Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật hành chính: Bảo đảm quyền của bị cáo trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án nhân dân cấp huyện - từ thực tiễn tỉnh Quảng Bình

Chia sẻ: Nhumbien999 Nhumbien999 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:116

Thêm vào BST

Báo xấu

44
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn được nghiên cứu với mục tiêu nhằm đề xuất các quan điểm và giải pháp nhằm tiếp tục bảo đảm quyền của bị cáo trong hoạt động xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án nhân dân cấp huyện từ thực tiễn tỉnh Quảng Bình.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật hành chính: Bảo đảm quyền của bị cáo trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án nhân dân cấp huyện - từ thực tiễn tỉnh Quảng Bình

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ ……/…… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN HOÀNG TÂN BẢO ĐẢM QUYỀN CỦA BỊ CÁO TRONG XÉT XỬ SƠ THẨM CÁC VỤ ÁN HÌNH SỰ CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN CẤP HUYỆN - TỪ THỰC TIỄN TỈNH QUẢNG BÌNH LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH THỪA THIÊN HUẾ - NĂM 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ ……/…… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN HOÀNG TÂN BẢO ĐẢM QUYỀN CỦA BỊ CÁO TRONG XÉT XỬ SƠ THẨM CÁC VỤ ÁN HÌNH SỰ CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN CẤP HUYỆN - TỪ THỰC TIỄN TỈNH QUẢNG BÌNH Chuyên ngành: Luật Hiến pháp và Luật hành chính Mã số: 60 34 02 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS LÊ THỊ HƯƠNG THỪA THIÊN HUẾ - NĂM 2019
LỜI CAM ĐOAN Trong quá trình viết luận văn, bản thân đã tham khảo nhiều tài liệu và các đề tài khác liên quan đến bảo đảm quyền của bị cáo trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự. Tuy nhiên chưa có đề tài nào nghiên cứu về bảo đảm quyền của bị cáo trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án nhân dân cấp huyện, tỉnh Quảng Bình. Vì vậy, em xin cam đoan luận văn này là nghiên cứu của bản thân em. Thừa Thiên Huế, ngày 30 tháng 11 năm 2018 Học viên Nguyễn Hoàng Tân
Lời Cảm ơn Để hoàn thành chương trình cao học và thực hiện luận văn này, ngoài nỗ lực cố gắng của bản thân, emi đã nhận được sự giúp đỡ tận tình của các thầy cô, các đồng nghiệp, bạn bè và gia đình. Em xin chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo trường Học viện Hành chính Quốc gia, Phân viện Học viện Hành chính Quốc gia tại thành phố Huế các thầy cô giảng dạy chuyên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính đã truyền đạt cho em những kiến thức quý báu, giúp tôi hoàn thiện khoá học. Đặc biệt, em xin gửi lời cảm ơn tới PGS.TS Lê Thị Hương đã hướng dẫn tận tình để em hoàn thành luận văn này. Em xin chân thành cảm ơn các thầy cô trong Hội đồng đánh giá luận văn thạc sĩ đã có những ý kiến đóng góp quý báu để bản thân hiểu rõ về nghiên cứu khoa học, về những vấn đề cơ bản để hoàn thiện luận văn và thực hiện bảo vệ luận văn trước Hội đồng. Xin chân thành cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã động viên giúp đỡ về thời gian, tinh thần để em hoàn thành tốt luận văn này. Thừa Thiên Huế, ngày tháng năm 2018 Học viên Nguyễn Hoàng Tân
MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các từ viết tắt MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ BẢO ĐẢM QUYỀN CỦA BỊ CÁO TRONG XÉT XỬ SƠ THẨM CÁC VỤ ÁN HÌNH SỰ CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN CẤP HUYỆN ............................................................................. 8 1.1. QUAN NIỆM VỀ BẢO ĐẢM QUYỀN CỦA BỊ CÁO TRONG XÉT XỬ SƠ THẨM CÁC VỤ ÁN HÌNH SỰ CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN CẤP HUYỆN ......................................................................................................... 8 1.1.1. Quyền của bị cáo trong xét xử sơ thẩm vụ án hình sự ..................... 8 1.1.2. Bảo đảm quyền của bị cáo trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án nhân dân cấp huyện ............................................................... 12 1.2. NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG THỨC BẢO ĐẢM QUYỀN CỦA BỊ CÁO TRONG HOẠT ĐỘNG XÉT XỬ SƠ THẨM CÁC VỤ ÁN HÌNH SỰ CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN CẤP HUYỆN ........................................ 20 1.2.1. Nội dung bảo đảm quyền của bị cáo trong hoạt động xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án nhân dân cấp huyện .................................. 20 1.2.2. Các phương thức bảo đảm quyền bị cáo trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án nhân dân cấp huyện ........................................ 29 1.3. CÁC ĐIỀU KIỆN BẢO ĐẢM QUYỀN CỦA BỊ CÁO TRONG XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN CẤP HUYỆN ....................................................................................................... 37
1.3.1. Chất lượng của hệ thống pháp luật liên quan đến hoạt động xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án nhân dân cấp huyện .......................... 37 1.3.2. Chất lượng hoạt động của cơ quan tiến hành tố tụng trong hoạt động xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án nhân dân cấp huyện .. 38 1.3.3. Chất lượng của đội ngũ những người tiến hành tố tụng trong hoạt động xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án nhân dân cấp huyện .. 39 1.3.4. Vai trò của luật sư và các cơ quan bổ trợ tư pháp cấp huyện .......... 40 1.3.5. Hoạt động giám sát đối với hoạt động xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án nhân dân cấp huyện ........................................................... 40 1.3.6. Cơ sở vật chất, kỹ thuật phục vụ hoạt động xét xử các vụ án hình sự của Tòa án nhân dân cấp huyện................................................................ 41 Tiểu kết chương 1 ........................................................................................ 42 Chương 2: TÌNH HÌNH XÉT XỬ VÀ THỰC TRẠNG BẢO ĐẢM QUYỀN BỊ CÁO TRONG XÉT XỬ SƠ THẨM CÁC VỤ ÁN HÌNH SỰ TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN CẤP HUYỆN Ở TỈNH QUẢNG BÌNH 43 2.1. TÌNH HÌNH XÉT XỬ SƠ THẨM CÁC VỤ ÁN HÌNH SỰ TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN CẤP HUYỆN Ở TỈNH QUẢNG BÌNH ....................... 43 2.1.1. Khái quát về tổ chức bộ máy Tòa án nhân dân cấp huyện ở tỉnh Quảng Bình ............................................................................................... 43 2.1.2. Kết quả xét xử sơ thẩm vụ án hình sự của Tòa án nhân dân cấp huyện tỉnh Quảng Bình từ năm 2015 đến tháng 6/2018 ........................... 47 2.2. THỰC TRẠNG BẢO ĐẢM QUYỀN BỊ CÁO TRONG XÉT XỬ SƠ THẨM CÁC VỤ ÁN HÌNH SỰ TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN CẤP HUYỆN TỈNH QUẢNG BÌNH .................................................................. 50 2.2.1. Thực trạng bảo đảm quyền được an toàn thân thể, danh dự, nhân phẩm của bị cáo ........................................................................................ 50 2.2.2. Thực trạng bảo đảm quyền được xét xử công bằng ....................... 53
2.3. NHẬN XÉT VỀ BẢO ĐẢM QUYỀN CỦA BỊ CÁO TRONG XÉT XỬ SƠ THẨM CÁC VỤ ÁN HÌNH SỰ TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN CẤP HUYỆN Ở TỈNH QUẢNG BÌNH ............................................................. 59 2.3.1. Ưu điểm ........................................................................................... 59 2.3.2. Hạn chế ........................................................................................... 61 2.3.3. Nguyên nhân của hạn chế ............................................................... 64 Tiểu kết chương 2 ........................................................................................ 71 Chương 3: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG BẢO ĐẢM QUYỀN CỦA BỊ CÁO TRONG XÉT XỬ SƠ THẨM CÁC VỤ ÁN HÌNH SỰ CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN CẤP HUYỆN TỪ THỰC TIỄN TỈNH QUẢNG BÌNH........................................................................ 72 3.1. QUAN ĐIỂM TĂNG CƯỜNG BẢO ĐẢM QUYỀN CỦA BỊ CÁO TRONG XÉT XỬ SƠ THẨM CÁC VỤ ÁN HÌNH SỰ CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN CẤP HUYỆN ........................................................................ 72 3.1.1. Phải gắn với việc thực hiện mục tiêu xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ............................................................................. 72 3.1.2. Phải gắn với nhiệm vụ xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật ................................................................................................................... 73 3.1.3. Phải gắn với việc nâng cao và phát huy vai trò của Tòa án trong việc bảo vệ công lý, quyền con người, quyền công dân ........................... 74 3.1.4. Phải gắn với nhiệm vụ xây dựng, hoàn thiện các cơ quan tố tụng trên cơ sở nguyên tắc phân công rành mạch nhưng có sự phối hợp, kiểm soát giữa cơ quan điều tra, truy tố, xét xử cùng cấp trong hoạt động xét xử và thực hiện quyền tư pháp........................................................................ 75 3.1.5. Phải phát huy vai trò của các tổ chức Luật sư, các tổ chức trợ giúp pháp lý và vai trò giám sát của Mặt trận tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội cấp huyện ....................................................................................... 76
3.2. GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG BẢO ĐẢM QUYỀN CỦA BỊ CÁO TRONG XÉT XỬ SƠ THẨM CÁC VỤ ÁN HÌNH SỰ CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN CẤP HUYỆN ........................................................................ 78 3.2.1. Tiếp tục ban hành các văn bản quy phạm pháp luật cụ thể hóa quy định về quyền của người bào chữa của bị cáo trong Hiến pháp năm 2013 và chế định Bào chữa trong Bộ luật hình sự năm 2015............................. 78 3.2.2. Nâng cao chất lượng đội ngũ Thẩm phán tòa hình sự TAND cấp huyện ................................................................................................................... 93 3.2.3. Nâng cao chất lượng HTND tham gia xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của TAND cấp huyện............................................................................ 96 3.2.4. Nâng cao chất lượng đội ngũ KSV thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp tại phiên tòa xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của TAND cấp huyện .......................................................................... 97 3.2.5. Nâng cao chất lượng và trách nhiệm của luật sư phiên tòa xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của TAND cấp huyện .......................................... 98 Tiểu kết chương 3 ...................................................................................... 101 KẾT LUẬN .................................................................................................. 102 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 104
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT CNXH: Chủ nghĩa xã hội HSST: Hình sự sơ thẩm KSV: Kiểm sát viên TNHS: Trách nhiệm hình sự TTHS: Tố tụng hình sự TAND: Tòa án nhân dân TANDTC: Tòa án nhân dân tối cao VKS: Viện kiểm sát VKSND: Viện kiểm sát nhân dân
DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Số lượng cán bộ, công chức của Tòa án nhân dân cấp huyện (Tính đến 01/11/2018)............................................................................................... 43 Bảng 2.2: Cơ cấu giới tính, độ tuổi, thâm niên công tác cán bộ, công chức của Tòa án nhân dân cấp huyện ............................................................................. 44 Bảng 2.3: Trình độ chuyên môn của cán bộ, công chức Tòa án nhân dân cấp huyện tỉnh Quảng Bình ................................................................................... 45 Bảng 2.4. Tình hình thụ lý và xét xử hình sự sơ thẩm tại Tòa án nhân dân cấp huyện tỉnh Quảng Bình. .................................................................................. 48 Bảng 2.5. Số lượng bị cáo đưa xét xử hình sự sơ thẩm tại Tòa án nhân dân cấp huyện tỉnh Quảng Bình ............................................................................. 49 Bảng 2.6. Tổng hợp các vụ án hủy do vi phạm tố tụng chưa bảo đảm quyền của bị cáo trong hoạt động xét xử ................................................................... 50
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Phát hiện, xử lý tội phạm là công việc của bất kỳ nhà nước nào nhằm bảo vệ lợi ích của nhà nước, của xã hội, của cá nhân trong xã hội đó. Tuy nhiên, con người khi sinh ra ai cũng có quyền sống trong môi trường an toàn trong đó có sự an toàn về pháp lý. Sẽ là một xã hội bất công và quyền con người bị xâm phạm nếu dân chúng luôn cảm thấy bất an bởi cảm giác có thể bị đưa vào vòng quay của tố tụng hình sự với tư cách là người bị tình nghi, bị can, bị cáo bất cứ lúc nào. Vừa đảm bảo việc phát hiện xử lý tội phạm, vừa phải đảm bảo không xâm phạm quyền con người là một mâu thuẫn, để giải quyết hài hòa mâu thuẫn này đó chính là biểu hiện của một kiểu tố tụng hình sự trong một nhà nước văn minh và Tòa án nhân dân có vị trí trung tâm và xét xử được coi là hoạt động trọng tâm. Hoạt động của Tòa án nhân dân nhằm bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, trong đó có quyền của bị cáo. Để đảm bảo việc xét xử được chính xác, khách quan, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, giảm thiểu những oan sai trong hoạt động xét xử các vụ án hình sự, pháp luật tố tụng hình sự quy định Tòa án nhân dân thực hiện nguyên tắc hai cấp xét xử, các cấp xét xử hiện nay là cấp xét xử sơ thẩm và cấp xét xử phúc thẩm. Tại phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự, lần đầu tiên vụ án hình sự được đưa ra xem xét công khai với tất cả các chứng cứ thu thập được trong giai đoạn điều tra cùng với các chứng cứ mới được xem xét một cách khách quan, toàn diện, trực tiếp. Tại đây, những người tham gia tố tụng bình đẳng với nhau cùng với sự có mặt của cơ quan và người tiến hành tố tụng. Bị cáo thực hiện quyền của mình tại phiên tòa như tự mình bào chữa hoặc nhờ người khác bào chữa, được quyền trình bày quan điểm gỡ tội của mình trước Tòa án. Bảo đảm quyền của bị cáo, Thẩm phán và Hội thẩm khi thực hiện nhiệm vụ xét xử phải 1
độc lập tuân thủ các nguyên tắc trong tố tụng, xét xử độc lập chỉ tuân theo pháp luật; Tòa án ra phán quyết phải dựa trên kết quả tranh tụng giữa Kiểm sát viên và người bào chữa cho bị cáo. Xét về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của TAND cấp huyện được quy định tại Khoản 1 Điều 268 Bộ luật tố tụng hình sự 2015 (có hiệu lực từ ngày 01/01/2018). Theo đó, TAND cấp huyện và Tòa án quân sự khu vực (gọi chung là Tòa án nhân dân cấp huyện) xét xử sơ thẩm những vụ án hình sự về tội phạm ít nghiêm trọng, tội phạm nghiêm trọng và tội phạm rất nghiêm trọng, trừ những tội phạm như: Tội xâm phạm an ninh quốc gia, các tội phá hoại hòa bình, chống loài người và tội phạm chiến tranh, tội phạm được thực hiện ngoài lãnh thổ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam và một số tội quy định tại Khoản 1, Điều 170, Bộ luật Tố tụng hình sự. Căn cứ quy định cho thấy pháp luật hiện hành trao cho TAND cấp huyện thẩm quyền xét xử vụ án hình sự với phạm vi khá rộng, chỉ trừ những tội phạm có tính chất đặc thù đã được quy định trong Bộ luật tố tụng hình sự, do đó Tòa án nhân dân không cho phép bất cứ có sai sót đối với cơ quan, người tiến hành tố tụng. Điều này đặt ra yêu cầu ngày càng cao trong hoạt động xét xử của Tòa án nhân dân các cấp nói chung cũng như TAND cấp huyện, hạn chế oan, sai trong hoạt động xét xử, phải bảo vệ quyền cho bị cáo một cách tốt nhất. Tuy nhiên, trên thực tế, trong hoạt động xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của TAND cấp huyện, một số Thẩm phán, HTND, KSV chưa có ý thức tôn trọng và bảo vệ các quyền của bị cáo hoặc năng lực chuyên môn còn hạn chế, trong khi một số quy định pháp luật còn bất cập, gây khó khăn cho bị cáo thực hiện các quyền của mình cũng như người bào chữa cho bị cáo chưa hoàn toàn được độc lập để phát huy tốt vai trò trong nhiệm vụ bảo vệ các bị cáo. Tình hình này cho thấy, các quyền của bị cáo ở một số phiên tòa xét xử sơ thẩm 2
các vụ án hình sự của TAND cấp huyện ở tỉnh Quảng Bình chưa được bảo đảm, còn nhiều bất cập,vi phạm nghiêm trọng quyền con người, quyền công dân, làm cho một bộ phận người dân mất tin vào công lý. Từ những lý do trên đây, đề tài “Bảo đảm quyền của bị cáo trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án nhân dân cấp huyện - từ thực tiễn tỉnh Quảng Bình” được tác giả lựa chọn làm đề tài luận văn thạc sỹ Luật Hiến pháp và Luật hành chính. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn Làm thế nào để bảo đảm quyền con người nói chung và quyền của bị cáo bị cáo trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án nhân dân cấp huyện đã được nhiều nhà nghiên cứu, nhà quản lý quan tâm nhằm tìm ra những giải pháp tích cực. Đến nay đã có một số công trình nghiên cứu ở những cấp độ khác nhau được công bố thể hiện qua sách chuyên khảo, luận án, luận văn, bài báo. Một số công trình nghiên cứu tiêu biểu như: - Bảo đảm quyền con người trong hoạt động xét xử vụ án hình sự (2013) của học viên Ngô Thị Thanh, Luận văn thạc sỹ Luật học, trong đó tác giả phân tích một cách cụ thể các quy định cơ bản về quyền con người được chuyển tải trong Hiến pháp và Bộ Luật tố tụng hình sự. Làm rõ được vai trò của Tòa án trong giai đoạn xét xử vụ án hình sự, có sự đánh giá, so sánh vai trò bảo đảm quyền con người của Tòa án được quy định trong pháp luật Việt Nam và Luật nhân quyền quốc tế, đồng thời làm rõ thực trạng bảo đảm quyền con người ở Việt Nam hiện nay. Trên cơ sở đó, tác giả đã đưa ra được những giải pháp, kiến nghị đề xuất Tòa án thực hiện tốt vai trò bảo đảm quyền con người. - Bảo đảm quyền con người trong tố tụng hình sự theo Hiến pháp năm 2013 (2014), của Đào Trí Úc đã phân tích cơ sở lý luận, nội dung, các quan điểm khác nhau về nguyên tắc suy đoán vô tội trên thế giới và trong luật hình sự quốc tế. Trên cơ sở đó, tác giả bình luận nguyên tắc suy đoán vô tội trong 3
Hiến pháp năm 2013 và trong pháp luật hình sự Việt Nam. Đặc biệt, bài viết phân tích và nêu bật ý nghĩa vô cùng quan trọng việc thực hiện triệt để nguyên tắc suy đoán vô tội trong việc bảo vệ quyền con người. - Bảo đảm quyền con người của người bị tạm giữ, bị cáo trong tố tụng hình sự Việt Nam (2015) của nghiên cứu sinh Lại Văn Trình. Luận án đã phân tích, tìm ra được những hạn chế, bất cập về bảo đảm quyền con người của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo trong TTHS và nguyên nhân của những bất cập, hạn chế; đề xuất các giải pháp kiến nghị sửa đổi, bổ sung Bộ luật TTHS theo những nội dung cơ bản. - Bảo vệ quyền con người trong tố tụng hình sự- một số vấn đề cần trao đổi của Đoàn Thị Ngọc Hải đăng trên website của Bộ Tư pháp ngày 15/7/2015, tác giả đã khái quát lại quyền con người trong tố tụng hình sự từ Luật quốc tế đến Luật Việt Nam; cần phải bảo vệ quyền con người của những ai trong tố tụng hình sự, từ đó tác giả đề xuất một số giải pháp nhằm bảo đảm quyền con người trong tố tụng hình sự ở Việt Nam. - Một số bất cập trong các quy định hiện hành về quyền bào chữa của bị can, bị cáo tại phiên tòa hình sự sơ thẩm của Huỳnh Trung Trực (2015) đăng trên Tạp chí Nhà nước và Pháp luật số 9/2015. Bài báo làm rõ một số bất cập trong các quy định hiện hành về quyền bào chữa của bị can, bị cáo tại phiên tòa hình sự sơ thẩm. Qua đó, tác giả nêu những định hướng, kiến nghị nhằm sửa đổi, bổ sung quy định pháp luật về vấn đề này. Công trình có giá trị tham khảo cho học viên khi phân tích quyền bào chữa của bị cáo tại phiên tòa hình sự sơ thẩm. Dưới góc độ khoa học, các công trình nói là nguồn tài liệu quý giá để tác giả tham khảo trong việc thực hiện đề tài này. 4
3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn 3.1. Mục đích Đề xuất các quan điểm và giải pháp nhằm tiếp tục bảo đảm quyền của bị cáo trong hoạt động xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án nhân dân cấp huyện từ thực tiễn tỉnh Quảng Bình. 3.2. Nhiệm vụ - Phân tích những vấn đề lý luận về bảo đảm quyền của bị cáo trong hoạt động xét xử sơ thẩm vụ án hình sự của TAND cấp huyện như khái niệm, đặc điểm, vai trò, nội dung, phương thức, nguyên tắc và các yếu tố ảnh hưởng đến bảo đảm quyền của bị cáo trong hoạt động xét xử các vụ án hình sự của TAND cấp huyện. - Đánh giá thực trạng bảo đảm quyền của bị cáo trong hoạt động xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của TAND cấp huyện ở tỉnh Quảng Bình, chỉ ra những ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân của hạn chế. - Đề xuất quan điểm và giải pháp tiếp tục bảo đảm quyền của bị cáo trong hoạt động xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của TAND cấp huyện từ thực tiễn tỉnh Quảng Bình. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là việc bảo đảm quyền của bị cáo trong hoạt động xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của TAND cấp huyện - từ thực tiễn tỉnh Quảng Bình. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi không gian: Tỉnh Quảng Bình. Phạm vi thời gian: Từ năm 2015 đến tháng 6/ 2018. 5
5. Phương pháp nghiên cứu của luận văn 5.1. Phương pháp luận Luận văn lấy quan điểm cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật XHCN làm cơ sở phương pháp luận; đặc biệt coi trọng những quan điểm, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về cải cách tư pháp, về bảo đảm quyền con người trong hoạt động xét xử các vụ án hình sự . 5.2. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Thông qua nghiên cứu các tài liệu để nhận diện khái niệm, nội dung các quyền của bị cáo; khái niệm, nội dung, đặc điểm, vai trò bảo đảm quyền của bị cáo trong hoạt động xét xử sơ thẩm vụ án hình sự của TAND cấp huyện. Đồng thời đây cũng là phương pháp được sử dụng nghiên cứu, đánh giá thực trạng, phân tích nguyên nhân, nghiên cứu đề xuất quan điểm và giải pháp tiếp tục bảo đảm quyền của bị cáo trong hoạt động xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của TAND cấp huyện hiện nay. - Phương pháp phân tích và tổng hợp : Phương pháp này được sử dụng trong nghiên cứu khái quát những vấn đề lý luận bảo đảm quyền của bị cáo trong hoạt động xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của TAND cấp huyện; đánh giá những ưu điểm, hạn chế của thực trạng bảo đảm quyền của bị cáo trong hoạt động xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của TAND cấp huyện; lý giải các quan điểm, đề xuất các giải pháp bảo đảm quyền của bị cáo trong hoạt động xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của TAND cấp huyện trong điều kiện cải cách tư pháp, xây dựng Nhà nước pháp quyền ở Việt Nam hiện nay. - Phương pháp thống kê - so sánh Phương pháp này được sử dụng để nghiên cứu kinh nghiệm xét xử ở Tòa án nhân cấp huyện của một số tỉnh trong nước về bảo đảm quyền bị cáo trong hoạt động xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án cấp huyện, qua đó rút ra bài học và lựa chọn những giá trị phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh 6
để áp dụng đối với việc xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự ở Tòa án nhân cấp huyện của tỉnh Quảng Bình và cũng là phương pháp có ý nghĩa quan trọng trong việc triển khai nghiên cứu thực trạng bảo đảm quyền của bị cáo trong hoạt động xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của TAND cấp huyện hiện nay. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Về lý luận: kết quả nghiên cứu đề tài luận văn tạo ra nhận thức đúng đắn, đầy đủ cho Thẩm phán, HTND, KSV, luật sư trong việc bảo đảm quyền của bị cáo; từ đó giúp cho những chủ thể tiến hành tố tụng này hiểu và vận dụng đúng đắn, thực hiện đầy đủ trách nhiệm của mình trong hoạt động xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của TAND cấp huyện hiện nay. Về thực tiễn: Kết quả nghiên cứu đề tài luận văn có thể cung cấp tài liệu tham khảo có giá trị đối với các nhà hoạch địch chính sách, xây dựng và thực hiện pháp luật bảo đảm quyền của bị cáo trong hoạt động xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của TAND cấp huyện. Kết quả nghiên cứu của luận văn sẽ là nguồn tài liệu tham khảo để biên soạn giáo trình và giảng dạy cho các cơ sở đào tạo luật, là tài liệu tham khảo cho các học viên sau đại học chuyên ngành lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục. Nội dung chính của luận văn bao gồm 3 chương cụ thể như sau: Chương 1: Cơ sở lý luận về bảo đảm quyền bị cáo trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án nhân dân cấp huyện Chương 2: Thực trạng bảo đảm quyền bị cáo trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án nhân dân cấp huyện ở tỉnh Quảng Bình Chương 3: Phương hướng và giải pháp bảo đảm quyền bị cáo trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án nhân dân cấp huyện ở tỉnh Quảng Bình 7
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ BẢO ĐẢM QUYỀN CỦA BỊ CÁO TRONG XÉT XỬ SƠ THẨM CÁC VỤ ÁN HÌNH SỰ CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN CẤP HUYỆN 1.1. QUAN NIỆM VỀ BẢO ĐẢM QUYỀN CỦA BỊ CÁO TRONG XÉT XỬ SƠ THẨM CÁC VỤ ÁN HÌNH SỰ CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN CẤP HUYỆN 1.1.1. Quyền của bị cáo trong xét xử sơ thẩm vụ án hình sự 1.1.1.1. Khái niệm Khi một người thực hiện hành vi vi phạm pháp luật được quy định trong Bộ luật Hình sự đến mức phải bị truy cứu trách nhiệm hình sự, do yêu cầu của công tác đấu tranh, phòng chống tội phạm, các cơ quan tố tụng áp dụng các biện pháp ngăn chặn và ban hành các quyết định áp dụng pháp luật để tạm giữ, tạm giam, điều tra, truy tố và xét xử. Trong mỗi giai đoạn tố tụng, người thực hiện hành vi phạm tội đó có những tư cách nhất định. Từ khi bị can bị Tòa án ra quyết định xét xử vụ án thì tư cách bị cáo của người đó xuất hiện [11, tr.44]. Như vậy có thể hiểu bị cáo là người bị tình nghi thực hiện hành vi phạm tội. Hành vi đó được quy định trong Bộ luật Hình sự, bị VKS truy tố bằng cáo trạng thông qua quyết định truy tố và bị Tòa án đưa ra xét xử.Với tư cách là cá nhân, công dân, trên cơ sở nguyên tắc suy đoán vô tội, bị cáo mới chỉ bị coi là người bị tình nghi đã thực hiện tội phạm. Do vậy bị cáo cũng có các quyền con người theo quy định trong các lĩnh vực chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa và xã hội. Nhà nước cũng như các chủ thể khác phải tôn trọng và đảm bảo thực hiện các quyền đó trên thực tế. Hiện nay có nhiều quan niệm khác nhau về quyền của bị cáo. Chẳng hạn có ý kiến cho rằng quyền của bị cáo là những bảo đảm pháp lý được ghi nhận trong pháp luật, cho phép bị cáo sử dụng các quyền đó để thực hiện các quyền khác hay chống lại sự vi phạm các quyền khác [12, tr.44]. Tuy nhiên, 8
quan niệm được nhiều học giả thừa nhận cho rằng quyền của bị cáo là sự cụ thể hóa các quyền cơ bản của con người, quyền công dân khi một người thực hiện hành vi phạm tội được quy định trong Bộ luật hình sự, đã bị VKS ra quyết định truy tố và Tòa án ra quyết định đưa vụ án hình sự ra xét xử" [12, tr.39]. Vì thế, Nhà nước, các cơ quan nhà nước, người tiến hành tố tụng và các chủ thể khác có trách nhiệm phải bảo đảm các quyền của bị cáo. Từ những phân tích trên đây, có thể hiểu: Quyền của bị cáo trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự là những giá trị, nhu cầu và lợi ích hợp pháp vốn có của bị cáo, phù hợp với chuẩn mực quốc tế và quốc gia được ghi nhận trong Hiến pháp và các văn bản quy phạm pháp luật khi tham gia vào quan hệ pháp luật TTHS trong giai đoạn xét xử. 1.1.1.2. Đặc điểm Quyền của bị cáo trong xét xử vụ án hình sự là quyền của người bị cáo buộc là phạm tội và họ được hưởng những quyền lợi chính đáng, phù hợp với địa vị của họ. Quyền của bị cáo trong xét xử vụ án hình sự có những đặc điểm sau: Thứ nhất, quyền của bị cáo trong xét xử vụ án hình sự là những quyền cơ bản của con người cho dù người bị xét xử có bị tước hoặc hạn chế một số quyền tự do. Quyền là cái mà pháp luật, xã hội, phong tục hay lẽ phải cho phép hưởng thụ, vận dụng, thi hành... Trong trường hợp bị tước đoạt hoặc khi thiếu được yêu cầu để có, có thể đòi hỏi để giành lại. Quyền của bị cáo trong xét xử vụ án hình sự là một bộ phận cấu thành của quyền con người. Quyền con người xuất phát từ chính phẩm giá của mỗi con người, không phân biệt giới tính, dân tộc, màu da, ngôn ngữ hay bất kỳ địa vị nào. Người bị cáo buộc phạm tội trong giai đoạn xét xử cũng có những phẩm chất và giá trị con người. Không phải vì bị cáo buộc phạm tội mà các giá trị con người của họ bị mất hết và không còn là con người. Vì vậy, bị cáo cũng phải có các quyền con 9
người cơ bản - những quyền mà tạo hóa ban cho và không ai có thể tước đoạt. Điều đó có nghĩa rằng, người bị cáo buộc phạm tội trong giai đoạn xét xử cũng được hưởng các quyền con người cơ bản trên cương vị bình đẳng như bất cứ cá nhân nào khác. Bên cạnh đó, họ còn được hưởng những quyền đặc thù, mà bản chất là những ưu tiên hoặc cơ chế bảo vệ đặc biệt dành cho nhóm người này dựa trên những đặc điểm, tính chất và hoàn cảnh của họ. Đó là các quyền như quyền không bị tra tấn, quyền được đối xử nhân đạo, quyền được thông tin về lý do bắt giữ và các quyền được có khi bị bắt giữ, các quyền thuộc nhóm quyền xét xử công bằng, quyền của nhóm người dưới 18 tuổi. Thứ hai, quyền của bị cáo trong xét xử vụ án hình sự được pháp luật thừa nhận và bảo vệ. Pháp luật là công cụ hữu hiệu của Nhà nước trong việc thực hiện, bảo vệ quyền con người nói chung, quyền của bị cáo trong xét xử sơ thẩm vụ án hình sự nói riêng. Thông qua pháp luật, nghĩa vụ tôn trọng và thực thi các quyền trở thành những quy tắc cư xử chung, có hiệu lực bắt buộc và thống nhất cho tất cả mọi chủ thể trong xã hội. Vai trò của pháp luật đối với việc thúc đẩy và bảo vệ các quyền của bị cáo thể hiện rõ ở hai khía cạnh là chính thức hóa và pháp lý hóa giá trị xã hội của các quyền tự nhiên. Thậm chí ngay cả khi được thừa nhận, các quyền tự nhiên của bị cáo cũng không được mặc định áp dụng, mà chỉ khi được pháp luật thừa nhận và bảo vệ thì những quyền của bị cáo mới mang đầy đủ giá trị hiện thực. Cụ thể: - Về nội dung: Khi tham gia vào quan hệ pháp luật TTHS, pháp luật ghi nhận các quyền của bị cáo như quyền được nhận quyết định đưa vụ án ra xét xử, quyết định áp dụng, thay đổi hoặc hủy bỏ các biện pháp ngăn chặn, quyết định đình chỉ vụ án, bản án, quyết định của Tòa án, các quyết định tố tụng khác theo quy định của pháp luật; quyền tham gia phiên tòa; quyền được giải thích về quyền và nghĩa vụ; quyền đề nghị thay đổi người tiến hành tố tụng, người 10