Luận văn Thạc sĩ Luật học: Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật Hình sự - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:123

Thêm vào BST

Báo xấu

27
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của đề tài góp phần làm rõ thêm một số điểm về mặt lý luận khoa học và thực tiễn của việc QĐHP nhẹ hơn quy định của BLHS theo BLHS Việt Nam năm 1999. Đồng thời xác định những điểm bất cập chưa hợp lý trong thực tiễn xét xử và đề xuất một số kiến giải lập pháp nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng các quy phạm về QĐHP nhẹ hơn quy định của BLHS dưới góc độ thực tiễn của hoạt động xét xử và nhận thức khoa học.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật Hình sự - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT LÊ XUÂN LỤC QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT NHẸ HƠN QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ - MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2013 1
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT LÊ XUÂN LỤC QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT NHẸ HƠN QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ - MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN Chuyên ngành : Luật hình sự Mã số : 60 38 40 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: TS. Phạm Mạnh Hùng HÀ NỘI - 2013 2
Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc cña riªng t«i. C¸c sè liÖu, vÝ dô vµ trÝch dÉn trong luËn v¨n ®¶m b¶o ®é tin cËy, chÝnh x¸c vµ trung thùc. Nh÷ng kÕt luËn khoa häc cña luËn v¨n ch-a tõng ®-îc ai c«ng bè trong bÊt kú c«ng tr×nh nµo kh¸c. T¸c gi¶ luËn v¨n Lª Xu©n Lôc 3
MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các từ viết tắt Danh mục các bảng MỞ ĐẦU 1 Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH 8 PHẠT NHẸ HƠN QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ 1.1. Một số vấn đề chung về quyết định hình phạt 8 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa của quyết định hình phạt 8 1.1.2. Các nguyên tắc của quyết định hình phạt 19 1.1.3. Các căn cứ quyết định hình phạt 27 1.2. Một số vấn đề về quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của 34 Bộ luật Hình sự 1.2.1. Khái niệm quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật 34 Hình sự 1.2.2. Ý nghĩa của quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ 40 luật Hình sự 1.3. Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật Hình sự 43 trong pháp luật hình sự một số nước trên thế giới 1.3.1. Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật Hình sự 43 trong trong Bộ luật Hình sự Liên bang Nga 1.3.2. Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật Hình sự 45 trong Bộ luật Hình sự Trung Quốc 1.3.3. Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật Hình sự 47 4
trong Bộ luật Hình sự Nhật Bản 1.3.4. Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật Hình sự 49 trong Bộ luật Hình sự Thụy Điển Chương 2: QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ 52 QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT NHẸ HƠN QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG 2.1. Pháp luật hình sự Việt Nam về quyết định hình phạt nhẹ hơn 52 quy định của Bộ luật Hình sự từ năm 1945 đến trước năm 1999 2.1.1. Giai đoạn từ năm 1945 đến trước năm 1985 52 2.1.2. Giai đoạn từ năm 1985 đến trước năm 1999 55 2.2. Quy định của Bộ luật Hình sự năm 1999 về quyết định hình 59 phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật Hình sự 2.2.1. Quy định về các nguyên tắc quyết định hình phạt nhẹ hơn quy 59 định của Bộ luật Hình sự 2.2.2. Quy định về các căn cứ quyết định hình phạt nhẹ hơn quy 65 định của Bộ luật Hình sự 2.2.3. Quy định về giới hạn của việc quyết định hình phạt nhẹ hơn 78 quy định của Bộ luật Hình sự 2.3. Thực tiễn áp dụng quy định về quyết định hình phạt nhẹ hơn 83 quy định của Bộ luật Hình sự 2.3.1. Thực tiễn áp dụng các quy định về quyết định hình phạt nhẹ 83 hơn quy định của Bộ luật Hình sự 2.3.2. Những bất cập trong quy định về quyết định hình phạt nhẹ 87 hơn quy định của Bộ luật Hình sự Chương 3: HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VÀ MỘT SỐ GIẢI 96 PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG CÁC QUY ĐỊNH VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT NHẸ HƠN QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ 5
3.1. Hoàn thiện các quy định của Bộ luật Hình sự về quyết định 96 hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật Hình sự 3.1.1. Hoàn thiện các căn cứ quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định 96 của Bộ luật Hình sự 3.1.2. Hoàn thiện quy định về giới hạn của việc quyết định hình phạt 97 nhẹ hơn quy định của Bộ luật Hình sự 3.1.3. Hoàn thiện các vấn đề khác có liên quan đến quyết định hình 99 phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật Hình sự 3.2. Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng các quy 101 định về quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật Hình sự 3.2.1. Nâng cao năng lực, chất lượng đội ngũ Thẩm phán ngành Tòa 101 án nhân dân 3.2.2. Nâng cao năng lực, chất lượng của đội ngũ Hội thẩm nhân dân 105 trong xét xử hình sự KẾT LUẬN 108 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 111 6
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BLHS : Bộ luật Hình sự QĐHP : Quyết định hình phạt TAND : Tòa án nhân dân TANDTC : Tòa án nhân dân tối cao TNHS : Trách nhiệm hình sự XHCN : Xã hội chủ nghĩa 7
DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu Tên bảng Trang bảng 2.1 Tình hình thụ lý và giải quyết các vụ án hình sự của Tòa 83 án các cấp 3.1 Tổng hợp các khung hình phạt theo loại tội trong Phần 98 các tội phạm của BLHS năm 1999 8
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thực tiễn đấu tranh phòng, chống tội phạm trong những năm gần đây cho thấy tình hình tội phạm diễn biến hết sức phức tạp, tinh vi, với nhiều thủ đoạn khác nhau. Luật hình sự đi vào đời sống xã hội có vai trò quan trọng trong công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm. Một trong những vấn đề quan trọng của luật hình sự là vấn đề quyết định hình phạt (QĐHP) của Tòa án đối với các trường hợp phạm tội nói chung và đối với trường hợp QĐHP nhẹ hơn quy định của Bộ luật Hình sự (BLHS) nói riêng. QĐHP chính xác, công bằng và đúng pháp luật không chỉ đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật mà còn có tác dụng cho người dân tin tưởng vào chính sách pháp luật của Nhà nước. Nhìn chung, việc QĐHP đúng không chỉ có tác dụng đối với người phạm tội mà còn thể hiện tính nghiêm minh của pháp luật và phát huy tác dụng giáo dục, phòng ngừa chung. Vì vậy, mọi trường hợp áp dụng hình phạt nặng hơn hoặc nhẹ hơn mức cần thiết đối với hành vi phạm tội đều không đảm bảo được mục đích trừng trị và giáo dục người phạm tội trở thành người có ích cho xã hội. Việc QĐHP không phải là việc dập khuôn như nhau với mọi hành vi phạm tội cũng như mọi người phạm tội, mà phải dựa trên các căn cứ và các nguyên tắc QĐHP theo quy định của BLHS. Trong trường hợp đặc biệt, Tòa án có thể QĐHP nhẹ hơn quy định tại điều khoản cụ thể của BLHS nếu dựa trên các căn cứ, nguyên tắc về QĐHP mà BLHS quy định mà vẫn đảm bảo tính chính xác, công bằng cũng như đạt được việc giáo dục và phòng ngừa chung. Trong thực tiễn xét xử, việc QĐHP nhẹ hơn quy định của BLHS còn nhiều khó khăn vướng mắc nhất định nên cần phải xem xét, nghiên cứu để sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với thực tiễn. 9
Quy định về việc QĐHP nhẹ hơn quy định của BLHS là xuất phát từ nguyên tắc nhân đạo trong chính sách hình sự của Đảng và Nhà nước để thực hiện phương châm trong đường lối xử lý tội phạm và người phạm tội của Nhà nước ta, đó là nghiêm trị kết hợp với khoan hồng, trừng trị kết hợp với giáo dục, cải tạo. Vấn đề QĐHP nhẹ hơn quy định của BLHS lần đầu tiên được ghi nhận chính thức trong BLHS năm 1985, được quy định chung cùng các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự (TNHS) trong một điều của BLHS năm 1985 (Điều 38). Tương tự như vậy, đến lần pháp điển hóa lần thứ hai bằng việc thông qua BLHS năm 1999 các quy định về QĐHP nhẹ hơn quy định của BLHS cũng được tiếp tục ghi nhận đồng thời có những sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với tình hình mới, mà cụ thể quy định này đã được tách ra và ghi nhận tại một điều luật riêng biệt trong Phần chung (Điều 47). Tuy nhiên, quy định về QĐHP nhẹ hơn quy định của BLHS tại BLHS năm 1999 vẫn chưa đáp ứng được các yêu cầu về mặt lập pháp với chế định này, cũng như thực tiễn áp dụng vẫn còn những vướng mắc nhất định. Chẳng hạn, cả BLHS năm 1985 và BLHS năm 1999 vẫn chưa đưa ra được định nghĩa pháp lý của việc QĐHP nhẹ hơn quy định của BLHS, các tình tiết giảm nhẹ TNHS hay tăng nặng TNHS có ý nghĩa như thế nào đối với việc QĐHP nhẹ hơn quy định của BLHS? Hay vấn đề tại sao lại quy định chỉ được QĐHP trong khung hình phạt nhẹ hơn liền kề, trong khi đó các chế định khác như miễn hình phạt, miễn TNHS còn mang lại hậu quả pháp lý có lợi hơn nhiều cho người phạm tội? Mặt khác, trong thực tiễn áp dụng pháp luật đối với chế định này cho thấy còn nhiều bất cập, việc áp dụng chưa thống nhất giữa các đơn vị, địa phương, nhận thức của nhiều Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân còn nhiều thiếu sót dẫn đến việc áp dụng chế định này trên thực tế chưa đáp ứng được các yêu cầu về chính sách hình sự. Vì vậy, việc tiếp tục nghiên cứu sâu sắc hơn nữa để làm sáng tỏ về mặt lý luận các quy định của pháp luật hình sự Việt Nam hiện hành về QĐHP 10
nhẹ hơn quy định của BLHS và vấn đề áp dụng trong thực tiễn xét xử chế định này để đưa ra các kiến nghị, giải pháp nhằm hoàn thiện hơn quy định về vấn đề QĐHP nhẹ hơn quy định của BLHS có ý nghĩa lý luận, thực tiễn và pháp lý hết sức quan trọng. Chính vì vậy, tác giả quyết định chọn đề tài "Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật Hình sự - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn" làm đề tài luận văn thạc sĩ Luật học. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của BLHS là một trong những trường hợp QĐHP có tính đặc biệt. Quy định này có một vai trò quan trọng trong chế định QĐHP vì vậy về mặt lý luận cho đến nay ở nước ta đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề này. - Về sách chuyên khảo: + ThS. Đinh Văn Quế: Tìm hiểu về hình phạt và quyết định hình phạt trong luật hình sự Việt Nam, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000; + TS. Lê Văn Đệ: Định tội danh và quyết định hình phạt trong luật hình sự Việt Nam, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2010; + TS. Dương Tuyết Miên: Định tội danh và quyết định hình phạt, Nxb Lao động xã hội, Hà Nội, 2007. - Về các bài viết: + TS. Trần Thị Quang Vinh, Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của pháp luật hình sự, Tạp chí Khoa học pháp lý, số 2/2000; + Dương Tuyết Miên, Vấn đề quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật Hình sự, Tạp chí Luật học, số 6/2000; + TS. Phạm Mạnh Hùng, Vấn đề quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật, Tạp chí Tòa án nhân dân (TAND), số 3/2001; + TS. Lê Đăng Doanh, Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật Hình sự, Tạp chí TAND, số 12/2003; 11
+ ThS. Phạm Văn Báu, Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của bộ luật - những bất cập và phương hướng hoàn thiện, Tạp chí TAND, số 18/2008, v.v… Như vậy, nhìn một cách tổng quát, các công trình nghiên cứu trên đây đều đã đề cập đến một số khía cạnh nhất định về QĐHP nhẹ hơn quy định của BLHS, nhưng vẫn chỉ chủ yếu nghiên cứu dưới góc độ đây là một trường hợp nhỏ của chế định QĐHP nói chung. Có thể nói, cho đến nay chưa có một công trình, hay tài liệu nào nghiên cứu một cách toàn diện về QĐHP nhẹ hơn quy định của BLHS. Vì vậy, với nội dung này, tác giả lựa chọn nghiên cứu đề tài sẽ góp phần làm rõ hơn về mặt lý luận cũng như thực tiễn của vấn đề QĐHP nhẹ hơn quy định của BLHS. Làm rõ hơn được vấn đề này sẽ góp phần nâng cao chất lượng hoạt động xét xử đáp ứng được các yêu cầu mà Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 2/6/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 đã đề ra. 3. Mục đích, đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu của đề tài 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích của đề tài góp phần làm rõ thêm một số điểm về mặt lý luận khoa học và thực tiễn của việc QĐHP nhẹ hơn quy định của BLHS theo BLHS Việt Nam năm 1999. Đồng thời xác định những điểm bất cập chưa hợp lý trong thực tiễn xét xử và đề xuất một số kiến giải lập pháp nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng các quy phạm về QĐHP nhẹ hơn quy định của BLHS dưới góc độ thực tiễn của hoạt động xét xử và nhận thức khoa học. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là nghiên cứu các quy định về QĐHP nhẹ hơn quy định của BLHS, cụ thể là: - Vấn đề khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa của QĐHP nhẹ hơn quy định của BLHS; 12
- Vấn đề các nguyên tắc, căn cứ QĐHP nhẹ hơn quy định của BLHS; - Vấn đề thực tiễn áp dụng các quy định về QĐHP nhẹ hơn quy định của BLHS trong hoạt động xét xử của Tòa án; - Nghiên cứu các kiến nghị và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của việc QĐHP nhẹ hơn quy định của BLHS. 3.3. Phạm vi nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về QĐHP nhẹ hơn quy định của BLHS dưới góc độ luật hình sự theo quy định của BLHS năm 1999. 4. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu 4.1. Cơ sở lý luận Để tiếp cận vấn đề nghiên cứu đề tài tác giả dựa trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về chính sách hình sự cũng như chính sách đấu tranh phòng, chống tội phạm. Ngoài ra, còn sử dụng các thành tựu của các chuyên ngành khoa học pháp lý như: lịch sử pháp luật, lý luận về nhà nước và pháp luật, xã hội học pháp luật, luật hình sự, tội phạm học, luật tố tụng hình sự, những luận điểm khoa học trong các công trình nghiên cứu, sách chuyên khảo và các bài viết đăng trên tạp chí của một số nhà khoa học luật hình sự. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng một số phương pháp tiếp cận làm sáng tỏ vấn đề như: phương pháp lịch sử, so sánh, phân tích, tổng hợp, thống kê,… Đồng thời, việc nghiên cứu đề tài còn dựa vào các văn bản pháp luật của Nhà nước và những giải thích thống nhất có tính chất chỉ đạo của thực tiễn xét xử thuộc lĩnh vực tư pháp hình sự do TANDTC hoặc của các cơ quan bảo vệ pháp luật ở trung ương ban hành có liên quan đến đề tài. 13
5. Những đóng góp mới về mặt khoa học của luận văn Luận văn hoàn thành sẽ là chuyên khảo nghiên cứu một cách toàn diện, có hệ thống và đồng bộ những vấn đề lý luận và thực tiễn về QĐHP nhẹ hơn quy định của BLHS. Trong luận văn này, tác giả giải quyết các vấn đề về mặt lý luận sau: - Phân tích một cách có hệ thống và toàn diện những vấn đề lý luận về chế định QĐHP nhẹ hơn quy định của BLHS như: Một số vấn đề chung về QĐHP nhẹ hơn quy định của BLHS bao gồm: khái niệm, đặc điểm và ý nghĩa của QĐHP nhẹ hơn quy định của BLHS; quy định về QĐHP nhẹ hơn quy định của BLHS trong pháp luật hình sự một số nước trên thế giới. - Phân tích và luận giải một cách khoa học các nguyên tắc, căn cứ của việc QĐHP nhẹ hơn quy định của BLHS; đưa ra được một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về QĐHP nhẹ hơn quy định của BLHS, đồng thời trình bày được mô hình lý luận và kiến giải lập pháp về chế định này trong BLHS. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận Đây là đề tài nghiên cứu chuyên khảo đề cập một cách có hệ thống và toàn diện những vấn đề lý luận và thực tiễn về QĐHP nhẹ hơn quy định của BLHS theo luật hình sự Việt Nam ở cấp độ một luận văn thạc sĩ luật học. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Luận văn góp phần vào việc làm rõ thực tiễn áp dụng quy định về QĐHP nhẹ hơn quy định của BLHS của cơ quan Tòa án, cũng như đưa ra các kiến nghị hoàn thiện các quy phạm của chế định QĐHP nhẹ hơn quy định của BLHS trong lĩnh vực lập pháp, cũng như áp dụng chúng trong thực tiễn. Luận văn còn có ý nghĩa làm tài liệu tham khảo trong lĩnh vực pháp luật, cũng như 14
phục vụ công tác lập pháp và hoạt động thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự trong việc đấu tranh phòng, chống tội phạm. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Một số vấn đề lý luận về quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật Hình sự. Chương 2: Quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật Hình sự và thực tiễn áp dụng Chương 3: Hoàn thiện pháp luật hình sự và một số giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng các quy định về quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật Hình sự. 15
Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT NHẸ HƠN QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ 1.1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa của quyết định hình phạt 1.1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của quyết định hình phạt Quyết định hình phạt là một công việc quan trọng trong hoạt động xét xử vụ án hình sự của Tòa án. Khi tìm hiểu về QĐHP, trước tiên cần bàn về khái niệm QĐHP. Khái niệm QĐHP được coi là một trong các khái niệm cơ bản và quan trọng của luật hình sự Việt Nam. Luật hình sự xác định hành vi nào là hành vi nguy hiểm cho xã hội, xâm phạm tới các khách thể được luật hình sự bảo vệ và quy định các biện pháp với tư cách là biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất để áp dụng đối với người phạm tội. Ở nước ta, trước đây, thuật ngữ QĐHP còn có tên gọi là lượng hình. Sau khi BLHS được ban hành năm 1985 và có hiệu lực, thuật ngữ lượng hình mới được thay bằng tên gọi là QĐHP như hiện nay. Mặc dù là một khái niệm quan trọng nhưng cho tới nay, pháp luật hình sự Việt Nam vẫn chưa có một một quy định để xác định khái niệm QĐHP. Khái niệm này chỉ được nghiên cứu dưới góc độ là một khái niệm khoa học luật hình sự. Trong khoa học luật hình sự đã có nhiều nhà nghiên cứu về luật hình sự đưa ra các khái niệm khác nhau về vấn đề này, chẳng hạn như, ThS. Đinh Văn Quế đưa ra định nghĩa mang tính khái quát về QĐHP như sau "Quyết định hình phạt là việc Tòa án lựa chọn hình phạt buộc người bị kết án phải chấp hành. Tòa án lựa chọn loại hình phạt nào, mức hình phạt bao nhiêu, phải tuân theo những quy định của Bộ luật Hình sự" [24]. Trong khi đó, TS. Lê Văn Đệ thì cho rằng: "Quyết định hình phạt là sự lựa chọn loại hình phạt và xác 16
định mức hình phạt cụ thể trong phạm vi luật định để áp dụng đối với người phạm tội cụ thể" [9, tr. 161]. Dưới góc độ của luật tố tụng hình sự, TS. Chu Thị Trang Vân cho rằng: "Quyết định hình phạt là một giai đoạn rất quan trọng trong hoạt động xét xử của Bộ luật Hình sự, là việc Tòa án lựa chọn loại hình phạt và mức hình phạt cụ thể được quy định trong luật hình sự tương ứng với cấu thành tội phạm cụ thể để áp dụng với người phạm tội, thể hiện trong bản án buộc tội" [55]. Trong giáo trình Luật hình sự Việt Nam của Khoa Luật thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội thì "quyết định hình phạt là việc Tòa án lựa chọn loại hình phạt cụ thể (bao gồm hình phạt chính và có thể cả hình phạt bổ sung) với mức độ cụ thể trong phạm vi luật định để áp dụng đối với người phạm tội" [3, tr. 317]. Còn trong giáo trình Luật hình sự Việt Nam của Trường Đại học Luật Hà Nội thì định nghĩa: "Quyết định hình phạt là sự lựa chọn loại hình phạt và xác định mức hình phạt cụ thể trong phạm vi luật định để áp dụng đối với người phạm tội cụ thể" [50, tr. 201]. Nhìn chung, các khái niệm do các tác giả đưa ra trên đây suy cho cùng đều khẳng định QĐHP là việc Tòa án lựa chọn loại và mức hình phạt trong phạm vi luật định để áp dụng đối với người phạm tội. Việc lựa chọn loại hình phạt được hiểu là chỉ lựa chọn loại hình phạt chính hoặc cả hình phạt chính và hình phạt bổ sung trong số các hình phạt thuộc hệ thống hình phạt quy định tại BLHS, với những mức độ cụ thể, phù hợp với tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội và nhằm đạt được các mục đích của hình phạt. Có thể nói đây chính là nội dung cốt lõi của khái niệm QĐHP và được đa số các nhà khoa học đồng tình ủng hộ. Tuy nhiên, hiện nay, khái niệm về QĐHP còn được một số nhà luật học đưa ra nghiên cứu theo hai khía cạnh đó là: nghĩa hẹp của khái niệm QĐHP, nghĩa rộng của khái niệm QĐHP [50, tr. 201-202]. Theo đó, các tác giả này cho rằng các quan điểm về QĐHP mà đã trình bày trên đây chỉ là khái 17
niệm QĐHP theo nghĩa hẹp. Còn theo nghĩa rộng của vấn đề thì QĐHP còn bao gồm cả các hoạt động: xác định người phạm tội có được miễn TNHS hay miễn hình phạt hay không, xác định khung hình phạt, xác định loại và mức hình phạt cụ thể trong phạm vi khung hình phạt hoặc dưới khung đó [15, tr. 65-66]. Như vậy, qua phân tích trên đây có thể đưa ra khái niệm khoa học về QĐHP được hiểu theo hai nghĩa là nghĩa rộng và nghĩa hẹp như sau: Thứ nhất, nghĩa hẹp của QĐHP là việc Tòa án ra QĐHP với hình phạt chính và hình phạt bổ sung. Thứ hai, nghĩa hẹp của QĐHP là bao gồm cả hình phạt chính và hình phạt bổ sung, quyết định các biện pháp chấp hành hình phạt, miễn TNHS, miễn hình phạt hoặc quyết định áp dụng các biện pháp tư pháp khác nhằm mục đích thay thế hoặc bổ sung cho hình phạt. Ví dụ, quyết định biện pháp bắt buộc chữa bệnh… Như vậy, với nội dung nêu trên thì QĐHP chỉ có thể đặt ra đối với những trường hợp người phạm tội phải chịu TNHS và bị áp dụng hình phạt. Đối với hình phạt chính, đa số hình phạt quy định cho các tội phạm là chế tài lựa chọn. Do vậy, nếu trong khung hình phạt có nhiều loại hình phạt khác nhau thì QĐHP là việc lựa chọn một hình phạt cụ thể trong các hình phạt đó và xác định một mức hình phạt cụ thể trong phạm vi cho phép để áp dụng đối với người phạm tội. Trường hợp hình phạt mà Toàn án tuyên cho bị cáo là cảnh cáo, trục xuất, tù chung thân hoặc tử hình thì QĐHP thực chất chỉ là việc lựa chọn hình phạt mà không có bước xác định mức hình phạt cụ thể áp dụng cho người phạm tội. Đối với hình phạt bổ sung, việc QĐHP tương tự như QĐHP chính, tức là Tòa án lựa chọn loại và quyết định mức hình phạt chính trong phạm vi cho phép của khung hình phạt để áp dụng kèm theo hình phạt chính nhằm mục đích bổ sung cho hình phạt chính, mở rộng khả năng pháp lý cho Tòa án lựa chọn hình phạt phù hợp với tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của tội 18
phạm và đặc điểm nhân thân của người phạm tội. Tuy nhiên, về cơ bản nhất QĐHP chính vẫn là nội dung cốt lõi của QĐHP và quyết định bản chất của khái niệm này. Trong khoa học luật hình sự hiện nay, khi xác định nội dung của khái niệm QĐHP thì có tác giả còn cho rằng nên coi việc miễn hình phạt và miễn TNHS thuộc về giai đoạn QĐHP [22, tr. 62]. Theo TS. Dương Tuyết Miên trong sách "Định tội danh và quyết định hình phạt" thì nên coi miễn hình phạt thuộc về giai đoạn QĐHP. Điều 54 BLHS quy định: "Người phạm tội có thể được miễn hình phạt trong trường hợp phạm tội có nhiều tình tiết giảm nhẹ quy định tại khoản 1 Điều 46 Bộ luật này, đáng được khoan hồng đặc biệt, nhưng chưa đến mức được miễn trách nhiệm hình sự" [29]. Như vậy, về nội dung pháp lý thì miễn hình phạt là không buộc người phạm tội phải chịu hình phạt tức biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất về tội mà họ đã phạm. Miễn hình phạt phải thuộc về giai đoạn QĐHP vì miễn hình phạt được thực hiện sau khi Tòa án đã xác định xong tội danh và là bước đầu của quá trình xác định hình phạt. Cũng theo TS. Dương Tuyết Miên, đối với trường hợp miễn TNHS cũng nên coi thuộc về giai đoạn QĐHP, bởi những lý do sau: Miễn TNHS là không buộc người phạm tội phải chịu TNHS về tội họ đã thực hiện. Miễn TNHS được thực hiện sau khi Tòa án đã xác định xong tội danh cho bị cáo nên không thể thuộc giai đoạn định tội danh. Trên cơ sở định tội danh bị cáo đã phạm, Tòa án sẽ xem xét, nếu thấy không cần thiết phải truy cứu TNHS đối với bị cáo mà vẫn đảm bảo được các yêu cầu của cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm thì Tòa án sẽ tuyên bố miễn TNHS cho bị cáo [22, tr. 62]. Tác giả đồng ý với quan điểm của TS. Dương Tuyết Miên coi miễn hình phạt là biện pháp xử lý TNHS chỉ do Tòa án tiến hành trên cơ sở những căn cứ, quy định của BLHS. Miễn hình phạt cũng chỉ được tiến hành sau khi Tòa án đã định tội danh xong đối với bị cáo. Vì vậy, cần xác định miễn hình phạt phải thuộc về giai đoạn QĐHP. 19
Còn đối với quan điểm cho rằng miễn TNHS thuộc về giai đoạn QĐHP thì tác giả không đồng ý, bởi lẽ, miễn TNHS là một biện pháp xử lý hình sự do nhiều chủ thể có thẩm quyền khác nhau tiến hành, tùy từng giai đoạn tố tụng khác nhau, như: Cơ quan điều tra ở giai đoạn điều tra, Viện kiểm sát ở giai đoạn truy tố, hay Tòa án ở giai đoạn xét xử. Như vậy, người đã thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội có đủ các điều kiện được miễn TNHS thì vẫn được các cơ quan có thẩm quyền áp dụng các quy định của BLHS để miễn TNHS cho người đó. Hơn nữa, QĐHP là hoạt động của Tòa án trong việc áp dụng pháp luật hình sự, do đó nếu cho rằng miễn TNHS thuộc về giai đoạn QĐHP là chưa chính xác ở cả khía cạnh nội dung lẫn khía cạnh chủ thể có thẩm quyền QĐHP. Một vấn đề nữa mà chúng ta cần làm rõ để hiểu chính xác nội hàm khái niệm QĐHP là việc xác định giai đoạn định khung hình phạt có thuộc về hoạt động QĐHP hay không? Tác giả cho rằng, cần coi giai đoạn định khung hình phạt là một trình tự của hoạt động QĐHP, thuộc về hoạt động QĐHP. Bởi vì, định khung hình phạt là việc làm được thực hiện sau khi định tội danh xong và là hoạt động đầu tiên xác định giới hạn tối thiểu và tối đa của hình phạt theo khung hình phạt được phép áp dụng, trên cơ sở giới hạn luật định, hình phạt cụ thể sẽ được quyết định. Mặt khác, việc định tội danh phải được thực hiện trên cơ sở cấu thành tội phạm cơ bản chứ không phải là các cấu thành tội phạm tăng nặng hoặc giảm nhẹ. Chỉ trên cơ sở định tội danh xong các cơ quan tố tụng mới xác định khung hình phạt, trong trường hợp điều luật chỉ có một khung hình phạt thì Tòa án đương nhiên không phải xác định khung hình phạt. Khi định khung hình phạt, Tòa án dựa vào các tình tiết giảm nhẹ và tăng nặng định khung. Vì vậy, theo tác giả nên coi định khung hình phạt thuộc về hoạt động QĐHP. Từ những sự phân tích trên, tác giả cho rằng nên định nghĩa khái niệm QĐHP như sau: QĐHP là hoạt động thực tiễn áp dụng pháp luật của Tòa án do Hội đồng xét xử thực hiện, căn cứ vào các quy định của pháp luật hình sự, và dựa trên những nguyên tắc nhất định, được thực hiện tùy thuộc vào từng trường 20