Luận văn Thạc sĩ Luật học: Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự trong luật hình sự Việt Nam và thực tiễn áp dụng trên địa bàn thành phố Hải Phòng

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:108

Thêm vào BST

Báo xấu

29
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn nghiên cứu một cách tương đối có hệ thống về các vấn đề lý luận và thực tiễn về quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự trong luật hình sự Việt Nam; đồng thời đi sâu phân tích, đánh giá thực tiễn áp dụng quy định quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự trong giai đoạn 8 năm (2007-2014). Trên cơ sở đó, luận văn chỉ ra một số vướng mắc, tồn tại trong thực tiễn, từ đó đề xuất một số kiến nghị, giải pháp hoàn thiện pháp luật và những giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng quy định này của Bộ luật hình sự.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự trong luật hình sự Việt Nam và thực tiễn áp dụng trên địa bàn thành phố Hải Phòng

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT VŨ NGỌC SINH QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT NHẸ HƠN QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2015 1
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT VŨ NGỌC SINH QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT NHẸ HƠN QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG Chuyên ngành : Luật hình sự và tố tụng hình sự Mã số : 60 38 01 04 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: TS. Trịnh Tiến Việt HÀ NỘI - 2015 2
Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc cña riªng t«i. C¸c sè liÖu, vÝ dô vµ trÝch dÉn trong luËn v¨n ®¶m b¶o ®é tin cËy, chÝnh x¸c vµ trung thùc. Nh÷ng kÕt luËn khoa häc cña luËn v¨n ch-a tõng ®-îc ai c«ng bè trong bÊt kú c«ng tr×nh nµo kh¸c. T¸c gi¶ luËn v¨n Vò Ngäc Sinh 3
MỞ ĐẦU Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các bảng MỞ ĐẦU 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH 9 PHẠT NHẸ HƠN QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ 1.1. Khái niệm và ý nghĩa của quyết định hình phạt nhẹ hơn quy 9 định của Bộ luật hình sự trong luật hình sự Việt Nam 1.1.1. Khái niệm và ý nghĩa của quyết định hình phạt 9 1.1.2. Khái niệm và ý nghĩa của quyết định hình phạt nhẹ hơn quy 13 định của Bộ luật hình sự Việt Nam 1.2. Những nguyên tắc của quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định 16 của Bộ Luật hình sự Việt Nam 1.2.1. Nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa 17 1.2.2. Nguyên tắc công bằng 19 1.2.3. Nguyên tắc nhân đạo xã hội chủ nghĩa 20 1.2.4. Nguyên tắc cá thể hóa hình phạt 22 1.3. Khái quát lịch sử hình thành và phát triển của các quy định về 24 quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự trong luật hình sự Việt Nam từ năm 1985 đến nay 1.3.1. Giai đoạn từ khi ban hành Bộ luật hình sự Việt Nam năm 24 1985 đến năm 1999 1.3.2. Giai đoạn từ khi ban hành Bộ luật hình sự Việt Nam năm 28 1999 đến nay 1.4. Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự 30 trong pháp luật hình sự một số nước trên thế giới 4
1.4.1. Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự 30 Cộng hòa nhân dân Trung Hoa 1.4.2. Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự 31 Liên bang Nga 1.4.3. Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự 33 Nhật Bản 1.4.4. Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự 34 Thụy Điển Chương 2: QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT NHẸ HƠN QUY ĐỊNH CỦA 37 BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG 2.1. Căn cứ quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật 37 hình sự Việt Nam 2.1.1. Căn cứ vào tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của tội 37 phạm đã thực hiện 2.1.2. Căn cứ vào nhân thân người phạm tội 39 2.1.3. Căn cứ vào các tình tiết giảm nhẹ và tăng nặng trách nhiệm 42 hình sự 2.1.4. Căn cứ vào các quy định về quyết định hình phạt nhẹ hơn quy 43 định của Bộ luật hình sự 2.2. Nội dung quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật 44 hình sự 2.2.1. Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự 47 đối với người chưa thành niên phạm tội 2.2.2. Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự 48 đối với các giai đoạn phạm tội và đồng phạm 2.3. Thực tiễn quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật 58 hình sự Việt Nam trên địa bàn thành phố Hải Phòng 2.3.1. Khái quát tình hình chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội của 58 thành phố Hải Phòng 5
2.3.2. Tình hình áp dụng quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của 60 Bộ luật hình sự trên địa bàn thành phố Hải Phòng 2.4. Một số tồn tại, hạn chế và các nguyên nhân cơ bản 69 2.4.1. Một số tồn tại, hạn chế 69 2.4.2. Nguyên nhân 72 Chương 3: HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ QUYẾT 74 ĐỊNH HÌNH PHẠT NHẸ HƠN QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ VÀ NHỮNG GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG 3.1. Sự cần thiết của việc hoàn thiện và nâng cao hiệu quả áp dụng 74 quy định về quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự 3.1.1. Về mặt thực tiễn 74 3.1.2. Về mặt lý luận 75 3.1.3. Về mặt lập pháp 76 3.2. Hoàn thiện quy định về quyết định hình phạt nhẹ hơn quy 77 định của Bộ luật hình sự Việt Nam 3.2.1. Nhận xét chung 77 3.2.2. Nội dung sửa đổi, bổ sung 78 3.3. Những giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng quy định về quyết 80 định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự 3.3.1. Giải pháp nâng cao năng lực, chất lượng đội ngũ Thẩm phán 83 3.3.2. Giải pháp nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho đội 89 ngũ Hội thẩm nhân dân 3.3.3. Giải pháp tăng cường vai trò kiểm sát, giám sát việc quyết 91 định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự 3.3.4. Giải pháp về bồi dưỡng, tập huấn, hướng dẫn quy định về 92 quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự KẾT LUẬN 95 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 98 6
DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu Tên bảng Trang bảng 2.1 Bảng tổng hợp số liệu trong giai đoạn 8 năm (2007-2014) 60 về xét xử sơ thẩm, phúc thẩm của hai cấp xét xử của Tòa án nhân dân thành phố Hải Phòng 2.2 Bảng tổng hợp số liệu trong giai đoạn 8 năm (2007-2014) 62 về áp dụng Điều 47 Bộ luật hình sự đối với hai cấp xét xử của Tòa án nhân dân thành phố Hải Phòng 2.3 Bảng tổng hợp số liệu trong giai đoạn 8 năm (2007-2014) 63 về áp dụng Điều 47 Bộ luật hình sự đối với người chưa thành niên, trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt, đồng phạm 2.4 Bảng tổng hợp số liệu trong giai đoạn 8 năm (2007-2014) 65 về áp dụng Điều 47 Bộ luật hình sự đối với các hình phạt cải tạo không giam giữ, hình phạt cho hưởng án treo, hình phạt tù không cho hưởng án treo 3.1 Bảng kiến nghị sửa đổi quy định quyết định hình phạt 79 nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự 7
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Pháp luật hình sự là cơ sở pháp lý chủ yếu và quan trọng nhất của Nhà nước pháp quyền Việt Nam - con đường mới, đúng đắn, tất yếu và có tính quy luật cho sự phát triển của xã hội Việt Nam trong thế kỷ XXI đã được khởi xướng tại Đại hội Đảng lần thứ VIII (năm 1996) và tiếp tục được khẳng định tại Đại hội Đảng lần thứ IX (năm 2001) để đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm, góp phần đắc lực vào việc bảo vệ độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa; bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức; duy trì trật tự an toàn xã hội, trật tự quản lý kinh tế; tích cực loại bỏ những yếu tố gây cản trở cho tiến trình đổi mới và sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh, bảo đảm cho mọi người được sống trong môi trường xã hội và sinh thái an toàn, lành mạnh, mang tính nhân văn cao. Pháp luật và chính sách hình sự của Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam còn hướng tới bảo đảm sự hài hòa và tương quan, đồng thuận và công bằng trong đánh giá hành vi phạm tội, nhân thân người phạm tội, các tình tiết giảm nhẹ hoặc tăng nặng trách nhiệm hình sự; giữa việc cần thiết hay không cần thiết phải truy cứu trách nhiệm hình sự và áp dụng hình phạt nghiêm khắc với việc cần thiết hay không cần thiết áp dụng hình phạt nhẹ hơn quy định mà vẫn bảo đảm yêu cầu đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm, cũng như công tác giáo dục, cải tạo người phạm tội; giữa những chế tài pháp lý hình sự với các biện pháp tác động xã hội; giữa yêu cầu bảo đảm tính hướng thiện, nhân đạo trong xử lý người phạm tội với sự lên án, phê phán của dư luận xã hội. Các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự và nhân thân người phạm tội là những yếu tố phản ánh khả năng cải tạo của người phạm tội để tìm ra 1
biện pháp xử lý về hình sự có thể trong giới hạn đủ cần thiết vừa đạt được mục đích của hình phạt là nhằm cải tạo, giáo dục người phạm tội trở thành người có ích cho xã hội, có ý thức tuân thủ pháp luật, các quy tắc của cuộc sống chung. Theo ý nghĩa này, các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự phải là những tình tiết phản ánh khả năng cải tạo tốt của người phạm tội thể hiện thông qua thái độ thành thực hối lỗi về việc thực hiện tội phạm, có quan hệ tốt với cộng đồng, gia đình, có ý thức lao động, tinh thần sẵn sàng chịu trách nhiệm, quyết tâm cải tạo phục thiện, v.v… Các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự phản ánh mức độ thực hiện tội phạm chưa trọn vẹn do nguyên nhân khách quan hoặc do sự tự nguyện của người phạm tội; tác hại của tội phạm gây ra không lớn hoặc đã được khắc phục, mức độ lỗi hạn chế do người phạm tội là người có bệnh bị hạn chế về khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi, là người phạm tội trong tình trạng tinh thần bị kích động vì hành vi trái pháp luật của người khác, là người chưa thành niên… Đó là những tình tiết có khả năng làm giảm đi mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội. Khi quy định hình phạt trong khâu lập pháp và nhất là khi Tòa án quyết định hình phạt, cần tính đến để có biện pháp hạn chế đến mức có thể những hậu quả phụ của hình phạt đối với những người không gây ra hành vi phạm tội nhưng vì lẽ này hay lẽ khác có mối liên hệ với người phạm tội chính là cơ sở mà pháp luật hình sự Việt Nam quy định tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự vì lý do nhân đạo. Việc cân nhắc tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của tội phạm để quy định khung hình phạt đối với các nhà làm luật bao giờ cũng mang tính khái quát và không thể có điều kiện để tính hết và quy định hết tất cả các trường hợp phạm tội khác nhau để quy định những hình phạt tương ứng đối với từng trường hợp phạm tội có thể xảy ra trên thực tế. Để tăng khả năng lựa chọn của Tòa án khi quyết định hình phạt đối với những trường hợp phạm tội cụ thể 2
khác nhau và nhằm bảo đảm sự công bằng và mục đích của hình phạt "nghiêm trị kết hợp với khoan hồng, trừng trị kết hợp với giáo dục, thuyết phục", pháp luật hình sự Việt Nam quy định về quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự. Với những lý do nêu trên, học viên quyết định lựa chọn đề tài: "Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự trong luật hình sự Việt Nam và thực tiễn áp dụng trên địa bàn thành phố Hải Phòng" làm Luận văn thạc sĩ Luật học. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Việc quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự là một trường hợp quyết định hình phạt đặc biệt có ảnh hưởng rất quan trọng đến chính sách xử lý hình sự, ảnh hưởng đến cơ quan Tòa án áp dụng và cá nhân người phạm tội. Một số quy định của Bộ luật hình sự nói chung cũng như quy định tại Điều 47 Bộ luật hình sự vẫn còn một số bất cập, hạn chế, làm ảnh hưởng đến sự thống nhất, hiệu quả áp dụng quy định pháp luật và chưa đảm bảo mục đích hình phạt đối với người phạm tội. Do quyết định hình phạt có vị trí, vai trò quan trọng trong luật hình sự, nên có nhiều công trình nghiên cứu khoa học ở những mức độ khác nhau, những khía cạnh, phương diện khác nhau về quyết định hình phạt và trách nhiệm hình sự, trong đó có quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự trong luật hình sự Việt Nam, cụ thể như sau: * Dưới góc độ sách chuyên khảo, tham khảo, giáo trình có một số công trình như: 1) PGS.TS. Trịnh Quốc Toản: Chương XVI - Quyết định hình phạt, Trong sách: Giáo trình luật hình sự Việt Nam (Phần chung), Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2001, tái bản năm 2003, 2007 (GS.TSKH. Lê Cảm chủ biên); 2) PGS.TS. Lê Văn Đệ: Định tội danh và quyết định hình phạt trong luật hình sự Việt Nam, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2010; 3) PGS.TS. Dương Tuyết Miên: Định tội danh và quyết định hình phạt, Nxb Lao động xã hội, Hà Nội, 3
2007; 4) ThS. Đinh Văn Quế: Tìm hiểu về hình phạt và quyết định hình phạt trong luật hình sự Việt Nam, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2000; v.v... * Dưới góc độ khóa luận, luận văn, luận án tiến sĩ luật học có một số công trình như: 1) Trần Thị Thu Hà: Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn, Khóa luận tốt nghiệp, Hà Nội, 2005; 2) Lê Xuân Lục: Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn, Luận văn thạc sĩ luật học, 2013, Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội. * Một số bài viết trên các tạp chí khoa học pháp lý như: 1) GS.TSKH. Lê Văn Cảm, GS.TS. Võ Khánh Vinh: Quyết định hình phạt nhẹ hơn khung hình phạt đối với một tội - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, số 1+2/1988; 2) TS. Phạm Mạnh Hùng: Vấn đề quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 3/2001; 3) TS. Lê Đăng Doanh: Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 12/2003; 4) TS. Trần Thị Quang Vinh: Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của pháp luật hình sự, Tạp chí Khoa học pháp lý, số 2/2000; 5) ThS. Phạm Văn Báu: Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật, những bất cập và phương hướng hoàn thiện, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 18/2008; v.v… Như vậy, nhiều công trình nghiên cứu khoa học trên đây đều đưa ra một số quan điểm phản ánh những bất cập của quy định quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự, nhưng vẫn thiếu dẫn chứng thực trạng cụ thể áp dụng quy định này trên địa phương nhất định để đề cập những vướng mắc, khó khăn thực tế cần kiến nghị, khắc phục. Đây cũng chính là một lý do để học viên muốn đóng góp quan điểm của riêng mình khi bàn về vấn đề trên. Do đó, việc tiếp tục nghiên cứu các quy định của Bô ̣ luật hình sự Việt Nam hiện hành về quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự 4
trên cơ sở đánh giá đúng thực trạng áp dụng quy định này tại địa bàn thành phố Hải Phòng để làm sáng tỏ về mặt khoa học và đưa ra giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao hiệu quả của việc áp dụng những quy định đó không chỉ có ý nghĩa lý luận, thực tiễn và pháp lý quan trọng mà còn là lý do luận chứng cho sự cần thiết để học viên lựa chọn đề tài "Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự trong luật hình sự Việt Nam và thực tiễn áp dụng trên địa bàn thành phố Hải Phòng" làm luận văn thạc sĩ luật học, góp phần đáp ứng sự cần thiết trong nghiên cứu khoa học pháp lý và đòi hỏi khách quan trong thực tiễn áp dụng quy định của Bô ̣ luâ ̣t hình sự. 3. Mục đích, nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu của luận văn 3.1. Mục đích nghiên cứu Luận văn nghiên cứu một cách tương đối có hệ thống về các vấn đề lý luận và thực tiễn về quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự trong luật hình sự Việt Nam; đồng thời đi sâu phân tích, đánh giá thực tiễn áp dụng quy định quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự trong giai đoạn 8 năm (2007-2014). Trên cơ sở đó, luận văn chỉ ra một số vướng mắc, tồn tại trong thực tiễn, từ đó đề xuất một số kiến nghị, giải pháp hoàn thiện pháp luật và những giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng quy định này của Bộ luật hình sự. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Từ mục đích nghiên cứu nêu trên, luận văn có những nhiệm vụ chủ yếu sau: - Làm rõ các đặc điểm chung của quy định về quyết định hình phạt, đặc điểm cơ bản của quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự, từ đó làm sáng tỏ khái niệm và ý nghĩa của việc quy định về quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự trong luật hình sự Việt Nam. - Hệ thống hóa lịch sử hình thành và phát triển của quy định về quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự trong luật hình sự Việt Nam từ năm 1985 đến nay. 5
- Phân tích các quy định về quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam, qua đó, phân biệt quy định này với quy định về quyết định hình phạt. - Nghiên cứu quy định về quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự một số nước trên thế giới để rút ra nhận xét, đánh giá. - Phân tích, đánh giá thực tiễn áp dụng quy định về quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự trên địa bàn thành phố Hải Phòng trong giai đoạn 08 năm (2007-2014). - Luận chứng sự cần thiết phải hoàn thiện và nâng cao hiệu quả áp dụng quy định quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự, qua đó, đề xuất hoàn thiện pháp luật và những giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng quy định này của Bộ luật hình sự. 3.3. Phạm vi nghiên cứu của luận văn Luận văn nghiên cứu quy định về quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự trong luật hình sự Việt Nam, kết hợp với việc nghiên cứu đánh giá tình hình áp dụng quy định trong thực tiễn xét xử của Tòa án nhân dân các cấp trên địa bàn thành phố Hải Phòng và các nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế để kiến nghị giải pháp hoàn thiện pháp luật và những giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng quy định này. Về thời gian: Luận văn nghiên cứu thực tiễn áp dụng quy định quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự trên địa bàn thành phố Hải Phòng trong giai đoạn 08 năm (2007-2014). 4. Phƣơng pháp luận và các phƣơng pháp nghiên cứu Đề tài được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận chủ nghĩa duy vật lịch sử và chủ nghĩa duy vật biện chứng Mác-xít, tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật, quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về xây dựng Nhà nước pháp quyền, về chính sách hình sự, về vấn đề cải cách tư pháp được thể hiện trong các Nghị quyết của Đại hội Đảng X, XI và các Nghị quyết số 08-NQ/TW 6
ngày 02/01/2002, Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 26/5/2005 về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 của Bộ Chính trị. Quá trình nghiên cứu đề tài, luận văn cũng bám sát việc sử dụng các phương pháp nghiên cứuchính của khoa học luật hình sự để thấy rõmức đô ̣ hiê ̣u quả của quy đinh ̣ quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự, đó là: phương pháp xã hô ̣i ho ̣c, phương pháp lôgić hiǹ h thức, phương pháp luâ ̣t học - lịch sử, phương pháp luâ ̣t ho ̣c - so sánh và phương pháp biện chứng. Ngoài ra, luâ ̣n văn còn sử du ̣ng các phương pháp phân tích, tổng hợp, thố ng kê, quy nạp để phân tić h cu ̣ thể hơn thực tra ̣ng áp du ̣ng quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự trên điạ bàn thành phố Hải Phòng , cũng như nhằm làm rõ n hững nguyên nhân cơ bản của các bấ t câ ̣p , tồ n ta ̣i trong thực tiễn áp du ̣ng. 5. Những đóng góp mới của luận văn Kết quả nghiên cứu của luận văn có ý nghĩa quan trọng về phương diện lý luận và thực tiễn, trong đó giải quyết nhiều vấn đề quan trọng liên quan tới quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự trong luật hình sự Việt Nam. Một số điểm mới cơ bản của luận văn là: - Xây dựng khái niệm quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự trong luật hình sự Việt Nam, bảo đảm lý luận khoa học, thống nhất, đồng thời chỉ ra các đặc điểm cơ bản của nó. - Nghiên cứu chỉ ra những đặc điểm chủ yếu của quá trình quy định quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự trong luật hình sự Việt Nam từ năm 1985 cho đến nay. - Nghiên cứu, đánh giá làm sáng tỏ bức tranh về tình hình áp dụng quy định quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự của Tòa án nhân dân các cấp trên địa bàn thành phố Hải Phòng; nguyên nhân cơ bản và những tồn tại, hạn chế của thực tiễn áp dụng quy định này. 7
- Trên cơ sở kết quả nghiên cứu lý luận và thực tiễn, luận văn đề xuất sự cần thiết và việc hoàn thiện, nâng cao hiệu quả áp dụng áp dụng quy định quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự trong giai đoạn xây dựng Nhà nước pháp quyền và cải cách tư pháp hiện nay ở Việt Nam. Bên cạnh đó, luận văn được mong muốn sẽ là một tài liệu nghiên cứu, tham khảo đóng góp trong công tác nghiên cứu khoa học pháp lý hình sự nói chung, góp phần thiết thực đối với các cơ quan tiến hành tố tụng nói chung và Thẩm phán, Hội thẩm, Kiểm sát viên trong quá trình xét xử các vụ án hình sự, đảm bảo việc tuyên bản án hình sự đúng người, đúng tội, đúng pháp luật và đạt hiệu quả của mục đích hình phạt đối với người phạm tội. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Những vấn đề chung về quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự. Chương 2: Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam và thực tiễn áp dụng trên địa bàn thành phố Hải Phòng. Chương 3: Hoàn thiện pháp luật hình sự Việt Nam về quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự và những giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng. 8
Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT NHẸ HƠN QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ 1.1. KHÁI NIỆM VÀ Ý NGHĨA CỦA QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT NHẸ HƠN QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM 1.1.1. Khái niệm và ý nghĩa của quyết định hình phạt Người đã thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội mà Bộ luật hình sự quy định là tội phạm thì phải chịu hậu quả pháp lý thể hiện trong việc Tòa án nhân dân nhân danh Nhà nước kết án người đã bị coi là có lỗi trong việc thực hiện tội phạm đó, còn người bị kết án phải chịu sự tác động về mặt pháp lý hình sự theo một trình tự, tố tụng riêng. Tuy nhiên, mục đích của hình phạt không chỉ nhằm trừng trị người phạm tội mà còn giáo dục họ trở thành người có ích cho xã hội, có ý thức tuân theo pháp luật và các quy tắc của cuộc sống xã hô ̣i chủ nghiã , ngăn ngừa họ phạm tội mới. Đồng thời, góp phần tác động lớn đối với xã hội thông qua tác dụng tuyên truyền, phổ biến các quy định luật hình sự, tính nghiêm minh các phán quyết của Tòa án; từ đó tạo nên lòng tin của công dân đối với sự nghiêm minh của pháp chế, tính minh bạch và sự bình đẳng của pháp luật, sức mạnh và uy tín của cơ quan tư pháp, tính nhân đạo và dân chủ của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và sự tuân thủ, ý thức chấp hành pháp luật của người dân, cũng như chủ động cảnh giác, phòng ngừa các hành vi nguy hiểm cho xã hội. Nói một cách khác, đúng như PGS.TS. Trịnh Quốc Toản đã viết: "Hình phạt là sự thống nhất giữa trừng trị và cải tạo, giáo dục… Chúng ta chỉ nói đến hình phạt khi có sự tồn tại của hai yếu tố đó" [41, tr. 28-29]. Trong Giáo trình Luật hình sự Việt Nam (Phần chung) của Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội thì: "Quyết định hình phạt là việc Tòa án lựa chọn loại hình phạt cụ thể (bao gồm hình phạt chính và có thể cả hình phạt bổ sung) với mức độ cụ thể trong phạm vi luật định để áp dụng đối với người phạm tội" [15, tr. 317]. 9
Trong Giáo trình Luật hình sự Việt Nam của Trường Đại học Luật Hà Nội và theo PGS. TS. Lê Văn Đệ trong bài Định tội danh và quyết định hình phạt trong luật hình sự Việt Nam thì: "Quyết định hình phạt là sự lựa chọn loại hình phạt và xác định mức hình phạt cụ thể trong phạm vi luật định để áp dụng đối với người phạm tội cụ thể" [10, tr. 161], [43, tr. 201]. Các khái niệm nêu trên đều thể hiện quyết định hình phạt là việc Tòa án lựa chọn loại hình phạt (bao gồm hình phạt chính và có thể cả hình phạt bổ sung) và mức hình phạt cụ thể theo quy định luật hình sự để áp dụng đối với người đã thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội và có lỗi trong việc phạm tội. Quyết định hình phạt đối với hình phạt chính chỉ đặt ra trong trường hợp Tòa án phán quyết đối với người phạm tội phải chịu trách nhiệm hình sự và cần thiết phải áp dụng hình phạt nhằm trừng trị, cải tạo và giáo dục họ; đồng thời, Tòa án có thể lựa chọn loại và mức hình phạt cụ thể; cũng có thể chỉ là việc Tòa án chọn loại hoặc chọn mức hình phạt cụ thể trong trường hợp khung hình phạt quy định loại hình phạt nhất định. Quyết định hình phạt đối với hình phạt bổ sung là việc lựa chọn hình phạt bổ sung (có thể là một hoặc nhiều loại) và xác định mức hình phạt đã được quy định nhằm hỗ trợ cho hình phạt chính mới bảo đảm đầy đủ mục đích hình phạt đối với người phạm tội. Với ý nghĩa đó, quyết định hình phạt chính được coi là nội dung cơ bản của quyết định hình phạt và quyết định bản chất của khái niệm quyết định hình phạt. Tuy nhiên, quyết định hình phạt trong Giáo trình Luật hình sự Việt Nam của Trường Đại học Luật Hà Nội còn được hiểu theo nghĩa rộng hơn đó là: Quyết định hình phạt là tổng hợp các hoạt động của Tòa án trong việc xác định người phạm tội có được miễn trách nhiệm hình sự hay miễn hình phạt hay không, xác định khung hình phạt, loại và mức hình phạt cụ thể trong phạm vi khung hình phạt cụ thể hoặc dưới đó [43, tr. 201-202]. Trong Giáo trình kỹ năng xét xử vụ án hình sự của Học viện Tư pháp định nghĩa: 10
Quyết định hình phạt là một giai đoạn, một nội dung của áp dụng pháp luật hình sự thể hiện ở việc Tòa án lựa chọn loại và mức hình phạt cụ thể được quy định trong điều luật (khoản điều luật) theo một thủ tục nhất định để áp dụng đối với người phạm tội thể hiện trong bản án buộc tội [14, tr. 42]. Quyết định hình phạt là hoạt động tư duy của Hội đồng xét xử ngay sau khi đã xác định tội danh đối với hành vi phạm tội, nếu định tội là tiền đề, là cơ sở cho việc quyết định hình phạt, thì quyết định hình phạt là kết quả cuối cùng của hoạt động xét xử. Quyết định hình phạt chính xác có ý nghĩa rất quan trọng đối với hoạt động xét xử của Tòa án. Để quyết định hình phạt chính xác, đúng pháp luật, ngoài việc định tội chính xác, Tòa án còn phải tuân theo những nguyên tắc, những căn cứ về quyết định hình phạt đã được quy định trong Bộ luật hình sự. Ngoài ra, Tòa án còn phải xem xét cân nhắc đến tình hình chính trị, kinh tế, xã hội của từng địa phương, yêu cầu của việc đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm và các yếu tố khác có liên quan đến việc quyết định hình phạt. Tóm lại, từ những phân tích nêu trên, theo học viên có thể đưa ra khái niệm đang nghiên cứu như sau: Quyết định hình phạt là hoạt động thực tiễn áp dụng pháp luật của Tòa án do Hội đồng xét xử thực hiện căn cứ vào các quy định của pháp luật hình sự và dựa trên những nguyên tắc nhất định, được thực hiện tùy thuộc vào từng trường hợp để xác định loại hình phạt và mức hình phạt cụ thể áp dụng cho bị cáo phạm tội cụ thể hoặc miễn hình phạt cho người đó theo quy định của Bộ luật hình sự phù hợp với tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội. Quyết định hình phạt trong luật hình sự Việt Nam có những đặc điểm cơ bản và ý nghĩa như sau: Thứ nhất, quyết định hình phạt có căn cứ, đúng pháp luật, công minh là tiền đề, điều kiện để đạt được mục đích của hình phạt được quy định tại Điều 27 Bộ luật hình sự: 11
Hình phạt không chỉ nhằm trừng trị người phạm tội mà còn giáo dục họ trở thành người có ích cho xã hội, có ý thức tuân theo pháp luật và các quy tắc của cuộc sống xã hội chủ nghĩa, ngăn ngừa họ phạm tội mới. Hình phạt còn nhằm giáo dục người khác tôn trọng pháp luật, đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm [23]. Khi quyết định hình phạt, Tòa án phải hướng tới mục đích của hình phạt mà mình đã tuyên trong bản án phải đảm bảo hiệu quả và hài hòa giữa "trừng trị" và "cải tạo, giáo dục", nếu hình phạt được áp đặt cho một trong những mục đích nào đó sẽ làm ảnh hưởng các mục đích khác, sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu quả và mục đích đầy đủ của hình phạt. Trường hợp coi nhẹ tính trừng trị của hình phạt thì có thể dẫn đến hình phạt quá nhẹ, không tương xứng với tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội, làm giảm tính răn đe, giáo dục đối với người phạm tội, làm lung lay niềm tin của người dân và của phần lớn những người trực tiếp tham gia công tác đấu tranh phòng chống tội phạm. Ngược lại, nếu coi nhẹ tính nhân đạo, tính giáo dục sẽ tạo ra quyết định hình phạt nghiêm khắc dẫn đến tâm lý tiêu cực, phản giáo dục và khó cải tạo đối với người phạm tội. Do vậy, bản án của Tòa án quyết định hình phạt đảm bảo tính nhân đạo, công minh và đúng pháp luật sẽ đạt được mục đích của hình phạt đối với người phạm tội. Thứ hai, quyết định hình phạt đúng đắn sẽ có ý nghĩa nâng cao hiệu quả của hình phạt vì hậu quả tiêu cực do quyết định hình phạt tạo ra càng nhỏ thì hiệu quả của hình phạt càng cao, ngược lại quyết định hình phạt đưa đến hậu quả tiêu cực thì hiệu quả của hình phạt càng thấp. Mục đích của hình phạt đảm bảo hiệu quả nếu Tòa án quyết định hình phạt có thể tiết kiệm đến mức thấp nhất yếu tố trấn áp về hình sự khi sử dụng các biện pháp cưỡng chế của Nhà nước được quy định trong pháp luật hình sự. Thứ ba, quyết định hình phạt là một hoạt động tư duy mang tính pháp lý nghiêm minh, chặt chẽ nhưng nhân văn của Hội đồng xét xử trên cơ sở xem 12
xét toàn diện, đầy đủ những chứng cứ, tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, điều kiện, hoàn cảnh và nhân thân của người phạm tội, cũng như điều kiện kinh tế - chính trị và xã hội và yêu cầu đấu tranh phòng chống tội phạm của mỗi địa phương... Hiệu quả cao của pháp luật hình sự đạt được không phải là bằng sự mở rộng phạm vi áp dụng hoặc tăng nặng hình phạt, mà phải bằng việc phân hóa tối đa trách nhiệm hình sự và bảo đảm hoàn toàn nguyên tắc không tránh khỏi trách nhiệm hình sự. Tội phạm hóa những hành vi nguy hiểm cho xã hội và quyết định hình phạt đối với những người gây ra tội phạm cũng làm ảnh hưởng tiêu cực nhiề u đối với Nhà nước về nhiều mặt, do vậy, rất cần thiết phải giảm nhẹ sự trấn áp về hình sự đối với bị cáo, cũng như sự cần thiết của việc kết hợp với tính nhân văn và nguyên tắ c xã hô ̣i chủ nghiã . 1.1.2. Khái niệm và ý nghĩa của quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam Khi quyết định hình phạt đối với bị cáo có nhiều tình tiết giảm nhẹ, mặc dù Tòa án có thể tuyên cho người phạm tội ở mức thấp nhất của khung hình phạt nhưng xét về mức độ tương xứng giữa tội phạm và hình phạt thì hình phạt đó vẫn nghiêm khắc, chưa đạt được mục đích, hiệu quả của hình phạt, vì vậy, luật hình sự cho phép Tòa án quyết định hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt hoặc chuyển hình phạt khác thuộc loại nhẹ hơn. Việc cân nhắc tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội trong mỗi khung hình phạt tuy đảm bảo tương đối tính khoa học, tính hợp lý và tính khái quát cao; nhưng phán quyết của Tòa án đối với người phạm tội ảnh hưởng tiêu cực đối với con người cụ thể, trực tiếp hạn chế một phần quyền con người, quyền công dân, ảnh hưởng sâu sắc đến tâm lý, ý thức cải tạo của người chấp hành án, ảnh hưởng đến hoạt động của gia đình, ý thức của đa số người thân cũng như những người dân sống trên địa bàn của người đó. Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự nhằm tạo cho Tòa án khả năng lựa chọn trong giai đoạn quyết định hình phạt đối với từng 13