Luận văn Thạc sĩ Luật học: Phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại phạm tội trong Bộ luật hình sự 2015 sửa đổi, bổ sung 2017

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:70

Thêm vào BST

Báo xấu

37
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Kết cấu của luận văn gồm phần lời nói đầu và kết luận, luận văn bao gồm 02 chương: Chương 1 - Một số vấn đề lý luận chung về phân loại tội phạm đối với pháp nhân (thương mại) phạm tội; Chương 2 - Quy định phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại trong bộ luật hình sự năm 2015 và một số kiến nghị hoàn thiện. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại phạm tội trong Bộ luật hình sự 2015 sửa đổi, bổ sung 2017

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT MAI THỊ DUYÊN PHÂN LOẠI TỘI PHẠM ĐỐI VỚI PHÁP NHÂN THƯƠNG MẠI PHẠM TỘI TRONG BỘ LUẬT HÌNH SỰ 2015 SỬA ĐỔI, BỔ SUNG 2017 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Hà Nội – 2019
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT MAI THỊ DUYÊN PHÂN LOẠI TỘI PHẠM ĐỐI VỚI PHÁP NHÂN THƯƠNG MẠI PHẠM TỘI TRONG BỘ LUẬT HÌNH SỰ 2015 SỬA ĐỔI, BỔ SUNG 2017 Chuyên ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự Mã số: 8380101.03 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: TS.Trần Văn Dũng Hà Nội – 2019
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƯỜI CAM ĐOAN Mai Thị Duyên
MỤC LỤC Trang phụ bìa LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ PHÂN LOẠI TỘI PHẠM ĐỐI VỚI PHÁP NHÂN (THƯƠNG MẠI) PHẠM TỘI. ...... 9 1.1. Khái niệm, đặc điểm và các tiêu chí phân loại tội phạm đối với pháp nhân (thương mại) phạm tội. ......................................................................... 9 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm phân loại tội phạm đối với pháp nhân (thương mại) phạm tội. ................................................................................. 10 1.1.2. Các tiêu chí phân loai tội phạm đối với pháp nhân thương mại.. 14 1.2. Sự cần thiết của việc phân loại tội phạm đối với pháp nhân phạm tội...................................................................................................................22 1.3. Phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại phạm tội trong pháp luật hình sự một số nước. .................................................................... 24 1.3.1.Phân loại tội phạm đối với pháp nhân trong bộ luật hình sự Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa. ................................................................................... 24 1.3.2. Phân loại tội phạm đối với pháp nhân trong bộ luật hình sự Cộng hòa Pháp ......................................................................................................... 28 Kết luận chương 1 ......................................................................................... 32 CHƯƠNG 2: QUY ĐỊNH PHÂN LOẠI TỘI PHẠM ĐỐI VỚI PHÁP NHÂN THƯƠNG MẠI TRONG BỘ LUẬT HÌNH SỰ NĂM 2015 VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN. ...................................................... 39 2.1. Quy định về phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại của
bộ luật hình sự năm 2015............................................................................. 39 2.2. Nhận xét, đánh giá quy định về phân loại tội phạm phạm đối với pháp nhân thương mại phạm tội trong bộ luật hình sự 2015 ................... 41 2.3. Một số kiến nghị hoàn thiện quy định về phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại phạm tội trong bộ luật hình sự 2015. .................. 49 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 .............................................................................. 53 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................... 56 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 65
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu. Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội, có lỗi, được quy định trong luật hình sự, do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện và phải chịu hình phạt. Tội phạm có tính chất và mức độ nguy hiểm khác nhau, nên cần có sự phân biệt để có chính sách xử lý phù hợp. Nói cách khác, hành vi phạm tội có mức độ nguy hiểm đến đâu thì mức độ nghiêm khắc của các biện pháp xử phạt tương ứng đến đó. Chính vì vậy, trong cuốn “Những vấn đề cơ bản trong khoa học luật hình sự (phần chung)” sách chuyên khảo sau đại học của nhà xuất bản Đại Học Quốc Gia Hà Nội GS.TSKH Lê Văn Cảm đã viết: “Phân loại tội phạm trong luật hình sự là chia những hành vi nguy hiểm cho xã hội bị luật hình sự cấm thành từng loại (nhóm) nhất định theo những tiêu chí này hoặc những tiêu chí khác để làm tiền đề cho việc cá thể hóa trách nhiệm hình sự và hình phạt hoặc tha miễn trách nhiệm hình sự và hình phạt”. Phân loại tội phạm có nhiều ý nghĩa. Thứ nhất, là tiền đề cơ bản cho việc áp dụng chính xác các biện pháp trong hoạt động tư pháp hình sự như: truy cứu trách nhiệm hình sự, khởi tố bị can, xác định thẩm quyền điều tra, thẩm quyền truy tố và thẩm quyền xét xử, cá thể hóa hình phạt; lựa chọn loại trại cải tạo đối với người bị kết án… Thứ hai, phân loại tội phạm đúng còn tạo điều kiện thuận lợi cho việc xây dựng một cách chính xác và khoa học các chế tài pháp lý hình sự trong phần riêng của nó. Thứ ba, ở một chừng mực nhất định việc nhà làm luật ghi nhận trong pháp luật hình sự thực định quốc gia một chế định phân loại tội phạm có nhiều ưu điểm với các quy phạm khả thi sẽ là điều kiện quan trọng cho việc thực hiện một số nguyên tắc tiến bộ của luật hình sự trong nhà nước pháp quyền và bằng cách đó, góp phần bảo vệ vững chắc các quyền và tự do của công dân trong lĩnh vực tư pháp hình sự. [2, Tr.316] 1
Trong lịch sử lập pháp hình sự từ trách nhiệm hình sự năm 1985 đến nay, việc phân loại tội phạm đã có sự phát triển có tính chất kế thừa. Cụ thể, khoản 2 điều 8 bộ luật hình sự năm 1985 chia tội phạm thành 02 loại tội là tội phạm ít nghiêm trọng và tội phạm nghiêm trọng. Đến bộ luật hình sự năm 1999, trước yêu cầu "hạn chế sự lạm quyền" của các cơ quan tiến hành tố tụng và để thuận tiện cho việc áp dụng, điều 8 bộ luật hình sự năm 1999 đã quy định tội phạm thành 04 loại: tội phạm ít nghiêm trọng, tội phạm nghiêm trọng, tội phạm rất nghiêm trọng và tội phạm đặc biệt nghiêm trọng. Kế thừa những quy định này của bộ luật hình sự năm 1999, bộ luật hình sự 2015 sửa đổi, bổ sung 2017 (sau đây gọi là bộ luật hình sự 2015, căn cứ vào tính chất và mức độ nguy hiểm của tội phạm đã quy định tội phạm được phân loại thành 04 loại tội phạm: tội phạm ít nghiêm trọng, tội phạm nghiêm trọng, tội phạm rất nghiêm trọng và tội phạm đặc biệt nghiêm trọng. Căn cứ vào tính chất nguy hiểm cho xã hội của tội phạm, mức độ gây nguy hại cho xã hội của tội phạm và chế tài do luật quy định đối với việc thực hiện loại tội phạm tương ứng. Việc bộ luật hình sự 2015 bổ sung chủ thể tội phạm là pháp nhân thương mại, với những căn cứ truy cứu trách nhiệm hình sự đặc thù, dẫn đến việc nhà làm luật phải quy định phân loại tội phạm đối với chủ thể này. Trong quá trình xây dựng và chỉnh lý dự án bộ luật hình sự (sửa đổi) và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của bộ luật hình sự số 100/QH13/2015, vấn đề phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại tiếp tục nhận được nhiều ý kiến khác nhau của các chuyên gia, các nhà khoa học Luật hình sự hàng đầu. Việc phân tích và lựa chọn giải pháp như quy định tại Khoản 2 Điều 9 bộ luật hình sự 2015, theo chúng tôi chỉ là giải pháp mang tính tạm thời. Do đó, việc lựa chọn đề tài phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại phạm tội là việc làm hết sức cần thiết. 2. Mục tiêu nghiên cứu: 2.1.Mục tiêu tổng quát: 2
Làm rõ bản chất của việc phân loại tội phạm nói chung như: căn cứ, nội dung, ý nghĩa của việc phân loại tội phạm; chỉ ra bản chất của việc phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại theo quy định của bộ luật hình sự 2015, phân tích một số bất cập của việc quy định này trong bộ luật hình sự 2015 để từ đó đưa ra đề xuất sửa đổi, bổ sung quy định về phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại phạm tội trong bộ luật hình sự năm 2015 2.2. Mục tiêu cụ thể: - Làm rõ khái niệm, đặc điểm phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại - Làm rõ sự cần thiết việc quy định rõ về phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại phạm tội. Phân tích quy định phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại phạm tội; - Nghiên cứu kinh nghiệm lập pháp hình sự của một số nước có quy định trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại; - Chỉ ra những bất cập trong cách phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại trong bộ luật hình sự năm 2015; - Kiến nghị sửa đổi, bổ sung quy định phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại phạm tội trong bộ luật hình sự năm 2015. 3. Tính mới và những đóng góp cụ thể. Phân loại tội phạm là hoạt động chia các tội phạm thành những nhóm khác nhau dựa trên những tiêu chí nhất định. Có nhiều cách phân loại tội phạm khác nhau. Mỗi cách phân loại dựa trên tiêu chí nhất định và nhằm những mục đích khác nhau. Phân loại tội phạm là tiền đề cơ bản cho việc áp dụng chính xác các biện pháp trong hoạt động tư pháp hình sự như: Truy cứu trách nhiệm hình sự, khởi tố bị can, xác định thẩm quyền điều tra, thẩm quyền truy tố và thẩm quyền xét xử, cá thể hóa hình phạt; lựa chọn loại trại cải tạo đối với người bị kết án… Thứ hai phân loại tội phạm đúng còn tạo điều kiện thuận lợi cho việc xây dựng 3
một cách chính xác và khoa học các chế tài pháp lý hình sự trong phần riêng của nó. Thứ ba, ở một chừng mực nhất đinh việc nhà làm luật ghi nhận trong pháp luật hình sự thực định quốc gia một chế định phân loại tội phạm có nhiều ưu điểm với các quy phạm khả thi sẽ là điều kiện quan trọng cho việc thực hiện một số nguyên tắc tiến bộ của luật hình sự trong nhà nước pháp quyền và bằng cách đó, góp phần bảo vệ vững chắc các quyền và tự do của công dân trong lĩnh vực tư pháp hình sự. Như vậy, phân loại tội phạm không chỉ có ý nghĩa trong khoa học luật hình sự, mà nó còn có ý nghĩa trong cả tố tụng hình sự, đòi hỏi việc quy định chế định phân loại tội phạm phải chính xác, phù hợp với tình hình, điều kiện kinh tế xã hội của đất nước. Điểm mới của bộ luật hình sự 2015 quy định chủ thể của tội phạm không chỉ là thể nhân mà còn quy định thêm pháp nhân thương mại cũng là chủ thể của tội phạm. Đến nay, trên thực tế chưa có một pháp nhân thương mại nào bị đưa ra xét xử đồng thời có nhiều ý kiến trái chiều về quy định phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại. Về mặt kỹ thuật lập pháp của nước ta hiện nay còn nhiều thiếu sót nhất là quy định phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại chưa thực sự rõ ràng do đó cần phải sửa đổi, bổ sung quy định về phân loại tội phạm tại điều 9 của bộ luật hình sự. Từ những phân tích trên, nghiên cứu đề tài “Phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại phạm tội” không chỉ đề cập tính mới của bộ luật hình sự 2015, mà nó còn mang tính cấp thiết, đóng góp vào thực tiễn áp dụng cũng như việc sửa đổi, bổ sung cho lần pháp điểm hóa tiếp theo của bộ luật hình sự. 4. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu 4.1 Đối tượng nghiên cứu: - Quy định của bộ luật hình sự năm 2015 về phân loại tội phạm đối với pháp 4
nhân thương mại. - Quy định phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại của một số quốc gia trên thế giới. - Một số quy định liên quan đến pháp nhân thương mại trong bộ luật hình sự 2015. 4.2. Phạm vi nghiên cứu: Những vấn đề trong bài luận văn này chỉ giới hạn trong việc phân tích khoa học quy phạm phân loại tội phạm trong phần chung luật hình sự Việt Nam và các quy phạm ở phần riêng có liên quan đến việc phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại. 5. Tình hình nghiên cứu của đề tài Pháp nhân thương mại phạm tội là vấn đề mới được quy định trong bộ luật hình sự 2015 và từ thời điểm có hiệu lực đến nay cũng chưa có một vụ án nào được xét xử trên thực tế. Hiện tại, một số tư liệu của một số nhà khoa học có đề cấp đến tính mới của chủ thể này ví dụ như: - Trong cuốn “Nhận thức khoa học về phần chung pháp luật hình sự việt nam sau pháp điển hóa lần thứ ba của GS.TSKH Lê Văn Cảm. Nxb Đại Học Quốc Gia Hà Nội.” có đề cập đến điểm mới của bộ luật hình sự 2015, tuy nhiên cũng không có phần phân loại tội phạm đối với chủ thể này. - Trong Bài viết bàn về trách nhiệm dân sự của pháp nhân, của tác giả Nguyễn Văn Lâm, Tạp chí dân chủ và pháp luật online ngày 19/02/2019, tác giả cũng đề cập đến trách nhiệm dân sự của pháp nhân và một số vấn đề vướng mắc trong việc xử lý. - Trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại theo quy định của bộ luật hình sự 2015 của tác giả Võ Văn Trung tạp chí Dân chủ và pháp luật online (ngày 20/06/2016) đề cập đến trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân thương mại. 5
- Hoàn thiện quy định về Trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại phạm tội trong bộ luật hình sự năm 2015 của tác giả Nguyễn Thị Phương Hoa tạp chí luật học số đặc biệt về bộ luật hình sự năm 2015 ngày 27 tháng 11 năm 2016 đề cập những vấn đề còn vướng mắc quy định trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân thương mại và một số ý kiến để hoàn thiện. - Khái niệm tội phạm và việc quy định Trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại trong bộ luật hình sự năm 2015 của GS.TS Nguyễn Ngọc Hòa, tạp chí luật học số 2/2016 viết về điểm mới khái niệm tội phạm và trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại. - Tính thống nhất giữa các quy định về Trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại trong bộ luật hình sự năm 2015 của GS.TS. Nguyễn Ngọc Hòa, tạp chí luật học số 3/2017, tác giả đề cập đến mối liên hệ giữa các quy định liên quan trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại. - Trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại theo bộ luật hình sự năm 2015 của tác giả Nguyễn Văn Hương tạp chí luật học số 4/2016, tác giả phân tích trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân thương mại. - Bình luận khoa học bộ luật hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) (phần chung) của GS.TS Nguyễn Ngọc Hòa; tác giả bình luận các chế định phần chung của bộ luật hình sự 2015. - Trong bài viết “Bất cập trong quy định về phân loại pháp nhân thương mại phạm tội” của tác giả Nguyễn Thị Hằng, tác giả đề cập những bất cập trong quy định phân loại tội phạm. - Trong bài viết “Truy cứu trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân thương mại phạm tội” được đăng tải trên tạp chí tòa an nhân dân ngày 27 tháng 05 năm 2019, tác giả ThS.NCS.Bạch Ngọc Du phân tích những vấn đề liên quan đến vấn đề truy cứu trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân thương mại. - Trong bài viết “Vướng mắc trong xử lý trách nhiệm hình sự của pháp 6
nhân thương mại phạm tội” của tác giả Quan Tuấn Nghĩa được đăng tải ngày 24 tháng 10 năm 2019 tạp chí điện tử Tòa án nhân dân, tác giả kiến nghị hoàn thiện một số điều luật liên quan đến pháp nhân thương mại. Hoặc có một số vụ án lớn có đề cập đến phần trách nhiệm của một số pháp nhân, ví dụ điển hình vụ án xét xử đường dây đánh bạc nghìn tỷ có đề cập đến trách nhiệm của ngân hàng, tuy nhiên đến nay vẫn chưa có một vụ án nào cụ thể liên quan đến trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại. Mặc dù việc quy định trách nhiệm của pháp nhân thương mại đã được nhiều học giả nghiên cứu, bình luận khoa học ở góc độ chuyển sâu, hay góc độ tạp chí khoa học, tuy nhiên chưa có những công trình nghiên cứu hay tư liệu đề cập đến phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại, cho dù việc phân loại tội phạm cũng là một vấn đề quan trọng trong việc điều tra, truy tố xét xử, đảm bảo công bằng đối với các pháp nhân. Một phần lý do chính là do pháp nhân thương mại là vấn đề mới, chưa có pháp nhân thương mại nào bị xử lý trên thực tế do vậy quy định này chưa được kiểm nghiệm, do đó nghiên cứu về vấn đề này chưa được nhiều sự quan tâm của các nhà khoa học. 6. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu: - Phương pháp luận: Luận văn sử dụng phương pháp luận của Chủ nghĩa Mác – Lê Nin trong việc phân tích, nghiên cứu, đánh giá đối với đối tượng nghiên cứu. Thực chất của phương pháp này là việc vận dụng quan điểm biện chứng của Chủ nghĩa Mác – Lê Nin trong việc đánh giá sự vật, hiện tượng. - Phương pháp nghiên cứu: phương pháp phân tích tổng hợp lý thuyết, thu thập các quan điểm liên quan đến pháp nhân thương mại trên thế giới. Liên hệ vào với quy định tại Việt Nam. - Phân tích, đánh giá quy định về phân loại tội phạm có thực sự hợp lý thông qua mối liên hệ giữa việc phân loại tội phạm với các vấn đề liên quan như quyết định hình phạt, xác định thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự, xóa án tích đối 7
với pháp nhân thương mại. 7. Nội dung nghiên cứu: Ngoài phần lời nói đầu và kết luận, luận văn bao gồm 02 chương: Chương 1: Một số vấn đề lý luận chung về phân loại tội phạm đối với pháp nhân (thương mại) phạm tội. Chương 2: Quy định phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại trong bộ luật hình sự năm 2015 và một số kiến nghị hoàn thiện. 8
CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ PHÂN LOẠI TỘI PHẠM ĐỐI VỚI PHÁP NHÂN (THƯƠNG MẠI) PHẠM TỘI. 1.1. Khái niệm, đặc điểm và các tiêu chí phân loại tội phạm đối với pháp nhân (thương mại) phạm tội. Mặc dù trên thế giới, vấn đề truy cứu trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân thương mại không phải là vấn đề mới, tuy nhiên ở Việt Nam việc quy định truy cứu trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân thương mại là một bước ngoặt mới trong lịch sử lập pháp của nước ta. Trước đây, do còn nhiều tranh luận về yếu tố lỗi - một trong các dấu hiệu của tội phạm, các nhà khoa học cho rằng pháp nhân thương mại không phải là một thể nhân, nó không thể có bộ não, các hành vi nguy hiểm cho xã hội do người điều hành nó gây ra. Tuy nhiên, hiện nay với chính sách mở của, xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đặt ra đỏi hỏi, pháp luật Việt Nam cần phải có sự tiến bộ, học hỏi và rút ngắn khoảng cách với các nước trên thế giới, phù hợp với các công ước và luật quốc tế, do vậy mà trong lần pháp điển hóa lần thứ ba này, nhà làm luật đã thừa nhận pháp nhân thương mại cũng là một chủ thể của tội phạm. Việc quy định thêm chủ thể của tội phạm đã làm phát sinh thêm những vấn đề liên quan đến chủ thể này, trong đó vấn đề phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại đang gây ra nhiều tranh luật trái chiều trong khoa học luật hình sự. Trong khi đó, phân loại tội phạm là một trong những chế định quan trọng, nó có ý nghĩa rất lớn trong cả lĩnh vực lập pháp và tư pháp, tuy nhiên hiện nay quy định về chế định này chưa thực sự rõ ràng, dẫn đến nhiều ý kiến trái chiều và cần phải được sửa đổi rõ ràng hơn trong lần pháp điển hóa bộ luật hình sự lần tiếp theo. Hiện nay, việc nghiên cứu phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại về mặt lý luận chưa thực sự chuyên sâu, mà dừng lại nghiên cứu về phân 9
loại tội phạm đối với cá nhân, do vậy cần làm rõ những vấn đề lý luận về phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại phạm tội. 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm phân loại tội phạm đối với pháp nhân (thương mại) phạm tội. Kể từ khi bộ luật hình sự năm 2015 có hiệu lực đến này, có nhiều bài viết nghiên cứu về việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân thương mại, tuy nhiên các bài nghiên cứu chỉ đề cập đến những bất cập liên quan đến các quy định về chủ thể này, mà chưa có bài viết phân tích chuyên sâu đến khái niệm phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại, hay trong giáo trình luật hình sự hiện nay, các nghiên cứu vẫn chỉ dừng lại nghiên cứu khái niệm thế nào là phân loại tội phạm. Lý giải về việc không có bài viết nào đề cập đến khái niệm thế nào là phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại, tác giả cho rằng pháp nhân thương mại là chủ thể của tội phạm, do vậy từ quá trình nghiên cứu thế nào là phân loại tội phạm, chúng ta có thể rút ra được khái niệm phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại. Trong cuốn “Những vấn đề cơ bản trong khoa học luật hình sự (phần chung)” GS.TSKH Lê Văn Cảm có nêu khái niệm của phân loại tội phạm trong từng lĩnh vực khác nhau. Thứ nhất, phân loại tội phạm trong tư pháp hình sự là sự phân loại dựa trên những tiêu chí (căn cứ) nhất định tương ứng với các lĩnh vực hoạt động của nó nhằm đảm bảo cho hiệu quả của công tác đấu tranh phòng và chống tội phạm.[2, Tr.317] Thứ hai, phân loại tội phạm trong tội phạm học là sự phân hóa dựa trên những tiêu chí như các dấu hiệu thể hiện tính chất và xu hướng (định hướng) trái xã hội của nhân thân người phạm tội hoặc cơ chế hay phương pháp (thủ đoạn) xâm hại của tội phạm.[2, Tr.317-Tr.318] Thứ ba, phân loại tội phạm trong luật tố tụng hình sự là sự phân loại dựa 10
trên những tiêu chí quy định thẩm quyền điều tra, truy tố và xét xử của các cơ quan tiến hành tố tụng tụng.[2,Tr.318] Thứ tư, phân loại tội phạm trong luật thi hành án hình sự là sự phân loại dựa trên những tiêu chí phản ánh các đặc điểm của việc chấp hành hình phạt và cải tạo nạn nhân.[3, Tr.318] Theo GS.TSKH Lê Văn Cảm, phân loại tội phạm trong luật hình sự là chia những hành vi nguy hiểm cho xã hội bị luật hình sự cấm thành từng loại (nhóm) nhất định theo những tiêu chí này hoặc những tiêu chí khác để làm tiền đề cho việc cá thể hóa trách nhiệm hình sự và hình phạt hoặc tha miễn trách nhiệm hình sự và hình phạt.[2, Tr.318] Như vậy, phân loại tôi phạm dù ở góc độ khoa học nào thì đều là hoạt động phân hóa tội phạm thành từng nhóm khác nhau dựa trên những tiêu chí khác nhau nhằm mục đính nhất định ví dụ như trong tố tụng hình sự nhằm mục đích xác định thẩm quyền điều tra truy tố, xét xử của các cơ quan tiến hành tố tụng, hay phân loại tội phạm trong thi hành án hình sự nhằm mục đích cải tạo phạm nhân, giúp họ mau chóng hòa nhập cộng đồng… Do vậy theo quan điểm của tác giả thì “Phân loại tội phạm là hoạt động chia các tội phạm thành những nhóm khác nhau dựa trên những tiêu chí nhất định nhằm phân hóa trách nhiệm hình sự và cá thể hóa hình phạt”. Từ khái niệm trên chúng ta có thể kết luận phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại là hoạt động chia các tội phạm là pháp nhân thương mại thành những nhóm khác nhau dựa trên những tiêu chí nhất định nhằm phân hóa trách nhiệm hình sự và cá thể hóa hình phạt đối với pháp nhân thương mại đó. Cũng từ khái niệm, phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại có những đặc điểm sau: Đặc điểm thứ nhất, phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại là hoạt động chia tội phạm, đặc điểm thứ hai là kết quả của hoạt động chia tội phạm đó thành những nhóm khác nhau dựa trên những tiêu chí 11
khác nhau, mục đích nhằm phân hóa trách nhiệm hình sự và quyết định hình phạt đối với pháp nhân thương mại là đặc điểm cuối cùng của việc phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại. Đặc điểm phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại là hoạt động chia các tội phạm. Những hành vi phạm tội cụ thể có tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội là khác nhau, tội phạm bao gồm những hành vi có tính chất đặc biệt nguy hiểm cho xã hội, đến những hành vi có tính nguy hiểm cho xã hội không lớn. Mỗi loại tội phạm lại có sự khác nhau ở tính chất và mức độ nguy hiểm của hậu quả do hành vi phạm tội gây ra hoặc đe dọa gây ra cũng như ở nhiều tình tiết khách quan và chủ quan khác. Do vậy đỏi hỏi phải phân loại tội phạm từ đó phân hóa trách nhiệm hình sự và quyết định hình phạt đối với pháp nhân thương mại trong những trường hợp cụ thể nhằm đảm bảo nguyên tắc mọi pháp nhân thương mại đều bình đẳng trước pháp luật được quy định tại khoản 2 điều 3 quy định trong bộ luật hình sự 2015. Mọi hành vi nguy hiểm cho xã hội nếu như không được phân loại, mà truy cứu trách nhiệm hình sự như nhau, áp dụng hình phạt như nhau sẽ dẫn đến không đảm bảo tính công bằng đối với chủ thể thực hiện hành vi, bởi lẽ mỗi hành vi nguy hiểm cho xã hội sẽ thể hiện tính chất, mức độ nguy hiểm khác nhau, hậu quả của mỗi loại tội phạm khác nhau. Đòi hỏi việc áp dụng hình phạt đối với mỗi loại tội phạm cũng khác nhau. Ngoài ra, trong bộ luật hình sự có một số chế định liên quan đến kết quả của việc phân loại tội phạm, cụ thể như chế định thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự, điều kiện truy cứu trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân. Thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự của mỗi loại tội phạm là khác nhau, chẳng hạn 05 năm đối với tội phạm ít nghiêm trọng, 10 năm đối với tội phạm nghiêm trọng, 15 năm với tội phạm rất nghiêm trọng và 20 năm với tội phạm đặc biệt nghiêm trọng. Một trong những điều kiện truy cứu trách nhiệm hình sự đối với pháp 12
nhân thương mại đó là còn thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự, do vậy khi phát hiện hành vi phạm tội của chủ thể là pháp nhân thương mại, thì các cơ quan tiến hành tố tụng cần xác định được hành vi đó còn thời hạn truy cứu trách nhiệm hình sự hay không? Từ những lý do trên cần phải phân loại tội phạm để phân hóa trách nhiệm hình sự từ đó phân hóa hình phạt phù hợp với từng loại tội phạm. Trong bộ luật hình sự hiện hành, quy định chia tội phạm thành bốn loại tội đó là tội phạm ít nghiêm trọng, tội phạm nghiêm trọng, tội phạm rất nghiêm trọng và tội phạm đặc biệt nghiêm trọng. Căn cứ vào tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi và khung hình phạt để phân loại tội phạm thành bốn loại tội được nêu ở trên, mỗi loại tội phạm sẽ có căn cứ vào khung hình phạt khác nhau. Những tội có tính chất, mức độ nguy hiểm càng lớn thì khung hình phạt tương ứng với loại tội phạm đó càng cao. Hiện nay, việc quy đinh khung hình phạt để phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại được áp dụng căn cứu vào khung hình phạt của khoản 1 điều 9 là chưa thực sự hợp lý, khi khung hình phạt chủ yếu của khoan 1 điều 9 là hình phạt tù, trong khi đó pháp nhân thương mại có hình phạt chính là hình phạt tiền, do đó mà quy định này đang gây ra nhiều tranh luận trái chiều giữa các nhà luật học. Đặc điểm thứ hai, kết quả của hoạt động chia tội phạm đó thành những nhóm khác nhau dựa trên những tiêu chí khác nhau. Trong bộ luật hình sự 2015 quy định căn cứ phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại là căn cứ vào khoản 1 điều 9 và điều 76 của bộ luật hình sự 2015, cụ thể căn cứ vào tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi để chia tội phạm thành 04 loại tội phạm đó là tội phạm ít nghiêm trọng, tội phạm nghiêm trọng, tội phạm rất nghiêm trọng và tội phạm đặc biệt nghiêm trọng. Tuy nhiên, khoản 1 điều 9 của bộ luật hình sự còn căn cứ vào khung hình phạt để phân loại tội phạm, theo tác giả quy định này chưa thực sự hợp lý bởi lẽ hình phạt được quy định tại khoản 1 bao 13
gồm hình phạt tù – hình phạt được áp dụng đối với cá nhân chứ không áp dụng đối với pháp nhân và điều 76 quy định mang tính chất liệt kê các loại tội phạm mà pháp nhân thương mại phải chịu trách nhiệm hình sự. Cũng vì quy định chưa thực sự hợp lý này dẫn đến hiện nay có nhiều ý kiến trái chiều trong khoa học luật hình sự về quy định phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại. Hiện nay, chưa có pháp nhân thương mại nào bị truy cứu trách nhiệm hình sự trên thực tế, nhưng rõ ràng nếu thực tế cần phải áp dụng việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân thương mại thì quy định này sẽ trở thành bất cập trong việc áp dụng. Đặc điểm cuối cùng của việc phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại là mục đích của việc phân loại tội phạm nhằm phân hóa trách nhiệm hình sự và các thể hóa hình phạt đối với pháp nhân thương mại. Phân hóa trách nhiệm hình sự là nội dung quy định đường lối xử lý được thể hiện trong luật để phân biệt đối với từng loại trường hợp phạm tội nhất định[8]. Cá thể hóa hình phạt là từ việc phân biệt từng loại trường hợp phạm tội nhất định để quyết định áp dụng hình phạt hợp lý. Mỗi hành vi phạm tội khác nhau sẽ gây ra hậu quả pháp lý khác nhau, do đó vấn đề truy cứu trách nhiệm hình sự và áp dụng hình phạt cho mội loại tội phạm sẽ khác nhau mới đảm bảo được tính công bằng. Do vậy đòi hỏi việc phân loại tội phạm cần phải chính xác, mới có thể phân hóa đúng trách nhiệm hình sự cho đối tượng cụ thể và áp dụng hình phạt đúng cho từng trường hợp cụ thể. 1.1.2. Các tiêu chí phân loai tội phạm đối với pháp nhân thương mại. Căn cứ phân loại tội phạm là những căn cứ làm cơ sở để phân chia những hành vi nguy hiểm cho xã hội bị luật hình sự cấm thành các loại tội nhất định. Ở Việt Nam có nhiều quan điểm khác nhau về dấu hiệu (căn cứ) để phân loại tội phạm, như GS.TSKH.Lê Văn Cảm chỉ ra có sáu tiêu chí cơ bản để phân loại tội phạm[2,Tr.319], trong khi đó giáo trình Luật hình sự Việt Nam của trường 14
Đại Học Luật Hà Nội lại cho rằng các loại tội phạm được phân biệt với nhau bởi dấu hiệu về nội dung và dấu hiệu về hậu quả pháp lý (tức là có 2 tiêu chí)[7,Tr.69] còn quy định tại điều 9 bộ luật hình sự 2015 về phân loại tội phạm như sau: “1. Căn cứ vào tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội được quy định trong bộ luật này, tội phạm được phân thành 04 loại sau đây: a) Tội phạm ít nghiêm trọng là tội phạm có tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội không lớn mà mức cao nhất của khung hình phạt do Bộ luật này quy định đối với tội ấy là phạt tiền, phạt cải tạo không giam giữ hoặc phạt tù đến 03 năm; b) Tội phạm nghiêm trọng là tội phạm có tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội lớn mà mức cao nhất của khung hình phạt do Bộ luật này quy định đối với tội ấy là từ trên 03 năm tù đến 07 năm tù; c) Tội phạm rất nghiêm trọng là tội phạm có tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội rất lớn mà mức cao nhất của khung hình phạt do Bộ luật này quy định đối với tội ấy là từ trên 07 năm tù đến 15 năm tù; d) Tội phạm đặc biệt nghiêm trọng là tội phạm có tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội đặc biệt lớn mà mức cao nhất của khung hình phạt do Bộ luật này quy định đối với tội ấy là từ trên 15 năm tù đến 20 năm tù, tù chung thân hoặc tử hình. 2. Tội phạm do pháp nhân thương mại thực hiện được phân loại căn cứ vào tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội theo quy định tại khoản 1 Điều này và quy định tương ứng đối với các tội phạm được quy định tại Điều 76 của Bộ luật này.” Như vậy, bộ luật hình sự 2015 quy định căn cứ phân loại tội phạm bao gồm: tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi, căn cứ thứ hai là dựa vào mức cao nhất của khung hình phạt được áp dụng cho loại tội phạm tương ứng. 15