Luận văn Thạc sĩ Luật học: Đấu tranh phòng ngừa tội phạm trong lĩnh vực ngân hàng

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:122

Thêm vào BST

Báo xấu

23
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu nhằm 2 mục tiêu: Hệ thống hóa được lý luận về khái niệm tội phạm, nội dung, cơ sở pháp lý phải chịu trách nhiệm tương ứng với hành vi, các biện pháp phòng chống tội phạm trong hoạt động ngân hàng; phân tích, đánh giá thực trạng tội phạm ngân hàng qua các năm để thấy rõ những thiệt hại thực tế do các vi phạm này gây nên.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Đấu tranh phòng ngừa tội phạm trong lĩnh vực ngân hàng

§¹i häc quèc gia Hµ néi Khoa LuËt ---------------- TrÇn ThÞ H»ng Phßng chèng téi ph¹m trong Ho¹t ®éng ng©n hµng Chuyªn ngµnh: luËt h×nh sù M· sè 60 38 40 LuËn v¨n th¹c sü luËt häc Ng-êi h-íng dÉn: PGS.TSKH. Lª C¶m Hµ Néi - 2006
Môc lôc Trang 1 Lêi nãi ®Çu Ch-¬ng 1: Mét sè vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ téi ph¹m trong ho¹t ®éng ng©n hµng. 4 1.1- Téi ph¹m trong ho¹t ®éng ng©n hµng 4 1.2- Chñ thÓ cña téi ph¹m trong ho¹t ®éng ng©n hµng 12 1.3- C¸c nh©n tè t¸c ®éng ®Õn vÊn ®Ò téi ph¹m trong ng©n hµng 23 1.3.1-C¸c nh©n tè chñ quan: 23 1.3.2- C¸c nh©n tè kh¸ch quan. 24 1.3.2.1- HÖ qu¶ cña tr×nh ®é qu¶n lý l¹c hËu, ph¸p luËt ch-a hoµn thiÖn 24 1.3.2.2- Qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¬ chÕ, tån t¹i vµ ®an xen gi÷a c¸i míi vµ c¸i cò. 24 1.3.2.3- ¶nh h-ëng mÆt tr¸i cña c¬ chÕ thÞ tr-êng. 24 1.3.2.4- ¶nh h-ëng cña tËp qu¸n v¨n ho¸. 25 1.4- Mét sè v¨n b¶n vÒ phßng chèng téi ph¹m trong ho¹t ®éng ng©n hµng 25 Ch-¬ng 2:Thùc tr¹ng t×nh h×nh téi ph¹m trong ho¹t ®éng ng©n hµng tõ n¨m 2000-2006 29 2.1-T×nh h×nh téi ph¹m ng©n hµng qua c¸c n ¨m 29 2.1.1- Sù h×nh thµnh hÖ thèng ng©n hµng ë ViÖt Nam 29 2.1.2-Kh¸i qu¸t t×nh h×nh téi ph¹m trong ho¹t ®éng ng©n hµng 30 2.2- Thùc tr¹ng vÒ c¸c sai ph¹m trong ho¹t ®éng ng©n hµng 32 2.2.1- Téi vi ph¹m quy ®Þnh vÒ cho vay trong ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc tÝn dông 41 2.2.1.1- Cho vay kh«ng cã ®¶m b¶o, tr¸i quy ®Þnh cña ph¸p luËt 42 2.2.1.2- Cho vay v-ît giíi h¹n quy ®Þnh 46 2.2.1.3- Kh«ng kiÓm so¸t chÆt chÏ tr-íc, trong vµ sau khi cho vay 47 2.2.1.4- Kh«ng chuyÓn nî qu¸ h¹n kÞp thêi, gia h¹n nî, gi·n nî sai quy ®Þnh 47 2.2.1.5- ChiÕm dông vèn tÝn dông cña ng©n hµng, tù ®Æt møc thu phÝ vµ lÖ phÝ 47 2.2.1.6- VÒ b¶o l·nh 48 2.3-C¸c sai ph¹m kh¸c 48 2.3.1- Thu chi tµi chÝnh 48 2.3.2-VÒ kinh doanh ngo¹i tÖ vµ qu¶n lý ngo¹i hèi 49 2.3.3-VÒ an toµn kho quü 51 2.3.4-Sö dông c«ng nghÖ cao 51 2.4- TÝnh chÊt cña c¸c sai ph¹m trong ho¹t ®éng ng©n hµng 52 2.5- Nh÷ng kÕt qu¶ ®· ®¹t ®-îc 54 2.5.1- T×nh h×nh xö lý vi ph¹m: 54 2.5.2- Nh÷ng tån t¹i 56 2.6- Nguyªn nh©n chñ yÕu 59 2.6.1- Nguyªn nh©n kh¸ch quan 59 2.6.1.1- Do c¬ chÕ . quy tr×nh, quy ®Þnh nghiÖp vô 59 2.6.1.2- VÒ qu¶n trÞ, ®iÒu hµnh 60 2.6.2- Nguyªn nh©n chñ quan 62 2.6.2.1- VÒ n¨ng lùc, phÈm chÊt c¸n bé 62 2.6.2.2- VÒ kiÓm tra, kiÓm so¸t néi bé 63 2.6.3- §èi chiÕu c¸c sai ph¹m trong ho¹t ®éng ng©n hµng víi c¸c quy ®Þnh cña Bé LuËt h×nh sù 65 hiÖn hµnh Ch-¬ng 3: Mét sè gi¶i ph¸p vµ kiÕn nghÞ phßng chèng téi ph¹m trong lÜnh vùc 67 ng©n hµng 3.1- C¸c nguyªn t¾c trong ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m 67 3.2- Nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m phßng chèng téi ph¹m ng©n hµng 67
3.2.1- Phßng, chèng téi ph¹m tõ chÝnh néi bé ng©n hµng: 68 3.2.1.1- C«ng t¸c c¸n bé: 68 3.2.1.2- C¬ chÕ tiÒn l-¬ng 71 3.2.1.3-ViÖc thùc hiÖn quy tr×nh nghiÖp vô. 72 3.2.1.4- KiÓm so¸t néi bé ng©n hµng. 77 3.3- Mét sè kiÕn nghÞ cô thÓ nh»m hoµn thiÖn c«ng t¸c phßng, chèng téi ph¹m trong lÜnh vùc ng©n 77 hµng. 3.3.1- KiÕn nghÞ hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý nhµ n-íc, qu¶n lý x· héi, qu¶n lý kinh tÕ. 78 3.3.2- KiÕn nghÞ hoµn thiÖn c¬ cÊu l¹i hÖ thèng ng©n hµng. 79 3.3.3- KiÕn nghÞ hoµn thiÖn môi tr-êng ph¸p lý ®Ó phßng, chèng téi ph¹m trong lÜnh vùc ng©n 80 hµng. 3.3.4-§Þnh h-íng viÖc gi¸m s¸t cña ho¹t ®éng Thanh tra trªn lÜnh vùc ng©n hµng trong thêi gian 83 tíi. 3.3.5- KiÕn nghÞ hoµn thiÖn viÖc ®æi míi thanh tra ng©n hµng trong lÜnh vùc ng©n hµng theo h-íng 84 héi nhËp kinh tÕ. 3.3.6- Hîp t¸c quèc tÕ trªn lÜnh vùc phßng chèng téi ph¹m trong ho¹t ®éng ng©n hµng: 85 87 KÕt luËn 5
Danh môc b¶ng biÓu B¶ng 1: Thèng kª sè vô thanh tra trùc tiÕp t¹i c¬ së cña Thanh tra Ng©n hµng Nhµ n-íc qua c¸c n¨m 2000-2006 B¶ng 2: Sè liÖu b¸o c¸o cña thanh tra ng©n hµng Nhµ n-íc n¨m 2000 B¶ng 3: Sè liÖu b¸o c¸o cña thanh tra ng©n hµng Nhµ n-íc n¨m 2001 B¶ng 4: Sè liÖu b¸o c¸o cña thanh tra ng©n hµng Nhµ n-íc n¨m 2002 B¶ng 5: Sè liÖu b¸o c¸o cña thanh tra ng©n hµng Nhµ n-íc n¨m 2003 B¶ng 6: Sè liÖu b¸o c¸o cña thanh tra ng©n hµng Nhµ n-íc n¨m 2004 B¶ng 7: Sè liÖu b¸o c¸o cña thanh tra ng©n hµng Nhµ n-íc n¨m 2005 B¶ng 8: Sè liÖu b¸o c¸o cña thanh tra ng©n hµng Nhµ n-íc n¨m 2006
Danh môc C¸c tõ viÕt t¾t 1- BLHS: Bé luËt h×nh sù 2- CTTP: CÊu thµnh téi ph¹m 3- DN: doanh nghiÖp 4- §H KTQD: §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n 5- NHTM: Ng©n hµng th-¬ng m¹i 6- NHLD &NHNN: Ng©n hµng liªn doanh vµ ng©n hµng n-íc ngoµi 7- NHNNo: Ng©n hµng N«ng nghiÖp 8- NHCT: Ng©n hµng C«ng th-¬ng 9- QTDND: Quü tÝn dông nh©n d©n 10- USD: ®« la Mü 11- TCTD: Tæ chøc tÝn dông 12- TCTDQD: Tæ chøc tÝn dông quèc doanh 13- TCTDCP: Tæ chøc tÝn dông cæ phÇn 14- TS§B: Tµi s¶n ®¶m b¶o 15- VP§D n-íc ngoµi: V¨n phßng ®¹i diÖn n-íc ngoµi 16- VCB: Ng©n hµng Ngo¹i th-¬ng 17- VN§: ViÖt nam ®ång
Lêi nãi ®Çu 1.TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Ng©n hµng víi nh÷ng tÝnh n¨ng -u viÖt cïng c¸c s¶n phÈm, dÞch vô ®-a ®Õn cho kh¸ch hµng ®· gãp phÇn kh«ng nhá vµo c«ng cuéc ®æi míi cña ®Êt n-íc trªn lÜnh vùc tµi chÝnh. Nh-ng ng-îc l¹i còng cã nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc tíi m«i tr-êng kinh tÕ, næi bËt h¬n c¶ lµ vÊn ®Ò téi ph¹m trong ho¹t ®éng ng©n hµng. Téi ph¹m trong lÜnh vùc ng©n hµng bao giê còng ®-îc thùc hiÖn bëi nh÷ng ng-êi cã n¨ng lùc tr¸ch nhiÖm h×nh sù, ®ñ tuæi chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù theo luËt ®Þnh vµ hµnh vi ph¹m téi ®-îc thùc hiÖn mét c¸ch cè ý hay v« ý, x©m h¹i trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp tíi c¸c quy ®Þnh vÒ qu¶n lý tµi chÝnh, x©m ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ qu¶n lý trËt tù kinh tÕ x· héi, g©y ¶nh h-ëng nghiªm träng hoÆc ®e däa g©y thiÖt h¹i tíi c¸c lîi Ých ®-îc luËt h×nh sù b¶o vÖ. VÒ mÆt lý thuyÕt , vÊn ®Ò téi ph¹m trong lÜnh vùc ng©n hµng rÊt khã cã kh¶ n¨ng ph¸t sinh v× viÖc chi tiÒn ra hay thu tiÒn vµo ®Òu ph¶i tu©n thñ mét hÖ thèng sæ s¸ch kÕ to¸n cïng c¸c quy ®Þnh vÒ tÝn dông hÕt søc chÆt chÏ. Nh-ng trªn thùc tÕ, c¸c vô viÖc liªn quan ®Õn téi ph¹m trong lÜnh vùc ng©n hµng ®Òu lµ c¸c vô viÖc lín víi sè tiÒn thÊt tho¸t hµng ngh×n tØ ®ång vµ ®· cã kh«ng Ýt tr-êng hîp c¸c c¸n bé ng©n hµng bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vÒ téi x©m ph¹m trËt tù qu¶n lý kinh tÕ, tham « tµi s¶n cña Nhµ n-íc, cña nh©n d©n, c¸c téi ph¹m vÒ tham nhòng, c¸c téi ph¹m vÒ chøc vô. §iÒu nµy ®ång nghÜa víi viÖc vÊn ®Ò téi ph¹m trong ng©n hµng ngµy cµng trë nªn phøc t¹p, ®a d¹ng vµ nghiªm träng. Lµ mét sinh viªn theo häc luËt- chuyªn ngµnh t- ph¸p h×nh sù vµ ®ang c«ng t¸c t¹i ng©n hµng t«i lu«n muèn nghiªn cøu mét c¸ch cã hÖ thèng vÒ c¸c lo¹i téi ph¹m trong ho¹t ®éng ng©n hµng, ®Ó trªn c¬ së ®ã ®-a ra ®-îc c¬ chÕ phßng ngõa vµ cã c¸c biÖn ph¸p ng¨n chÆn nh÷ng lo¹i h×nh téi ph¹m nµy ®Ó ho¹t ®éng ng©n hµng ngµy cµng ph¸t triÓn toµn diÖn, an toµn, hiÖu qu¶ gãp phÇn ®Èy nhanh tiÕn tr×nh héi nhËp cña ViÖt Nam víi thÕ giíi. ChÝnh v× vËy, t«i lùa chän ®Ò tµi “Phßng chèng téi ph¹m trong ho¹t ®éng ng©n hµng” lµm luËn v¨n tèt nghiÖp cao häc LuËt. 2. Môc ®Ých nghiªn cøu - HÖ thèng hãa ®-îc lý luËn vÒ kh¸i niÖm téi ph¹m, néi dung, c¬ së ph¸p lý ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm t-¬ng øng víi hµnh vi, c¸c biÖn ph¸p phßng chèng téi ph¹m trong ho¹t ®éng ng©n hµng. - Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng téi ph¹m ng©n hµng qua c¸c n¨m ®Ó thÊy râ nh÷ng thiÖt h¹i thùc tÕ do c¸c vi ph¹m nµy g©y nªn. 3. §èi t-îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu a. §èi t-îng nghiªn cøu lµ vÊn ®Ò téi ph¹m ph¸t sinh tõ c¸c nghiÖp vô trong ho¹t ®éng ng©n hµng. b. Ph¹m vi nghiªn cøu lµ t×nh h×nh ph¹m téi trong ho¹t ®éng ng©n hµng tõ n¨m 2000-2006 qua B¸o c¸o cña Thanh tra Ng©n hµng Nhµ n-íc. 4. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu LuËn v¨n ®-îc nghiªn cøu dùa trªn ph-¬ng ph¸p thèng kª, ph©n tÝch, so s¸nh vµ tæng hîp. Dùa trªn c¸c ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu nµy mµ c¸c vÊn ®Ò nªu ra ®-îc xem xÐt trªn nhiÒu b×nh diÖn kh¸c nhau ®Ó t×m ra nh÷ng gi¶i ph¸p phï hîp cho ho¹t ®éng cña c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i ViÖt Nam trong giai ®o¹n míi. 5. Nh÷ng ®ãng gãp khoa häc cña luËn v¨n: VÒ ph-¬ng diÖn lý luËn: luËn v¨n ®· gãp phÇn lµm s¸ng tá lý luËn chung vÒ téi ph¹m trong ho¹t ®éng ng©n hµng víi c¸c téi ph¹m kinh tÕ kh¸c. Lµm râ ®-îc kh¸i niÖm, c¸c h×nh thøc vµ c¬ chÕ ®iÒu tiÕt cña ph¸p luËt ®èi víi vÊn ®Ò téi ph¹m trong ho¹t ®éng ng©n hµng. VÒ ph-¬ng diÖn thùc tiÔn: luËn v¨n cã mét sè ®¸nh gi¸ kh¸ch quan vµ khoa häc vÒ thùc tr¹ng c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt ®èi víi vÊn ®Ò ph¹m téi trong ho¹t ®éng ng©n hµng, ®ång thêi ®ãng gãp ®-îc mét sè ý kiÕn cô thÓ nh»m hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt vÒ téi ph¹m trong ho¹t ®éng ng©n hµng. 6. KÕt cÊu cña luËn v¨n Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, danh môc tµi liÖu tham kh¶o luËn v¨n gåm 3 ch-¬ng: Ch-¬ng 1: Mét sè vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ téi ph¹m trong ho¹t ®éng ng©n hµng Ch-¬ng 2: Thùc tr¹ng t×nh h×nh téi ph¹m trong lÜnh vùc ng©n hµng Ch-¬ng 3: Mét sè kiÕn nghÞ & gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ cña viÖc ®Êu tranh phßng chèng c¸c téi ph¹m trong ho¹t ®éng ng©n hµng. 6
Ch-¬ng 1 MéT Sè VÊN §Ò Lý LUËN CHUNG VÒ TéI PH¹M TRONG HO¹T §éNG NG¢N HµNG 1.1- TéI PH¹M TRONG HO¹T §éNG NG¢N HµNG “Ba ph¸t minh vÜ ®¹i nhÊt cña lÞch sö loµi ngêi lµ löa, b¸nh xe vµ ng©n hµng”. Will Roger” 1.1.1- Lý luËn chung vÒ téi ph¹m Nhµ ng©n hµng theo quan ®iÓm cña M¸c “Theo nghÜa chung, nghÒ chñ ng©n hµng theo quan ®iÓm ®ã lµ tËp trung vµo trong tay m×nh nh÷ng khèi l-îng quan träng cña t- b¶n- tiÒn tÖ giµnh ®Ó cho vay, ®Õn møc r»ng ®ã lµ nh÷ng chñ ng©n hµng ®¸ng lÏ lµ ng-êi cho vay c¸ biÖt th× ®èi ®Çu víi t- c¸ch lµ nh÷ng ®¹i diÖn cho tÊt c¶ nh÷ng ngêi cho vay tiÒn”1. Nh- vËy, theo quan ®iÓm hiÖn ®¹i vµ theo quan ®iÓm cña M¸c th× ng©n hµng vµ c¸c nhµ qu¶n lý ng©n hµng lµ nh÷ng ng-êi n¾m trong tay søc m¹nh cña t- b¶n- tiÒn tÖ, nãi c¸ch kh¸c nguån vèn n»m trong tay ng©n hµng quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña mét quèc gia, v× kh«ng mét tæ chøc tµi chÝnh nµo cã søc m¹nh lu©n chuyÓn vèn tiÒn tÖ nhanh vµ khèi l-îng lín nh- ng©n hµng, do ®ã ¶nh h-ëng cña ho¹t ®éng ng©n hµng tíi x· héi lµ v« cïng to lín. V× ë bÊt cø nÒn kinh tÕ nµo th× vai trß cña tiÒn vèn còng hÕt søc quan träng, nÕu ®-îc cÊp vèn kÞp thêi th× c¸c doanh nghiÖp vµ c¸ nh©n cã thÓ chíp ®-îc thêi c¬ kinh doanh, t¹o ®-îc thu nhËp cho b¶n th©n vµ t¹o ®µ ph¸t triÓn cho nÒn kinh tÕ vµ ng-îc l¹i sÏ k×m h·m sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, lµm t¨ng tØ lÖ thÊt nghiÖp, ®ãi nghÌo vµ c¸c tÖ n¹n x· héi kh¸c. 1 C¸c M¸c- T- b¶n, b¶n phæ th«ng do Giuliªn Boocs¸t biªn so¹n, NXB KHXH, Hµ Néi 1973, tr 642 4
Song còng gièng nh- bÊt kú ho¹t ®éng kinh tÕ nµo, ho¹t ®éng ng©n hµng n»m trong tay nh÷ng con ng-êi cô thÓ, mµ gi÷a con ng-êi víi con ng-êi, víi c¸c tæ chøc lu«n cã mèi quan hÖ víi nhau vµ rµng buéc nhau. Theo quan ®iÓm cña kinh tÕ häc cæ ®iÓn mµ ®¹i diÖn lµ Adam Smith th× “Loµi ngêi lµ mét liªn minh trao ®æi. Thiªn h-íng trao ®æi lµ ®Æc tÝnh vèn cã cña con ng-êi. Nã tån t¹i vÜnh viÔn, còng nh- loµi ng-êi tån t¹i vÜnh viÔn. Trong khi trao ®æi s¶n phÈm vµ lao ®éng cho nhau, phôc vô lÉn nhau, th× con ng-êi bÞ chi phèi bëi lîi Ých c¸ nh©n. Mçi ng-êi chØ biÕt t- lîi vµ chØ thÊy t- lîi lµm theo t- lîi”2. Nh- vËy, viÖc mang l¹i lîi Ých cho b¶n th©n lu«n lµ môc ®Ých vµ lµ ®éng c¬ thóc ®Èy con ng-êi tham gia vµo c¸c giao dÞch, nhÊt lµ trong kinh doanh, nÕu kh«ng v× h-íng tíi môc tiªu lîi nhuËn ®Ó cuéc sèng cña b¶n th©n ®-îc ®Çy ®ñ h¬n th× kh«ng bao giê x· héi cã thÓ ph¸t triÓn, nÕu kh«ng cã lîi th× sÏ ch¼ng bao giê con ng-êi bá thêi gian, c«ng søc ®Çu t- trÝ tuÖ ®Ó t×m kiÕm c¬ héi kinh doanh, ph¸t minh, s¸ng chÕ ®-a ra thÞ tr-êng nh÷ng s¶n phÈm dÞch vô míi, tháa m·n tèi ®a nhu cÇu cña con ng-êi. VÒ ph-¬ng diÖn nµy th× viÖc h-íng tíi lîi Ých vµ lµm theo lîi Ých ®-îc hiÓu theo nghÜa tÝch cùc. H¬n thÕ n÷a, tr-íc xu thÕ héi nhËp, bïng næ t¨ng tr-ëng kinh tÕ th× ®· vµ ®ang xuÊt hiÖn mét xu h-íng trong c«ng viÖc kinh doanh “®îc lµm nh÷ng g× mµ ph¸p luËt kh«ng cÊm”, t«n chØ nµy hoµn toµn kh«ng cã g× sai v× ph¸p luËt bao giê còng xÐt xö vµ ®Þnh téi danh trªn c¬ së c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt, nÕu hµnh vi ®ã kh«ng quy ®Þnh trong Bé luËt h×nh sù th× ng-êi thùc hiÖn hµnh vi ®ã kh«ng hÒ cã téi, trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng viÖc n¨ng ®éng, s¸ng t¹o lu«n lµ tiÒn ®Ò ®Ó thµnh c«ng. §iÒu nµy hoµn toµn phï hîp víi nhËn ®Þnh cña chñ nghÜa M¸c Lªnin vÒ tÝnh tÊt yÕu, tÝnh quy ®Þnh tr-íc xö sù cña con ng-êi nh-ng kh«ng phñ nhËn tÝnh tù do. Mçi c¸ nh©n con ng-êi trong ho¹t ®éng, trong kinh doanh dï bÞ quy ®Þnh bëi tÝnh tÊt yÕu nh-ng viÖc ng-êi ®ã quyÕt ®Þnh hµnh ®éng theo h-íng nµo l¹i lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh nhËn thøc vµ 2 C¸c häc thuyÕt kinh tÕ. LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn, §H KTQD, NXB Thèng kª, Hµ Néi 1995, tr43 5
vËn dông c¸c quy luËt kh¸ch quan ®Ó ®¸p øng ®-îc c¸c nhu cÇu tèi thiÓu cña b¶n th©n vµ c¸c lîi Ých mµ m×nh mong muèn, v× vËy trong cïng mét t×nh huèng t¹i cïng mét hoµn c¶nh th× vÉn cã nhiÒu c¸ch lùa chän hµnh ®éng kh¸c nhau hoÆc lµ xö sù kh«ng tr¸i ph¸p luËt hoÆc xö sù tr¸i ph¸p luËt. ChÝnh ®iÒu nµy ®· t¹o nªn ranh giíi gi÷a ng-êi ph¹m téi vµ v« téi. Con ng-êi víi kh¶ n¨ng nhËn biÕt ë tr×nh ®é t- duy cao ®· gãp phÇn c¶i t¹o thÕ giíi trªn c¬ së æn ®Þnh, bÒn v÷ng vµ ph¸t triÓn ®· ®Ò ra c¸c quy t¾c xö sù cã tÝnh chÊt b¾t buéc chung nh- tÝnh ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm ®èi víi hµnh vi. Mçi con ng-êi lµ mét c¸ thÓ ®éc lËp, hoµn toµn ®-îc tù chñ trong suy nghÜ, trong viÖc lµm b»ng hµnh ®éng hoÆc kh«ng hµnh ®éng, ®-îc h-ëng c¸c lîi Ých tõ chÝnh ho¹t ®éng ®ã ®em l¹i, ®ång thêi kh«ng tr¸nh khái tr¸ch nhiÖm ®èi thiÖt h¹i do hµnh vi ®ã g©y ra. Trong kinh doanh, nhÊt lµ trong lÜnh vùc ho¹t ®éng ng©n hµng tr-íc khi hµnh ®éng hay ®Æt bót ký vµo bÊt kú chøng tõ nµo th× nh÷ng ng-êi cã tr¸ch nhiÖm lu«n cã ý thøc vµ sù cÈn träng cÇn thiÕt ®èi víi ch÷ ký cña m×nh v× ch÷ ký ®ã g¾n liÒn víi quyÒn lîi vµ tr¸ch nhiÖm ®èi víi tµi s¶n do m×nh qu¶n lý, v× vËy ph¶i lu«n “cã sù ®èi chiÕu ®éng c¬ cña m×nh víi toµn bé tÝnh chÊt phøc t¹p cña hµnh vi, dù tÝnh hËu qu¶ cña nh÷ng hµnh ®éng ®ã vµ trong khi ®ã vÉn tu©n theo nh÷ng tiªu chuÈn hµnh vi x· héi, th«ng qua kinh nghiÖm cña b¶n th©n” 3. Nh-ng thùc tÕ víi mu«n h×nh mu«n vÎ ®· chøng minh r»ng, kh«ng ph¶i tÊt c¶ mäi ng-êi ®Òu thùc hiÖn ®óng quyÒn vµ nghÜa vô mµ x· héi vµ luËt ph¸p yªu cÇu. Bao giê còng cã hai xö sù tr¸i ng-îc nhau, cã ng-êi xö sù ®óng ph¸p luËt, nh-ng còng cã ng-êi ®· v× lîi Ých tr-íc m¾t ®· lùa chän xö sù ®i ng-îc l¹i víi lîi Ých cña x· héi vµ l-¬ng t©m nghÒ nghiÖp vµ viÖc nh÷ng ng-êi thùc hiÖn hµnh vi ®ã ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm lµ ®iÒu kh«ng tr¸nh khái. Nhµ n-íc vµ x· héi ®¶m b¶o cho mäi c«ng d©n ®-îc h-ëng c¸c quyÒn vµ lîi Ých nh- nhau. Trong kh¶ n¨ng cña m×nh Nhµ n-íc ®· lu«n t¹o ®iÒu kiÖn 3 C«valièp. T©m lý häc c¸ nh©n. NXB Gi¸ dôc. Hµ Néi, 1997, tr50 6
®Ó mäi c¸ nh©n tæ chøc ®-îc tù do thÓ hiÖn n¨ng lùc kinh doanh, n¨ng lùc s¸ng t¹o th× Nhµ n-íc còng buéc mäi c¸ nh©n, tæ chøc khi thÓ hiÖn kh¶ n¨ng kinh doanh ®Òu ph¶i cã nghÜa vô tu©n thñ c¸c thiÕt chÕ mµ Nhµ n-íc quy ®Þnh, nÕu vi ph¹m vµ lµm tr¸i c¸c quy ®Þnh th× ph¶i bÞ lªn ¸n ®ång thêi ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ hµnh vi vi ph¹m ®ã. Nhµ n-íc khuyÕn khÝch viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ, coi träng lîi Ých cña c¸ nh©n tæ chøc nh-ng ph¶i trong khu«n khæ ph¸p luËt, tù do c¹nh tranh vµ më cöa thÞ tr-êng kh«ng cã nghÜa lµ muèn lµm g× th× lµm, lµm thÕ nµo còng ®-îc kh«ng tu©n thñ bÊt kú mét quy luËt nµo. Tù do kinh doanh hay tù do thùc hiÖn c¸c giao dÞch cña b¶n th©n lu«n ph¶i trªn c¬ së nhËn thøc ®-îc tÝnh tÊt yÕu, nhËn thøc ®-îc c¸c quy luËt kh¸ch quan. X· héi cã c¸c quy luËt cña x· héi, trong ho¹t ®éng kinh tÕ còng vËy, mäi c¬ héi hay thµnh c«ng sÏ chØ ®Õn khi nã ®-îc vËn hµnh tu©n thñ c¸c quy luËt kinh tÕ mµ thÞ tr-êng ®· ®Ò ra. Thªm vµo ®ã ®Ó cã ®-îc sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ æn ®Þnh th× lu«n cÇn cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n-íc ë tÇm vÜ m«, v× vËy kh«ng cã tr-êng hîp ngo¹i lÖ nµo, kh«ng cã sù -u tiªn nµo ®èi víi c¸c hµnh vi ®i ng-îc l¹i lîi Ých cña sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ vµ sù æn ®Þnh x· héi. Mäi kh¶ n¨ng kinh doanh, còng nh- n¨ng lùc cña mçi c¸ nh©n chØ cã thÓ ph¸t huy tèi ®a trong mét m«i tr-êng ph¸p lý, m«i tr-êng x· héi æn ®Þnh. §Ó b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña mäi c¸ nh©n tæ chøc, Nhµ n-íc ®· quy ®Þnh nh÷ng hµnh vi bÊt hîp ph¸p, ®-îc luËt h×nh sù ghi d-íi tªn gäi chung lµ téi ph¹m. Téi ph¹m lµ hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi cao h¬n c¸c hµnh vi vi ph¹m kh¸c, viÖc ghi nhËn c¸c hµnh vi nµy ngoµi luËt h×nh sù ®· kh«ng thÓ hiÖn ®-îc tÝnh r¨n ®e, phßng ngõa cã hiÖu qu¶ buéc nhµ lµm luËt ph¶i ghi nhËn trong Bé luËt h×nh sù víi h×nh thøc chÕ tµi vµ tÝnh chÞu tr¸ch nhiÖm cao h¬n, mang tÝnh trõng ph¹t râ nÐt, t¨ng c-êng biÖn ph¸p r¨n ®e ®Ó mäi c¸ nh©n buéc ph¶i c©n nh¾c kü cµng tr-íc khi cã hµnh vi vi ph¹m c¸c ®iÒu luËt ®-îc quy ®Þnh. Mét ng-êi bÞ coi lµ téi ph¹m khi vµ chØ khi tho¶ m·n bèn yÕu tè CTTP sau: 7
VÒ kh¸ch thÓ cña téi ph¹m: ®ã ph¶i lµ hµnh vi xö sù x©m h¹i tíi c¸c quan hÖ x· héi ®-îc luËt h×nh sù b¶o vÖ. Do vËy, khi ®Ò cËp ®Õn téi ph¹m th× tr-íc tiªn cÇn ph¶i x¸c ®Þnh hµnh vi xö sù tr¸i ph¸p luËt ®ã cã ph¶i lµ kh¸ch thÓ cña téi ph¹m hay kh«ng. MÆt kh¸ch quan cña téi ph¹m: lµ nh÷ng biÓu hiÖn bªn ngoµi cña téi ph¹m, bao gåm hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi, hËu qu¶ nguy hiÓm cho x· héi, mèi quan hÖ nh©n qu¶ gi÷a hµnh vi vµ hËu qu¶, c«ng cô, ph-¬ng tiÖn vµ hoµn c¶nh ph¹m téi. . . . Th«ng qua biÓu hiÖn bªn ngoµi cña mÆt kh¸ch quan cña téi ph¹m cã thÓ ®¸nh gi¸ ®-îc tÝnh chÊt, møc ®é nguy hiÓm cña téi ph¹m ®ã. Chñ thÓ cña téi ph¹m: lµ ng-êi thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi, cã n¨ng lùc tr¸ch n hiÖm h×nh sù vµ ®¹t ®é tuæi nhÊt ®Þnh mµ ph¸p luËt h×nh sù quy ®Þnh. Cuèi cïng, mÆt chñ quan cña téi ph¹m: ®©y lµ mét ph¹m trï thuéc ý thøc cña ng-êi ph¹m téi, lµ mÆt bªn trong cña téi ph¹m, nã g¾n liÒn víi mÆt kh¸ch quan cña téi ph¹m, t¹o thµnh mét thÓ thèng nhÊt. Tuy nhiªn ý thøc cña con ng-êi vÉn lµ c¸i chñ yÕu, c¸i quyÕt ®Þnh hµnh vi cña c¸ nh©n. Ho¹t ®éng t©m lý cña con ng-êi lu«n g¾n víi nh÷ng biÓu hiÖn bªn ngoµi nh- hµnh vi, hËu qu¶, mèi quan hÖ gi÷a hµnh vi vµ hËu qu¶ cña téi ph¹m. Ho¹t ®éng ph¹m téi lµ mét d¹ng ho¹t ®éng ®Æc biÖt cña con ng-êi nh-ng còng kh«ng thÓ kh¸c ®-îc nh÷ng quy luËt chung vµ ®-îc biÓu hiÖn ra bªn ngoµi d-íi h×nh thøc lçi cè ý hoÆc v« ý. 1.1.2- Téi ph¹m trong ho¹t ®éng ng©n hµng Téi ph¹m kinh tÕ nãi chung vµ téi ph¹m ng©n hµng nãi riªng ®Òu cã nÐt t-¬ng ®ång ®ã lµ ®Òu tháa m·n ®Çy ®ñ bèn yÕu tè cña CTTP, x©m ph¹m hoÆc ®e däa g©y thiÖt h¹i tíi c¸c lîi Ých ®-îc luËt h×nh sù b¶o vÖ, ®Òu do nh÷ng chñ thÓ cã n¨ng lùc tr¸ch nhiÖm h×nh sù, ®Òu xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu lîi Ých cña c¸ nh©n. Hµnh vi nµy ®-îc mét sè c¸ nh©n hoÆc mét sè ng-êi cã chøc vô quyÒn h¹n thùc hiÖn. Hµng n¨m lo¹i h×nh téi ph¹m nµy ®· ¶nh h-ëng trùc tiÕp ®Õn nÒn kinh tÕ ViÖt Nam g©y thiÖt h¹i hµng tØ ®ång, chØ tÝnh riªng trªn lÜnh vùc 8
ng©n hµng vµ tæ chøc tÝn dông ®øng vÞ trÝ thø ba trong chÝn h¹ng môc®-îc xÕp h¹ng, chÞu ®øng sau lÜnh vùc ®Çu t- x©y dùng c¬ b¶n vµ qu¶n lý ®Êt ®ai4. Nh- vËy, víi t- c¸ch lµ mét phÇn quan träng trong c¸c téi ph¹m kinh tÕ, ho¹t ®éng ng©n hµng ®· cã tªn trong danh s¸ch nh÷ng lÜnh vùc cã tØ lÖ tham nhòng lín, ®ång thêi lµ ngµnh cã tØ lÖ dÉn ®Çu vÒ l·ng phÝ khi ®Çu t- vèn cho c¸c dù ¸n lín kh«ng mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ. Téi ph¹m trong lÜnh vùc tµi chÝnh ng©n hµng lu«n ®-îc sù quan t©m cña d- luËn x· héi lµ do ngµnh cã nh÷ng ®Æc thï riªng mµ kh«ng mét ngµnh kinh tÕ nµo cã thÓ cã ®-îc ®· t¹o ra tÝnh kh¸c biÖt víi c¸c téi ph¹m kinh tÕ kh¸c. Sù kh¸c biÖt ®Çu tiªn lµ hµng hãa dïng trong kinh doanh cña ng©n hµng lµ tiÒn tÖ- hµng hãa ®Æc biÖt, th«ng qua tiÒn tÖ lµ ph-¬ng tiÖn thanh to¸n mµ ng-êi ta cã thÓ mua bÊt kú mét hµng hãa nµo, ë bÊt kú n¬i nµo trªn thÕ giíi. Ngay c¶ trong c¸c nÒn kinh tÕ kh«ng sö dông tiÒn mÆt th× viÖc mua b¸n, trao ®æi hµng hãa còng chØ cã thÓ ®-îc thùc hiÖn th«ng qua viÖc chuyÓn tiÒn qua tµi kho¶n cña ng-êi mua sang ng-êi b¸n. Nh- vËy, tiÒn tÖ lµ ph-¬ng tiÖn thanh to¸n kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi mäi c¸ nh©n, mäi giao dÞch, mäi quèc gia, mäi nÒn kinh tÕ. V× vËy, viÖc kiÕm ®-îc ngµy cµng nhiÒu c¸c kho¶n tµi chÝnh lµ ®Ých h-íng tíi cña hÇu hÕt c¸c c¸ nh©n, c¸c tæ chøc vµ c¸c thiÕt chÕ nhµ n-íc nhÊt lµ khi chÝnh b¹n lµ ng-êi cã c¬ héi hµng ngµy tiÕp cËn víi kho¶n tiÒn ®ã. Mét ®Æc ®iÓm n÷a cña giao dÞch ng©n hµng lµ c¸c s¶n phÈm dÞch vô ng©n hµng kh«ng chØ cã hiÖu lùc trong ph¹m vi quèc gia mµ cßn mang tÝnh quèc tÕ réng r·i, th«ng qua c¸c nghiÖp vô thanh to¸n xuÊt nhËp khÈu gi÷a c¸c ng©n hµng, c¸c tæ chøc, c¸ nh©n kinh doanh trong vµ ngoµi n-íc ®· khiÕn cho téi ph¹m ng©n hµng mang tÝnh ®a quèc gia, tÝnh chÊt cña téi ph¹m trë nªn tinh vi, phøc t¹p vµ ®a d¹ng h¬n bÊt kú téi ph¹m nµo kh¸c. Khi tham gia c¸c giao dÞch quèc tÕ ngoµi viÖc tu©n thñ luËt ph¸p quèc gia cña n-íc ng-êi b¸n, ng-êi 4 Th¹c sÜ §inh V¨n Minh “Mét sè vÊn ®Ò vÒ tÖ n¹n tham nhòng vµ nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña LuËt Phßng chèng tham nhòng” n¨m 2005, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi-2006, tr21 9
mua, th× c¶ hai bªn ®Òu ph¶i cïng nhau tu©n thñ c¸c chuÈn mùc, c¸c th«ng lÖ quèc tÕ do Phßng Th-¬ng m¹i quèc tÕ ICC ban hµnh. Hai bªn tham gia giao dÞch th-êng c¸ch xa nhau vÒ mÆt ®Þa lý, nªn kh«ng gÆp trùc tiÕp ®Ó ®¸m ph¸n, mäi th«ng tin vµ thñ tôc ®-îc tiÕn hµnh qua fax vµ c¸c ph-¬ng tiÖn th«ng tin liªn l¹c kh¸c, chØ th«ng qua bé chøng tõ ®-îc ng©n hµng cung cÊp mµ viÖc mua b¸n cã sù ®¶m b¶o, hai bªn tin t-ëng nhau h¬n vµ viÖc thanh to¸n ®-îc tiÕn hµnh thuËn lîi, nh-ng qua viÖc cÊp bé chøng tõ ng©n hµng ®· ph¶i ®èi mÆt víi rñi ro trong thanh to¸n, nÕu ng-êi mua kh«ng chÊp nhËn hµng, kh«ng chÞu thanh to¸n do hµng kh«ng ®óng chÊt l-îng, cßn ng-êi b¸n th× xuÊt tr×nh ®Çy ®ñ bé chøng tõ ®Ó yªu cÇu thanh to¸n th× ngay c¶ khi ng-êi mua ký quü 100% ng©n hµng vÉn cã nguy c¬ bÞ mÊt uy tÝn trong thanh to¸n quèc tÕ, ®ã lµ ch-a kÓ ®Õn tr-êng hîp bÞ kh¸ch hµng lõa ®¶o nh»m thùc hiÖn hay che giÊu viÖc röa tiÒn, thùc hiÖn c¸c giao dÞch ¶o ®Ó chuyÓn tiÒn bÊt hîp ph¸p. Ngoµi ra sù kh¸c biÖt thÓ hiÖn ngay ë tÝnh nhanh chãng cña c¸c dßng chu chuyÓn tiÒn tÖ, nÕu lµ téi ph¹m kinh tÕ kh¸c th× hµnh vi trôc lîi, hay viÖc rót tiÒn ra khái c¸c giao dÞch kinh tÕ ph¶i cã thêi gian nhÊt ®Þnh, nh-ng ®èi víi ho¹t ®éng ng©n hµng chØ cÇn bÊm nót trªn m¸y tÝnh qua ®-êng truyÒn sè liÖu ®-îc th«ng suèt 24/24 vµ chØ trong tÝch t¾c sè tiÒn hµng tØ ®ång sÏ ®-îc chuyÓn tõ tµi kho¶n nµy sang tµi kho¶n kh¸c vµ trong cïng lóc cã thÓ thùc hiÖn ®-îc nhiÒu giao dÞch kh¸c nhau. Khi chñ tµi kho¶n ph¸t hiÖn ra viÖc tµi kho¶n bÞ mÊt tiÒn th× thñ ph¹m ®· cao ch¹y xa bay vµ viÖc truy t×m téi ph¹m gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n. Ho¹t ®éng cña ng©n hµng ngoµi rñi ro thanh to¸n quèc tÕ, cßn gÆp rñi ro trong c¸c thanh to¸n néi ®Þa nh- rñi ro l·i suÊt vµ rñi ro tØ gi¸ ®Æc ®iÓm riªng nµy còng lµ mét trong nh÷ng con ®-êng dÉn tíi hµnh vi ph¹m téi cña c¸c c¸ nh©n vµ mét sè ng-êi trong lÜnh vùc ng©n hµng, th«ng qua viÖc ®iÒu chØnh l·i suÊt cho vay, l·i suÊt tÝn dông theo tháa thuËn gi÷a ng©n hµng vµ c¸c c¸ nh©n, tæ chøc cïng c¸c thay ®æi vÒ tØ gi¸ ®· khiÕn mét sè ng-êi ®-îc giao träng tr¸ch nhËn thÊy r»ng viÖc ®-a tiÒn ra khái ng©n hµng vµo tói c¸ nh©n cã kh¶ 10
n¨ng trë thµnh hiÖn thùc nªn ®· b»ng mäi c¸ch cè t×nh thùc hiÖn hµnh vi lµm gi¶ chøng tõ, sæ s¸ch hoµn thiÖn ®Çy ®ñ hå s¬ ®Ó rót kho¶n chªnh lÖch. Téi ph¹m ng©n hµng ph¸t sinh tõ chÝnh nh÷ng s¶n phÈm dÞch vô ®a n¨ng mµ nã cung cÊp cho kh¸ch hµng nh- c¸c lo¹i thÎ thanh to¸n vµ c¸c c«ng nghÖ ng©n hµng. MÆc dï chØ lµ mét phÇn trong c¸c téi ph¹m kinh tÕ, nh-ng t¸c h¹i tíi nÒn kinh tÕ l¹i v« cïng trÇm träng, nhÊt lµ khi c¸c giao dÞch t¹i ViÖt Nam lµ thanh toµn chñ yÕu b»ng tiÒn mÆt, khi tiÒn ®· ra khái ng©n hµng th× viÖc kiÓm so¸t sù chu chuyÓn lµ kh«ng thÓ, ®iÒu nµy t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c giao dÞch s©n sau, gióp che giÊu c¸c kho¶n chªnh lÖch qua c¸c kho¶n vay. Song hµnh víi nã lµ t×nh tr¹ng tham «, cè ý lµm tr¸i, lõa ®¶o, nhËn hèi lé x¶y ra ë nhiÒu ng©n hµng th-¬ng m¹i quèc doanh, ng©n hµng th-¬ng m¹i cæ phÇn. Mét bé phËn l·nh ®¹o, nh©n viªn c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i bÞ tho¸i hãa, biÕn chÊt ®-îc c¸c doanh nghiÖp mãc nèi, hèi lé ®· cho vay tr¸i nguyªn t¾c, v-ît qu¸ kh¶ n¨ng thanh to¸n cña doanh nghiÖp, th«ng ®ång víi ®èi t-îng vay nhËn hå s¬ thÕ chÊp kh«ng hîp lÖ, hå s¬ gi¶ ®Ò vay tiÒn dÉn ®Õn hµng ngh×n tØ ®ång bÞ thÊt tho¸t, “hµng tr¨m c¸n bé, nh©n viªn ngµnh ng©n hµng vµ gi¸m ®èc c¸c doanh nghiÖp ph¶i vµo tï” 5. §iÓn h×nh nh- c¸c vô Lý Hãc Lû ë Sãc Tr¨ng, vô TrÇn Xu©n Hoa, vô Tamexco, vô Epco-Minh Phông ë thµnh phè Hå ChÝ Minh, vô L· ThÞ Kim Oanh- Gi¸m ®èc C«ng ty ®Çu t- tiÕp thÞ- Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n vµ hµng tr¨m vô ¸n kh¸c ®· ®-îc ®iÒu tra xö lý. Mét sè ®èi t-îng lîi dông nhiÖm vô ®-îc giao nh- qu¶n lý kho, quü ®· vay tiÒn ng©n hµng ®Ó ®¸nh b¹c, ch¬i xæ sè, sè ®Ò hoÆc cho vay víi l·i suÊt cao h¬n dÉn ®Õn thu b¹c, thua ®Ò, bÞ lõa ®¶o, mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n, kh¶ n¨ng tr¶ nî, g©y thiÖt h¹i hµng ngh×n tØ ®ång” 6 khiÕn lßng tin cña ng-êi d©n vµo c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi bÞ gi¶m sót, nÒn kinh tÕ ngµy cµng chøa ®ùng nhiÒu 5 Th¹c sÜ §inh V¨n Minh “Mét sè vÊn ®Ò vÒ tÖ n¹n tham nhòng vµ nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña LuËt Phßng chèng tham nhòng” n¨m 2005, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi-2006, tr22 6 Th¹c sÜ §inh V¨n Minh “Mét sè vÊn ®Ò vÒ tÖ n¹n tham nhòng vµ nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña LuËt Phßng chèng tham nhòng” n¨m 2005, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi-2006, tr22 11
giao dÞch bÊt hîp ph¸p vµ n»m ngoµi kh¶ n¨ng n¨ng kiÓm so¸t. ViÖc tr¶ l¹i sù minh b¹ch cho c¸c giao dÞch tµi chÝnh ng©n hµng vµ sù æn ®Þnh cïng kh¶ n¨ng t¨ng tr-ëng kinh tÕ lµ nhiÖm vô cÊp b¸ch kh«ng chØ ®èi víi mçi ng©n hµng, mµ ®· trë thµnh nhiÖm vô cña toµn §¶ng toµn d©n, huy ®éng mäi nguån lùc tham gia c«ng t¸c ph¸t hiÖn vµ phßng chèng téi ph¹m nãi chung vµ téi ph¹m ng©n hµng nãi riªng. 1.2- chñ thÓ cña TéI PH¹M TRONG LÜNH VùC NG¢N HµNG Nh×n chung, téi ph¹m trong ng©n hµng chØ cã thÓ ph¸t sinh do kh¸ch hµng r¾p t©m lõa ng©n hµng, do chÝnh c¸n bé ng©n hµng vµ do sù kÕt hîp gi÷a kh¸ch hµng vµ c¸n bé ng©n hµng. 1.2.1-Tõ phÝa kh¸ch hµng Kh¸ch hµng cã tÝnh to¸n tr-íc viÖc lõa ®¶o ng©n hµng, lµm gi¶ c¸c chøng tõ cÇn xuÊt tr×nh ®Ó rót tiÒn ng©n hµng. H×nh thøc s¬ khai nhÊt cña téi ph¹m th«ng qua ho¹t ®éng ng©n hµng lµ hµnh vi rót tiÒn cña ng©n hµng th«ng qua hÖ thèng chøng tõ gi¶ nh- sÐc gi¶, hèi phiÕu gi¶, gi¶ m¹o hå s¬ tÝn dông vay vèn, lµm gi¶ b¶o l·nh thanh to¸n vµ gi¶ m¹o ch÷ ký cña ng-êi cã thÈm quyÒn ®Ó rót tiÒn, lËp c¸c chøng tõ khèng ®Ó rót tiÒn bÊt hîp ph¸p, h×nh thøc nµy ®Õn nay vÉn kh¸ phæ biÕn. ViÖc rót tiÒn ra khái ng©n hµng lu«n ®Ó l¹i sau nã mét hÖ thèng chøng tõ ®-îc ngµnh vµ ph¸p luËt quy ®Þnh, song bÊt kú mét hÖ thèng ph¸p luËt nµo còng cã nh÷ng thiÕu sãt nhÊt ®Þnh dÔ bÞ kÎ gian lîi dông. B»ng chøng ghi nhËn tiÒn ®· ®i ra khái ng©n hµng lµ chøng tõ thÓ hiÖn sè tiÒn, nguån tiÒn ®ã xuÊt xø tõ ®©u vµ ®Ých ®Õn cña nguån tiÒn ®ã cïng ch÷ ký x¸c nhËn hoÆc con dÊu riªng cña ng-êi rót tiÒn, ®©y lµ nguyªn t¾c truyÒn thèng song vÉn lu«n cã hiÖu qu¶, viÖc ®èi chiÕu vµ chøng thùc chøng tõ ®ã lµ thËt hay gi¶, ch÷ ký cña ng-êi nhËn cã ®óng víi hå s¬ gèc kh«ng lµ nhiÖm vô chuyªn tr¸ch cña c¸n bé ng©n hµng. ë tr×nh ®é b×nh th-êng, viÖc gi¶ m¹o chøng tõ hay ch÷ ký rÊt dÔ ph¸t hiÖn, v× chÊt liÖu giÊy ®Ó in chøng tõ cïng c¸c häa tiÕt th-êng cã ký hiÖu 12
riªng, chÊt liÖu kh¸c biÖt víi lo¹i giÊy th«ng th-êng, sè liÖu trªn sæ s¸ch vµ thùc tÕ ph¶i khíp ®óng víi nhau. Cßn ch÷ ký bao giê còng ph¶i lµ ch÷ ký b»ng bót mùc vµ ph¶i ký tr-íc sù chøng kiÕn cña c¸n bé ng©n hµng, nh-ng víi víi sù tÝnh to¸n thËn träng, ãc quan s¸t tØ mØ cña ng-êi cã dù m-u lõa ®¶o th× téi ph¹m bao giê còng biÕt râ ph¶i lµm gi¶ ra sao ®Ó c¸c chøng tõ, mÉu hoa v¨n cã vÎ ngoµi gièng thËt, c¸c sè liÖu gi¶ kh«ng bÞ ph¸t hiÖn. Víi sù ph¸t triÓn v-ît bËc cña khoa häc, c«ng nghÖ ngµy cµng hiÖn ®¹i th× téi ph¹m sÏ dÔ dµng ph©n tÝch ®-îc ®-êng nÐt, c¸c chi tiÕt, chÊt liÖu giÊy cña chøng tõ, tõng nÐt uèn cña ch÷ ký ®Ó n©ng cao kh¶ n¨ng lµm gi¶, nh- vËy viÖc ph¸t hiÖn chøng tõ hay ch÷ ký ®ã lµ gi¶ ®· trë nªn khã kh¨n. Cµng khã kh¨n h¬n n÷a khi ho¹t ®éng kiÓm so¸t chøng tõ vµ ch÷ ký ®Òu lµ do con ng-êi ®¶m nhËn, con ng-êi víi kh¶ n¨ng lµm viÖc nhÊt ®Þnh, ho¹t ®éng theo c¬ chÕ cña ®ång hå sinh häc sÏ cã lóc lµm viÖc kh«ng ®-îc minh mÉn, s¸ng suèt nh- b¶n chÊt cña chÝnh ng-êi ®ã, thªm vµo ®ã c¸c giao dÞch trong ng©n hµng t-¬ng ®èi lín nªn viÖc kiÓm so¸t chøng tõ sÏ cã lóc m¾c lçi, s¬ xuÊt nµy dÔ dµng bÞ kÎ gian lîi dông. Kh«ng dõng l¹i ë viÖc lµm chøng tõ gi¶, hå s¬ gi¶, kÎ gian ®· l-u th«ng tiÒn gi¶ qua hÖ thèng ng©n hµng kÓ c¶ tiÒn néi tÖ (VN§) vµ ngo¹i tÖ mÖnh gi¸ lín ®-îc c¸c c¸ nh©n n-íc ngoµi dïng hé chiÕu mang vµo ViÖt Nam víi môc ®Ých tiªu thô th«ng qua h×nh thøc ®æi tiÒn t¹i c¸c NHTM, ngo¹i tÖ ®-îc tiªu thô th-êng lµ ngo¹i tÖ m¹nh víi gi¸ trÞ quy ®æi lín. HiÖn nay, viÖc thanh to¸n qua thÎ tÝn dông vµ sö dông thÎ tÝn dông ngµy cµng trë nªn th«ng dông nh- thÎ tiÒn mÆt, thÎ ATM, thÎ ghi nî (Visa debit) cã tÝnh n¨ng ho¹t ®éng 24/24. Nh×n chung c¸c lo¹i thÎ tÝn dông ®Òu rÊt tiÖn lîi vµ an toµn cho ng-êi sö dông víi ®iÒu kiÖn c¸c th«ng tin vÒ mËt khÈu vµ d÷ liÖu cña chñ thÎ ®-îc b¶o mËt vµ kh«ng ai ngoµi chñ thÎ biÕt ®-îc th«ng tin ®ã. Nh-ng c¸i khã lµ ë chç b¶n th©n kh¸ch hµng kh«ng biÕt r»ng m· thÎ, m· pin cña m×nh bÞ kÎ gian ®¸nh c¾p lóc nµo, nªn viÖc bÞ mÊt c¾p tiÒn trªn tµi kho¶n chØ ®-îc biÕt khi tiÕn hµnh kiÓm tra sè d-. B¶n th©n ng©n hµng còng khã n¾m râ giao dÞch nµo lµ cña chñ thÎ vµ ®©u lµ téi ph¹m, v× chØ cÇn nhËp ®óng m· sè 13
mËt khÈu lµ giao dÞch ®-îc chÊp nhËn kh«ng ph©n biÖt ®ã cã ph¶i lµ chÝnh chñ thÎ hay ng-êi ®-îc chñ thÎ ñy quyÒn hay téi ph¹m. Ng©n hµng bÞ lõa ®¶o trong t×nh tr¹ng thiÕu th«ng tin: khi c¸ nh©n trong doanh nghiÖp (DN) cò lîi dông thêi gian ph¸p nh©n cò kh«ng cßn tån t¹i, ph¸p nh©n míi ®· cã giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh nh-ng ch-a cã con dÊu míi, cè ý dïng c¸c chøng tõ ký tr-íc theo tªn chñ tµi kho¶n cò vµ con dÊu cò ®Ó rót tiÒn ra khái tµi kho¶n tiÒn göi cña DN cò t¹i NH hoÆc th«ng ®ång víi bªn thø 3 ®Ó lµm c¸c thñ tôc nhËn tiÒn vay NH. §iÒu nµy cã thÓ lµm cho giao dÞch bÞ v« hiÖu; khi x¶y ra tranh chÊp, NH kh«ng cã ®ñ c¨n cø ph¸p lý ®Ó thu håi l¹i sè tiÒn ®· chuyÓn ®i hoÆc ®· gi¶i ng©n. Trong xu thÕ héi nhËp, c¸c giao dÞch ng©n hµng ®· v-ît qua biªn giíi quèc gia, viÖc thanh to¸n qua tµi kho¶n c¸ nh©n gi÷a c¸c n-íc trë nªn thuËn tiÖn vµ nhanh chãng, lîi dông chÝnh s¸ch më cöa trªn lÜnh vùc ng©n hµng, nhiÒu c¸ nh©n n-íc ngoµi ®· dïng hé chiÕu gi¶ ®Ó më tµi kho¶n c¸ nh©n ®Ó nhËn tiÒn bÊt chÝnh tõ ng©n hµng n-íc ngoµi chuyÓn vµo. Sau khi chuyÓn tiÒn mét thêi gian th× c¸c ng©n hµng n-íc ngoµi míi ph¸t hiÖn ra vµ ®Ò nghÞ ng©n hµng th-¬ng m¹i ViÖt Nam tho¸i hèi l¹i sè tiÒn ®· chi tr¶ v× lý do giao dÞch bÞ gi¶ m¹o, c¸c giao dÞch nµy th-êng ®-îc c¸c ®èi t-îng gèc Phi sö dông. Mét lo¹i h×nh téi ph¹m n÷a th«ng qua ho¹t ®éng ng©n hµng lµ ho¹t ®éng röa tiÒn, v× s¶n phÈm, dÞch vô cña ng©n hµng ®-a ra c«ng chóng lµ tiÒn tÖ nªn tiÒn ®i qua ng©n hµng vµ ®Õn tay ng-êi nhËn vÉn cø lµ tiÒn tÖ. Mét -u ®iÓm vµ lîi thÕ cña ng©n hµng lµ tiÒn tõng tham gia c¸c giao dÞch ng©n hµng trë nªn cã nguån gèc râ rµng vµ ®-îc c«ng nhËn tÝnh hîp ph¸p. Hµnh vi röa tiÒn ®-îc hiÓu lµ mét qu¸ tr×nh mµ qua ®ã, nh÷ng téi ph¹m che giÊu ngôy trang hay t×m c¸ch xãa bá nguån gèc thËt sù cña c¸c kho¶n thu nhËp cã ®-îc tõ c¸c ho¹t ®éng ph¹m ph¸p b»ng c¸ch göi vµo hÖ thèng ng©n hµng, tµi chÝnh ®Ó sau ®ã nhËn l¹i c¸c kho¶n thu nhËp nµy víi danh nghÜa hîp ph¸p. ChÝnh v× ®Æc ®iÓm riªng -u viÖt nµy mµ ngay tõ nh÷ng n¨m 1935, t¹i c¸c n-íc Ch©u Mü Latinh ®· xuÊt hiÖn lo¹i h×nh téi ph¹m míi. VÒ sau lo¹i 14
téi ph¹m nµy ®· lan tíi ch©u ¢u nh- c¸c n-íc: Italia, Anh, Ph¸p, ®Õn kho¶ng n¨m 1970 lo¹i téi ph¹m nµy ®· xuÊt hiÖn ë Mü vµ ®îc gäi lµ “Money laundering”7. Theo Interpol, t¹i c¸c ng©n hµng ViÖt Nam ®· tõng cã ho¹t ®éng röa tiÒn, nh- vô Lª ThÞ Mai sö dông tiÒn thu ®-îc tõ ho¹t ®éng bu«n b¸n ma tóy ®Çu t- d-íi danh nghÜa cña C«ng ty Viet-Can Resorts & Plantation vµo tØnh Kh¸nh Hßa lµ mét vÝ dô. Råi cßn rÊt nhiÒu c¸c kho¶n tiÒn thu ®-îc tõ c¸c hµnh vi téi ph¹m nh- tham nhòng, trèn lËu thuÕ . . . .®Òu lµ nguån gèc ph¸t sinh cho c¸c ho¹t ®éng röa tiÒn. ChÝnh v× vËy, cÇn nh×n nhËn mét thùc tÕ r»ng chõng nµo c¸c lo¹i téi ph¹m nµy cßn cã “®Êt” ®Ó ph¸t triÓn th× ®ång nghÜa víi viÖc chóng ta ®ang ph¶i ®èi mÆt víi téi ph¹m röa tiÒn8. Nh-ng hÇu nh- ch-a cã quy ®Þnh chÝnh thøc vÒ chèng röa tiÒn ë ViÖt Nam, dï r»ng trªn thùc tÕ ph¸p luËt h×nh sù ®· ghi nhËn téi danh nµy t¹i §iÒu 251 Bé LuËt h×nh sù níc ta víi tªn gäi “Téi hîp ph¸p hãa tiÒn, tµi s¶n do ph¹m téi mµ cã” vµ ngµy 07 th¸ng 6 n¨m 2005 ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 74/2005/N§-CP vÒ phßng, chèng röa tiÒn, song ch-a cã mét ®¹o luËt nµo ®iÒu chØnh hµnh vi nµy. Hµnh vi tÈy röa tiÒn ®ang cã khuynh h-íng gia t¨ng trªn thÕ giíi, ¶nh h-ëng tiªu cùc ®èi víi nÒn kinh tÕ tµi chÝnh cña c¸c n-íc nãi chung, cña ViÖt Nam nãi riªng. TiÕn tíi qu¸ tr×nh héi nhËp víi c¸c nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn trªn thÕ giíi th× ViÖt Nam cÇn sím ban hµnh c¸c thiÕt chÕ ®Ó phßng ngõa téi ph¹m nµy, nÕu kh«ng sÏ khiÕn chÝnh chóng ta vµ c¸c doanh nghiÖp cña chóng ta thiÖt. §¬n cö nh- hiÖn nay cã ®Õn ba ng©n hµng th-¬ng m¹i hµng ®Çu cña ViÖt Nam lµ Ng©n hµng Ngo¹i th-¬ng ViÖt Nam, Ng©n hµng §Çu t- vµ Ph¸t triÓn vµ Ng©n hµng Th-¬ng m¹i cæ phÇn ¸ Ch©u xin lËp V¨n phßng ®¹i diÖn t¹i Hßa Kú ®Òu bÞ tõ chèi, nguyªn nh©n duy nhÊt lµ do ViÖt Nam ch-a cã luËt vÒ 7 GSTS NguyÔn Xu©n Yªm-Phßng chèng c¸c lo¹i téi ph¹m ë ViÖt Nam thêi kú ®æi míi- tr 256 Phßng chèng téi ph¹m röa tiÒn- NXB C«ng an Nh©n d©n 2005 8 Th«ng tin tõ b¸o ®iÖn tö Vietnamnet 9h 03phót ngµy 05/3/2006: ViÖt Nam ®Èy m¹nh ho¹t ®éng chèng röa tiÒn 15
chèng röa tiÒn. §©y lµ mét yªu cÇu b¾t buéc cña Côc Dù tr÷ liªn bang Mü mµ c¸c ng©n hµng cña chóng ta kh«ng thÓ gi¶i tr×nh vµ còng kh«ng thÓ tù m×nh v-ît khã ®-îc, bëi râ rµng chóng ta ch-a cã mét v¨n b¶n ph¸p luËt riªng biÖt vÒ chèng röa tiÒn. ViÖc kh¸ch hµng chñ t©m thùc hiÖn c¸c giao dÞch bÊt hîp ph¸p qua ng©n hµng d-íi nhiÒu h×nh thøc, trªn nhiÒu lÜnh vùc tõ tÝn dông, kÕ to¸n, thanh to¸n quèc tÕ, ký hËu chøng tõ, kho quü ®Òu nh»m môc ®Ých chiÕm ®o¹t tµi s¶n cña ng©n hµng, lîi dông giao dÞch ng©n hµng hoµn tÊt c«ng ®o¹n chuyÓn tiÒn tõ tiÒn bÊt chÝnh thµnh “tiÒn s¹ch” nh vËy ng©n hµng ®· tiÕp tay cho c¸c ho¹t ®éng tµi chÝnh cña thÕ giíi téi ph¹m, huû ho¹i nÒn kinh tÕ vµ viÖc c¸c c¸n bé ng©n hµng nh-: thanh to¸n viªn, giao dÞch viªn vµ l·nh ®¹o ng©n hµng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm lµ viÖc kh«ng tr¸nh khái. 1.2.2- H×nh thøc ph¹m téi do c¸n bé ng©n hµng thùc hiÖn: NÕu nh- h×nh thøc téi ph¹m trªn xuÊt ph¸t tõ chÝnh kh¸ch hµng, cßn c¸n bé ng©n hµng chØ lµ ng-êi ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm do sù v« ý, sù cÈu th¶ cña m×nh g©y ra, th× ngay trong chÝnh b¶n th©n ng©n hµng còng cã nh÷ng c¸n bé s½n sµng v× lîi Ých cña b¶n th©n vµ mét sè lîi Ých kh¸c s½n sµng biÕn m×nh thµnh tay trong th«ng ®ång víi nhau hoÆc th«ng ®ång víi kh¸ch hµng cè ý lµm tr¸i ph¸p luËt dÉn ®Õn hËu qu¶ nghiªm träng. Trong ho¹t ®éng ng©n hµng, m¶ng nghiÖp vô mang l¹i nhiÒu lîi Ých cho ng©n hµng theo quan ®iÓm truyÒn thèng vµ vÉn ®ang ®-îc nhiÒu ng©n hµng ¸p dông ®ã lµ nghiÖp vô tÝn dông víi kü n¨ng chÝnh lµ cÊp tÝn dông vµ c«ng t¸c cho vay lµ nghiÖp vô ph¸i sinh tõ viÖc cÊp tÝn dông. ViÖc cÊp tÝn dông lµ viÖc TCTD tháa thuËn ®Ó kh¸ch hµng sö dông mét kho¶n tiÒn víi nguyªn t¾c cã hoµn tr¶ b»ng c¸c nghiÖp vô cho vay, chiÕt khÊu, cho thuª tµi chÝnh, b¶o l·nh ng©n hµng vµ c¸c nghiÖp vô kh¸c. 16
Cho vay ®-îc hiÓu lµ mét h×nh thøc cÊp tÝn dông qua ®ã TCTD giao cho kh¸ch hµng sö dông mét kho¶n tiÒn ®Ó sö dông vµo môc ®Ých vµ thêi gian nhÊt ®Þnh theo tháa thuËn víi nguyªn t¾c cã hoµn tr¶ gèc vµ l·i vay. ChÝnh ë kh©u nµy dÔ n¶y sinh nhiÒu sai ph¹m, ®©y lµ nghiÖp vô chuyÓn tiÒn hay nãi c¸ch kh¸c lµ tµi s¶n cña ng©n hµng cña Nhµ n-íc ®-îc chuyÓn giao ®Õn tay c¸ nh©n hoÆc tæ chøc ®Ó n¶y sinh lîi nhuËn, ph¸t triÓn kinh tÕ. V× nh- bÊt kú mét giao dÞch kinh tÕ ®¬n thuÇn nµo ho¹t ®éng ®Çu t- bao giê còng ph¶i ®¶m b¶o tÝnh sinh lêi, cã tÝnh ®Õn c¸c ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ. §Ó ®-îc cÊp mét kho¶n tÝn dông, c¸n bé tÝn dông cÇn cã giai ®o¹n ph©n tÝch t×nh h×nh tµi chÝnh cña doanh nghiÖp dùa trªn c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh, c¸c sè liÖu trong hai n¨m gÇn nhÊt mµ ng-êi vay cung cÊp, bªn c¹nh ®ã ng©n hµng cßn thÈm ®Þnh dù ¸n ®Çu t-, c¸c h¹ng môc c«ng tr×nh ®Ó xÐt duyÖt r»ng dù ¸n ®ã cã kh¶ thi kh«ng, cã kh¶ n¨ng sinh lêi kh«ng. Ngoµi ra c¸n bé tÝn dông cÇn x¸c nhËn thu nhËp, nguån tµi chÝnh cña ng-êi vay ®Ó ®¶m b¶o r»ng trong kh¶ n¨ng xÊu nhÊt viÖc hoµn tr¶ nî vay vÉn ®-îc tu©n thñ ®óng thêi h¹n. Kh«ng chØ dõng l¹i ë viÖc cÊp tÝn dông, sau khi kho¶n tiÒn ®· ®-îc chuyÓn giao cho ng-êi sö dông (ng-êi vay) th× c¸n bé tÝn dông vÉn ph¶i cã qu¸ tr×nh kiÓm tra trong vµ sau khi cho vay ®Ó x¸c minh viÖc sö dông vèn vay lµ ®óng môc ®Ých, ®óng h¹ng môc c«ng tr×nh ®Çu t-. §Ó nhËn ®-îc mét kho¶n tiÒn tõ ng©n hµng th«ng qua viÖc vay vèn lµ kh«ng hÒ ®¬n gi¶n, viÖc nµy cÇn cã mét thêi gian nhÊt ®Þnh tïy theo quy ®Þnh cña tõng ng©n hµng, tÝnh x¸c thùc cña c¸c b¸o c¸o lu«n ®-îc kiÓm tra tÝnh ®óng ®¾n, hîp ph¸p, hîp lÖ th× kho¶n vay míi ®-îc gi¶i ng©n. ViÖc cho vay lu«n ph¶i tu©n thñ ®óng quy tr×nh nghiÖp vô vµ nh- vËy sÏ kh«ng cã sai sãt hay bÊt kú vi ph¹m nµo x¶y ra Cã nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau dÉn ®Õn hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt cña c¸n bé ng©n hµng, nh-ng nh×n chung cã hai nguyªn nh©n chÝnh khiÕn t×nh h×nh téi ph¹m trong lÜnh vùc nµy ngµy cµng gia t¨ng ®ã lµ sù h¸m lîi vµ bÖnh thµnh tÝch, mµ trong ®ã lîi Ých lu«n ®-îc ®Ò cao. 17