Luận văn Thạc sĩ Luật học: Những nguyên tắc của trọng tài thương mại theo pháp luật Việt Nam

Chia sẻ: Cẩn Ngữ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:116

Thêm vào BST

Báo xấu

29
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn tập trung làm sáng tỏ bản chất, cơ sở lý luận của các nguyên tắc cơ bản trong hoạt động trọng tài; đánh giá thực trạng áp dụng các nguyên tắc, từ đó đề xuất giải pháp tiếp tục hoàn thiện pháp luật về trọng tài nhằm đảm bảo thi hành hiệu quả các nguyên tắc đó trong thực tiễn giải quyết tranh chấp thương mại bằng phương thức trọng tài.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Những nguyên tắc của trọng tài thương mại theo pháp luật Việt Nam

®¹i häc quèc gia hµ néi khoa luËt t¹ thÞ minh loan nh÷ng nguyªn t¾c cña träng tµi th-¬ng m¹i theo ph¸p luËt viÖt nam luËn v¨n th¹c sÜ luËt häc Hµ néi - 2007
®¹i häc quèc gia hµ néi khoa luËt t¹ thÞ minh loan nh÷ng nguyªn t¾c cña träng tµi th-¬ng m¹i theo ph¸p luËt viÖt nam Chuyªn ngµnh : LuËt kinh tÕ M· sè : 60 38 50 luËn v¨n th¹c sÜ luËt häc Ng-êi h-íng dÉn khoa häc: TS. NguyÔn ThÞ Lan H-¬ng Hµ néi - 2007
MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục MỞ ĐẦU 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ NGUYÊN TẮC CỦA 5 TRỌNG TÀI THƯƠNG MẠI 1.1. Trọng tài - phương thức giải quyết tranh chấp thương mại quan 5 trọng trong nền kinh tế thị trường 1.1.1. Khái niệm, bản chất, ưu thế của trọng tài trong giải quyết tranh 5 chấp thương mại 1.1.1.1. Khái niệm trọng tài thương mại 5 1.1.1.2. Bản chất của trọng tài thương mại 6 1.1.1.3. Ưu thế của trọng tài trong giải quyết tranh chấp thương mại 9 1.1.2. Sự cần thiết phải có trọng tài thương mại - trọng tài phi chính 12 phủ ở Việt Nam 1.2. Khái luận về nguyên tắc của trọng tài thương mại 15 1.2.1. Khái niệm và vai trò nguyên tắc của trọng tài thương mại 15 1.2.1.1. Khái niệm nguyên tắc của trọng tài thương mại 15 1.2.1.2. Vai trò của nguyên tắc của trọng tài thương mại 16 1.2.2. Nguyên tắc của trọng tài thương mại 18 1.2.2.1. Nguyên tắc độc lập của trọng tài 19 1.2.2.2. Nguyên tắc thỏa thuận 21 1.2.2.3. Nguyên tắc công bằng 23 1.2.2.4. Nguyên tắc tính hợp pháp của phán quyết trọng tài 23 1.3. Cơ sở lý luận của nguyên tắc của nguyên tắc trọng tài thương 24 mại theo pháp luật Việt Nam 1.3.1. Đặc điểm của pháp luật thương mại 24 1.3.2. Yêu cầu của giải quyết tranh chấp thương mại 28 1
1.3.3. Yếu tố thuộc tính trong bản chất của trọng tài thương mại 31 1.4. Cơ chế thực hiện nguyên tắc của Trọng tài thương mại theo 32 pháp luật Việt Nam 1.4.1. Cụ thể hóa các nguyên tắc trong pháp luật trọng tài 32 1.4.2. Hoạt động của trọng tài, trọng tài viên 33 1.4.3. Hoạt động của các bên trong giải quyết tranh chấp bằng 35 trọng tài 1.4.4. Mối quan hệ giữa trọng tài và các cơ quan, tổ chức liên quan 35 Chương 2: NGUYÊN TẮC CỦA TRỌNG TÀI THƯƠNG MẠI THEO 38 PHÁP LUẬT VIỆT NAM 2.1. Quy định về nguyên tắc độc lập của trọng tài trong pháp luật 38 trọng tài Việt Nam 2.1.1. Địa vị pháp lý của trọng tài thương mại 38 2.1.2. Quy định về công nhận trọng tài viên 40 2.1.3. Quy định về quan hệ giữa tòa án và trọng tài 41 2.1.4. Quy định về nguyên tắc độc lập của trọng tài trong pháp luật 44 trọng tài một số quốc gia khác 2.2. Quy định về nguyên tắc thỏa thuận trong pháp luật trọng tài 48 Việt Nam 2.2.1. Thỏa thuận trọng tài 48 2.2.2. Quyền tự định đoạt của các bên 51 2.2.3. Quy định về nguyên tắc thỏa thuận trong pháp luật trọng tài một 56 số quốc gia khác 2.3. Quy định về nguyên tắc công bằng trong pháp luật trọng tài 59 Việt Nam 2.3.1. Quy định về tiêu chuẩn trọng tài viên 59 2.3.2. Quyền bình đẳng giữa các bên 61 2.3.3. Quy định về nguyên tắc công bằng trong pháp luật trọng tài một 63 số quốc gia khác 2.4. Quy định về nguyên tắc tính hợp pháp của phán quyết trọng tài 65 2
trong pháp luật trọng tài Việt Nam 2.4.1. Quy định về phán quyết của trọng tài 65 2.4.2. Thi hành phán quyết trọng tài 67 2.4.3. Quy định về nguyên tắc tính hợp pháp của phán quyết trọng tài 68 trong pháp luật trọng tài một số quốc gia trên thế giới Chương 3: NHẬN THỨC VỀ NGUYÊN TẮC TRỌNG TÀI THƯƠNG 71 MẠI Ở VIỆT NAM VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ 3.1. Nguyên tắc độc lập của trọng tài 71 3.1.1. Nhận thức về nguyên tắc độc lập của trọng tài 71 3.1.2. Đánh giá về nguyên tắc độc lập của trọng tài 77 3.1.3. Một số kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả nguyên tắc độc lập 78 của trọng tài 3.2. Nguyên tắc thỏa thuận 80 3.2.1. Nhận thức về nguyên tắc thỏa thuận 80 3.2.2. Đánh giá về nguyên tắc thỏa thuận 85 3.2.3. Một số kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả nguyên tắc thỏa thuận 86 3.3. Nguyên tắc công bằng 87 3.3.1. Nhận thức về nguyên tắc công bằng 87 3.3.2. Một số đánh giá về tình hình áp dụng nguyên tắc công bằng 91 3.3.3. Một số kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả của nguyên tắc 92 công bằng 3.4. Nguyên tắc tính hợp pháp của phán quyết trọng tài 93 3.4.1. Nhận thức về nguyên tắc tính hợp pháp của phán quyết trọng tài 93 3.4.2. Đánh giá về nguyên tắc tính hợp pháp của phán quyết trọng tài 96 3.4.3. Một số kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả của nguyên tắc tính 97 hợp pháp của phán quyết trọng tài 3.5. Nâng cao nhận thức và ý thức pháp luật trọng tài thương mại 98 KẾT LUẬN 101 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 103 PHỤ LỤC 106 3
më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng trong xu h-íng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c quan hÖ th-¬ng m¹i ph¸t triÓn, ®ång thêi c¸c tranh chÊp ph¸t sinh tõ nh÷ng quan hÖ nµy gia t¨ng nhanh chãng víi tÝnh chÊt ngµy cµng phøc t¹p. Thùc tÕ ®· ®Æt ra nhu cÇu hoµn thiÖn nh÷ng ph-¬ng thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp th-¬ng m¹i hiÖu qu¶ vµ phï hîp th«ng lÖ quèc tÕ. Trªn thÕ giíi, lùa chän träng tµi ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp ph¸t sinh tõ ho¹t ®éng th-¬ng m¹i ®· trë thµnh phæ biÕn. T¹i ViÖt Nam, ph-¬ng thøc träng tµi ®· ®-îc chó träng ph¸t triÓn, song ch-a ®¹t ®-îc hiÖu qu¶ nh- mong muèn. Thùc tr¹ng nµy xuÊt ph¸t tõ nhiÒu nguyªn nh©n mµ mét trong sè ®ã lµ c¸c nguyªn t¾c trong tæ chøc, ho¹t ®éng cña träng tµi ch-a ®-îc ph¸p luËt quy ®Þnh râ vµ qu¸n triÖt s©u s¾c trong thùc tÕ. ViÖc lµm râ c¬ së khoa häc cña nguyªn t¾c träng tµi, nh÷ng néi dung cÊu thµnh c¸c nguyªn t¾c ®ã, c¬ chÕ ®¶m b¶o thùc hiÖn c¸c nguyªn t¾c nµy trong thùc tÕ tõ ®ã ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ träng tµi lµ viÖc lµm cã ý nghÜa c¶ vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn ®èi víi sù ph¸t triÓn cña ph-¬ng thøc nµy t¹i ViÖt Nam. §Ò tµi: "Nh÷ng nguyªn t¾c cña träng tµi th-¬ng m¹i theo ph¸p luËt ViÖt Nam" ®-îc thùc hiÖn nh»m gãp phÇn ®¹t ®-îc môc ®Ých ®ã. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu Liªn quan ®Õn ph¸p luËt vÒ träng tµi th-¬ng m¹i ®· cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu d-íi c¸c gãc ®é vµ møc ®é kh¸c nhau. Cã c¸c c«ng tr×nh nh-: "Hoµn thiÖn ph¸p luËt gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ ë n-íc ta hiÖn nay" Cña TS. §µo V¨n Héi (Nxb chÝnh trÞ quèc gia, 2004); TS.LS NguyÔn Chóng víi "Kinh nghiÖm thùc tÕ gi¶i quyÕt tranh chÊp hîp ®ång th-¬ng m¹i - hµng h¶i" (Nxb chÝnh trÞ quèc gia); T.S. Phan ChÝ HiÕu cã bµi "Thñ tôc gi¶i quyÕt 4
c¸c yªu cÇu liªn quan ®Õn ho¹t ®éng träng tµi th-¬ng m¹i ViÖt Nam" trong LuËt häc sè §Æc san vÒ Bé luËt tè tông d©n sù n¨m 2004; PGS.TS D-¬ng §¨ng HuÖ cã bµi "Ph¸p lÖnh träng tµi th-¬ng m¹i n¨m 2003 - §éng lùc míi cho sù ph¸t triÓn cña träng tµi phi chÝnh phñ ë n-íc ta". Ngoµi ra, cã mét sè luËn v¨n cao häc vµ luËn ¸n tiÕn sÜ luËt häc tËp trung nghiªn cøu vÒ träng tµi th-¬ng m¹i nh-: "Ph¸p luËt vÒ gi¶i quyÕt tranh chÊp ®Çu t- trùc tiÕp n-íc ngoµi b»ng träng tµi" (LuËn v¨n th¹c sÜ cña §ç Thanh Hµ n¨m 2006); "Hoµn thiÖn ph¸p luËt träng tµi th-¬ng m¹i cña ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn héi nhËp quèc tÕ " (LuËn ¸n TiÕn sÜ cña NguyÔn §×nh Th¬ n¨m 2007). C¸c bµi viÕt, c«ng tr×nh nghiªn cøu nãi trªn ®· ®Ò cËp vÊn ®Ò träng tµi ë nhiÒu khÝa c¹nh vµ møc ®é kh¸c nhau. Cã c«ng tr×nh mang tÝnh tæng hîp vÒ ph-¬ng thøc träng tµi, cã c«ng tr×nh chØ ®Ò cËp mét phÇn cña ph-¬ng thøc nµy. Tuy nhiªn ch-a cã c«ng tr×nh nghiªn cøu mang tÝnh hÖ thèng vÒ nh÷ng nguyªn t¾c cña träng tµi th-¬ng m¹i ViÖt Nam 3. Môc ®Ých, nhiÖm vô nghiªn cøu * Môc ®Ých LuËn v¨n tËp trung lµm s¸ng tá b¶n chÊt, c¬ së lý luËn cña c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n trong ho¹t ®éng träng tµi; ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng ¸p dông c¸c nguyªn t¾c, tõ ®ã ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p tiÕp tôc hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ träng tµi nh»m ®¶m b¶o thi hµnh hiÖu qu¶ c¸c nguyªn t¾c ®ã trong thùc tiÔn gi¶i quyÕt tranh chÊp th-¬ng m¹i b»ng ph-¬ng thøc träng tµi. * NhiÖm vô - LuËn v¨n cã nhiÖm vô lµm s¸ng tá c¬ së lý luËn cña nh÷ng nguyªn t¾c trong tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña träng tµi th-¬ng m¹i; ®¸nh gi¸ vai trß cña c¸c nguyªn t¾c ®ã ®èi víi hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña träng tµi. - Ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ nh÷ng quy ®Þnh cña ph¸p luËt träng tµi, qu¸n triÖt c¸c nguyªn t¾c träng tµi vµ nh÷ng vÊn ®Ò ph¸t sinh trong thùc tiÔn ho¹t ®éng träng tµi. 5
- KiÕn nghÞ gi¶i ph¸p hoµn thiÖn c¬ chÕ ®¶m b¶o thùc thi cã hiÖu qu¶ nh÷ng nguyªn t¾c cña träng tµi th-¬ng m¹i. 4. Ph¹m vi nghiªn cøu - LuËn v¨n nghiªn cøu lý luËn chung vÒ nguyªn t¾c cña träng tµi th-¬ng m¹i, quy ®Þnh cña ph¸p luËt träng tµi vÒ nh÷ng nguyªn t¾c trong tæ chøc, ho¹t ®éng cña träng tµi th-¬ng m¹i ViÖt Nam. 5. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu LuËn v¨n dùa vµo ph-¬ng ph¸p luËn duy vËt biÖn chøng nh»m chøng minh nh÷ng t¸c ®éng ¶nh h-ëng cña c¸c nguyªn t¾c tíi hiÖu qu¶ tæ chøc, ho¹t ®éng cña ph-¬ng thøc träng tµi. Ph-¬ng ph¸p duy vËt lÞch sö ®Ó xem xÐt qu¸ tr×nh ghi nhËn c¸c nguyªn t¾c qua tõng giai ®o¹n cña ph¸p luËt träng tµi. Bªn c¹nh ®ã luËn v¨n cßn sö dông nh÷ng ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu cô thÓ sau: ph-¬ng ph¸p so s¸nh, ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch tæng hîp, ph-¬ng ph¸p diÔn dÞch, ph-¬ng ph¸p quy n¹p, ph-¬ng ph¸p ®iÒu tra x· héi. 6. Nh÷ng ®ãng gãp míi cña luËn v¨n LuËn v¨n lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu tËp trung vÒ nh÷ng nguyªn t¾c trong tæ chøc, ho¹t ®éng cña träng tµi th-¬ng m¹i ViÖt Nam. Nã võa mang tÝnh nghiªn cøu lý luËn võa mang tÝnh ®¸nh gi¸ thùc tiÔn. - Lµm râ néi dung, c¬ së khoa häc cña c¸c nguyªn t¾c trong tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña ph-¬ng thøc träng tµi; vai trß cña c¸c nguyªn t¾c nµy ®èi víi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña träng tµi. - ChØ ra v-íng m¾c, bÊt cËp trong thùc tiÔn vËn dông c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt vÒ nh÷ng nguyªn t¾c trong tæ chøc vµ ho¹t ®éng träng tµi. - §Ò xuÊt c¸c kiÕn nghÞ nh»m qu¸n triÖt vµ ¸p dông hiÖu qu¶ nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n trong ho¹t ®éng träng tµi. 6
7. KÕt cÊu luËn v¨n Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, danh môc tµi liÖu tham kh¶o vµ phô lôc, néi dung cña luËn v¨n gåm ba ch-¬ng: Ch-¬ng 1: Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ nguyªn t¾c cña träng tµi th-¬ng m¹i. Ch-¬ng 2: Nguyªn t¾c cña träng tµi th-¬ng m¹i theo ph¸p luËt ViÖt Nam. Ch-¬ng 3: NhËn thøc vÒ nguyªn t¾c träng tµi th-¬ng m¹i ë ViÖt Nam vµ mét sè kiÕn nghÞ. 7
Ch-¬ng 1 nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ nguyªn t¾c cña träng tµi th-¬ng m¹i 1.1. Träng tµi - ph-¬ng thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp th-¬ng m¹i quan träng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng 1.1.1. Kh¸i niÖm, b¶n chÊt, -u thÕ cña träng tµi trong gi¶i quyÕt tranh chÊp th-¬ng m¹i 1.1.1.1. Kh¸i niÖm träng tµi th-¬ng m¹i Th-¬ng m¹i ph¸t triÓn kÐo theo hÖ qu¶ c¸c tranh chÊp th-¬ng m¹i còng ph¸t sinh ngµy cµng nhiÒu, v× vËy cÇn cã mét ph-¬ng thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp phï hîp nhÊt víi lÜnh vùc th-¬ng m¹i. Träng tµi th-¬ng m¹i lµ ph-¬ng thøc ®¸p øng ®-îc yªu cÇu nµy. §Þnh nghÜa träng tµi ®· ®-îc tiÕp cËn tõ gãc ®é cña ph¸p luËt quèc gia vµ ph¸p luËt quèc tÕ. Víi quan niÖm träng tµi lµ mét c¬ chÕ gi¶i quyÕt tranh chÊp OKEZIE CHUKURERIJE cho r»ng: "Träng tµi lµ mét c¬ chÕ gi¶i quyÕt tranh chÊp gi÷a c¸c bªn víi nhau, ®-îc thùc hiÖn th«ng qua mét c¸ nh©n do c¸c bªn lùa chän hoÆc bëi viÖc dùa trªn nh÷ng thñ tôc hay nh÷ng tæ chøc nhÊt ®Þnh ®-îc lùa chän bëi chÝnh c¸c bªn" [33, tr. 2]. D-íi gãc ®é tè tông, träng tµi ®-îc ®Þnh nghÜa: "Träng tµi lµ qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt tranh chÊp do c¸c bªn tù nguyÖn lùa chän trong ®ã bªn thø ba trung lËp (träng tµi viªn) sau khi nghe c¸c bªn tr×nh bµy sÏ ra quyÕt ®Þnh cã tÝnh chÊt b¾t buéc ®èi víi c¸c bªn trong tranh chÊp Êy" [32, tr. 6]. Coi träng tµi lµ c¬ chÕ gi¶i quyÕt tranh chÊp nghÜa lµ tiÕp cËn kh¸i niÖm nµy d-íi gãc ®é h×nh thøc cña träng tµi th«ng qua c¸c Trung t©m träng tµi th-¬ng m¹i lµ c¬ quan tµi ph¸n ®éc lËp cã chøc n¨ng gi¶i quyÕt tranh chÊp 8
th-¬ng m¹i. §Þnh nghÜa nµy ch-a bao trïm ®-îc h×nh thøc träng tµi vô viÖc. MÆt kh¸c, ®èi t-îng ®-îc c¸c bªn giao cho quyÒn n¨ng ph¸n quyÕt lµ träng tµi viªn ®-îc lùa chän mµ kh«ng ph¶i lµ Trung t©m träng tµi. D-íi gãc ®é ph-¬ng thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp trong kinh doanh, ph¸p lÖnh Träng tµi th-¬ng m¹i n¨m 2003 ®Þnh nghÜa träng tµi lµ: "Träng tµi lµ ph-¬ng thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp ph¸t sinh trong ho¹t ®éng th-¬ng m¹i ®-îc c¸c bªn tháa thuËn vµ ®-îc tiÕn hµnh theo tr×nh tù thñ tôc tè tông do ph¸p lÖnh nµy qui ®Þnh" (§iÒu 2). C¸ch tiÕp cËn nµy ®· chØ râ vÒ mÆt b¶n chÊt cña träng tµi chøa ®ùng yÕu tè tháa thuËn vµ yÕu tè tµi ph¸n. Träng tµi ®-îc ®Þnh nghÜa lµ ph-¬ng thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp bao qu¸t ®-îc c¶ vÒ tæ chøc vµ tè tông träng tµi. Träng tµi chñ yÕu ®-îc sö dông trong lÜnh vùc t- cô thÓ lµ lÜnh vùc th-¬ng m¹i. Víi nh÷ng ®Æc ®iÓm ®ã träng tµi rÊt phï hîp ®Ó gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp th-¬ng m¹i. ph¸p lÖnh Träng tµi th-¬ng m¹i n¨m 2003 ®-a ra kh¸i niÖm "ho¹t ®éng th-¬ng m¹i" gåm hÇu nh- toµn bé c¸c ho¹t ®éng cña th-¬ng nh©n nh»m môc ®Ých lîi nhuËn. Kh¸i niÖm nµy bao qu¸t ®-îc néi dung t-¬ng tù kh¸i niÖm th-¬ng m¹i trong LuËt mÉu cña UNCITRAL vÒ th-¬ng m¹i vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho träng tµi më réng thÈm quyÒn trong gi¶i quyÕt tranh chÊp th-¬ng m¹i Nh- vËy, cã thÓ kh¼ng ®Þnh: Träng tµi th-¬ng m¹i lµ mét ph-¬ng thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp, mµ ë ®ã c¸c bªn tháa thuËn ®-a tranh chÊp ra tr-íc mét bªn thø ba ®éc lËp xem xÐt vµ quyÕt ®Þnh vô viÖc. Ph¸n quyÕt cña träng tµi cã tÝnh chung thÈm, b¾t buéc thi hµnh vµ ®-îc c-ìng chÕ bëi c¬ chÕ thi hµnh ¸n cña Nhµ n-íc. 1.1.1.2. B¶n chÊt cña träng tµi th-¬ng m¹i Träng tµi th-¬ng m¹i lµ s¶n phÈm tÊt yÕu cña kinh tÕ thÞ tr-êng vµ sù ph¸t triÓn cña ph-¬ng thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp nµy chÞu sù t¸c ®éng lín tõ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. Kh¸c víi toµ ¸n, träng tµi th-¬ng m¹i lµ tæ 9
chøc phi chÝnh phñ, cã t- c¸ch ph¸p nh©n. QuyÒn lùc cña träng tµi th-¬ng m¹i ®-îc t¹o dùng bëi ý chÝ cña c¸c bªn tranh chÊp - ®©y lµ quyÒn lùc mang tÝnh ®¹i diÖn do c¸c bªn tháa thuËn trao cho. Ph¸n quyÕt cña träng tµi kh«ng mang tÝnh quyÒn lùc cña Nhµ n-íc mµ mang tÝnh quyÒn lùc hîp ®ång. B¶n chÊt cña träng tµi ®· thÓ hiÖn sù ®éc lËp cña nã trong hÖ thèng c¸c ph-¬ng thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp th-¬ng m¹i. VËy b¶n chÊt cña träng tµi ®-îc thÓ hiÖn qua nh÷ng yÕu tè chñ yÕu nµo? Tr-íc hÕt, träng tµi cã ®Æc tr-ng lµ b¾t nguån tõ sù tháa thuËn. C¨n cø quyÒn n¨ng cña träng tµi ®-îc b¾t nguån tõ sù ®ång nhÊt ý chÝ cña hai bªn th«ng qua mét tháa thuËn ®-îc qui ®Þnh ë ®a sè ph¸p luËt träng tµi quèc gia, tæ chøc träng tµi quèc tÕ ph¶i b»ng h×nh thøc v¨n b¶n ®Ó x¸c nhËn ch¾c ch¾n ý muèn cña c¶ hai bªn trao cho träng tµi quyÒn ph¸n quyÕt ®èi víi vô viÖc. Tháa thuËn träng tµi lµ c¬ së cho mäi ho¹t ®éng tè tông träng tµi, th«ng qua nã c¸c bªn ®Æt niÒm tin vµo sù c«ng b»ng, c«ng lÝ vµ kh¸ch quan cña träng tµi. V× vËy, träng tµi chØ ®-îc gi¶i quyÕt vô tranh chÊp trªn c¬ së cã tháa thuËn träng tµi vµ do c¸c bªn ®-a ra yªu cÇu ®Ých x¸c tíi mét träng tµi hoÆc lµ träng tµi vô viÖc hoÆc lµ träng tµi th-êng trùc. Tháa thuËn trë thµnh nguyªn t¾c quan träng cña träng tµi thÓ hiÖn sù ®¶m b¶o ®èi víi c¸c bªn vÒ quyÒn tù quyÕt cña hä trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt tranh chÊp. TÝnh tháa thuËn cña träng tµi lµ ®iÓm thÓ hiÖn sù kh¸c biÖt ®èi víi tßa ¸n bëi tßa ¸n lµ c¬ quan ®¹i diÖn cho quyÒn lùc nhµ n-íc cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt tranh chÊp th-¬ng m¹i nÕu tranh chÊp ®ã kh«ng bÞ rµng buéc bëi mét tháa thuËn träng tµi. Tßa ¸n xÐt xö nh©n danh quyÒn lùc nhµ n-íc nh-ng tr-íc mét vô viÖc tranh chÊp th-¬ng m¹i cã tháa thuËn träng tµi cã hiÖu lùc th× thÈm quyÒn cña tßa ¸n bÞ lo¹i trõ. §iÒu nµy kh¼ng ®Þnh sù c«ng nhËn cña Nhµ n-íc tr-íc sù tù do lùa chän c¬ quan tµi ph¸n cña c¸c bªn tranh chÊp. Thø hai, tÝnh tµi ph¸n cña träng tµi lµ mét yÕu tè quan träng trong b¶n chÊt träng tµi th-¬ng m¹i. §-a ra ph¸n quyÕt vµ buéc c¸c bªn thi hµnh thÓ hiÖn tÝnh tµi ph¸n cña träng tµi. Träng tµi kh«ng chØ lµ ng-êi thø ba trung lËp 10
hßa gi¶i vµ ®-a ra khuyÕn nghÞ víi c¸c bªn mµ träng tµi ®-îc quyÒn quyÕt ®Þnh vô viÖc theo lÏ c«ng b»ng. Ph¸n quyÕt ®-îc ®-a ra nh©n danh quyÒn lùc ®¹i diÖn cña c¸c bªn trao cho träng tµi. Cã thÓ thÊy sù hoµn thiÖn cña c¸c thuéc tÝnh cña träng tµi trong lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña nã. Khi cã tranh chÊp c¸c bªn kh«ng thÓ tù gi¶i quyÕt ®-îc ph¶i ®-a vô viÖc ra bªn thø ba trung lËp. Trong giai ®o¹n ®Çu, viÖc gi¶i quyÕt cña ng-êi thø ba chØ dõng l¹i ë viÖc xem xÐt néi dung tranh chÊp h-íng c¸c bªn tíi c¸ch hiÓu chung nhÊt vµ ®-a ra ý kiÕn tham kh¶o cho c¸c bªn. §iÒu nµy ch-a ®¸p øng ®-îc yªu cÇu cña gi¶i quyÕt tranh chÊp lµ døt ®iÓm, nhanh chãng nªn c¸c bªn ®· chÊp nhËn lùa chän quyÕt ®Þnh cña bªn thø ba lµ ph¸n quyÕt cuèi cïng nh»m kÕt thóc vô tranh chÊp. Ph¸n quyÕt nµy ph¶i kh«ng tr¸i víi quy ®Þnh ph¸p luËt song quan träng h¬n nã ph¶i ®¶m b¶o sù c«ng b»ng cho c¸c bªn d-íi khÝa c¹nh th-¬ng m¹i. Mét ph¸n quyÕt mang tÝnh th-¬ng m¹i sÏ cã gi¸ trÞ tù nguyÖn thi hµnh cao h¬n ph¸n quyÕt ®¬n thuÇn tu©n theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt v× c¸c bªn tranh chÊp lµ nh÷ng nhµ kinh doanh dÔ dµng chÊp nhËn nã h¬n. Nh- vËy, b¶n chÊt cña träng tµi th-¬ng m¹i cã sù kÕt hîp gi÷a hai yÕu tè tháa thuËn vµ tµi ph¸n. Tháa thuËn lµm tiÒn ®Ò cho ph¸n quyÕt vµ ph¸n quyÕt ph¶i ®-îc ®-a ra trªn c¬ së nh÷ng vÊn ®Ò ®· ®-îc tháa thuËn. ThÈm quyÒn cña träng tµi kh«ng bÞ giíi h¹n bëi yÕu tè ®Þa lý, hÖ thèng ph¸p luËt hay chÕ ®é chÝnh trÞ. Tuy vËy, Nhµ n-íc vÉn giµnh cho m×nh quyÒn n¨ng xÐt xö trong nh÷ng lÜnh vùc nhÊt ®Þnh nh»m b¶o vÖ kh«ng chØ quyÒn lîi cña c¸c bªn trong tranh chÊp mµ cßn b¶o vÖ trËt tù c«ng céng, quyÒn lîi cña nh÷ng ng-êi liªn quan, ®a sè c¸c quèc gia trªn thÕ giíi chØ qui ®Þnh thÈm quyÒn gi¶i quyÕt tranh chÊp cña träng tµi trong lÜnh vùc luËt t-. B¶n chÊt cña träng tµi th-¬ng m¹i theo ph¸p luËt ViÖt Nam thÓ hiÖn ®Çy ®ñ nh÷ng thuéc tÝnh nªu trªn vµ phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ. Kho¶n 1 §iÒu 3 ph¸p lÖnh Träng tµi th-¬ng m¹i n¨m 2003 kh¼ng ®Þnh: ''Tranh chÊp ®-îc gi¶i quyÕt b»ng träng tµi nÕu tr-íc hoÆc sau khi x¶y ra tranh chÊp c¸c bªn cã tháa thuËn träng tµi" 11
§iÒu 6 ph¸p lÖnh Träng tµi th-¬ng m¹i n¨m 2003 kh¼ng ®Þnh: "QuyÕt ®Þnh träng tµi lµ chung thÈm, c¸c bªn ph¶i thi hµnh trõ tr-êng hîp tßa ¸n hñy quyÕt ®Þnh träng tµi theo qui ®Þnh cña Ph¸p lÖnh nµy". ViÖc c«ng nhËn träng tµi th-¬ng m¹i lµ tæ chøc phi chÝnh phñ lµ b-íc tiÕn trong lÞch sö ph¸t triÓn cña träng tµi ViÖt Nam. §ång thêi t¹o ra c¬ héi cho träng tµi th-¬ng m¹i ®-îc ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ cã kh¶ n¨ng héi nhËp víi xu h-íng chung cña träng tµi trªn thÕ giíi. 1.1.1.3. ¦u thÕ cña träng tµi trong gi¶i quyÕt tranh chÊp th-¬ng m¹i XuÊt ph¸t tõ b¶n chÊt, träng tµi th-¬ng m¹i cã nh÷ng -u thÕ næi bËt so víi c¸c ph-¬ng thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp th-¬ng l-îng, hßa gi¶i, tßa ¸n nh- sau: Thø nhÊt, träng tµi cã tÝnh chÊt linh ho¹t víi quyÒn tù do ®Þnh ®o¹t cña c¸c bªn cao h¬n h¼n so víi h×nh thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng tßa ¸n. NÕu nh- tßa ¸n bÞ rµng buéc bëi hµng lo¹t qui ®Þnh chÆt chÏ vÒ tè tông vµ tæ chøc, träng tµi cã nhiÒu h×nh thøc ®Ó c¸c bªn lùa chän. Tßa ¸n dùa vµo quyÒn lùc cña Nhµ n-íc, nh©n danh Nhµ n-íc ph¶i tu©n thñ triÖt ®Ó nh÷ng qui ®Þnh ph¸p luËt mµ kh«ng cã nhiÒu qui ®Þnh mang tÝnh tïy nghi ®Ó c¸c bªn lùa chän. Träng tµi lµ c¬ quan tµi ph¸n t- ®-îc giao quyÒn lùc dùa trªn sù tháa thuËn cña c¸c bªn, v× vËy tÝnh linh ho¹t trong ho¹t ®éng kinh doanh th-¬ng m¹i còng ®-îc c¸c bªn ®-a vµo qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt cña träng tµi th-¬ng m¹i. C¸c bªn cã quyÒn tháa thuËn lùa chän h×nh thøc träng tµi, thêi gian, ®Þa ®iÓm, ng«n ng÷, qui t¾c tè tông trong tr-êng hîp träng tµi vô viÖc... §èi víi tßa ¸n ®Þa ®iÓm xÐt xö ®-îc qui ®Þnh chÆt chÏ quyÒn lùa chän cña c¸c bªn chØ giíi h¹n ë nh÷ng tr-êng hîp nhÊt ®Þnh; ng«n ng÷ xÐt xö lµ ng«n ng÷ quèc gia n¬i xÐt xö. Thø hai, thñ tôc tè tông träng tµi ®¬n gi¶n, ®¶m b¶o tèc ®é gi¶i quyÕt tranh chÊp. Tranh chÊp th-¬ng m¹i cã ¶nh h-ëng kh«ng tèt tíi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c bªn. NÕu tËp trung nhiÒu thêi gian vµ c«ng søc vµo viÖc 12
gi¶i quyÕt tranh chÊp cã nguy c¬ lì c¬ héi kinh doanh, bëi vËy tèc ®é gi¶i quyÕt nhanh chãng lµ lîi thÕ rÊt lín cña träng tµi. C¸c bªn tù x©y dùng quy t¾c tè tông träng tµi trong tr-êng hîp träng tµi vô viÖc, møc thuËn tiÖn ®¬n gi¶n, thêi gian gi¶i quyÕt do chÝnh hä quyÕt ®Þnh; §èi víi träng tµi th-êng trùc, c¸c trung t©m th-êng cè g¾ng x©y dùng c¸c b¶n quy t¾c ng¾n gän thuËn tiÖn nhÊt cã thÓ nh»m thu hót c¸c nhµ kinh doanh. Träng tµi cã thÓ xÐt xö dùa trªn tµi liÖu chøng cø do c¸c bªn cung cÊp mµ kh«ng b¾t buéc sù cã mÆt cña c¸c bªn nÕu hä cã yªu cÇu, ®iÒu nµy t¹o thuËn lîi cho c¸c bªn tranh chÊp cã thÓ tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh mét c¸ch b×nh th-êng kh«ng bÞ gi¸n ®o¹n, ®ång thêi tr¸nh nh÷ng ¸p lùc t©m lÝ cã thÓ ph¶i g¸nh chÞu khi ra tr-íc phiªn häp. Ph¸n quyÕt cña träng tµi lµ chung thÈm b¾t buéc c¸c bªn thi hµnh vµ ®-îc ®¶m b¶o c-ìng chÕ theo c¬ chÕ thi hµnh ¸n cña Nhµ n-íc. C¬ héi ®Ó hñy ph¸n quyÕt cña träng tµi lµ rÊt h¹n chÕ, ph¸p luËt qui ®Þnh chÆt chÏ giíi h¹n trong nh÷ng vi ph¹m nhÊt ®Þnh vÒ tè tông träng tµi, tháa thuËn träng tµi. C¸c h×nh thøc hßa gi¶i, th-¬ng l-îng kh«ng cã ®-îc -u thÕ nµy v× kh«ng ®-îc ®-a ra quyÕt ®Þnh cuèi cïng nªn vô tranh chÊp cã nguy c¬ kh«ng ®-îc gi¶i quyÕt triÖt ®Ó, tßa ¸n xÐt xö theo nguyªn t¾c hai cÊp vµ cã nh÷ng thñ tôc ®Æc biÖt nh- gi¸m ®èc thÈm, t¸i thÈm dÉn ®Õn qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt tèn thêi gian vµ c«ng søc cña c¸c bªn. Thø ba, ®¶m b¶o bÝ mËt kinh doanh, uy tÝn nghÒ nghiÖp, t¹o kh¶ n¨ng tiÕp tôc duy tr× mèi quan hÖ sau khi gi¶i quyÕt tranh chÊp. Tè tông träng tµi ¸p dông nguyªn t¾c xÐt xö kh«ng c«ng khai, phiªn häp träng tµi chØ cã c¸c bªn tranh chÊp tham dù nÕu c¸c bªn ®ång ý th× träng tµi viªn cã thÓ cho phÐp ng-êi kh¸c tham dù. Träng tµi viªn ph¶i cã nghÜa vô gi÷ bÝ mËt liªn quan tíi vô tranh chÊp - ®©y lµ tiªu chuÈn ®¹o ®øc quan träng cña träng tµi viªn trong gi¶i quyÕt tranh chÊp th-¬ng m¹i. Ph¸n quyÕt cña träng tµi chØ ®-îc c«ng bè réng r·i nÕu ®-îc c¸c bªn cho phÐp. ¦u ®iÓm nµy lµ lîi thÕ cña träng tµi, ®Æc biÖt trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt c¸c vô tranh chÊp 13
liªn quan tíi bÝ mËt kinh doanh. C¸c bªn trong tranh chÊp sÏ tr¸nh ®-îc d- luËn kh«ng tèt ph¸t sinh khi theo ®uæi vô kiÖn. C¸c bªn gi÷ ®-îc néi dung vô tranh chÊp, kÕt qu¶ gi¶i quyÕt tranh chÊp nªn cã thÓ b¶o vÖ ®-îc uy tÝn nghÒ nghiÖp trªn th-¬ng tr-êng. Gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng träng tµi cã chøa ®ùng yÕu tè tháa thuËn, c¸c bªn cã c¬ héi ®ång thuËn víi nhau vÒ nhiÒu vÊn ®Ò. Träng tµi lµ ph-¬ng thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp cã sù xuÊt hiÖn cña ng-êi thø ba trung lËp. Ng-êi thø ba nµy sÏ më ra c¬ héi gi¶i quyÕt m©u thuÉn gi÷a c¸c bªn, t¹o kh«ng khÝ th©n thiÖn khiÕn c¸c bªn cëi më h¬n trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt bÊt ®ång. Ph¸n quyÕt cña träng tµi Ýt nhiÒu chøa ®ùng tÝnh th-¬ng m¹i, mÒm dÎo trung hßa ®-îc lîi Ých nªn c¸c bªn tù nguyÖn thi hµnh nhiÒu h¬n. Gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng träng tµi kh«ng bÞ chi phèi bëi t©m lÝ th¾ng thua c¨ng th¼ng nh- t¹i tßa ¸n, c¸c bªn sÏ cã sù nh-îng bé nhÊt ®Þnh trong viÖc b¶o vÖ quyÒn lîi cña m×nh nh»m ®¹t ®-îc sù ®ång thuËn. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã sÏ t¹o ra c¬ héi cho hai bªn tiÕp tôc quan hÖ b¹n hµng sau khi gi¶i quyÕt tranh chÊp. Thø t-, träng tµi phï hîp ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp quèc tÕ. QuyÒn lùc cña träng tµi lµ quyÒn lùc t- rÊt phï hîp ®Ó gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp cã yÕu tè n-íc ngoµi. Träng tµi kh«ng bÞ chi phèi bëi bÊt cø quyÒn lùc nµo ngoµi quyÒn lùc ®-îc c¸c bªn giao cho, nã ®éc lËp víi nh÷ng yÕu tè chÝnh trÞ, t- t-ëng cña mét quèc gia hoÆc l·nh thæ nhÊt ®Þnh. C¸c bªn tranh chÊp ®Òu kh«ng an t©m nÕu vô viÖc ®-îc ®-a ra gi¶i quyÕt t¹i tßa ¸n quèc gia - n¬i ph¶i chÞu nh÷ng rµng buéc nhÊt ®Þnh víi yÕu tè chÝnh trÞ, giai cÊp. T©m lÝ nµy dÉn ®Õn c¸c bªn trong quan hÖ kinh tÕ cã yÕu tè n-íc ngoµi th-êng chän träng tµi ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp. Tr-íc ®©y, tån t¹i quan ®iÓm h¹n chÕ quyÒn lùc träng tµi trong ph¹m vi l·nh thæ quèc gia, ®Æt vÊn ®Ò chñ quyÒn quèc gia lªn träng tµi ®Ó can thiÖp vµo qu¸ tr×nh träng tµi v× cho r»ng träng tµi lµ thiÕt chÕ cña nh÷ng n-íc t- b¶n ph¸t triÓn vµ nh»m phôc vô cho nh÷ng quèc gia nµy. Ngµy nay, víi sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ, c¬ héi giao th-¬ng réng r·i kÐo theo sù gia t¨ng cña tranh chÊp 14
mang tÝnh quèc tÕ, c¸c quèc gia nhËn thÊy tÝnh hiÖu qu¶ vµ c«ng b»ng cña träng tµi ®· chÊp nhËn vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho träng tµi ph¸t triÓn t¹i ®Êt n-íc m×nh. Ph¸n quyÕt träng tµi dÔ dµng ®-îc thi hµnh ë n-íc ngoµi so víi b¶n ¸n quyÕt ®Þnh cña tßa ¸n. B¶n ¸n quyÕt ®Þnh cña tßa ¸n chøa ®ùng quyÒn lùc cña quèc gia, ®Ó thi hµnh ngoµi ph¹m vi l·nh thæ cÇn ph¶i ®-îc quèc gia n¬i thi hµnh chÊp nhËn th«ng qua viÖc kÝ hiÖp ®Þnh song ph-¬ng hoÆc theo nguyªn t¾c cã ®i cã l¹i. C«ng -íc NEWYORK 1958 vÒ c«ng nhËn vµ thi hµnh ph¸n quyÕt cña träng tµi n-íc ngoµi ®-îc ®«ng ®¶o c¸c quèc gia gia nhËp lµ c¬ së ®Ó ph¸n quyÕt träng tµi ®-îc thi hµnh trong ph¹m vi réng lín. Theo C«ng -íc, quyÕt ®Þnh cña träng tµi n-íc ngoµi ®-îc c«ng nhËn vµ thi hµnh ë n-íc thø ba lµ thµnh viªn c«ng -íc. Thñ tôc c«ng nhËn vµ cho thi hµnh kh«ng ®-îc ¸p ®Æt ®iÒu kiÖn khã kh¨n h¬n so víi c«ng nhËn vµ cho thi hµnh ph¸n quyÕt cña träng tµi trong n-íc. §èi víi nh÷ng quèc gia ch-a tham gia c«ng -íc cã thÓ sö dông néi dung cña c«ng -íc ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò liªn quan tíi c«ng nhËn vµ thi hµnh ph¸n quyÕt träng tµi. Nh- vËy, träng tµi th-¬ng m¹i lµ ph-¬ng thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp thuËn tiÖn nhanh chãng ®¸p øng ®-îc nh÷ng yªu cÇu cña gi¶i quyÕt tranh chÊp th-¬ng m¹i. Víi nh÷ng -u thÕ trªn träng tµi cã ®-îc lîi thÕ so s¸nh rÊt lín ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng. 1.1.2. Sù cÇn thiÕt ph¶i cã träng tµi th-¬ng m¹i - träng tµi phi chÝnh phñ ë ViÖt Nam Träng tµi th-¬ng m¹i ra ®êi mang tÝnh tÊt yÕu ë n-íc ta bëi c¸c lý do sau: Thø nhÊt, träng tµi th-¬ng m¹i lµ s¶n phÈm cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng. Träng tµi ra ®êi vµ ph¸t triÓn phô thuéc vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. Th«ng th-êng, mét hÖ thèng ph¸p luËt nãi chung vµ luËt träng tµi th-¬ng m¹i nãi riªng lµ s¶n phÈm cña mét c¬ chÕ kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ x· héi nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn, träng tµi th-¬ng m¹i lµ s¶n 15
phÈm cña c¬ chÕ kinh tÕ nhiÒu h¬n lµ cña mét c¬ chÕ chÝnh trÞ. Khi c¬ chÕ ®ã thay ®æi th× träng tµi còng ph¶i thay ®æi ®Ó thùc hiÖn chøc n¨ng th-¬ng m¹i cña nã víi t- c¸ch lµ biÖn ph¸p phæ biÕn ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp th-¬ng m¹i ph¸t sinh tõ quan hÖ th-¬ng m¹i nh»m khuyÕn khÝch quan hÖ th-¬ng m¹i ph¸t triÓn [13, tr. 49]. ë n-íc ta, tõ 1986 ®· cã chÝnh s¸ch chuyÓn ®æi tõ kinh tÕ bao cÊp sang kinh tÕ thÞ tr-êng. §©y lµ c¬ së cho träng tµi th-¬ng m¹i ra ®êi vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ cÇn m«i tr-êng d©n chñ vµ c«ng b»ng c¶ vÒ c¬ chÕ kinh tÕ vµ c¬ chÕ ph¸p lÝ nh»m ®¶m b¶o quyÒn lîi Ých cña hä. Nh÷ng n¨m cuèi thÕ kØ XX ViÖt Nam cã nh÷ng thµnh tùu v-ît bËc trong ph¸t triÓn kinh tÕ. Nhµ n-íc c«ng nhËn quyÒn tù do kinh doanh cña c«ng d©n vµ ®¶m b¶o cho quyÒn nµy ®-îc thùc hiÖn trªn thùc tÕ. Yªu cÇu vÒ m«i tr-êng kinh doanh æn ®Þnh vµ an toµn lµ ®ßi hái chÝnh ®¸ng cña c¸c nhµ kinh doanh. Mét trong nh÷ng biÖn ph¸p b¶o ®¶m quyÒn lîi cña hä lµ nh÷ng ph-¬ng thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp ph¶i c«ng b»ng, hiÖu qu¶. QuyÒn tù do kinh doanh bao gåm c¶ quyÒn tù do lùa chän c¬ quan tµi ph¸n, v× vËy tr-íc nhu cÇu cña nÒn kinh tÕ nhµ n-íc ph¶i ®Æt ra nhiÖm vô ®a d¹ng hãa c¸c h×nh thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp. Thø hai, nh»m ®¸p øng nhu cÇu héi nhËp cña ®Êt n-íc. Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ më réng cöa ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t- n-íc ngoµi, kh¬i dËy néi lùc ®Ó ph¸t triÓn. Nh÷ng thay ®æi cña nÒn kinh tÕ dÉn ®Õn nhu cÇu hoµn thiÖn h¬n n÷a hÖ thèng ph¸p luËt. ViÖt Nam ®ang c¶i c¸ch m¹nh mÏ trong ho¹t ®éng lËp ph¸p, x©y dùng thªm nhiÒu luËt míi trªn c¬ së ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh n-íc ta cã tiÕp thu tinh hoa cña ph¸p luËt quèc tÕ nh»m ®¸p øng nhu cÇu néi t¹i cña x· héi ®ång thêi phï hîp h¬n víi th«ng lÖ quèc tÕ, thùc hiÖn nh÷ng hiÖp ®Þnh quèc tÕ mµ ViÖt Nam tham gia. Träng tµi th-¬ng m¹i cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ trong hÖ thèng ph¸p luËt hoµn chØnh vµ thèng nhÊt. Nh÷ng Bé luËt t¸c ®éng trùc tiÕp tíi träng tµi th-¬ng m¹i nh- LuËt d©n sù, LuËt Th-¬ng m¹i, LuËt doanh nghiÖp ®· cã nh÷ng b-íc tiÕn nhÊt ®Þnh ®ßi hái ph¸p luËt träng tµi ph¶i ®-îc hoµn thiÖn. 16
Thø ba, Träng tµi kinh tÕ nhµ n-íc cã nhiÒu nh-îc ®iÓm kh«ng phï hîp ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp th-¬ng m¹i trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng. Träng tµi kinh tÕ lµ h×nh thøc pha trén gi÷a träng tµi vµ tßa ¸n nh-ng nã kh«ng kÕt hîp ®-îc -u ®iÓm cña hai ph-¬ng thøc nµy. Träng tµi kinh tÕ nhµ n-íc kh«ng ®¶m b¶o ®-îc yÕu tè tháa thuËn, c¸c bªn tranh chÊp kh«ng cã nhiÒu quyÒn ®Þnh ®o¹t trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt tranh chÊp, quyÕt ®Þnh cña träng tµi kh«ng ®-îc ®¶m b¶o thi hµnh, trong khi ®ã thñ tôc tè tông cøng nh¾c, chÞu sù kiÓm so¸t chÆt chÏ cña Nhµ n-íc v× vËy qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt kÐo dµi, c¸c bªn kh«ng dù liÖu ®-îc kÕt qu¶ gi¶i quyÕt tranh chÊp vµ kÕt qu¶ gi¶i quyÕt tranh chÊp kh«ng hiÖu qu¶. Nh÷ng nh-îc ®iÓm cña Träng tµi kinh tÕ nhµ n-íc lµm cho c«ng t¸c gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ kh«ng hiÖu qu¶ trong thêi gian dµi. Träng tµi kinh tÕ nhµ n-íc - c¬ quan gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ bao cÊp kh«ng cßn phï hîp víi c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr-êng. Thø t-, c¸c ph-¬ng thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp kh¸c ch-a hoµn toµn cã hiÖu qu¶ vµ phï hîp víi nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng. C¸c ph-¬ng thøc hßa gi¶i, th-¬ng l-îng, tßa ¸n cã nh÷ng ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu riªng nh-ng khi c¸c nhµ kinh doanh lùa chän ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp vÉn cßn nhiÒu ®iÓm bÊt cËp. Tßa kinh tÕ víi thñ tôc qu¸ chÆt chÏ, thêi gian gi¶i quyÕt kÐo dµi, kh«ng ®¶m b¶o bÝ mËt kinh doanh. Hßa gi¶i vµ th-¬ng l-îng kh«ng ®-a ra mét ph¸n quyÕt gi¶i quyÕt døt ®iÓm vô tranh chÊp vµ hai ph-¬ng thøc nµy ch-a cã v¨n b¶n ph¸p luËt ®iÒu chØnh riªng cã tÝnh hÖ thèng nªn ch-a ®¸p øng ®-îc yªu cÇu cña c¸c bªn tranh chÊp. Trong khi ®ã träng tµi chøa ®ùng c¶ -u thÕ cña hßa gi¶i, th-¬ng l-îng vµ tßa ¸n bëi vËy ®¸p øng tèt yªu cÇu trong gi¶i quyÕt tranh chÊp th-¬ng m¹i. Tãm l¹i, träng tµi th-¬ng m¹i - träng tµi phi chÝnh phñ ra ®êi phï hîp víi ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh cña kinh tÕ n-íc ta. Tuy nhiªn, sù ph¸t triÓn cña träng tµi cßn bÞ chi phèi bëi chÕ ®é kinh tÕ, tr×nh ®é ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, møc ®é hoµn thiÖn ph¸p luËt träng tµi, truyÒn thèng v¨n hãa vµ ý thøc cña doanh nh©n vÒ träng tµi, yªu cÇu cña héi nhËp kinh tÕ, sù hç trî cña Nhµ n-íc víi träng tµi, 17
tr×nh ®é cña träng tµi viªn. Bëi vËy cÇn t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ ®Ó träng tµi trë thµnh ph-¬ng thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp phæ biÕn vµ cã hiÖu qu¶. 1.2. Kh¸i luËn vÒ nguyªn t¾c cña träng tµi th-¬ng m¹i 1.2.1. Kh¸i niÖm vµ vai trß nguyªn t¾c cña träng tµi th-¬ng m¹i 1.2.1.1. Kh¸i niÖm nguyªn t¾c cña träng tµi th-¬ng m¹i "Nguyªn t¾c lµ nh÷ng t- t-ëng chØ ®¹o cã tÝnh xuÊt ph¸t ®iÓm, thÓ hiÖn sù toµn diÖn vµ cã ý nghÜa bao qu¸t, quyÕt ®Þnh sù ®óng ®¾n vÒ néi dung, chÊt l-îng vµ hiÖu qu¶ cña ph¸p luËt còng nh- qu¸ tr×nh x©y dùng, thùc hiÖn vµ b¶o vÖ ph¸p luËt" [12, tr. 7]. C¸c nguyªn t¾c cña träng tµi th-¬ng m¹i theo ph¸p luËt ViÖt Nam võa mang tÝnh kh¸ch quan võa mang tÝnh chñ quan. Tr-íc hÕt, c¸c nguyªn t¾c nµy ph¶n ¸nh qui luËt chung cña träng tµi th-¬ng m¹i. ThÓ hiÖn ®-îc b¶n chÊt träng tµi th-¬ng m¹i vµ néi dung cña träng tµi do c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ, v¨n hãa, x· héi quyÕt ®Þnh. Nh÷ng nguyªn t¾c nµy lµ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh c¬ cÊu, x¸c ®Þnh vÞ trÝ cña träng tµi còng nh- qui ®Þnh vÒ ho¹t ®éng träng tµi. TÝnh chñ quan cña nguyªn t¾c träng tµi th-¬ng m¹i theo ph¸p luËt ViÖt Nam xuÊt ph¸t tõ viÖc Nhµ n-íc cã vai trß quan träng trong viÖc ®Þnh h-íng x©y dùng vµ ph¸t triÓn träng tµi. Khi x©y dùng ph¸p luËt träng tµi, Nhµ n-íc quan t©m tíi viÖc ®Æt ra hay thõa nhËn nh÷ng nguyªn t¾c cña träng tµi th-¬ng m¹i nhÊt ®Þnh phï hîp víi thêi k× lÞch sö vµ ë nh÷ng møc ®é kh¸c nhau. Nh÷ng nguyªn t¾c nµy ph¶i thÓ hiÖn ®-îc lîi Ých, ý chÝ cña Nhµ n-íc trong qu¸ tr×nh hoµn thiÖn khung ph¸p lÝ cña träng tµi th-¬ng m¹i. Träng tµi ph¸t triÓn còng lµ lîi Ých to lín cña Nhµ n-íc vÒ mÆt x· héi ®ã lµ m«i tr-êng kinh doanh ®-îc hoµn thiÖn h¬n gãp phÇn thóc ®Èy ho¹t ®éng kinh doanh. Nh÷ng nguyªn t¾c cña träng tµi th-¬ng m¹i theo ph¸p luËt ViÖt Nam ®-îc x©y dùng phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ vµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi ViÖt Nam. Nh÷ng nguyªn t¾c ph¶i ®¶m b¶o tÝnh thèng nhÊt, lµm nÒn t¶ng cho 18