Luận văn Thạc sĩ Luật học: Giám định tư pháp trong tố tụng hình sự (trên cơ sở số liệu thực tiễn địa bàn thành phố Hà Nội)

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:117

Thêm vào BST

Báo xấu

26
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trước yêu cầu của cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm,mục đích của đề tài là nghiên cứu các quy định của pháp luật về giám định tư pháp trong tố tụng hình sự Việt Nam.Trên cơ sở kết quả nghiên cứu tại thành phố Hà Nội, chỉ ra những điểm hạn chế, bất cập còn tồn tại trong quy định của pháp luật thực định, từ đó đề ra các giải pháp hữu nhằm nâng cao hiệu quả giám định tư pháp trong tố tụng hình sự.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Giám định tư pháp trong tố tụng hình sự (trên cơ sở số liệu thực tiễn địa bàn thành phố Hà Nội)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT LÊ THỊ NGUYỆT ÁNH GIÁM ĐỊNH TƢ PHÁP TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ (TRÊN CƠ SỞ SỐ LIỆU THỰC TIỄN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI) LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2015
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT LÊ THỊ NGUYỆT ÁNH GIÁM ĐỊNH TƢ PHÁP TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ (TRÊN CƠ SỞ SỐ LIỆU THỰC TIỄN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI) Chuyên ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự Mã số: 60 38 01 04 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN NGỌC CHÍ HÀ NỘI - 2015
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƯỜI CAM ĐOAN Lê Thị Nguyệt Ánh
MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục từ ngữ viết tắt Danh mục bảng MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 Chƣơng 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ GIÁM ĐỊNH TƢ PHÁP TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ ....................................................................6 1.1. Khái niệm, đặc điểm, phân loại giám định tƣ pháp trong tố tụng hình sự ...........................................................................................................6 1.1.1. Khái niệm giám định tư pháp trong tố tụng hình sự ......................................6 1.1.2. Đặc điểm của giám định tư pháp trong tố tụng hình sự .................................8 1.1.3. Phân loại giám định tư pháp trong tố tụng hình sự ........................................9 1.2. Vai trò, ý nghĩa của giám định tƣ pháp trong tố tụng hình sự ..............15 1.2.1. Vai trò của giám định tư pháp ......................................................................15 1.2.2. Ý nghĩa của giám định tư pháp ....................................................................25 1.3. Đối tƣợng, nội dung và thủ tục giám định tƣ pháp trong tố tụng hình sự .........................................................................................................28 1.3.1. Đối tượng .....................................................................................................28 1.3.2. Nội dung .......................................................................................................30 1.3.3. Thủ tục..........................................................................................................31 1.4. Giám định tƣ pháp trong Luật TTHS một số nƣớc ................................32 1.4.1. Về khái niệm và chủ thể trưng cầu giám định .............................................33 1.4.2. Về người giám định ......................................................................................34 1.4.3. Về cơ cấu các tổ chức giám định .................................................................37 1.4.4. Về việc sử dụng, đánh giá kết luận giám định .............................................37 1.4.5. Về chi phí giám định ....................................................................................38
1.4.6. Về công tác quản lý ......................................................................................39 Chƣơng 2: QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ GIÁM ĐỊNH TƢ PHÁP TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ ...............................................41 2.1. Pháp luật Việt Nam từ 1945 đến trƣớc 2003 về giám định tƣ pháp trong tố tụng hình sự ..................................................................................41 2.2. Pháp luật Việt Nam hiện hành về giám định tƣ pháp trong tố tụng hình sự .........................................................................................................44 2.2.1. Đối tượng của giám định tư pháp .................................................................44 2.2.2. Trình tự, thủ tục giám định tư pháp .............................................................46 2.2.3. Thẩm quyền giám định tư pháp ...................................................................62 2.2.4. Trách nhiệm pháp lý.....................................................................................71 Chƣơng 3: THỰC TIỄN GIÁM ĐỊNH TƢ PHÁP VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT GIÁM ĐỊNH TƢ PHÁP TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ ........................................................................................78 3.1. Thực tiễn giám định tƣ pháp trong tố tụng hình sự trên địa bàn thành phố Hà Nội .......................................................................................78 3.1.1. Những kết quả đạt được ...............................................................................78 3.1.2. Một số bất cập trong hoạt động giám định tư pháp .....................................81 3.1.3. Nguyên nhân của những bất cập .................................................................84 3.2. Cơ sở và yêu cầu của hoàn thiện pháp luật và giải pháp nâng cao chất lƣợng công tác giám định tƣ pháp trong quá trình giải quyết vụ án hình sự.....................................................................................................90 3.2.1. Cơ sở và yêu cầu về mặt lập pháp ................................................................90 3.2.2. Cơ sở và yêu cầu về mặt thực tiễn ...............................................................90 3.3. Hoàn thiện pháp luật về giám định tƣ pháp trong tố tụng hình sự .......91 3.3.1. Hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự ...........................................................91 3.3.2. Hoàn thiện về luật giám định tư pháp ..........................................................96 3.4. Các giải pháp nâng cao chất lƣợng công tác giám định tƣ pháp trong tố tụng hình sự ..................................................................................97
3.4.1. Nâng cao nhận thức và năng lực của các chủ thể về giám định tư pháp trong tố tụng hình sự ....................................................................................97 3.4.2. Củng cố và xây dựng đội ngũ giám định viên tư pháp đủ về số lượng, chắc về nghiệp vụ .........................................................................................99 3.4.3. Tăng cường đầu tư, hoàn thiện cơ sở vật chất phục vụ giám định tư pháp cho các tổ chức giám định ...................................................................99 3.4.4. Hoàn thiện bộ máy tổ chức giám định tư pháp trong tố tụng hình sự........100 3.4.5. Thực hiện xã hội hóa giám định tư pháp trong một số lĩnh vực giám định..........101 3.4.6. Mở rộng hợp tác quốc tế trong giám định tư pháp trong tố tụng hình sự ........103 KẾT LUẬN ............................................................................................................105 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................107
DANH MỤC TỪ NGỮ VIẾT TẮT BLHS Bộ luật hình sự BLTTHS Bộ luật tố tụng hình sự CQĐT Cơ quan điều tra CQTHTT Cơ quan tiến hành tố tụng GĐTP Giám định tư pháp GĐV Giám định viên KLGĐ Kết luận giám định NLTNHS Năng lực trách nhiệm hình sự NTHTT Người tiến hành tố tụng TCGĐ Trưng cầu giám định TNHS Trách nhiệm hình sự TTHS Tố tụng hình sự
DANH MỤC BẢNG Số hiệu bảng Tên bảng Trang Bảng 3.1: Bảng thống kê số lượng GĐVTP và GĐVTP theo vụ việc 79
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Trong những năm gần đây, công tác bổ trợ tư pháp ngày càng được Đảng và Nhà nước quan tâm, nâng cao về chất lượng, hiệu quả, góp phần không nhỏ trong lĩnh vực tố tụng hình sự. Nắm vững được tầm quan trọng của công tác bổ trợ tư pháp như vậy, một trong những phương hướng và mục tiêu cải cách tư pháp mà Bộ chính trị đặt ra tại Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 về chiến lược Cải cách tư pháp đến năm 2020, đó là: “Tổ chức các cơ quan tư pháp và các chế định bổ trợ tư pháp hợp lý, khoa học và hiện đại về cơ cấu tổ chức và điều kiện, phương tiện làm việc; trong đó, xác định tòa án có vị trí trung tâm và xét xử là hoạt động trọng tâm; xã hội hóa mạnh mẽ hoạt động bổ trợ tư pháp” [2]. Trong những công tác bổ trợ tư pháp, gồm: công tác luật sư, tư vấn pháp luật, công chứng, giám định tư pháp, bán đấu giá tài sản, trọng tài thương mại thì giám định tư pháp là một trong những công tác quan trọng và thường xuyên phải thực hiện trong quá trình giải quyết các vụán hình sự nói chung. Hầu hết các tội phạm được quy định trong các chương của Bộ luật hình sự đều phải thực hiện công tác giám định, như: Các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe thì giám định nguyên nhân tử vong, tỷ lệ thương tích; các tội xâm phạm sở hữu thì định giá tài sản; các tội xâm phạm quản lý kinh tế thì giám định hậu quả thiệt hại; các tội phạm về ma túy thì giám định trọng lượng chất ma túy… Nhiều vụ án hình sự nếu không có sự hỗ trợ chặt chẽ của công tác giám định tư pháp có thể dẫn đến việc bế tắc, không xử lý được bị can như các vụ án kinh tế cần giám định thiệt hại vật chất, những vụ án xâm phạm tính mạng, sức khỏe cần giám định cơ chế hình thành dấu vết, tỉ lệ thương tật, nguyên nhân bị tử vong, giám định năng lực trách nhiệm hình sự để xác định bị can… Như vậy cho thấy, giám định tư pháp đóng vai trò rất lớn trong tố tụng hình sự đặc biệt là trong giải quyết vụ án hình sự. Tuy nhiên trong thực tế hiện nay, mặc dù công tác giám định tư pháp đã được quan tâm cả về chủ trương lẫn cơ sở vật chất, được nâng cao về phương tiện khoa học công nghệ hiện đại, nhưng trên địa bàn thành phố Hà Nội công tác giám định vẫn còn tồn tại những bất cập, khó khăn như sau: 1
Dù công tác giám định được đầu tư nhiều về cơ sở vật chất, tuy nhiên việc đầu tư về kinh phí cho các địa phương không đồng đều, dẫn đến việc có địa phương được áp dụng các công nghệ tiên tiến, hiện đại, nhưng cũng có địa phương còn phải sử dụng các máy móc có công nghệ lạc hậu, nên chưa đáp ứng được yêu cầu của tình hình. Hay trường hợp đối tượng phạm tội Cố ý gây thương tích, theo quy định tại Điều 104 Bộ luật hình sự và Điều 105 Bộ luật tố tụng hình sự về trường hợp khởi tố vụ án theo yêu cầu của bị hại thì ngoài đơn yêu cầu của bị hại, Cơ quan điều tra phải căn cứ vào kết luận tỷ lệ thương tích của bị hại mới quyết định việc khởi tố vụ án hay không. Tuy nhiên, có trường hợp bị hại không muốn đi giám định, hoặc đi giám định chậm, thời gian giám định kéo dài…trong khi đó kẻ phạm tội ở bên ngoài vẫn hung hãn, côn đồ, thậm chí còn đe dọa gây hoang mang lo lắng cho người bị hại, nhưng không thể khởi tố vụ án kịp thời được vì chưa có kết quả giám định. Ngoài ra, đối với các vụ án ma túy, hiện nay các cơ quan giám định chưa tách được hàm lượng ma túy có trong số ma túy đưa giám định, dẫn đến việc khó xử lý đối với các trường hợp đối tượng mua bán thuốc tân dược có chứa chất ma túy như: thuốc Delcogen, Tiffy, Panadol… Đây là các loại thuốc tân dược thông dụng, có hàm lượng ma túy rất nhỏ mục đích để chữa bệnh, được bán tràn lan trên thị trường thuốc nên các đối tượng lợi dụng cơ chế này để mua hàng thùng về trưng cất, pha chế thành chất ma túy tổng hợp. Bên cạnh đó còn có một số trường hợp chất lượng giám định chưa đảm bảo, kết luận còn chung chung, không rõ ràng, không trả lời cụ thể, kết luận lại ghi “chỉ có giá trị tham khảo”, không khẳng định rõ đúng sai và có dấu hiện né tránh trách nhiệm khiến cho các cơ quan tiến hành tố tụng khó khăn trong quá trình giải quyết vụ án. Đặc biệt là cùng một nội dung giám định nhưng các cơ quan giám định lại có kết quả khác nhau dẫn đến vụ án phải kéo dài… Trước tiǹ h hiǹ h nêu trên , để công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm ngày càng nâng cao về chất lượng cũng như hiệu quả, nhằm đáp ứng được yêu cầu cải cách tư pháp thì việc cho ̣n đề tài “Giám định tư pháp trong tố tụng hình sự (trên cơ sở số liệu thực tiễn địa bàn thành phố Hà Nội)” để nghiên cứu là mô ̣t yêu c ầu cấ p thiế t và quan tro ̣ng trong giai đoa ̣n hiê ̣n nay. 2
2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu tổng quát Trước yêu cầu của cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm,mục đích của đề tài là nghiên cứu các quy định của pháp luật về giám định tư pháp trong tố tụng hình sự Việt Nam.Trên cơ sở kết quả nghiên cứu tại thành phố Hà Nội, chỉ ra những điểm hạn chế, bất cập còn tồn tại trong quy định của pháp luật thực định, từ đó đề ra các giải pháp hữu nhằm nâng cao hiệu quả giám định tư pháp trong tố tụng hình sự. Để đạt được mục đích trên, đề tài cần giải quyết được các nhiệm vụ sau: - Nghiên cứu một cách toàn diện và có hệ thống những vấn đề về lý luận, quy định của pháp luật về hoạt động giám định tư pháp. - Phân tích, đánh giá thực trạng tình hình hoạt động giám định tư pháp trong các vụ án hình sự xảy ra trên địa bàn thành phố Hà Nội. - Đề xuấ t những giải pháp khả thi, phù hợp để hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả hoạt động giám định tư pháp. 2.2. Mục tiêu cụ thể Trên cơ sở kế thừa các kết quả nghiên cứu đã có kết hợp với những bất cập từ những quy định của pháp luật và thực tiễn các vụ án hình sự trên địa bàn thành phố Hà Nội, luận văn sẽ đề ra được những giải pháp để sửa đổi các quy định của pháp luật về giám định trong TTHS cho phù hợp với tình hình thực tiễn tội phạm trong giai đoạn hiện nay. 3. Tính mới và những đóng góp của đề tài Về đề tài giám định tư pháp trong tố tụng hình sự là một lĩnh vực mới, chưa có nhiều công trình nghiên cứu của các nhà khoa học.Luận văn phản ánh thực trạng sinh động về giám định tư pháp trong 5 năm (từ 2010 – 2014). Từ đó tác giả tìm ra những hạn chế, bất cập của hoạt động này trong quy định của pháp luật tố tụng hình sự.Cuối cùng luận văn sẽ trình bày những kiến nghị, giải pháp để hoàn thiện vấn đề này. Kết quả nghiên cứu của đề tài có ý nghĩa về mặt khoa học pháp lý, góp phần hoàn thiện những quy định pháp luật còn bất cập và chưa hoàn thiện về giám định tư pháp nói riêng và các hoạt động bổ trợ tư pháp trong tố tụng hình sự nói chung. 3
Đề tài có giá tr ị đối với cán bộ làm công tác thực tiễn, trong lĩnh vực chống tội phạm trong các cơ quan tư pháp ... Đồng thời còn là tài liệu rất bổ ích cho đô ̣i ngũ cán bộ làm công tác nghiên cứu tội phạm học, cán bộ làm công tác nghiên cứu, giảng dạy tư pháp hình sự. 4. Nội dung, địa điểm và phƣơng pháp nghiên cứu 4.1. Nội dung nghiên cứu Luận văn nghiên cứu các quy định của pháp luật về giám định tư pháp qua đó tập trung làm sáng tỏ về thực tiễn hoạt động giám định xảy ra trên điạ bàn thành phố Hà N ội. Trên cơ sở kết quả nghiên cứu, đề xuất các biện pháp nâng cao chất lươ ̣ng công tác giám định, từ đó đề ra các giải pháp hữu hiệu phục vụ công cuộc đấu tranh nhằm hạn chế và đẩy lùi tình hình tội pha ̣m trên thành phố Hà Nội. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Cơ sở phương pháp luận của việc nghiên cứu đề tài luận văn là phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật lịch sử và chủ nghĩa duy vật biện chứng mác- xít, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về xây dựng nhà nước pháp quyền, về chính sách tố tụng hình sự, về vấn đề cải cách tư pháp, cũng như thành tựu của các chuyên ngành khoa học pháp lý như lịch sử pháp luật, lý luận về nhà nước và pháp luật, xã hội học pháp luật, luật hình sự, luật tố tụng hình sự và triết học, những luận điểm khoa học trong các công trình nghiên cứu, sách chuyên khảo và các bài viết đăng trên tạp chí của một số nhà khoa học luật hình sự và tố tụng hình sự. Luận văn sử dụng một số phương pháp tiếp cận cụ thể để làm sáng tỏ về mặt khoa học từng vấn đề tương ứng, đó là các phương pháp nghiên cứu như: lịch sử, so sánh, phân tích, tổng hợp, thống kê; nghiên cứu hồ sơ vụ án, báo cáo tổng kết, báo cáo chuyên đề của Viện kiểm sát nhân dân thành phố Hà Nội. Ngoài ra, tác giả cũng tiếp thu có chọn lọc kết quả của các công trình đã công bố; các đánh giá, tổng kết của cơ quan chuyên môn và các chuyên gia về những vấn đề có liên quan đến công tác giám định tư pháp. 4
5. Kết cấu của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, đề tài gồm 3 chương: Chương 1: Một số vấn đề lý luận về giám định tư pháp trong tố tụng hình sự Chương 2: Qui định của pháp luật Việt Nam về giám định tư pháp trong tố tụng hình sự Chương 3: Thực tiễn và giải pháp hoàn thiện pháp luật về giám định tư pháp trong tố tụng hình sự 5
Chƣơng 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ GIÁM ĐỊNH TƢ PHÁP TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ 1.1. Khái niệm, đặc điểm, phân loại của giám định tƣ pháp 1.1.1. Khái niệm của giám định tư pháp trong tố tụng hình sự GĐTP là một hoạt động bổ trợ tư pháp, là công cụ quan trọng, phục vụ đắc lực cho các hoạt động điều tra, truy tố, xét xử của các cơ quan tiến hành tố tụng khi giải quyết một số vụ án cụ thể để làm rõ các tình tiết có liên quan đến chuyên môn, khoa học kỹ thuật. Hoạt động GĐTP ra đời và hoạt động hiệu quả đã đóng góp không nhỏ vào việc giải quyết các vụ án hình sự được nhanh chóng, chính xác, khách quan và đúng pháp luật. Ngược lại, nếu hoạt động GĐTP không có hiệu quả thì việc giải quyết vụ án khó có thể chính xác và công bằng. Theo từ điển Tiếng Việt, thuật ngữ“giám định” là “việc xem xét và kết luận về một sự vật, hiện tượng mà cơ quan nhà nước cần tìm hiểu và xác định” [33]. Từ điển Bách Khoa Việt Nam cũng có cách định nghĩa tương tự về nghĩa của từ giám định trong ngành luật là “kiểm tra và kết luận về một hiện tượng hoặc một vấn đề mà cơ quan nhà nước cần tìm hiểu và xác định” [34]. Như vậy,“giám định” là việc sử dụng những kiến thức, phương tiện kỹ thuật, kinh nghiệm thực tiễn để nghiên cứu, xem xét, đánh giá và đưa ra kết luận về một sự vật, hiện tượng, từ đó giúp cho con người có những nhận thức khách quan để giải quyết một vấn đề nào đó. GĐTP là việc kiểm tra, xem xét và đi đến kết luận về một vấn đề nào đó theo yêu cầu của cơ quan có thẩm quyền nhằm đảm bảo cho việc xét xử và giải quyết các tranh chấp của cơ quan này. Trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử các vấn đề luật pháp mà cụ thể là các vụ án hình sự, dân sự, hôn nhân gia đình, lao động, kinh doanh thương mại…nếu phát sinh những vấn đề vướng mắc liên quan đến kiến thức thuộc các lĩnh vực chuyên môn thì các cơ quan THTT sẽ nhờ những cá nhân, tổ chức hoạt động trong 6
lĩnh vực chuyên môn xem xét, đánh giá và kết luận khách quan những vấn đề đó để phục vụ cho việc giải quyết vụ án. Pháp lệnh GĐTP năm 2004 là văn bản có tính pháp lý, hệ thống gần như hoàn chỉnh ở nước ta về hoạt động GĐTP đã đưa ra khái niệm tại Điều 1 như sau: Giám định tư pháp là việc sử dụng kiến thức, phương tiện, phương pháp khoa học, kỹ thuật, nghiệp vụ để kết luận về chuyên môn những vấn đề có liên quan đến vụ án hình sự, hành chính, vụ việc dân sự do người giám định tư pháp thực hiện theo trưng cầu của cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng nhằm phục vụ cho việc giải quyết các vụ án [31]. Luật Giám định tư pháp năm 2012 đã thay thế cho Pháp lệnh giám định tư pháp năm 2004 có đổi mới, mở rộng một số điều luật. Theo đó khái niệm GĐTP cơ bản được giữ nguyên một số phần, bổ sung thêm chủ thể thực hiện giám định là “người giám định tư pháp” và mở rộng quyền yêu cầu giám định. Giám định tư pháp là việc người giám định tư pháp sử dụng kiến thức,phương tiện, phương pháp khoa học, kỹ thuật, nghiệp vụ để kết luận về chuyên môn những vấn đề có liên quan đến hoạt động điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án hình sự, giải quyết vụ việc dân sự, vụ án hành chính theo trưng cầu của cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng hoặc theo yêu cầu của người yêu cầu giám định theo quy định của Luật này [19]. Hiện nay các nước trên thế giới đều có những quan niệm về GĐTP nói chung và GĐTP trong lĩnh vực tố tụng hình sự. Ở nước ta, theo luật hiện hành chỉ có khái niệm GĐTP về những vấn đề có liên quan đến việc giải quyết vụ án hành chính, dân sự và hình sự nhưng không quy định GĐTP trong tố tụng hình sự là gì. Trong khoa học pháp lý hiện nay ở Việt Nam, có một số quan điểm về giám định tư pháp trong tố tụng hình sự như sau: Quan điểm thứ nhất, giám định tư pháp trong tố tụng hình sự là việc nghiên cứu các vật chứng, chứng từ, tử thi, tình trạng sức khỏe và đặc điểm thể chất của 7
người sống có ý nghĩa đối với vụ án, do người có hiểu biết chuyên môn tiến hành theo yêu cầu của cơ quan điều tra bằng quyết định trưng cầu giám định. Khái niệm này đã cụ thể hóa các hoạt động giám định trong tố tụng hình sự nhưng phạm vi chủ thể của khái niệm này quá hẹp vì giám định tư pháp trong tố tụng hình sự không chỉ được tiến hành theo yêu cầu của cơ quan điều tra mà còn theo yêu cầu của những người tiến hành tố tụng khác nữa (Viện kiểm sát, Tòa án, Bộ đội biên phòng, Hải quan, Kiểm lâm, lực lượng cảnh sát biển…) Quan điểm thứ hai cho rằng, trong tố tụng hình sự giám định là việc nghiên cứu, phân tích, xét nghiệm do các nhà khoa học, kĩ thuật và chuyên môn khác tiến hành theo yêu cầu của cơ quan điều tra, viện kiểm sát hoặc tòa án về những vấn đề có liên quan đến vụ án hình sự. (Nguyễn Mạnh Hùng, Thuật ngữ pháp lý 2011). So với quan điểm thứ nhất, quan điểm này phù hợp hơn với các quy định của BLTTHS năm 2003 xét về mặt chủ thể có thẩm quyền trưng cầu giám định. Tuy nhiên khái niệm này cũng chưa bao quát hết nội hàm các quy định của pháp luật tố tụng về chủ thể có thẩm quyền trưng cầu giám định cũng như những nội dung khác liên quan đến GĐTP trong TTHS. Có thể nhận thấy, GĐTP trong tố tụng hình sự là hoạt động xuất hiện trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử vụ án hình sự.GĐTP chỉ được tiến hành khi được TCGĐ theo quy định của pháp luật TTHS. Nói cách khác, chỉ có hoạt động giám định tiến hành theo trưng cầu của CQTHTT và NTHTT theo quy định của pháp luật nhằm phục vụ cho việc giải quyết vụ án hình sự thì mới là GĐTP trong tố tụng hình sự. GĐTP là công việc đòi hỏi người làm công tác này là những giám định viên tư pháp có đủ trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, có kiến thức về pháp luật, phẩm chất chính trị, có hiểu biết về các lĩnh vực khoa học khác nhau để đáp ứng đòi hỏi ngày càng cao của các CQTHTT trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử các vụ án nói chung và các vụ án hình sự nói riêng. Đối với các vụ án hình sự, giám định viên sẽ làm công tác chuyên môn và đưa ra kết luận về các vấn đề đã được trưng cầu giám định như: nguyên nhân cái chết, mức độ thương tích, công cụ gây thương tích, thành phần, tính năng các mẫu 8
vật, tình trạng tâm thần của bị can, bị cáo. Kết quả của công tác này thể hiện bằng bản kết luận giám định.Đây chính là một tài liệu, chứng cứ khoa học để các cơ quan tố tụng giải quyết được vụ án.Đồng thời, bản KLGĐ còn là tài liệu khoa học bổ ích cho những nghiên cứu về pháp y học, y học, điều tra hình sự, tội phạm học và những ngành khoa học liên quan khác. Từ những phân tích trên, có thể hiểu “Giám định tư pháp trong tố tụng hình sự là việc người giám định tư pháp, người có kiến thức chuyên môn trong những lĩnh vực khác nhau, sử dụng kiến thức, phương tiện, phương pháp khoa học, kỹ thuật nghiệp vụ để kết luận về chuyên môn những vấn đề có liên quan đến hoạt động điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án hình sự theo quyết định trưng cầu của cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng, các cơ quan khác được thực hiện một số hoạt động tố tụng hoặc theo yêu cầu của người yêu cầu giám định theo quy định của pháp luật. Tóm lại, GĐTP là một biện pháp bổ trợ vô cùng cần thiết và hữu hiệu trong hoạt động tố tụng hình sự. Hiểu và nắm rõ được bản chất cũng như vai trò của GĐTP sẽ có ý nghĩa rất lớn trong việc giải quyết các vụ án hình sự và phòng ngừa tội phạm nói chung. 1.1.2. Đặc điểm của giám định tư pháp trong tố tụng hình sự GĐTP trong TTHS là hoạt động của cơ quan chuyên môn nhằm đưa ra kết luận có tính chất khoa học về các vấn đề có liên quan đến vụ án hình sự, phục vụ cho quá trình giải quyết vụ án hình sự. Hoạt động này được tiến hành bởi các cơ quan chuyên môn theo trình tự, thủ tục, thời hạn do BLTTHS quy định. Các cơ quan chuyên môn sẽ sử dụng tri thức khoa học để nghiên cứu, kết luận các vấn đề cần giám định nhằm xác lập, thu thập, củng cố, kiểm tra và đánh giá các tài liệu, chứng cứ phục vụ cho khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án hình sự. Từ những phân tích trên có thể rút ra một số đặc điểm cơ bản của GĐTP trong TTHS như sau: Thứ nhất đây là hoạt động được thực hiện theo một quy trình bơi quy định của BLTTHS do cơ quan, người có thẩm quyền trưng cầu trong quá trình giải quyết vụ án hình sự hoặc người có yêu cầu giám định theo quy định của pháp luật. 9
Hoạt động giám định phải được thực hiện theo một quy trình do pháp luật tố tụng hình sự quy định hết sức chặt chẽ về thủ tục, thời hạn, hình thức, chủ thể trưng cầu giám định, người có quyền yêu cầu giám định, trường hợp giám định...Các thủ tục này được quy định trong BLTTHS và trong Luật Giám định tư pháp. Thứ hai đây là hoạt động không mang tính hành chính, mệnh lệnh – phục tùng mà mang tính khoa học, chất lượng, giá trị của kết luận giám định không phụ thuộc vào cấp hành chính mà phụ thuộc vào trình độ, năng lực và uy tín của tổ chức, người giám định. GĐTP là hoạt động mang tính khoa học, chuyên môn cao. Tính chuyên môn khoa học trong quá trình thực hiện giám định thể hiện ở việc người thực hiện giám định hoàn toàn độc lập và chủ động lựa chọn phương pháp giám định phù hợp và tự chịu trách nhiệm về KLGĐ mà không bị ràng buộc, áp đặt bởi các cơ quan chủ quản. Kết quả giám định và giá trị sử dụng của chúng cũng không phụ thuộc vào cấp hành chính hay lần giám định mà phụ thuộc vào năng lực chuyên môn của tổ chức giám định, người giám định và phương pháp khoa học được áp dụng. Thứ ba các kết quả giám định đưa ra phải dựa trên các căn cứ khoa học, có độ tin cậy cao nhưng vẫn bị thay thế bằng các kết quả giám định khác. Hoạt động GĐTP trong TTHS được thực hiện trên cơ sở các phương pháp khoa học, trình tự thủ tục tiến hành giám định cũng trên cơ sở khoa học nên kết quả giám định được đưa ra cũng phải dựa trên các căn cứ khoa học đã được thừa nhận. Tuy nhiên không phải tất cả các kết luận giám định đều là bất di bất dịch mà kết luận giám đinh vẫn được bổ sung hoặc thay thế bởi các kết quả giám định khác. Luật Giám định tư pháp quy định trong trường hợp cơ quan THTT không đồng ý với kết luận giám định thì phải nêu rõ lý do, nếu kết luận giám định chưa rõ hoặc chưa đầy đủ thì phải giám định bổ sung hoặc giám định lại theo thủ tục đã quy định. Có thể nói với những đặc điểm trên, kết quả giám định luôn được các CQTHTT coi là một nguồn chứng cứ đặc biệt quan trọng và hữu ích trong việc giải quyết vụ án hình sự. Nguồn chứng cứ này vừa khách quan của vụ án đồng thời đảm bảo tính hợp pháp của hoạt động chứng minh. Đây là cơ sở, căn cứ để định tội danh và áp dụng khung hình phạt đối với người phạm tội. 10
1.1.3. Phân loại 1.1.3.1. Căn cứ vào quy định của pháp luật về sự cần thiết phải xác định các sự kiện trong vụ án: Giám định bắt buộc và giám định khi xét thấy cần thiết Giám định bắt buộc là trường hợp khi xuất hiện một hoặc một số tình tiết liên quan đến vụ án mà luật TTHS đã quy định thì CQTHTT bắt buộc phải TCGĐ, nếu không trưng cầu là vi phạm thủ tục tố tụng hình sự. Đó là các trường hợp quy định tại khoản 3 điều 155 BLTTHS 2003. Giám định khi xét thấy cần thiết: là trường hợp khi xuất hiện những tính tiết nhất định trong vụ án, tuy luật không quy định bắt buộc phải giám định nhưng cơ quan THTT nhận thấy việc giám định là rất cần thiết để giải quyết vụ án một cách chính xác và TCGĐ thì giám định viên sẽ tiến hành việc giám định. Đó là các trường hợp: + Cần có KLGĐ làm căn cứ để quyết định tiến hành một hoặc một số hoạt động tố tụng hình sự. + Cần có KLGĐ để có chứng cứ nhằm củng cố, hỗ trợ cho các chứng cứ khác phục vụ cho việc xử lý vụ án. + Cần có KLGĐ để làm căn cứ xây dựng giả thuyết điều tra. 1.1.3.2. Căn cứ vào tình huống và kết quả giám định: giám định lần đầu, giám định bổ sung, giám định lại Giám định lần đầu là việc tiến hành giám định lần đầu tiên đối với một vấn đề nào đó của vụ án cần được làm rõ theo quyết định TCGĐ của cơ quan điều tra hoặc tòa án. Giám định bổ sung là giám định tiếp theo lần giám định trước nhằm bổ sung KLGĐ trước đó hoặc khi phát sinh những vấn đề mới liên quan đến các tình tiết đã được kết luận trước đó. Ngoài ra, giám định bổ sung còn được trưng cầu trong trường hợp khi ra quyết định TCGĐ lần trước đó, Điều tra viên không đưa ra hết những câu hỏi đối với giám định viên. Giám định bổ sung có thể do người trước đó tiến hành hoặc do người giám định khác tiến hành. Giám định lại là việc giám định được tiến hành theo yêu cầu của cơ quan 11
THTT trong trường hợp có căn cứ xác thực nghi ngờ KLGĐ không đảm bảo tính khách quan hoặc có mâu thuẫn với các KLGĐ khác. Nội dung giám định lại là toàn bộ những yêu cầu giám định lần trước và người giám định trước đó không được tiến hành việc giám định lại mà phải do người giám định khác tiến hành. 1.1.3.3. Căn cứ vào số lượng, thành phần người tham gia giám định: giám định cá nhân, giám định tập thể Giám định cá nhân là việc giám định do một người tiến hành độc lập giải quyết toàn bộ yêu cầu giám định theo quyết định trưng cầu của CQTHTT. Giám định tập thể là việc nhiều người cùng một lĩnh vực chuyên môn hoặc ở nhiều lĩnh vực chuyên môn cùng tiến hành giám định một vấn đề nào đó. Giám định tập thể được CQTHTT trưng cầu trong trường hợp sau: + Yêu cầu giám định đòi hỏi nhiều người giám định ở các lĩnh vực chuyên môn khác nhau giải quyết. + Khối lượng tài liệu, vật chứng, mẫu vật lớn cần có kết luận kịp thời cho công tác điều tra vụ án hình sự. + Vấn đề giám định rất phức tạp, đòi hỏi kết luận giám định của một tập thể người giám định để đảm bảo tính chính xác, tin cậy. + Cần giám định lại một yêu cầu giám định do một GĐV cao cấp hoặc một tập thể GĐV đã tiến hành giám định. 1.1.3.4. Căn cứ vào vấn đề cần giám định liên quan tới một hoặc nhiều lĩnh vực khoa học: giám định chuyên khoa, giám định tổng hợp. Giám định chuyên khoa là việc một hoặc nhiều người giám định của một chuyên khoa đảm nhiệm việc giám định. Giám định tổng hợp là việc nhiều người giám định thuộc nhiều chuyên khoa đảm nhiệm việc giám định.Việc giám định tổng hợp được tiến hành bằng nhiều phương pháp thuộc các chuyên khoa khác nhau trên cùng một đối tượng giám định hoặc trên nhiều đối tượng giám định có liên quan với nhau để cùng giải quyết một yêu cầu giám định cụ thể. 12