Luận văn Thạc sĩ Luật học: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử phúc thẩm vụ án hình sự của viện kiểm sát nhân dân

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:119

Thêm vào BST

Báo xấu

25
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn muốn làm sáng tỏ các vấn đề lý luận và thực tiễn về thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp trong XXPT các VAHS của VKSND; phân tích các quy định của pháp luật về quyền công tố và lý luận và kiểm sát các hoạt động tư pháp trong XXPT các VAHS của VKSND trong quá trình chuẩn bị XXPT VAHS và tại phiên tòa phúc thẩm VAHS.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử phúc thẩm vụ án hình sự của viện kiểm sát nhân dân

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN THỊ LAN HƢƠNG MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ VÀ KIỂM SÁT XÉT XỬ PHÚC THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2012 1
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN THỊ LAN HƢƠNG MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ VÀ KIỂM SÁT XÉT XỬ PHÚC THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN Chuyên ngành: Luật hình sự Mã số : 60 38 40 LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: TS. Đỗ Thị Phượng HÀ NỘI – 2012 2
MỤC LỤC Danh mục các từ viết tắt Danh mục các bảng MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1 CHƢƠNG I: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ VÀ KIỂM SÁT XÉT XỬ PHÚC THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN ........................................ 7 1.1. Khái niệm, đối tượng và phạm vi của thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử phúc thẩm vụ án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân ................. 7 1.1.1 Khái niệm thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử các vụ án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân .................................................................... 7 1.1.2. Đối tượng của thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử phúc thẩm vụ án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân................................................. 12 1.1.3. Phạm vi của thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử phúc thẩm vụ án hình sự. ............................................................................................ 13 1.2. Cơ sở quy định thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử các vụ án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân .............................................................. 1.2.1. Cơ sở lý luận ................................................................................... 16 1.2.2. Cơ sở thực tiễn ................................................................................ 20 1.3. Thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử phúc thẩm của một số nước trên thế giới ...................................................................................... 22 1.3.1. Viện công tố Cộng hòa liên bang Đức ............................................. 22 1.3.2. Viện công tố Nhật Bản .................................................................... 25 1.3.3. Viện công tố Pháp ....................................................................................... 29 CHƢƠNG II: QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VỀ THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ VÀ KIỂM SÁT XÉT XỬ PHÚC THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG ....................................... 35
2.1. Quy định của pháp luật tố tụng hình sự về thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử các vụ án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân.................. 35 2.1.1. Quy định của pháp luật tố tụng hình sự về thực hành quyền công tố trong xét xử phúc thẩm vụ án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân ........... 35 2.1.2. Quy định của pháp luật về kiểm sát xét xử phúc thẩm vụ án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân....................................................................... 42 2.2. Thực trạng hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử các vụ án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân................................................. 53 2.2.1. Những kết quả đạt được và nguyên nhân ......................................... 53 2.2.1.1. Những kết quả đạt được ............................................................... 53 2.2..1.2. Nguyên nhân của kết quả đạt được .............................................. 61 2.2.2. Những hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế ........................ 65 2.2.2.1. Những hạn chế ............................................................................. 65 2.2.2 Nguyên nhân của những hạn chế ...............................................................71 CHƢƠNG III: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ VÀ KIỂM SÁT XÉT XỬ PHÚC THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN..................... 78 3.1. Hoàn thiện pháp luật .......................................................................... 78 3.1.1 Hoàn thiện pháp luật hình sự ............................................................ 78 3.1.2. Hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự ............................................... 80 3.1.3 Hoàn thiện các văn bản pháp luật khác ............................................. 84 3.2. Các giải pháp khác ............................................................................. 85 3.2.1. Hoàn thiện về tổ chức ...................................................................... 85 3.2.1.1. Tăng cường vai trò của Lãnh đạo ................................................. 85 3.2.1.2. Sắp xếp lại tổ chức, cán bộ, bố trí những kiểm sát viên có năng lực thật sự vào khâu thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử phúc thẩm các vụ án hình sự............................................................................................. 87
3.2.1.3 Tăng cường sự phối kết hợp giữa các Viện phúc thẩm và Viện kiểm sát các địa phương về công tác kháng nghị phúc thẩm .............................. 89 3.2.1.4. Cần tăng cường và đổi mới công tác tập huấn các văn bản pháp luật và nghiệp vụ.............................................................................................. 91 3.2.1.5. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất ................................................. 93 3.2.2. Hoàn thiện về cán bộ ....................................................................... 96 3.2.2.1. Nâng cao giáo dục, ý thức trách nhiệm và phẩm chất đạo đức, nâng cao trình độ chính trị, trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho Kiểm sát viên. 96 3.2.2.2. Tăng cường bồi dưỡng và đào tạo đội ngũ Kiểm sát viên ............. 99 KẾT LUẬN ............................................................................................................. 105 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................... 107
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BLHS : Bộ luật hình sự BLTTHS : Bộ luật tố tụng hình sự HĐXX : Hội đồng xét xử KSV : Kiểm sát viên VKS : Viện kiểm sát VKSND : Viện kiểm sát nhân dân VAHS : Vụ án hình sự TTHS : Tố tụng hình sự TNHS : Trách nhiệm hình sự TAND : Tòa án nhân dân XXPT : Xét xử phúc thẩm XHCN : Xã hội chủ nghĩa
DANH MỤC CÁC BẢNG Số ký hiệu Tên bảng Trang 2.1 Kết quả số lượng các vụ án hình sự trong xét xử húc 54 thẩm của Viện kiểm sát trong phạm vi cả nước (từ năm 2007- 6/2011) Kết quả số lượng các vụ án hình sự trong xét xử 2.2 58 phúc thẩm của Viện phúc thẩm 1 (từ năm 2007- 6/2011) 2.3 Kết quả tổng số lượng bị cáo trong các vụ án hình sự 59 của xét xử phúc thẩm của Viện phúc thẩm 1(từ năm 2007- 6/11)
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Yêu cầu đấu tranh phòng chống tội phạm trong tình hình hiện nay đòi hỏi phải nâng cao chất lượng hoạt động của Cơ quan tư pháp trong đó việc nâng cao chất lượng thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp của Viện kiểm sát nhân dân (VKSND) nói chung và ở giai đoạn xét xử phúc thẩm (XXPT) các vụ án hình sự (VAHS) nói riêng nhằm đảm bảo truy tố đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không để lọt tội phạm và không làm oan người vô tội. Trong Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 2/6/2005 của Bộ Chính trị về “Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020” đã chỉ rõ: “Đòi hỏi của công dân và xã hội đối với cơ quan tư pháp ngày càng cao; các cơ quan tư pháp phải thật sự là chỗ dựa của nhân dân trong việc bảo vệ công lý, quyền con người, đồng thời phải là công cụ hữu hiệu bảo vệ pháp luật và pháp chế xã hội chủ nghĩa (XHCN), đấu tranh có hiệu quả với các loại tội phạm ”. Theo quy định trong Hiến pháp năm 1992 (đã được sửa đổi, bổ sung năm 2001) và Luật Tổ chức VKSND năm 2002 thì VKSND có chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp. Điều 137, Hiến pháp năm 1992 ( sửa đổi, bổ sung năm 2001) quy định: “VKSND tối cao thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp và thống nhất các VKS địa phương, các VKS quân sự thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp trong phạm vi trách nhiệm do luật định”. Riêng đối với hoạt động của VKSND, Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 2/1/2002 của Bộ Chính trị về “Một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư tưởng trong thời gian tới” đã nêu rõ: “VKS các cấp thực hiện tốt chức năng công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong hoạt động tư pháp. Hoạt động công tố phải được thực hiện ngay từ khi khởi tố vụ án và trong quá trình tố tụng nhằm đảm bảo không bỏ lọt tội phạm, không làm oan người vô tội....Nâng cao 1
chất lượng thực hành quyền công tố của Kiểm sát viên (KSV) tại phiên tòa, đảm bảo tranh tụng với luật sư, người bào chữa và người tham gia tố tụng khác”. Thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp của VKSND ở nước ta trong thời gian qua nhìn chung đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể, góp phần trong đấu tranh phòng chống tội phạm, giữ gìn an ninh trật tự, an toàn xã hội, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Tuy nhiên, bên cạnh đó vẫn còn tồn tại nhiều thiếu sót, hạn chế. Vì vậy, để đảm bảo cho quyền và lợi ích của công dân được đảm bảo chặt chẽ hơn nữa pháp luật Việt Nam đã chính thức ghi nhận nguyên tắc “Thực hiện chế độ hai cấp xét xử” ghi nhận tại Điều 20 (Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003). Quy định này đã phù hợp với thông lệ chung trên thế giới và Công ước về các quyền dân sự và chính trị mà Việt Nam đã tham gia ký kết. Xét xử phúc thẩm VAHS được coi là một thủ tục do luật định nhằm kiểm tra lại tính hợp pháp của bản án hoặc quyết định sơ thẩm chưa có hiệu lực pháp luật bị kháng cáo, kháng nghị. Để thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ mà Đảng, Nhà nước và nhân dân tin tưởng giao cho VKSND thì việc tiếp tục đi sâu nghiên cứu về “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử phúc thẩm vụ án hình sự của VKSND” có ý nghĩa to lớn trong lý luận cũng như thực tiễn của hoạt động tư pháp hình sự nước ta hiện nay. 2. Tình hình nghiên cứu Để thực hiện tốt các chỉ thị, nghị quyết của Đảng, pháp luật của Nhà nước, chấp hành đầy đủ các quy định của pháp luật về tư pháp hình sự, trong thời gian qua đã có một số sách báo pháp lý ở nước ta đã tiến hành nghiên cứu việc áp dụng quy định của pháp luật về nhiệm vụ, quyền hạn của VKS trong XXPT VAHS và đăng tải trên các tạp chí như: Tạp chí Tòa án nhân dân 2
(TAND), số 3/2001 “Những vấn đề cần trao đổi từ thực tế xét xử phúc thẩm vụ án hình sự ” của TS. Từ Văn Nhũ; “Những vấn đề tồn tại trong giai đoạn chuẩn bị xét xử phúc thẩm vụ án hình sự và những kiến nghị hoàn thiện” của TS. Dương Ngọc Ngưu (Tạp chí TAND, số 11/2000 và số 01 năm 2001); “Thực hành quyền công tố, kiểm sát hoạt động tư pháp và xây dựng ngành kiểm sát nhân dân” (Tạp chí Viện kiểm sát, số 14 năm 2011); “Nâng cao chất lượng công tác kháng nghị phúc thẩm vụ án hình sự” (Tạp chí kiểm sát số 16,2010).... Ngày 28-6-1988 Quốc hội nước Cộng hòa XHCN Việt Nam đã thông qua BLTTHS, sự ra đời của Bộ luật này đã tạo cơ sở pháp lý cho việc nghiên cứu các chế định TTHS nói chung và về vai trò của VKS nói riêng. Và cũng có rất nhiều giáo trình giảng dạy ở bậc đại học, cao đẳng, trường nghề như Trường Đại học Luật Hà Nội, khoa Luật Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn Đại học Quốc gia Hà nội, khoa Luật của các học viện như Học viện Cảnh sát, Học viện An ninh, Trường bồi dưỡng nghiệp vụ kiểm sát - VKSNDTC, cuốn "Tội phạm học, luật hình sự và luật tố tụng hình sự" của Viện Nghiên cứu Nhà nước và Pháp luật, Nxb Chính trị quốc gia, 1994 hay cuốn “Tranh luận tại phiên tòa phúc thẩm” của TS. Dương Thanh Biểu. Đề tài Luận văn thạc sỹ Luật học của Lã Thị Tú Anh, “Cơ sở lý luận và thực tiễn về kháng nghị phúc thẩm hình sự của Viện kiểm sát nhân dân ở Việt Nam hiện nay”, năm 2009; Cao Thị Ngọc Hà, “Vai trò của Luật sư bào chữa trong xét xử phúc thẩm vụ án hình sự”, đề cương thạc sỹ Luật học, năm 2010. Tuy nhiên, cho đến nay chưa có một công trình nào nghiên cứu một cách toàn diện, đầy đủ về lý luận và thực tiễn của thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp trong XXPT các VAHS của VKSND, chưa đưa ra được khái niệm, ý nghĩa cụ thể. 3
3. Mục đích, phạm vi nghiên cứu của đề tài 3.1. Mục đích nghiên cứu của đề tài: Luận văn muốn làm sáng tỏ các vấn đề lý luận và thực tiễn về thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp trong XXPT các VAHS của VKSND; phân tích các quy định của pháp luật về quyền công tố và lý luận và kiểm sát các hoạt động tư pháp trong XXPT các VAHS của VKSND trong quá trình chuẩn bị XXPT VAHS và tại phiên tòa phúc thẩm VAHS. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Về mặt lý luận: Xem xét có hệ thống về khái niệm, đối tượng, phạm vi của công tố và thực hành quyền công tố, XXPT VAHS của VKSND. Bên cạnh đó nghiên cứu chất lượng thực hành quyền công tố và kiểm sát của VKS trong các giai đoạn XXPT VAHS. Cuối cùng đưa ra các kiến nghị, giải pháp nhằm hoàn thiện các quy định của pháp luật có liên quan đến thực hành quyền công tố và kiểm sát XXPT VAHS của VKSND. Về mặt thực tiễn: Khái quát thực trạng về thực hành quyền công tố và kiểm sát XXPT VAHS ( về giải quyết các đơn kháng cáo, kháng nghị, chuẩn bị mở phiên tòa phúc thẩm, tại phiên tòa phúc thẩm...). Luận văn giải quyết vấn đề thực trạng trên cơ sở phân tích các số liệu, ví dụ minh họa, đồng thời đưa ra các bất cập và hạn chế, nguyên nhân của vấn đề. Từ đó, đưa ra những kiến nghị, giải pháp nhằm hoàn thiện các quy định có liên quan về việc thực hành quyền công tố và kiểm sát XXPT VAHS. 3.3. Đối tƣợng nghiên cứu của đề tài Đối tượng nghiên cứu của luận văn là những vấn đề lý luận và thực tiễn về thực hành quyền công tố và kiểm sát XXPT VAHS, cụ thể về khái niệm, đặc trưng của quyền công tố và kiểm sát xét XXPT VAHS của VKSND trong các phần giải quyết các đơn kháng cáo, kháng nghị, chuẩn bị mở phiên tòa phúc thẩm, tại phiên tòa phúc thẩm....Luận văn còn phân tích số liệu về 4
xét xử phúc thẩm VAHS để làm sáng tỏ về thực trạng XXPT VAHS của VKSND trong việc thực hiện chức năng của mình hiện nay. 3.4. Phạm vi nghiên cứu của đề tài Phạm vi về nội dung: XXPT có nội dung rộng và phức tạp của khoa học luật TTHS. Vì vậy, trong phạm vi luận văn tác giả chỉ đi sâu vào nghiên cứu chức năng, quyền hạn của VKS trong giai đoạn XXPT VAHS để làm sáng tỏ về việc thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp trong XXPT VAHS một cách có hệ thống về mặt lý luận và thực tiễn. Phạm vi về thời gian: Nghiên cứu thực trạng về thực hành quyền công tố và kiểm sát xét XXPT VAHS của VKSND từ năm 2007 đến 6/ 2011. 4. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu của đề tài Đề tài nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác- Lê Nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam, những quy định pháp luật hiện hành về chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp nói chung và ở giai đoạn XXPT VAHS nói riêng cũng như việc tổ chức và hoạt động ở nước ta từ 1960 đến nay. Vì vậy, đề tài dựa trên phương pháp nghiên cứu chủ yếu như: Phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử; Phương pháp phân tích tổng hợp; Phương pháp thống kê, so sánh; Phương pháp khảo sát thực tiễn. 5. Những đóng góp mới về mặt khoa học của luận văn Luận văn hệ thống hóa, làm rõ một số vấn đề lý luận thực tiễn về thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp trong XXPT VAHS của VKSND, đặt ra một số kiến nghị góp phần sửa đổi BLTTHS năm 2003, Luật tổ chức VKSND năm 2002 theo hướng cụ thể, rõ ràng hơn. 5
Luận văn phân tích và đánh giá thực trạng công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát XXPT VAHS của VKSND, những mặt được, chưa được và tìm ra nguyên nhân. Trên cơ sở lý luận và thực tiễn luận văn đề xuất một số giải pháp, kiến nghị cụ thể nhằm nâng cao chất lượng thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp trong XXPT VAHS của VKSND trong thời gian tới. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 3 chương. 6
CHƢƠNG I: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ VÀ KIỂM SÁT XÉT XỬ PHÚC THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN 1.1. KHÁI NIỆM, ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI CỦA THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ VÀ KIỂM SÁT XÉT XỬ PHÚC THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN 1.1.1 Khái niệm thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử các vụ án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân Trước khi nghiên cứu về khái niệm thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử các VAHS của VKSND chúng ta cần tìm hiểu một vài nét về các khái niệm “quyền công tố”, “thực hành quyền công tố” và “kiểm sát xét xử các VAHS”. Trước hết, quyền công tố là một khái niệm pháp lý gắn liền với bản chất Nhà nước và xuất hiện cùng với sự ra đời của Nhà nước. Việc tổ chức bộ máy Nhà nước để thực hiện quyền công tố trong mỗi kiểu Nhà nước đều khác nhau, luôn gắn liền với quá trình phát triển Nhà nước, tổ chức quyền lực Nhà nước, hoàn thiện và văn minh của hệ thống pháp luật. Hiện nay, nước ta có nhiều các quan điểm khác nhau về quyền công tố như: Quan điểm thứ nhất cho rằng “quyền công tố” chỉ là biện pháp pháp lý, là một trong những thẩm quyền của VKS dùng để thực hiện chức năng của VKS việc tuân theo pháp luật trong hoạt động tố tụng; Tất cả các hoạt động kiểm sát việc tuân theo pháp luật là thực hành quyền công tố [30, tr.17- 20]. Quan điểm này đánh đồng quyền công tố với kiểm sát việc tuân theo pháp luật của VKS. Do vậy, công tố không phải là một chức năng độc lập của VKS mà chỉ là một quyền năng, một hình thức thực hiện chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật. Nếu hiểu quyền công tố như trên là quá rộng và chưa 7
chính xác. Bởi vì, chức năng công tố và chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật là hoàn toàn độc lập và song song tồn tại. Tuy nhiên, trong thực tế hoạt động của KSV thì 2 chức năng này có mối quan hệ biện chứng với nhau. Quan điểm thứ hai cho rằng: “Quyền công tố là quyền của Nhà nước giao cho VKS truy tố kẻ phạm tội ra Tòa án để xét xử và bảo vệ sự buộc tội tại phiên tòa sơ thẩm” [32, tr.75-76]. Theo quan điểm này thì quyền công tố không có ở giai đoạn điều tra, mà giai đoạn điều tra chỉ là giai đoạn để chuẩn bị thực hành quyền công tố ở phiên tòa; thực chất quan điểm này đã đồng nhất quyền công tố với quyền buộc tội của VKS tại phiên tòa sơ thẩm. Nếu hiểu như vậy thì phạm vi quyền công tố quá hẹp, đồng thời tạo ra sự nhầm lẫn giữa quyền công tố với thực hành quyền công tố. Quan điểm thứ ba cho rằng: “Quyền công tố là quyền được Nhà nước giao cho VKS truy cứu TNHS đối với người phạm tội. Để làm được điều này, cơ quan công tố có trách nhiệm bảo đảm việc thu thập đầy đủ tài liệu, chứng cứ để xác định tội phạm và người phạm tội. Trên cơ sở đó để truy tố bị can ra trước Tòa án và bảo vệ sự buộc tội đó trước phiên tòa” [36, tr.19]. Theo tác giả nhận thấy quan điểm thứ ba là hợp lý bởi lẽ: Xuất phát từ lịch sử Nhà nước và pháp luật thế giới nói chung cũng như lịch sử Nhà nước và pháp luật Việt Nam nói riêng, quyền công tố luôn luôn gắn liền với bản chất Nhà nước, với cách thức tổ chức thực hiện quyền lực ở mỗi quốc gia trong điều kiện hoàn cảnh lịch sử cụ thể. Mặt khác, Nghị quyết của Ban chấp hành Trung ương Đảng lần thứ VIII khóa VII khẳng định: “Tập trung làm chức năng công tố, bảo đảm mọi hành vi phạm tội đều bị phát hiện, xử lý nghiêm minh, kịp thời, đặc biệt là tội xâm phạm an ninh quốc gia và tội tham nhũng. Đối với việc bắt giữ, xét xử oan sai cần truy cứu trách nhiệm của những người ra lệnh và người thừa hành, đồng thời minh oan công khai, thỏa đáng đối với người bị bắt giữ, xét xử sai bảo đảm quyền công dân 8
đúng pháp luật” [16, tr.38]. Thêm vào đó, theo quy định tại Điều 137 Hiến pháp 1992 đã được sửa đổi, bổ sung năm 2001 và Điều 01, Điều 03 Luật Tổ chức VKSND năm 2002 quy định VKSND có hai chức năng cơ bản là thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp. Và trong báo cáo thẩm tra của văn bản pháp luật của Quốc hội số 729 ngày 14-3-2002 về dự án Luật Tổ chức VKSND đã xác định “Hoạt động công tố chỉ có trong các lĩnh vực hình sự, bắt đầu từ khi phát hiện, khởi tố vụ án đến truy tố bị can và tranh tụng tại phiên tòa”[10]. Từ những căn cứ vừa trình bày ở trên theo tác giả: “Quyền công tố ở Việt Nam là quyền của VKS nhân danh công quyền thực hiện việc truy cứu TNHS (buộc tội) đối với người phạm tội và bảo vệ việc buộc tội trước phiên tòa nhằm đảm bảo việc truy tố đúng người, đúng tội và đúng pháp luật”. Như vậy, quyền công tố ở nước ta chỉ có trong lĩnh vực TTHS, quyền công tố là một khái niệm luôn luôn gắn liền với tội phạm, sự buộc tội và bảo vệ việc buộc tội nhân danh Nhà nước đối với người phạm tội. Thứ hai, về khái niệm thực hành quyền công tố: Mặc dù có nội dung cụ thể nhưng “quyền công tố” vẫn là một khái niệm trừu tượng, mang tính lý thuyết và tồn tại dưới dạng khả năng. Để thực hiện quyền này, Nhà nước phải tổ chức ra một bộ máy và bằng hoạt động của bộ máy ấy “quyền công tố” mới trở thành hiện thực. Nói cách khác, thực hành quyền công tố là việc thực hiện các hành vi tố tụng cần thiết theo quy định của pháp luật TTHS để truy cứu TNHS người phạm tội, đưa người phạm tội ra xét xử trước Tòa án và bảo vệ sự buộc tội đó. “Quyền công tố” và “thực hành quyền công tố” luôn gắn chặt với nhau, không tách rời nhau trong hoạt động TTHS và mối quan hệ này cũng giống như mối quan hệ giữa “ngôn ngữ” và “lời nói”. Tuy nhiên, thực tế cho thấy rất nhiều người nhầm lẫn hoặc nhận thức sai lầm giữa quyền công tố và thực hành quyền công tố, giữa thẩm quyền 9
VKS với các quyền năng pháp lý để thực hành thẩm quyền đó, hành vi nào là thực hành quyền công tố và hành vi nào là thực hiện chức năng kiểm sát các hoạt động tư pháp. Như đã nói ở phần trên, quyền công tố là quyền nhân danh công quyền buộc tội người phạm tội và bảo vệ buộc tội đó trước phiên tòa. Để đảm bảo việc thực hiện quyền đó, Nhà nước quy định các quyền năng pháp lý mà cơ quan có thẩm quyền được áp dụng để truy cứu TNHS đối với người phạm tội, cơ quan được giao thẩm quyền đưa vụ án ra tòa để xét xử và bảo vệ buộc tội đó gọi là cơ quan thực hành quyền công tố. Thực hành quyền công tố được hiểu là việc Nhà nước tổ chức ra đại diện của mình và giao cho đại diện ấy những quyền năng pháp lý để thực hiện việc buộc tội đối với người phạm tội và bảo vệ buộc tội đó trước phiên tòa. Việc tổ chức thực hành quyền công tố ở mỗi quốc gia khác nhau tùy thuộc vào điều kiện, cụ thể của mỗi quốc gia. Ở Việt Nam, cơ quan duy nhất được giao chức năng thực hành quyền công tố là VKS, cơ quan này có trách nhiệm thực hành quyền công tố ngay từ khi khởi tố VAHS. Như vậy, thực hành quyền công tố là việc sử dụng tổng hợp các biện pháp do luật định để truy cứu TNHS đối với người phạm tội trong giai đoạn điều tra, truy tố và xét xử. Thứ ba, khi nghiên cứu về kiểm sát xét xử các VAHS: Trên thế giới cũng như ở Việt Nam, trong khoa học pháp lý khi đề cập về tổ chức và hoạt động bộ máy nói chung và cơ quan tư pháp nói riêng không phải là vấn đề mới nhưng rất phức tạp mang tính thời sự. Trong công cuộc đổi mới đất nước, vấn đề xây dựng và hoàn thiện bộ máy Nhà nước có ý nghĩa hết sức to lớn. Tuy nhiên, một thực tế là trong một thời gian dài chúng ta tập trung vào lĩnh vực lập pháp và hành pháp mà chưa quan tâm đúng mức đến lĩnh vực tư pháp. Có thể nói rằng, trước Nghị quyết 49-NQ/TW ngày 2/6/2005 của Bộ chính trị cũng có những quan điểm của Đảng về cải cách tư pháp, sau Nghị quyết 49- NQ/TW là Nghị quyết đầu tiên về cải cách tư pháp ở nước ta là một cách toàn 10
diện. Hơn nữa, lần đầu tiên Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001) quy định về tổ chức quyền lực Nhà nước mới xuất hiện thuật ngữ quyền tư pháp, quyền lực Nhà nước là thống nhất sự phân công và phối hợp giữa các cơ quan thực hiện quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp (Điều 2). Xuất phát từ những lý do trên, cho đến nay cách hiểu về tư pháp, quyền tư pháp, cơ quan tư pháp, hoạt động tư pháp, kiểm sát hoạt động tư pháp còn nhiều điểm khác nhau. Cùng với chức năng thực hành quyền công tố, VKS còn có chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong hoạt động tư pháp. Trước khi làm rõ về kiểm sát xét xử VAHS, cần hiểu về khái niệm về kiểm sát hoạt động tư pháp. Theo từ điển Tiếng Việt do Nguyễn Như Ý chủ biên: “Kiểm” là xét lại, xem xét một hiện tượng của đời sống xã hội làm cơ sở phục vụ cho việc duy trì, uốn nắn, tác động vào nó làm cho các hiện tượng đó phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt. “Kiểm” có nhiều hình thức khác nhau tùy thuộc vào việc “kiểm” ở những đối tượng khác nhau như: “Kiểm sát” là kiểm tra, giám sát nhưng đối tượng của kiểm sát là công tác điều tra, truy tố, xét xử các vụ án theo trình tự tố tụng do pháp luật quy định, việc tổ chức thực hiện các bản án, quyết định của Tòa đã có hiệu lực pháp luật nên khái niệm kiểm sát các hoạt động tư pháp thực chất là hoạt động giám sát việc chấp hành pháp luật của các cơ quan tư pháp trong công tác điều tra, truy tố, xét xử, các VAHS; việc điều tra xét xử các vụ án....[48] Hiện nay, có rất nhiều quan điểm khác nhau về kiểm sát các hoạt động tư pháp nhưng chúng tôi cho rằng: “Kiểm sát các hoạt động tư pháp” là hoạt động thực hiện quyền lực nhà nước do một cơ quan nhà nước thực hiện theo quy định pháp luật nhằm đảm bảo pháp chế trong các hoạt động tư pháp. Từ định nghĩa trên chúng ta có thể hiểu: “Kiểm sát xét xử các VAHS” thực chất là kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc xét xử các VAHS. 11
Như vậy, thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử các VAHS là việc là VKS sử dụng tổng hợp các quyền năng pháp lý thuộc nội dung quyền công tố để truy cứu TNHS đối với người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội bị coi là tội phạm; được bắt đầu từ khi chuyển cáo trạng hoặc quyết định truy tố theo thủ tục rút gọn cùng hồ sơ vụ án sang Tòa án để xét xử và kết thúc khi bản án và quyết định của Tòa án có hiệu lực pháp luật; không bị cáo, kháng nghị. Đồng thời, giám sát việc tuân theo pháp luật đảm bảo cho việc điều tra, truy tố được đúng người, đúng tội, đúng pháp luật. Mặt khác, XXPT VAHS là một giai đoạn tố tụng, vì vậy: Thực hành quyền công tố và kiểm sát XXPT VAHS là việc mà VKS sử dụng tổng hợp các quyền năng tố tụng độc lập để truy cứu TNHS đối với người phạm tội và đồng thời kiểm tra, giám sát việc tuân theo pháp luật trong việc xét xử lại tính hợp pháp và có căn cứ của các bản án, quyết định sơ thẩm chưa có hiệu lực pháp luật bị kháng cáo, kháng nghị. 1.1.2. Đối tƣợng của thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử phúc thẩm vụ án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân Thứ nhất, đối tượng của thực hành quyền công tố. Có rất nhiều quan điểm khác nhau về quyền công tố, nên cũng có quan điểm khác nhau về đối tượng thực hành quyền công tố. Hiện nay, trong lý luận và thực tiễn thường nhầm lẫn giữa chức năng thực hành quyền công tố và chức năng kiểm sát các hoạt động tư pháp của VKS. Chẳng hạn, giữa quyền năng pháp lý mà VKS sử dụng để phát hiện, yêu cầu xử lý những vi phạm pháp luật của cơ quan, người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng là quyền thuộc chức năng kiểm sát các hoạt động tư pháp. Tuy nhiên, một điều đáng chú ý là giữa thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp luôn đan xen lẫn nhau. Như quyết định kháng nghị theo bản án thủ tục phúc thẩm là một ví dụ. Song để đi 12
đến quyết định này, VKS đã sử dụng đồng thời hai chức năng đan xen lẫn nhau trong suốt quá trình thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình. Vì thế, đối tượng của thực hành quyền công tố: Là việc sử dụng các quyền năng pháp lý để truy cứu TNHS đối với người phạm tội trong giai đoạn điều tra, truy tố và xét xử. Thứ hai, đối tượng của kiểm sát xét xử các VAHS: Là việc tuân theo pháp luật trong hoạt động xét xử của TAND theo thủ tục sơ thẩm, phúc thẩm, giám đốc thẩm và tái thẩm trong quá trình xét xử các VAHS và việc tuân theo pháp luật của những người tham gia tố tụng. Việc tuân theo pháp luật của những người tham gia tố tụng được thể hiện ở những khía cạnh sau: Tư cách pháp lý của người tiến hành tố tụng trong Hội đồng xét xử; Việc tuân theo các quy định về thủ tục tố tụng trong quá trình xét xử; Việc tuân theo pháp luật trong hoạt động điều tra xét hỏi tại phiên tòa; Việc tuân theo pháp luật của những người tham gia tố tụng; Tư cách pháp lý của những người tham gia tố tụng; Việc tuân theo các quy định trật tự phiên tòa; Việc tuân theo pháp luật trong các bản án, quyết định của TA. Như vậy, đối tượng của thực hành quyền công tố và kiểm sát XXPT VAHS là những bản án, quyết định của Tòa án chưa có hiệu lực pháp luật bị kháng cáo, kháng nghị. 1.1.3. Phạm vi của thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử phúc thẩm vụ án hình sự. Theo từ điển Tiếng Việt thì phạm vi là: “Khoảng được giới hạn của một hoạt động, một vấn đề hay một cái gì” [44, tr 738]. Vậy “phạm vi” hay “khoảng được giới hạn” của công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử các VAHS được bắt đầu từ đâu và kết thúc khi nào? Phạm vi quyền công tố: Bắt đầu từ khi tội phạm thực hiện và kết thúc khi bản án có hiệu lực pháp luật. Vì bản chất của quyền công tố là phát hiện 13