Luận văn Thạc sĩ Luật kinh tế: Hoàn thiện pháp luật về quy trình cấp tín dụng của NHTM, nghiên cứu thực tiễn tại Ngân hàng Công thương Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:102

Thêm vào BST

Báo xấu

39
lượt xem 14
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu là trên cơ cở làm sáng tỏ các vấn đề lý luận và phân tích các quy định của pháp luật về quy trình cấp tín dụng của NHTM, đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện quy trình cấp tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật kinh tế: Hoàn thiện pháp luật về quy trình cấp tín dụng của NHTM, nghiên cứu thực tiễn tại Ngân hàng Công thương Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƢƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ QUY TRÌNH CẤP TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI, NGHIÊN CỨU THỰC TIỄN TẠI NGÂN HÀNG CÔNG THƢƠNG VIỆT NAM Ngành: LUẬT KINH TẾ TRẦN THỊ HẢI Hà Nội - Năm 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƢƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ Hoàn thiện pháp luật về quy trình cấp tín dụng của Ngân hàng thương mại, nghiên cứu thực tiễn tại Ngân hàng Công thương Việt Nam Ngành: Luật kinh tế Mã số: 8380107 Họ và tên học viên: Trần Thị Hải Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Phúc Hiền Hà Nội – năm 2019
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của riêng tôi dưới sự hướng dẫn của TS. Nguyễn Phúc Hiền. Các số liệu và tài liệu trong luận văn là trung thực, tất cả những tham khảo và kế thừa đều được trích dẫn và tham chiếu đầy đủ. Hà Nội, ngày tháng năm 2018 Tác giả luận văn Trần Thị Hải
ii LỜI CẢM ƠN Tác giả xin trân trọng cảm ơn các thầy cô giáo Trường Đại học Ngoại Thương, nhất là các cán bộ, giảng viên khoa sau đại học, phòng Đào tạo đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho tác giả hoàn thành bản luận văn này. Đặc biệt, tác giả xin trân trọng cảm ơn thầy giáo hướng dẫn - TS. Nguyễn Phúc Hiền đã hết lòng ủng hộ và hướng dẫn tác giả hoàn thành luận văn. Tác giả cũng xin trân trọng cảm ơn Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam – Chi nhánh Uông Bí, Thư viện Trường Đại Học Ngoại Thương đã quan tâm giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi hỗ trợ, giúp đỡ tôi trong việc thu thập thông tin, tài liệu trong quá trình thực hiện luận văn. Xin cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã giúp đỡ, chia sẻ khó khăn và động viên tác giả trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu để hoàn thành luận văn này. Xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm 2018 Học viên Trần Thị Hải
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT................................................................................. vii DANH MỤC BẢNG, SƠ ĐỒ................................................................................ viii TÓM TẮT KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN VĂN .................................. ix MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 Chƣơng 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ QUY TRÌNH CẤP TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI ........................................6 1.1. Những vấn đề chung về quy trình cấp tín dụng của Ngân hàng thƣơng mại .....................................................................................................................................6 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm quy trình cấp tín dụng..................................................6 1.1.2. Nguyên tắc của quy trình cấp tín dụng của Ngân hàng thương mại..............8 1.1.3. Vai trò quy trình cấp tín dụng của Ngân hàng thương mại ...........................9 1.1.4. Những yếu tố ảnh hưởng đến pháp luật về quy trình cấp tín dụng của Ngân hàng thương mại ....................................................................................................10 1.2. Cơ sở và cấu trúc pháp luật về quy trình cấp tín dụng của Ngân hàng thƣơng mại ..............................................................................................................12 1.2.1. Cơ sở và yêu cầu pháp luật với quy trình cấp tín dụng của Ngân hàng thương mại ............................................................................................................12 1.2.2. Cấu trúc pháp luật về quy trình cấp tín dụng của Ngân hàng thương mại ..13 1.3. Thực trạng pháp luật về quy trình cấp tín dụng của Ngân hàng thƣơng mại ...................................................................................................................................18 1.3.1. Quy định về nghiệp vụ cấp tín dụng được phép thực hiện ..........................18
iv 1.3.2. Quy định về thẩm quyền quyết định cấp tín dụng cho khách hàng quyền quyết định cấp tín dụng..........................................................................................20 1.3.3. Quy định về nội dung quy trình cấp tín dụng ..............................................22 1.3.4. Quy định về giới hạn an toàn trong quy trình cấp tín dụng .........................29 Kết luận chương 1 .....................................................................................................32 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ QUY TRÌNH CẤP TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN CÔNG THƢƠNG VIỆT NAM ..............................................................................................................33 2.1. Khái quát về Ngân hàng Thƣơng mại cổ phần Công thƣơng Việt Nam .....33 2.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển của Ngân hàng Thương mại cổ phần Công thương Việt Nam ...................................................................................................33 2.1.2. Kết quả kinh doanh của VietinBank giai đoạn 2015 đến hết tháng 6/2018 34 2.2. Thực trạng quy trình cấp tín dụng tại Ngân hàng Thƣơng mại cổ phần Công thƣơng Việt Nam ...........................................................................................37 2.2.1. Tiếp nhận hồ sơ............................................................................................37 2.2.2. Thẩm định khoản vay ..................................................................................38 2.2.3. Xét duyệt khoản vay ....................................................................................41 2.2.4. Soạn thảo hợp đồng .....................................................................................43 2.2.5. Cập nhật hệ thống ........................................................................................43 2.2.6. Giải ngân ......................................................................................................43 2.2.7. Theo dõi khoản vay, xử lý phát sinh............................................................45 2.2.8. Thu nợ gốc, lãi, phí ......................................................................................47 2.2.9. Thanh lý hợp đồng, giải chấp tài sản bảo đảm và lưu hồ sơ .......................47 2.3. Đánh giá thực tiễn áp dụng pháp luật về quy trình cấp tín dụng tại Ngân hàng Thƣơng mại Công thƣơng Việt Nam ...........................................................48 2.3.1. Kết quả đạt được ..........................................................................................48
v 2.3.2. Hạn chế và nguyên nhân ..............................................................................50 Kết luận chương 2 .....................................................................................................54 Chƣơng 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ NÂNG CÁO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ QUY TRÌNH CẤP TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN CÔNG THƢƠNG VIỆT NAM..................55 3.1. Phƣơng hƣớng hoàn thiện pháp luật điều chỉnh quy trình cấp tín dụng của Ngân hàng thƣơng mại ở Việt Nam .......................................................................55 3.1.1. Hoàn thiện pháp luật điều chỉnh quy trình cấp tín dụng phải phù hợp với chủ trương của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước về phát triển kinh tế xã hội......................................................................................................................55 3.1.2. Hoàn thiện pháp luật điều chỉnh quy trình cấp tín dụng của Ngân hàng thương mại phải bảo đảm tính toàn diện, tính đồng bộ, tính thống nhất, tính phù hợp, tính khả thi của hệ thống pháp luật ................................................................56 3.1.3. Hoàn thiện pháp luật điều chỉnh quy trình cấp tín dụng phải khắc phục được những tồn tại, hạn chế trong pháp luật điều chỉnh quy trình cấp tín dụng ở Việt Nam hiện nay .........................................................................................................57 3.2. Các giải pháp hoàn thiện pháp luật điều chỉnh quy trình cấp tín dụng và nâng cao hiệu quả thực hiện quy trình cấp tín dụng tại Ngân hàng Thƣơng mại Công thƣơng Việt Nam ...........................................................................................58 3.2.1. Hoàn thiện các quy định của pháp luật về quy trình cấp tín dụng của Ngân hàng thương mại ....................................................................................................58 3.2.2. Nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về quy trình cấp tín dụng tại các Ngân hàng thương mại nói chung và Ngân hàng Thương mại cổ phần Công thương Việt Nam nói riêng ........................................................................................................74 3.3. Kiến nghị hoàn thiện pháp luật và thực thi phâp luật về quy trình cấp tín dụng tại Ngân hàng thƣơng mại Việt Nam ...........................................................77 3.3.1. Đối với Ngân hàng nhà nước .......................................................................77 3.3.2. Đối với Ngân hàng Thương mại cổ phần Công thương Việt Nam .............79
vi Kết luận chương 3 .....................................................................................................82 KẾT LUẬN ..............................................................................................................83 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
vii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT NHNN Ngân hàng nhà nước NHTM Ngân hàng thương mại TCTD Tổ chức tín dụng
viii DANH MỤC BẢNG, SƠ ĐỒ Bảng 2.1. Một số chỉ tiêu kinh doanh tại Vietinbank............................................35 Bảng 2.2. Các loại chứng từ giải ngân ..................................................................44 Bảng 2.3. Tần suất kiểm tra giám sát sau khi cho vay ..........................................46 Sơ đồ 2.1. Quy trình cấp tín dụng tại VietinBank .................................................37 Sơ đồ 2.2. Xét duyệt khoản vay ............................................................................42
ix TÓM TẮT KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN VĂN Để thực hiện đề tài luận văn “Hoàn thiện pháp luật về quy trình cấp tín dụng của Ngân hàng thƣơng mại, nghiên cứu thực tiễn tại Ngân hàng Công thƣơng Việt Nam”, tác giả đã tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài, qua đó sử dụng các phương pháp nghiên cứu hiện đại để thực hiện các nhiệm vụ, mục đích mà đề tài đã đặt ra ban đầu. Luận văn đã hệ thống hóa các vấn đề lý luận liên quan đến quy trình cấp tín dụng tại NHTM, phân tích các quy định của pháp luật về quy trình cấp tín dụng tại NHTM. Trên cơ sở các lý luận và quy định của pháp luật, tác giả luận văn đã phân tích thực trạng thực thi pháp luật về qui trình cấp tín dụng của ngân hàng thương mại, nghiên cứu thực tiễn tại ngân hàng công thương Việt Nam, kết quả cho thấy VietinBank đã căn cứ vào các quy định của pháp luật, các quy định của NHNN và thực trạng hoạt động kinh doanh của đơn vị để đề xuất quy trình cấp tín dụng tại VietinBank với 09 bước. Trên cơ sở phân tích thực trạng áp dụng quy định về quy trình cấp tín dụng đề tài luận văn đã rút ra được các kết quả đạt được, những hạn chế và nguyên nhân của các hạn chế, từ đó đưa ra phương hướng hoàn thiện pháp luật điều chỉnh qui trình cấp tín dụng của ngân hàng thương mại ở Việt Nam, các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật điều chỉnh qui trình cấp tín dụng tại Ngân hàng Công Thương Việt Nam trong thời gian tới.
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Sự phát triển của hệ thống tài chính là điều kiện cần cho sự phát triển kinh tế của một đất nước. Một hệ thống tài chính phát triển đóng vai trò như mạch máu lưu thông trong nền kinh tế Việt Nam cũng như các nước đang phát triển khác, do thị trường tài chính - tiền tệ chưa phát triển đồng bộ nên hiện nay tín dụng Ngân hàng đang là một kênh cung cấp vốn quan trọng của các doanh nghiệp. Quy trình cấp tín dụng là một trong 3 hoạt động chủ yếu và truyền thống của các TCTD (cùng với hoạt động huy động vốn và hoạt động dịch vụ thanh toán và ngân quỹ). Đây là hoạt động kinh doanh có độ rủi ro cao, hậu quả của rủi ro mang tính phản ứng dây chuyền, vì vậy ở các quốc gia hoạt động tín dụng được đặt trong một hành lang pháp lý chặt chẽ, liên tục được hoàn thiện với những điều khoản đặc biệt nhằm hạn chế tới mức thấp nhất những rủi ro. Ở Việt Nam hiện nay, hành lang pháp lý đã được xây dựng tương đối đầy đủ đảm bảo cho sự phát triển hoạt động tín dụng của NHTM. Tuy nhiên, bên cạnh những ưu điểm pháp luật về quy trình cấp tín dụng của NHTM cũng tồn tại những hạn chế nhất định. Đặc biệt vấn đề dẫn đến nợ xấu của các NHTM hiện nay ngày càng tăng cao, các biện pháp xử lý nợ xấu kém hiệu quả, nhiều ngân hàng không đảm bảo quy định về bảo đảm an toàn trong hoạt động tín dụng. Các nguy cơ đó có thể dẫn tới tình trạng ngân hàng phá sản thậm chí khủng hoảng ngân hàng.Do vậy, nhiều vấn đề pháp luật điều chỉnh vẫn còn bất cập, vướng mắc trong thực tiễn trước sự thay đổi, phát sinh linh hoạt, liên tục của thị trường tài chính ngân hàng ở Việt Nam, nhất là các văn bản dưới luật và các văn bản pháp luật có liên quan. Thực tiễn thi hành Luật các TCTD năm 2010 và các văn bản điều chỉnh về quy trình cấp tín dụng của các TCTD thời gian qua phát sinh nhiều vấn đề tồn tại, vướng mắc cả về phương diện lý luận và thực tiễn. Nguyên nhân cơ bản là do sự vận động biến đổi liên tục của thực tiễn; quá trình hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam, đặc điểm đặc thù trong chính sách phát triển kinh tế thị trường ở Việt Nam; bản thân pháp luật về TCTD nói chung và pháp luật về hoạt động của NHTM nói riêng mang nhiều tính đặc thù và liên quan mật thiết với nhiều hệ thống pháp luật khác nên ngày 20/11/2017, Quốc hội đã ban hành Luật sửa đổi, bổ sung một số điều Luật các Tổ chức tín dụng. Từ thực trạng các quy định pháp luật về quy trình cấp
2 tín dụng của TCTD còn bộc lộ nhiều tồn tại, hạn chế nên cần có thêm công trình khoa học chuyên sâu nghiên cứu và đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện quy định pháp luật điều chỉnh tổ chức và hoạt động của NHTM, các văn bản luật có liên quan nhằm đảm bảo cho quy trình cấp tín dụng của các NHTM thuận lợi, đa dạng, an toàn và hiệu quả trong điều kiện và tình hình mới. Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam là một trong những ngân hàng lớn nhất Việt Nam với bề dày lịch sử và thương hiệu mạnh của thị trường tín dụng. Tuy nhiên, những vấn đề về quy trình cấp tín dụng luôn có sự biến động trước những thay đổi liên tục của thị trường tín dụng cũng như quá trình hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam. Chính vì vậy, việc nghiên cứu các quy định pháp luật điều chỉnh quy trình cấp tín dụng của NHTM từ khi Luật TCTD 2010 có hiệu lực và được sửa đổi bổ sung năm 2017 cho đến nay là một việc rất cần thiết nhằm tìm ra các giải pháp hoàn thiện pháp luật về vấn đề này nói chung và nâng cao hiệu quả thực thi các quy định về quy trình cấp tín dụng tại Ngân hàng Công thương Việt Nam nói riêng. Do đó, tác giả lựa chọn đề tài “Hoàn thiện pháp luật về quy trình cấp tín dụng của NHTM, nghiên cứu thực tiễn tại Ngân hàng Công thương Việt Nam” làm luận văn tốt nghiệp cao học của mình. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu: Trên cơ cở làm sáng tỏ các vấn đề lý luận và phân tích các quy định của pháp luật về quy trình cấp tín dụng của NHTM, đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện quy trình cấp tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Đề đạt được mục đích như trên, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài là: - Làm rõ một số vấn đề lý luận về quy trình cấp tín dụng và pháp luật về quy trình cấp tín dụng của NHTM - Đánh giá thực trạng các quy định pháp luật về quy trình cấp tín dụng của NHTM hiện hành theo các nhóm nội dung cấu trúc pháp luật; chỉ rõ những ưu điểm và hạn chế của việc áp dụng pháp luật hiện hành về quy trình cấp tín dụng tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam.
3 - Xác định phương hướng và đưa ra các giải pháp hoàn thiện các quy định pháp luật hiện hành và nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về quy trình cấp tín dụng của NHTM. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là pháp luật về quy trình cấp tín dụng của NHTM Việt Nam nói chung, áp dụng cho Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam nói riêng. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Về nội dung là hệ thống các quy định pháp luật về quy trình cấp tín dụng của các NHTM ở Việt Nam trong Luật TCTD 2010, Luật TCTD sửa đổi bổ sung năm 2017 và các văn bản pháp luật hiện hành quy định về từng hình thức cấp tín dụng, cụ thể: Về không gian: Đề tài nghiên cứu pháp luật về quy trình cấp tín dụng thực tiễn tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam. Về thời gian: đề tài nghiên cứu đánh giá pháp luật trên cơ sở số liệu công bố cho kết quả hoạt động của Ngân hàng Công thương Việt Nam từ năm 2015 đến hết tháng 6/2018. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Để đạt được mục đích nghiên cứu, luận văn chủ yếu dựa trên cơ sở phương pháp luận của triết học Mác - Lênin, nền tảng quan điểm duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, lý luận chung về Nhà nước và pháp luật. Vận dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử của triết học macxit, luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu như: Phương pháp hệ thống hóa để làm sáng tỏ cơ sở lý luận về quy trình cấp tín dụng, pháp luật về quy trình cấp tín dụng của các NHTM ở Việt Nam; Phương pháp phân tích và tổng hợp để nhằm làm rõ cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn của việc áp dụng pháp luật hiện hành về quy trình cấp tín dụng tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam; Phương pháp thống kê nhằm đưa ra và xử lý các số liệu, so sánh kết quả giữa các năm để đánh giá thực trạng về kết quả thực hiện pháp luật hiện
4 hành về quy trình cấp tín dụng tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam; Phương pháp quy nạp, diễn dịch được sử dụng trong toàn bộ luận văn. 5. Tổng quan định hƣớng nghiên cứu Các công trình nghiên cứu về các hình thức cấp tín dụng và pháp luật điều chỉnh hoạt động cấp tín dụng của ngân hàng thương mại. Các công trình nghiên cứu thường tiếp cận và làm rõ về một hình thức cấp tín dụng cụ thể của NHTM (như: cho vay, bảo lãnh ngân hàng, chiết khấu, bao thanh toán, phát hành thẻ tín dụng) thay vì nghiên cứu một cách có hệ thống, toàn diện về tất cả các hình thức cấp tín dụng của NHTM. Các công trình này nghiên cứu có hệ thống, chi tiết về một hình thức cấp tín dụng cụ thể hoặc một vấn đề cụ thể trong hoạt động cấp tín dụng của các NHTM. Có thể kể đến một số công trình nghiên cứu tiêu biểu như sau: Đề tài nghiên cứu cấp ngành “Việc áp dụng những tiêu chuẩn an toàn hoạt động kinh doanh và quản trị rủi ro theo thông lệ quốc tế trong hệ thống ngân hàng tại Việt Nam: Thực trạng và giải pháp” (2012), chủ nhiệm đề tài TS. Hoàng Huy Hà. Công trình nghiên cứu và đánh giá thực trạng quản trị rủi ro của hệ thống NHTM Việt Nam hiện nay so với các hệ thống NHTM trong khu vực và thế giới; khoảng cách và khả năng thích ứng của các NHTM Việt Nam đối với những điều chỉnh mới đã được nhận diện. Đồng thời đề xuất các giải pháp và lộ trình nhằm rút ngắn khoảng cách với khu vực và thế giới trong việc áp dụng những tiêu chuẩn an toàn hoạt động kinh doanh và quản trị rủi ro trong hệ thống ngân hàng Việt Nam. Tại nghiên cứu, một số vấn đề pháp luật được đánh giá ở mức độ nhất định, đặc biệt các quy định về quản trị rủi ro. Luận án Tiến sỹ kinh tế “Quản trị rủi ro trong kinh doanh của ngân hàng thương mại Việt Nam theo Hiệp ước Basel” (2012), của tác giả Nguyễn Anh Tuấn Trường Đại học Ngoại thương, Hà Nội. Luận án tập trung nghiên cứu và tìm hiểu các nội dung trong Hiệp ước Basel với tư cách là chuẩn mực về quản trị rủi ro và giám sát an toàn trong hoạt động của NHTM, đồng thời phân tích khả năng và chứng minh sự cần thiết phải áp dụng các chuẩn mực quản trị rủi ro theo Basel vào hệ thống NHTM Việt Nam, đồng thời đề xuất giải pháp tăng cường công tác quản trị rủi ro cho các NHTM Việt Nam.
5 Ngoài một số công trình nghiên cứu trên còn có các công trình nghiên cứu về các biện pháp bảo đảm an toàn trong hoạt động cấp tín dụng của NHTM cũng như của các TCTD như: Luận văn Thạc sĩ Luật học (2005) của Phạm Thanh Chung về Pháp luật bảo đảm an toàn trong hoạt động cấp tín dụng của các tổ chức tín dụng ở Việt Nam; Luận văn Thạc sĩ Luật học (2010) của Trương Thị Anh Tú về Pháp luật về quản lý rủi ro trong hoạt động cho vay của các TCTD; .. Một số công trình, bài viết đề cập đến vấn đề này như: Bài viết Một số vấn đề pháp lý về hoạt động cấp tín dụng dưới hình thức cho thuê tài chính của tác giả Ngô Quốc Kỳ đăng trên Tạp chí Dân chủ và pháp luật Số 7/2002, tr. 22 - 25; Bài viết Cầm cố giấy tờ có giá ngắn hạn – Một hình thức cấp tín dụng của các TCTD của tác giả Mai Thanh Hưng đăng trên Tạp chí Thị trường Tài chính tiền tệ số 1+2/2000, tr.16; Có thể nhận thấy, các công trình nghiên cứu, bài viết trên đã nghiên cứu khá chi tiết, sâu sắc về các nội dung, vấn đề có liên quan đến hoạt động cấp tín dụng của NHTM và của các TCTD. Mặc dù vậy, các công trình nghiên cứu, bài viết chỉ mới nghiên cứu, tiếp cận đối với một hình thức cấp tín dụng, một vấn đề cụ thể liên quan đến hoạt động cấp tín dụng của NHTM và của TCTD. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung chính của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận và pháp luật về quy trình cấp tín dụng của Ngân hàng thương mại. Chương 2: Thực trạng áp dụng pháp luật về quy trình cấp tín dụng tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam. Chương 3: Giải pháp hoàn thiện pháp luật về quy trình cấp tín dụng tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam.
6 Chƣơng 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ QUY TRÌNH CẤP TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI 1.1. Những vấn đề chung về quy trình cấp tín dụng của Ngân hàng thƣơng mại 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm quy trình cấp tín dụng Theo quan niệm cổ điển, tín dụng được coi là một quan hệ vay mượn lẫn nhau giữa người cho vay và người đi vay với điều kiện có hoàn trả cả vốn lẫn lãi sau một thời gian nhất định. Hay nói một cách khác, tín dụng là một phạm trù kinh tế phản ánh mối quan hệ kinh tế mà trong đó mỗi cá nhân hay tổ chức nhường quyền sử dụng(chuyển nhượng) một khối lượng giá trị hoặc hiện vật cho một cá nhân hay tổ chức khác với những ràng buộc nhất định về: thời gian hoàn trả (gốc và lãi), lãi suất, cách thức vay mượn và thu hồi... (Lê Văn Tề 2003). Quy trình cấp tín dụng là một hoạt động cơ bản và đặc biệt quan trong của NHTM nói riêng, của các tổ chức TCTD nói chung. Chính vì vậy, các TCTD cần xây dựng một quy trình khoa học, hiệu quả để hoạt động này được triển khai tốt nhất. Theo quy định tại khoản 14, Điều 4 Luật Các TCTD năm 2010, thì cấp tín dụng là “việc thỏa thuận để tổ chức, cá nhân sử dụng một khoản tiền hoặc cho phép sử dụng một khoản tiền theo nguyên tắc có hoàn trả bằng nghiệp vụ cho vay, chiết khấu, cho thuê tài chính, bao thanh toán, bảo lãnh ngân hàng và các nghiệp vụ cấp tín dụng khác”. Như vậy, cấp tín dụng chính là giao dịch về tài sản trên cơ sở có hoàn trả giữa hai chủ thể là bên cấp tín dụng và khách hàng - những người có nhu cầu được cấp tín dụng. Theo khoản 3, Điều 4 Luật Các TCTD năm 2010, NHTM là “loại hình ngân hàng được thực hiện tất cả các hoạt động ngân hàng và các hoạt động kinh doanh khác theo quy định của Luật này nhằm mục tiêu lợi nhuận”. Trên cơ sở đó, đề tài đề xuất khái niệm quy trình cấp tín dụng của NHTM chính là việc “các NHTM thỏa thuận để tổ chức,cá nhân sử dụng một khoản tiền hoặc cam kết cho phép sử dụng một khoản tiền theo nguyên tắc có hoàn trả bằng nghiệp vụ cho vay, chiết khấu, cho thuê tài chính, bao thanh toán, bảo lãnh ngân hàng và các nghiệp vụ cấp tín dụng khác”.
7 Quy trình cấp tín dụng của NHTM là hoạt động với mục đích tìm kiếm lợi nhuận, theo đó NHTM chuyển tiền với nguyên tắc có hoàn trả cho khách hàng. Mục đích chính của hoạt động này là lợi nhuận. Nhờ có hoạt dộng cấp tín dụng, NHTM thu được lợi nhuận và sử dụng được khoản tiền gửi nhàn rỗi để đầu tư (Nguyễn Văn Tuyến 2005). Đặc điểm quy trình cấp tín dụng của NHTM Thứ nhất, cấp tín dụng là một giao dịch song vụ, trong đó cả hai nhóm chủ thể (bên cấp tín dụng và bên nhận) đều gắn với những quyền và nghĩa vụ vật chấtnhất định, được xác định trước; theo đó, tài sản giao dịch dưới hai hình thức là cho vay và cho thuê. Tuy nhiên đối với NHTM, quan hệ tín dụng chủ yếu là cho vay. Thứ hai, xuất phát từ nguyên tắc hoàn trả, khi thực hiện quy trình cấp tín dụng, các NHTM phải có những cơ sở tin rằng chủ thể được cấp tín dụng có khả năng hoàn trả đúng hạn.Đây là yêu cầu quan trọng của nghiệp vụ quản trị tín dụng của NHTM. Đồng thời quy trình cấp tín dụng của NHTM là hành vi nhằm mục đích lợi nhuận, do vậy, giá trị hoàn trả hay giá trị mà các NHTM nhận lại thông thường phải lớn hơn giá trị NHTM bỏ ra ban đầu. Thứ ba, NHTM luôn là một bên cấp tín dụng cho khách hàng. Với nội dung và phạm vi nghiên cứu của đề tài, cấp tín dụng được hiểu là hoạt động kinh doanh ngân hàng cơ bản và thường xuyên của NHTM. Thứ tư, cấp tín dụng luôn mang tính sinh lời và rủi ro cho các NHTM. Theo Phạm Thị Giang Thu và cộng sự 2011 thì quy trình cấp tín dụng là hoạt động kinh doanh ngân hàng cơ bản trong quá trình sử dụng vốn của chủ sở hữu và đặc biệt là sử dụng vốn của chủ thể gửi tiền, đi cùng với nguyên tắc bảo toàn và phát triển vốn thì yêu cầu sinh lời cho mỗi giao dịch tín dụng được hiểu như lẽ tự nhiên. Bên cạnh đó, việc chuyển giao tín dụng cho khách hàng cũng đồng nghĩa với nguy cơ không nhận lại/không nhận lại đầy đủ giá trị tín dụng theo cam kết ban đầu cũng là hiện hữu, vì thế các điều kiện cấp tín dụng cũng như các biện pháp phòng ngừa rủi ro luôn đi kèm với quá trình chuyển giao tín dụng cho khách hàng. Thứ năm, trong quan hệ cấp tín dụng, vốn vay được cấp trên cơ sở hoàn trả vô điều kiện. NHTM cấp vốn cho khách hàng cần vốn, trong bất kỳ trường hợp nào,
8 khi đến hạn, chủ thể được cấp tín dụng phải hoàn trả đầy đủ cho khách hàng toàn bộ số vốn và các cam kết khác được ghi rõ trong hợp đồng tín dụng. 1.1.2. Nguyên tắc của quy trình cấp tín dụng của Ngân hàng thương mại Cấp tín dụng là hoạt động kinh doanh được các NHTM thực hiện nhằm hướng tới mục đích tìm kiếm lợi nhuận. Nếu NHTM thực hiện cấp tín dụng có hiệu quả thì hoạt động này sẽ mang lại nhiều lợi nhuận, làm tăng thêm uy tín và hiệu quả hoạt động của NHTM; ngược lại, nó sẽ mang lại rủi ro và thậm chí dẫn đến sự sụp đổ của NHTM. Hay nói cách khác, trong điều kiện hiện nay, quy trình cấp tín dụng có ý nghĩa quyết định tới sự sống còn của NHTM. Vậy bản chất pháp lý của quy trình cấp tín dụng của NHTM là việc chuyển nhượng quyền sở hữu số tiền vay từ NHTM (bên cấp tín dụng) sang bên đi vay theo nguyên tắc hoàn trả và dựa trên cơ sở thỏa thuận trong các hợp đồng cấp tín dụng (Nguyễn Văn Tuyến 2005). Về nguyên tắc, quy trình cấp tín dụng của NHTM thường được thực hiện dựa trên các nguyên tắc cơ bản sau: Thứ nhất, quy trình cấp tín dụng của NHTM là một giao dịch dân sự, trong đó đối tượng chuyển giao có thể được giao dịch thông qua hình thức cho vay, chiết khấu hoặc cho thuê. Các bên thực hiện hoạt động này trên nguyên tắc thỏa thuận và tự do ý chí nhưng không được trái pháp luật và đạo đức xã hội. Thứ hai, việc cấp tín dụng của NHTM phải được thực hiện trên nguyên tắc có hoàn trả. Theo đó, khách hàng được cấp tín dụng có nghĩa vụ cam kết và hoàn trả cho NHTM khoản vốn tín dụng đã được cấp cùng với một khoản lãi sau một khoảng thời gian nhất định. Theo nguyên tắc này khoản tín dụng mà khách hàng nhận được chỉ được sử dụng trong một khoảng thời gian nhất định đã được thoả thuận trong hợp đồng (thời hạn cấp tín dụng). Khi hết hạn hợp đồng, người nhận vốn phải trả cả gốc và lãi. Tuỳ thuộc từng nghiệp vụ cấp tín dụng và phương thức cấp mà nghĩa vụ hoàn trả vốn tín dụng được thực hiện bằng nhiều cách. Thứ ba, để bảo đảm khả năng hoàn trả vốn tín dụng đã được cấp của khách hàng, việc cấp tín dụng của NHTM phải đảm bảo nguyên tắc vốn tín dụng được cấp phải được sử dụng đúng mục đích. Theo đó, khách hàng phải đảm bảo sử dụng khoản tín dụng được NHTM cấp theo đúng mục đích đã cam kết với NHTM, là cơ sở để
9 đảm bảo vốn vay được khách hàng sử dụng hiệu quả và phù hợp với quy định pháp luật. Thư tư, nguyên tắc bảo đảm an toàn trong quy trình cấp tín dụng: việc cấp tín dụng cần đảm bảo sự thu hồi vốn cả gốc và lãi cho các NHTM. Để thực hiện được điều này, NHTM phải tuân thủ những giới hạn và tỷ lệ an toàn trong hoạt động tín dụng ngân hàng. 1.1.3. Vai trò quy trình cấp tín dụng của Ngân hàng thương mại Quy trình cấp tín dụng không chỉ mang lại lợi nhuận cho các NHTM mà còn mang lại lợi ích cho khách hàng là các tổ chức, cá nhân khi tham gia vào quan hệ cấp tín dụng, đồng góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của đất nước. Vai trò của quy trình cấp tín dụng được thể hiện cụ thể như sau (Ngô Quốc Kỳ 2002): Thứ nhất, đối với nền kinh tế, quy trình cấp tín dụng của các NHTM có vai trò thúc đẩy nền kinh tế phát triển.Quy trình cấp tín dụng của NHTM cung cấp lượng vốn cho khách hàng là các tổ chức, cá nhân khi khách hàng không thể tự đáp ứng nhu cầu về vốn để sử dụng vào mục đích nhất định như sản xuất, kinh doanh, hay tiêu dùng, qua đó thúc đẩy các hoạt động kinh tế phát triển. Thứ hai, đối với NHTM, quy trình cấp tín dụng của NHTM mang lại nguồn lợi nhuận lớn nhất, trực tiếp nhất cho các NHTM. Cấp tín dụng được xem như những mạch máu, mang nguồn vốn của ngân hàng thông qua hoạt động nhận tiền gửi và nguồn vốn tự có của bản thân ngân hàng đi cung cấp cho những nơi cần đến và mang về nguồn tiền lớn hơn. Không có quy trình cấp tín dụng, NHTM chỉ giống như tổ chức nhận tiền gửi thông thường, không mang đầy đủ đặc tính của một TCTD. Thứ ba, đối với khách hàng, quy trình cấp tín dụng của NHTM mang đến nguồn vốn để giải quyết vấn đề của mình, có thể để sản xuất kinh doanh, đầu tư trang thiết bị, cải tiến quy trình kỹ thuật, khoa học công nghệ, nâng cao chất lượng sản phẩm. Khách hàng được NHTM cấp tín dụng có thể là tổ chức, cá nhân và quy trình cấp tín dụng được coi là nguồn cứu trợ cần thiết và có tính an toàn.