Luận văn Thạc sĩ Kinh tế chính trị: Phát triển nông nghiệp công nghệ cao ở tỉnh Hà Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:134

Thêm vào BST

Báo xấu

31
lượt xem 13
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở hệ thống hóa một số vấn đề về lý luận và thực tiễn về phát triển nông nghiệp công nghệ cao, vận dụng vào thực tiễn đánh giá thực trạng và đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển nông nghiệp công nghệ cao ở tỉnh Hà Nam trong thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế chính trị: Phát triển nông nghiệp công nghệ cao ở tỉnh Hà Nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------- NGUYỄN THỊ XUÂN PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP CÔNG NGHỆ CAO Ở TỈNH HÀ NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHÍNH TRỊ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG NGHIÊN CỨU Hà Nội – 2020
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------- NGUYỄN THỊ XUÂN PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP CÔNG NGHỆ CAO Ở TỈNH HÀ NAM Chuyên ngành: Kinh tế Chính trị Mã số: 60 31 01 02 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHÍNH TRỊ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG NGHIÊN CỨU NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS Đào Thị Ngọc Minh XÁC NHẬN CỦA XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ CÁN BỘ HƯỚNG DẪN CHẤM LUẬN VĂN PGS.TS Đào Thị Ngọc Minh PGS.TS. Phạm Văn Dũng Hà Nội – 2020
LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập và làm luận văn tốt nghiệp tại Trường Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội, tác giả đã được thầy cô giáo và cán bộ, nhân viên nhà trường giúp đỡ rất nhiệt tình. Với những kiến thức đã được học tại trường và theo mong muốn nghiên cứu, cùng với tình hình thực tiễn đặt ra, tác giả đã lựa chọn đề tài “Phát triển nông nghiệp công nghệ cao ở tỉnh Hà Nam” là luận văn thạc sỹ của mình. Tác giả xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc tới nhà trường, các thầy cô giáo và đặc biệt là PGS.TS Đào Thị Ngọc Minh, người hướng dẫn khoa học, đã giúp đỡ tác giả hoàn thành luận văn tốt nghiệp này Do các giới hạn về kiến thức và thời gian nghiên cứu, chắc chắn luận văn còn những thiếu sót và hạn chế. Tác giả mong được sự chỉ dẫn, góp ý của thầy cô giáo và bạn bè, đồng nghiệp. Hà Nội ngày 11 tháng 11 năm 2019 Tác giả Nguyễn Thị Xuân
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn “Phát triển nông nghiệp công nghệ cao ở tỉnh Hà Nam” là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn của PGS.TS Đào Thị Ngọc Minh. Các số liệu nêu ra trong luận văn là trung thực, đảm bảo tính khách quan, khoa học. Các tài liệu tham khảo và nguồn gốc trích dẫn có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng. Hà Nội, ngày 11 tháng 11 năm 2019 Tác giả Nguyễn Thị Xuân
TÓM TẮT Luận văn “Phát triển nông nghiệp công nghệ cao ở tỉnh Hà Nam” được thực hiện với những nội dung chính sau: Thứ nhất,tổng quan tỉnh hình nghiên cứu, cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển nông nghiệp công nghệ cao ở cấp tỉnh. Thứ hai, mô tả các phương pháp nghiên cứu được tác giả thực hiện trong công trình. Thứ ba, phân tích và đánh giá thực trạng phát triển nông nghiệp công nghệ cao ở tỉnh Hà Nam giai đoạn 2010 – 2018; chỉ ra những thành tựu, hạn chế và nguyên nhân. Thứ tư, đề xuất một số giải pháp phát triển nông nghiệp công nghệ cao ở tỉnh Hà Nam trong thời gian tới.
MỤC LỤC Trang Danh mục các ký hiệu viết tăt i Danh mục các bảng ii PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................. 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Câu hỏi nghiên cứu ....................................................................................... 2 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................ 2 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 2 5. Kết cấu của luận văn ..................................................................................... 3 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP CÔNG NGHỆ CAO Ở CẤP TỈNH............................................................................. 4 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu ............................................................ 4 1.2. Cơ sở lý luận về phát triển nông nghiệp công nghệ cao ....................... 8 1.2.1. Một số khái niệm cơ bản ......................................................................... 8 1.2.2. Nội dung phát triển NNCNC ở cấp tỉnh................................................ 15 1.2.3. Tiêu chí phát triển NNCNC ở cấp tỉnh ............................................... 22 1.2.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển nông nghiệpcông nghệ cao ......... 28 1.3. Kinh nghiệm phát triển nông nghiệp công nghệ cao ở một số địa phƣơng và bài học kinh nghiệm cho tỉnh Hà Nam .................................... 32 1.3.1.Phát triển nông nghiệp công nghệ cao ở tỉnh Nam Định ...................... 32 1.3.2. Phát triển nông nghiệp công nghệ cao ở tỉnh Thái Bình ...................... 35 1.3.3. Bài học kinh nghiệm cho tỉnh Hà Nam ................................................. 37 CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................ 40 2.1. Quy trình nghiên cứu ............................................................................. 40 2.2. Phƣơng pháp thu thập thông tin, dữ liệu, số liệu. ............................... 40 2.3. Phƣơng pháp thống kê, mô tả ............................................................... 41 2.4. Phƣơng pháp so sánh ............................................................................. 42 2.5. Phƣơng pháp phân tích – tổng hợp ...................................................... 42
CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP CÔNG NGHỆ CAO TỈNH HÀ NAM GIAI ĐOẠN 2010 – 2018 .......................... 43 3.1. Khái quát điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội và tình hình phát triển nông nghiệp ở tỉnh Hà Nam giai đoạn 2010 - 2018 .................................... 43 3.1.1. Điều kiện tự nhiên ................................................................................. 43 3.1.2. Điều kiện kinh tế.................................................................................... 49 3.1.3. Điều kiện xã hội .................................................................................... 51 3.1.4. Về phát triển cơ sở hạ tầng ................................................................... 52 3.1.5. Hệ thống cơ sở nghiên cứu, khoa học công nghệ và kỹ thuật .............. 54 3.1.6. Thực trạng phát triển nông nghiệp tỉnh Hà Nam giai đoạn 2010 – 2018......... 55 3.2. Tình hình phát triển nông nghiệp công nghệ cao tỉnh Hà Nam giai đoạn 2010 – 2018 ........................................................................................... 56 3.2.1. Thực hiện các chủ trương, chính sách của tỉnh về phát triển NNCNC ....... 56 3.2.2. Phát triển quy hoạch NNCNC............................................................... 58 3.2.3. Đầu tư phát triển NNCNC .................................................................... 64 3.2.4. Hỗ trợ phát triển mô hình NNCNC ....................................................... 69 3.2.5. Xúc tiến thương mại, phát triển thị trường và tiêu thụ sản phẩm......... 81 3.3.Đánh giá tình hình phát triển nông nghiệp công nghệ cao tỉnh Hà Nam giai đoạn 2010 - 2018............................................................................ 83 3.3.1. Thành tựu và nguyên nhân của những thành tựu ................................. 83 3.3.2. Hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế ....................................... 85 CHƢƠNG 4: PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP CÔNG NGHỆ CAO Ở TỈNH HÀ NAM TRONGTHỜI GIAN TỚI. 89 4.1. Thời cơ và thách thức trong phát triển nông nghiệp công nghệ cao ở tỉnh Hà Nam hiện nay ................................................................................... 89 4.1.1. Thời cơ .................................................................................................. 89 4.1.2. Thách thức ............................................................................................. 92 4.2. Mục tiêu và phƣơng hƣớng phát triển nông nghiệp công nghệ cao ở tỉnh Hà Nam ................................................................................................... 94 4.2.1. Mục tiêu phát triển nông nghiệp công nghệ cao ở tỉnh Hà Nam ........... 94
4.2.2. Phương hướng phát triển nông nghiệp công nghệ cao tỉnh Hà Nam........... 97 4.3. Một số giải pháp phát triển nông nghiệp công nghệ cao tỉnh Hà Nam..... 101 4.3.1. Nhóm giải pháp về cơ chế chính sách....................................................... 101 4.3.2. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức về phát triển NNCNC và đổi mới phương thức sản xuất nông nghiệp .............................. 102 4.3.3. Nhóm giải pháp về đất đai .................................................................. 104 4.3.4. Nhóm giải pháp về vốn........................................................................ 105 4.3.5. Nhóm giải pháp về khoa học công nghệ và phát triển nguồn nhân lực.... 106 4.3.6.Nhóm giải pháp phát triển công nghiệp chế biến; ngành nghề nông thôn và bảo vệ môi trường nông nghiệp nông thôn .............................................. 110 4.3.7. Nhóm giải pháp mở rộng thị trường, hợp tác quốc tế và xúc tiến thương mại ............................................................................................................... 112 KẾT LUẬN .................................................................................................. 117 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................119
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT BVTV Bảo vệ thực vật CN Công nghệ CNC Công nghệ cao CNH, HĐH Công nghiệp hóa, Hiện đại hóa CNSH Công nghệ sinh học NC Nghiên cứu NN Nông nghiệp NNCNC Nông nghiệp công nghệ cao HTX Hợp tác xã KH – CN Khoa học – công nghệ KT – XH Kinh tế - xã hội SX Sản xuất SXNN Sản xuất nông nghiệp SXTC Sản xuất tập trung SP Sản phẩm UBND Ủy ban nhân dân
DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1. Giá trị và cơ cấu giá trị sản xuất ngành nông nghiệp tỉnh Hà Nam giai đoạn 2010 – 2018.....................................................................................56 Bảng 3.2. Quy hoạch các khu NNCNC tỉnh Hà Nam ...............................................59 Bảng 3.3. Tổng vốn đầu tư thực hiện quy hoạch sử dụng đất ......................................61 Bảng 3.4.Tổng kinh phí đầu tư xây dựng khu NNCNC ..............................................62 Bảng 3.5.Quy hoạch hệ thống điện tại các khu NNCNC .............................................64 Bảng 3.6. Vốn đầu tư phát triển nông nghiệp tỉnh Hà Nam .....................................65 Bảng 4.1. Tốc độ tăng trưởng GTSX ngành nông nghiệp tỉnh Hà Nam ..................95 Bảng 4.2. Quy hoạch đất nông nghiệp tỉnh Hà Nam đến năm 2025 .........................96 Bảng 4.3. Quy hoạch khu nông nghiệp ứng dụng CNC đến năm 2025 ..................100
PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Những năm gần đây, nền nông nghiệp nước ta tăng trưởng đáng kể, đã đáp ứng được cơ bản nhu cầu đời sống nhân dân và xuất khẩu. Năm 2018, GDP của khu vực nông, lâm nghiệp và thủy sản tăng 3,76% cao nhất trong 7 năm qua, đóng góp 8.7% vào mức tăng trưởng chung; đời sống của nông dân được nâng cao và bộ mặt nông thôn từng bước thay đổi ngày càng hiện đại[18;8]. Tuy nhiên, chất lượng hàng hóa nông sản còn thấp, nông sản xuất khẩu chủ yếu ở dạng thô và giá thấp. Do vậy, cùng với xu hướng phát triển nông nghiệp trên thế giới, nền nông nghiệp nước ta cần phải ứng dụng khoa học công nghệ hiện đại vào trong sản xuất nhằm tạo ra nông sản có năng suất và chất lượng cao để có thể hòa nhập, làm chủ được thị trường trong nước, và chiếm lĩnh được thị trường nước ngoài. Theo đó, có thể thấy rằng, việc ứng dụng công nghệ cao vào các khâu của quá trình sản xuất nông nghiệp nhằm tạo ra các sản phẩm hàng hóa có năng suất, chất lượng, hiệu quả, an toàn thực phẩm và có khả năng cạnh tranh cao hơn so với sản xuất truyền thống là xu hướng tất yếu nhằm tạo bước đột phá để nâng cao sức cạnh tranh của nền sản xuất nông nghiệpViệt Nam. Hà Nam là một trong những tỉnh ở khu vực Đồng bằng Sông Hồng, với nhiều ưu đãi để có thể đẩy mạnh phát triển nông nghiệp hàng hóa lớn. Tuy nhiên, nông nghiệp công nghệ cao tỉnh Hà Nam cũng có những khó khăn, thách thức chung như các địa phương khác trên cả nước, đó là sản xuất nông nghiệp phần lớn còn manh mún, nhỏ lẻ, áp dụng khoa học kỹ thuật còn thấp. Thực tế này đã và đang đặt ra cho tỉnh Hà Nam cần phải có sự quy hoạch phát triển ngành nông nghiệp hiệu quả, toàn diện theo hướng hiện đại, bền vững, sản xuất hàng hóa lớn, ứng dụng công nghệ cao. Vì vậy, việc nghiên cứu, 1
đánh giá thực trạng để đề xuất các giải pháp thúc đẩy phát triển nông nghiệp công nghệ cao ở tỉnh Hà Nam là yêu cầu cần thiết. Xuất phát từ những lý do trên, học viên lựa chọn đề tài “Phát triển nông nghiệp công nghệ cao ở tỉnh Hà Nam” làm đề tài luận văn thạc sĩ chuyên ngành Kinh tế chính trị. 2. Câu hỏi nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu, đánh giá thực trạng sản xuất nông nghiệp công nghệ cao ở tỉnh Hà Nam, tác giả hướng đến trả lời câu hỏi nghiên cứu: Nông nghiệp công nghệ cao tỉnh Hà Nam đang có những khó khăn, bất cập gì? Những giải pháp nào nhằm phát triển nông nghiệp công nghệ cao ở tỉnh Hà Nam? 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở hệ thống hóa một số vấn đề về lý luận và thực tiễn về phát triển nông nghiệp công nghệ cao, vận dụng vào thực tiễn đánh giá thực trạng và đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển nông nghiệp công nghệ cao ở tỉnh Hà Nam trong thời gian tới. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận, thực tiễn của việc phát triển nông nghiệp công nghệ cao ở một số địa phương và rút ra bài học kinh nghiệm về phát nông nghiệp công nghệ cao ở tỉnh Hà Nam - Phân tích, đánh giá thực trạng, xác định nguyên nhân thành tựu và hạn chế trong việc phát triển nông nghiệp công nghệ cao trên địa bàn tỉnh. - Đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển nông nghiệp công nghệ cao trên địa bàn tỉnh trong giai đoạn tới. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Phát triển nông nghiệp công nghệ cao ở tỉnh Hà Nam 2
4.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về nội dung: phát triển nông nghiệp công nghệ cao tỉnh Hà Nam trong lĩnh vực: trồng trọt, chăn nuôi và thủy sản. - Phạm vi về không gian: Trên địa bàn tỉnh Hà Nam - Phạm vi về thời gian: Giai đoạn 2010 - 2018 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 4 chương: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu, cơ sở lý luận và thực tiễn về phát tiển nông nghiệp công nghệ cao ở cấp tỉnh Chương 2: Phương pháp nghiên cứu Chương 3: Thực trạng phát triển nông nghiệp công nghệ cao ở tỉnh Hà Nam giai đoạn 2010 – 2018. Chương 4: Phương hướng và giải pháp phát triển nông nghiệp công nghệ cao ở tỉnh Hà Nam trong thời gian tới. 3
CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP CÔNG NGHỆ CAO Ở CẤP TỈNH 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu Ở nước ta, sau khi Quốc hội ban hành Luật Công nghệ cao (2008), Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Đề án phát triển NNCNC và Chương trình phát triển NNCNC cả nước. Đảng và Nhà nước ta cũng đã có nhiều văn bản về vấn đề phát triển NNCNC. Những năm gần đây, đã có nhiều công trình khoa học của các cá nhân và tập thể các nhà khoa học trong và ngoài nước nghiên cứu về NNCNC. Kết quả nghiên cứu của các công trình đó, đã được thể hiện trong các đề tài khoa học, các sách và trên các tạp chí…tiêu biểu là: Bùi Huy Hiền (2007), “Một số ý kiến về tiêu chí, nội dung, quy mô, bước đi và các chính sách vĩ mô nhằm phát triển nông nghiệp công nghệ cao”, Kỷ yếu hội thảo phát triển nông nghiệp công nghệ cao tại Việt Nam, Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam. Công trình phân tíchcác tiêu chí về nông nghiệp công nghệ cao, đồng thời đề xuất các chính sách kinh tế vĩ mô để phát triển nông nghiệp công nghệ cao trong những năm tiếp theo. Phạm Đức Nghiệm (2011), “Ứng dụng, chuyển giao thành tựu khoa học - công nghệ trong nông, lâm nghiệp trên địa bàn Tây Nguyên”, Tạp chí Cộng sản. Tác giả đã khái quát một số thành tựu trong ứng dụng chuyển giao khoa học – công nghệ trong nông, lâmnghiệp trên địa bàn Tây Nguyên ở một số các lĩnh vực: Trồng trọt, chăn nuôi; kỹ thuật canh tác; cơ cấu mùa vụ; lâm nghiệp; chế biến nông lâm sản. Bên cạnh đó, tác giả cũng chỉ ra một số khó khăn, thách thức trong quá trình thực hiện việc ứng dụng, chuyển gia khoa học công nghệ trong nông, lâm nghiệp ở các tỉnh khu vực Tây Nguyên. Từ đó, tác giả đề xuất một số khuyến nghị và giải pháp quyết những khó khăn nêu trên. 4
Nguyễn Văn Lân (2013), “Tập trung ưu tiên phát triển nông nghiệp công nghệ cao”, Tạp chí Kinh tế và Dự báo. Trong bối cảnh quỹ đất nông nghiệp ngày càng giảm, chi phí nhân lực, lao động ngày càng cao, không còn con đường nào khác là phát triển sản xuất nông nghiệp phải hướng tới ứng dụng công nghệ cao nhằm tạo ra năng suất cao, năng lực cạnh tranh mạnh, khai thác được tiềm năng, lợi thế của đất nước. Công trình đề cập tới thực trạng ứng dụng các nghiên cứu trong ngành nông nghiệp, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm tạo đột phá trong sản xuất nông nghiệp. Triệu Hương Giang (2013), “Nông nghiệp công nghệ cao ở thành phố Hà Nội hiện nay”, Luận văn Thạc sĩ Kinh tế. Từ những vấn đề lý luận chung về NNCNC, công trình nghiên cứu đi đến khảo cứu và phân tích thực trạng nông nghiệp công nghệ cao ở thành phố Hà Nội theo các tiêu chí:tiêu chí về kỹ thuật, tiêu chí về kinh tế, và tiêu chí về xã hội – môi trường. Từ đó, tác giả đề xuất các biện pháp chủ yếu phát triển nông nghiệp công nghệ cao ở thành phố Hà Nội trong những năm tiếp theo. Trần Đức Viên (2017), “Nông nghiệp công nghệ cao là con đường tất yếu để tăng khả năng cạnh tranh?”, Tạp chí Tia Sáng. Ở công trình nghiên cứu này, tác giả đã đưa ra quan niệm về nông nghiệp công nghệ cao, phân tích một số mô hình nông nghiệp công nghệ cao ở Việt Nam hiện nay; và đề xuất một số giải pháp để sử dụng khoa học công nghệ phù hợp với từng mô hình, với các điều kiện kinh tế xã hội ở từng vùng trên cả nước. Ngoài ra, tác giả cũng có sự so sánh nông nghiệp công nghệ cao ở Việt Nam với nông nghiệp thông minh của các quốc gia trên thế giới. Cùng chủ đề nông nghiệp công nghệ cao, tác giả Nguyễn Đức Viên còn có 2 công trình nghiên cứu khác, đó là: “Tích tụ ruộng đất và phát triển nông nông nghiệp công nghệ cao: đôi điều trăn trở” và “Tích tụ ruộng đất và phát triển nông nghiệp công nghệ cao: khuyến nghị và chính sách”, Tạp chí Tia sáng. Từ việc phân tích thực trạng tình hình tích tụ ruộng đất để phát triển 5
nông nghiệp nghiệp công nghệ cao ở Việt Nam, tác giả đánh giá những điểm tích cực và tiêu cực; đồng thời chỉ ra một số vấn đề đặt ra đối với vấn đề tích tụ ruộng đất ở Việt Nam; từ đó đề xuất một số khuyến nghị và giải pháp. Nguyễn Mạnh Hổ (2017), “Phát triển nông nghiệp công nghệ cao ở Việt Nam: Một số kết quả và đề xuất”, Tạp chí khoa học và công nghệ Việt Nam. Phát triển nông nghiệp công nghệ cao là xu hướng tất yếu của các quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Qua công trình nghiên cứu, tác giả phân tích những thành công bước đầu trong phát triển nông nghiệp công nghệ cao ở một số địa phương trên cả nước như: Lâm Đồng, Tp. Hồ Chí Minh, Hà Nội, Hải Phòng. Bên cạnh đó, tác giả cũng đề xuất một số giải pháp phát triển nông nghiệp công nghệ cao trên cả nước trong thời gian tới, đặc biệt là trong thời kỳ cách mạng công nghiệp 4.0. Đinh Anh Tuấn (2017), “Xây dựng các tiêu chí đánh giá phát triển nông nghiệp sáng tạo ứng dụng công nghệ cao – nhìn từ góc độ cơ sở lý thuyết mô hình”, Kỷ yếu hội thảo Quốc gia: Đầu tư phát triển nông nghiệp công nghệ cao hiệu quả theo hướng công nghiệp hóa. Dưới góc độ tiếp cận cơ sở lý thuyết mô hình, tác giả chỉ ra những tiêu chí đánh giá sự sáng tạo trong nông nghiệp qua hai mô hình NARS (nền nông nghiệp dựa trên nghiên cứu) và AKIS (nền nông nghiệp dựa trên tri thức và thông tin). Qua đó, tác giả đề xuất các nhóm tiêu chí đánh giá sự sáng tạo trong nông nghiệp gắn với bốn thành phần sau: thành phần tri thức và giáo dục, thành phần hoạt động kinh doanh và doanh nghiệp, các cơ quan tổ chức trung gian kết nối hai thành phần này, có chính sách, tổ chức và điều kiện nền tảng. Nguyễn Thị Miền (2018), “Phát triển nông nghiệp công nghệ cao: Những rào càn và giải pháp khắc phục”, Tạp chí Lý luận Chính trị. Công trình nghiên cứu đã khái quát tình hình phát triển NNCNC; phân tích những rào cản trong phát triển NNCNC ở Việt Nam, đó là những rào cản về vốn, nhân lực, đất đai, thị trường tiêu thụ, chuyển giao công nghệ... Từ việc phân tích này, tác giá đề xuất một số giải pháp để phát triển NNCNC trong thời gian tới. 6
Nguyễn Ngọc Hùng (2018), “Một số giải pháp phát triển bền vững ngành nông nghiệp tỉnh Nghệ An”, Tạp chí Tài chính. Công trình nghiên cứu tập trung vào phân tích thực trạng, đánh giá những thành công và hạn chế về phát triển nông nghiệp tỉnh Nghệ An theo hướng bền vững. Theo đó, tác giả đưa ra các giải pháp để nông nghiệp tỉnh Nghệ An phát triển bền vững. Các nghiên cứu về nông nghiệp công nghệ cao trên địa bàn tỉnh: Nguyễn Thái Bình Minh (2015), “Phát triển kinh tế nông nghiệp trên địa bàn huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam”, Luận văn Thạc sỹ Quản lý Kinh tế. Đây là công trình tiếp cận trên lĩnh vực quản lý kinh tế, chỉ ra thực trạng và giải pháp phát triển kinh tế nông nghiệp trên địa bàn tỉnh Hà Nam Lý Nhân, Hà Nam”. Nguyễn Văn Hiệp (2016), “Phát triển nông nghiệp tỉnh Hà Nam theo hướng bền vững”, Luận văn Thạc sỹ Kinh tế Chính trị.Công trình nghiên cứu tiếp cận theo hướng phát triển bền vững, phân tích thực trạng tăng trưởng kinh tế trong nông nghiệp, giải quyết các vấn đề xã hôi và đảm bảo bền vững về môi trường ở tỉnh Hà Nam giai đoạn 2010 – 2015. Trên cơ sở, tác giả đề xuất các giải pháp phát triển nông nghiệp ở tỉnh Hà Nam theo hướng bền vững. Trần Thị Ái Liên (2017), “Một số kiến nghị thúc đẩy hoạt động đầu tư phát triển nông nghiệp công nghệ cao ở tỉnh Hà Nam”, Kỷ yếu hội thảo quốc gia: Đầu tư phát triển nông nghiệp công nghệ cao theo hướng công nghiệp hóa, Nxb. Đại học Kinh tế Quốc dân. Trần Thị Minh Trang (2017), “Đầu tư phát triển nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao ở Hà Nam”, Kỷ yếu hội thảo quốc gia: Đầu tư phát triển nông nghiệp công nghệ cao theo hướng công nghiệp hóa, Nxb. Đại học Kinh tế Quốc dân. Cả hai bài báo đều có cùng cách tiếp cận về lĩnh vực đầu tư phát triển nông nghiệp công nghệ cao tại Hà Nam, đồng thời đưa ra một số khuyến nghị, giải pháp thu hút đầu tư vào lĩnh vực này trên địa bàn tỉnh. 7
Từ mục đích và mức độ tiếp cận khác nhau các công trình khoa học nêu trên đã góp phần làm sáng tỏ nhiều vấn đề lý luận và thực tiễn về nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao. Đây là những tư liệu bổ ích để tác giả luận văn tham khảo và kế thừa trong quá trình triển khai thực hiện đề tài. Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu chủ yếu là ở tầm quốc gia và vùng kinh tế . Cho đến nay chưa có công trình khoa học nào dưới góc độ Kinh tế chính trị đi sâu nghiên cứu toàn diện, có hệ thống vấn đề nông nghiệp công nghệ cao ở tỉnh Hà Nam trong giai đoạn hiện nay. Do đó, tác giả lựa chọn đề tài “Phát triển nông nghiệp công nghệ cao ở tỉnh Hà Nam” làm đề tài luận văn thạc sỹ chuyên ngành Kinh tế Chính trị. 1.2. Cơ sở lý luận về phát triển nông nghiệp công nghệ cao 1.2.1. Một số khái niệm cơ bản 1.2.1.1. Khái niệm nông nghiệp Nông nghiệp là một trong hai ngành sản xuất vật chất cơ bản nhằm cung cấp các sản phẩm về lương thực và thực phẩm cho xã hội và nguyên liệu cho công nghiệp chế biến. “Nông nghiệp là ngành kinh tế chuyên cung cấp sản phẩm trồng trọt và chăn nuôi” [36]. Như vậy, theo quan niệm trên, nông nghiệp là ngành sản xuất có những đặc điểm khác với những ngành khác. Cụ thể như sau: Thứ nhất, quá trình sản xuất nông nghiệp phụ thuộc rất lớn vào điều kiện tự nhiên như khí hậu, đất đai,thời tiết… Thứ hai, tư liệu sản xuất trong nông nghiệp chủ yếu là ruộng đất. Theo quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin, đây là một loại tư liệu sản xuất đặc biệt. Do đó, nếu ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất nông nghiệp sẽ đem lại năng suất cao, cải thiện đời sống của người dân. 8
1.2.1.2. Khái niệm công nghệ, công nghệ cao *Khái niệm công nghệ Theo Từ điển Tiếng Việt: “Công nghệ là tổng thể các phương tiện kỹ thuật, các phương pháp tổ chức, quản lý được sử dụng vào quy trình sản xuất để tạo ra các sản phẩm vật chất và dịch vụ” [36]. Công nghệ bao gồm các khâu: điều tra, nghiên cứu, thử nghiệm, sản xuất thử…, các vấn đề thông tin, tư vấn, đào tạo trong quá trình áp dụng. Công nghệ chính là bản thân những thao tác, khai thác, chế tạo, vận chuyển, lưu trữ, kiểm tra và là một phần của quá trình sản xuất chung. Theo Luật Khoa học và Công nghệ Việt Nam (2013) tại Điều 3, Chương I trong đó xác định: “Công nghệ là giải pháp, quy trình, bí quyết kỹ thuật có kèm theo hoặc không kèm theo công cụ, phương tiện dùng để biến đổi nguồn lực thành sản phẩm”[17].Đây là khái niệm mang tính khái quát cao, tương đối đầy đủ với cách tiếp cận gần với đối tượng nghiên cứu của kinh tế chính trị học. Từ những cách diễn đạt, luận giải nêu trên, có thể hiểu: Công nghệ là phương tiện kỹ thuật, là sự thể hiện vật chất hoá các tri thức để ứng dụng vào sản xuất hay công nghệ là tập hợp các cách thức có phương pháp và được sử dụng và quá trình sản xuất trong các ngành sản xuất. *Khái niệm công nghệ cao Theo quan điểm của Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD), công nghệ cao được hiểu là công nghệ có ý nghĩa chiến lược đối với quốc gia, có các sản phẩm và quy trình công nghệ được đổi mới nhanh chóng, có tác động mạnh mẽ đối với sự hợp tác và cạnh tranh quốc tế trong nghiên cứu và phát triển, sản xuất và chiếm lĩnh thị trường thế giới. Ở Việt Nam, theo Luật Công nghệ Cao (2008): “Công nghệ cao là công nghệ có hàm lượng cao về nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ, được tích hợp từ thành tựu khoa học và công nghệ hiện đại, tạo ra sản phẩm có chất lượng, tính năng vượt trội, giá trị gia tăng, thân thiện với môi trường, có vai 9
trò quan trọng đối với việc hình thành ngành sản xuất, dịch vụ mới hoặc hiện đại hoá ngành sản xuất, dịch vụ hiện có”[16]. Như vậy, có thể hiểu công nghệ cao là công nghệ áp dụng thành tựu nghiên cứu khoa học mới, hiện đại, có độ chính xác cao để tạo ra sản phẩm có chất lượng vượt trội, hiệu quả kinh tế cao; đồng thời đảm bảo thân thiện với môi trường. 1.2.1.3. Khái niệm nông nghiệp công nghệ cao Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn: “Nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao là nền nông nghiệp được áp dụng những công nghệ mới vào sản xuất, bao gồm: công nghiệp hóa nông nghiệp (cơ giới hóa các khâu của quá trình sản xuất), tự động hóa, công nghệ thông tin, công nghệ vật liệu mới, công nghệ sinh học và các giống cây trồng, giống vật nuôi có năng suất và chất lượng cao, đạt hiệu quả kinh tế cao trên một đơn vị diện tích và phát triển bền vững trên cơ sở canh tác hữu cơ”.[1] Như vậy, có thể hiểu: Nông nghiệp công nghệ cao là sự ứng dụng khoa học công nghệ phù hợp với điều kiện tự nhiên, xã hội vào quá trình sản xuất nông nghiệp tạo ra sản phẩm nông nghiệp có năng suất cao, an toàn, giá trị kinh tế vượt trội so với sản phẩm nông nghiệp truyền thống; đồng thời đảm bảo môi trường bền vững. 1.2.1.4. Quan niệm về phát triển nông nghiệp công nghệ cao Phát triển được coi quá trình tiến đổi lên tục cả về lượng và chất của nền kinh tế, bao gồm: tăng trưởng kinh tế, chuyển dịch cơ cấu kinh tế và tiến bộ xã hội. Phát triển nông nghiệp là ứng dụng những tiến bộ của khoa học kỹ thuật làm tăng năng suất lao động trong lĩnh vực nông nghiệp, chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đồng thời nâng cao đời sống của người nông dân. 10