phát triển bền vững nông thôn có ảnh hưởng to lớn đến việc bảo vệ môi trường sinh thái, việc khai thác, sử dụng có hiệu quả các nguồn tài nguyên khu vực nông thôn đảm bảo cho sự phát triển lâu dài và bền vững của đất nước. Vai trò của phát triển nông thôn còn thể hiện trong việc gìn giữ và tô điểm cho môi trường sinh thái của con người, tạo sự gắn bó hài hòa giữa con người với thiên nhiên và hình thành những nơi nghỉ ngơi trong lành, giải trí phong phú, vùng du lịch sinh thái đa dạng và thanh bình, góp phần nâng cao đời sống tinh thần cho con người. - Nông thôn là nơi cung cấp nguồn nhân lực cho công nghiệp và đô thị. Lao động là một trong ba nhân tố của bất cứ một quá trình sản xuất nào và trong thời đại ngày nay khi mà các nguồn lực trở nên khan hiếm thì nó được xem
11 xét là yếu tố quan trọng nhất của quá trình sản xuất, vai trò của nguồn lao động nói chung và nguồn lao động nông thôn nói riêng là rất quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế đất nước. Trong giai đoạn đầu của quá trình công nghiệp hoá, nguồn lực trong nông nghiệp có số lượng lớn và chiếm tỷ trọng cao trong tổng số lao động xã hội. Song, cùng với sự phát triển của quá trình công nghiệp hoá, nguồn nhân lực trong nông nghiệp vận động theo xu hướng giảm xuống cả tương đối và tuyệt đối. Quá trình biến đổi đó diễn ra theo hai giai đoạn sau: Giai đoạn đầu: diễn ra khi đất nước bắt đầu công nghiệp hoá, nông nghiệp chuyển sang sản xuất hàng hoá, năng suất lao động nông nghiệp được nâng cao, lao động nông nghiệp được giải phóng trở nên dư thừa và được các ngành khác thu hút, sử dụng vào hoạt động sản xuất - dịch vụ. Nhưng do tốc độ tăng tự nhiên của lao động trong khu vực công nghiệp còn lớn hơn tốc độ thu hút lao động dư thừa từ nông nghiệp, do đó ở thời kỳ này tỷ trọng lao động nông nghiệp mới giảm tương đối, số lượng lao động tuyệt đối còn tăng lên. Giai đoạn này dài hay ngắn là tuỳ thuộc vào trình độ phát triển của nền kinh tế của đất nước quyết định. Chúng ta có thể nhìn thấy hiện tượng này ở Việt Nam hiện nay đó là hiện tượng có nhiều nông dân bỏ ruộng và đi làm các việc phi nông nghiệp khác hoặc đi làm thuê với thu nhập cao hơn là làm nông nghiệp. Giai đoạn thứ hai: nền kinh tế đã phát triển ở trình độ cao, năng suất lao động nông nghiệp tăng nhanh và năng suất lao động xã hội đạt trình độ cao. Số lao động dôi ra do nông nghiệp giải phóng đã được ngành khác thu hút hết. Vì thế giai đoạn này số lượng lao động ở nông thôn giảm cả tương đối và tuyệt đối. Chúng ta đang trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá và chủ trương công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp nông thôn, hi vọng sẽ nâng cao được năng suất lao động nông nghiệp nông thôn, từ đó sẽ từng bước rút bớt được lao động ở nông thôn để tham gia vào các ngành sản xuất khác. - Nông nghiệp, nông thôn cung cấp nguồn nguyên liệu lớn cho công nghiệp, đặc biệt là công nghiệp chế biến, thông qua công nghiệp chế biến giá trị hàng hóa