Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Đẩy mạnh xây dựng nông thôn mới tại huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên

Chia sẻ: Phạm Gia Hưng | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:119

Thêm vào BST

Báo xấu

30
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài thực hiện nhằm góp phần đưa ra được một số giải pháp đẩy mạnh, sớm hoàn thành chương trình xây dựng nông thôn mới tại huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Đẩy mạnh xây dựng nông thôn mới tại huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH HOÀNG HẢI AN ĐẨY MẠNH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TẠI HUYỆN PHÚ BÌNH, TỈNH THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Chuyên ngành: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2016 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH HOÀNG HẢI AN ĐẨY MẠNH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TẠI HUYỆN PHÚ BÌNH, TỈNH THÁI NGUYÊN Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Người hướng dẫn khoa ho ̣c: PGS.TS. HOÀNG THỊ THANH NHÀN THÁI NGUYÊN - 2016 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan số liệu và kết quả nghiên cứu trong Luận văn này do tôi thu thập là trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ bất kỳ một công trình nào. Các thông tin trích dẫn trong Luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, tháng 10 năm 2016 Tác giả luận văn HOÀNG HẢI AN Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành Luận văn, tôi đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của các cơ quan, các cấp lãnh đạo và các cá nhân. Tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn và kính trọng tới các tập thể, cá nhân đã tạo điều kiện, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo - Trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh và các thầy, cô giáo đã giảng dạy cho tôi những kiến thức quý báu để tôi hoàn thành chương trình đào tạo và thực hiện Luận văn. Tôi xin trân trọng gửi lời cảm ơn tới Huyện ủy, HĐND, UBND huyện Phú Bình, Phòng Kinh tế và Hạ tầng, Phòng Tài chính - Kế hoạch, Phòng Nông nghiệp và PTNT, Điện lực Phú Bình, Ban quản lý các dự án đầu tư và xây dựng, Ban Chỉ đạo xây dựng nông thôn mới, Trung tâm viễn thông huyện Phú Bình,... và các tập thể, cá nhân đã giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thu thập số liệu để hoàn thiện Luận văn. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS. TS. Hoàng Thị Thanh Nhàn đã tận tình chỉ đạo, trực tiếp hướng dẫn tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tôi xin cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, chia sẻ, giúp đỡ tôi nhiệt tình để tôi hoàn thiện Luận văn này. Thái Nguyên, tháng 10 năm 2016 Tác giả luận văn HOÀNG HẢI AN Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ......................................................................................... ii MỤC LỤC .............................................................................................. iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ...................................................... vii DANH MỤC CÁC BẢNG................................................................... viii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ................................................................ ix MỞ ĐẦU ................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ...................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................ 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn ................................. 3 4. Đóng góp của đề tài............................................................................. 3 5. Bố cục luận văn ................................................................................... 4 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI ................................................................................ 5 1.1. Cơ sở lý luận của xây dựng nông thôn mới ..................................... 5 1.1.1. Lý luận về nông thôn..................................................................... 5 1.1.2. Lý luận về xây dựng nông thôn mới ............................................. 6 1.2. Cơ sở thực tiễn của xây dựng nông thôn mới ................................ 14 1.2.1. Sự cần thiết phải xây dựng nông thôn mới trong giai đoạn hiện nay ......................................................................................................... 14 1.2.2. Quan điểm và chiến lược xây dựng nông thôn mới tại Việt Nam ....................................................................................................... 15 1.2.3. Kinh nghiệm xây dựng nông thôn mới tại một số địa phương ... 17 1.2.4. Một số bài học kinh nghiệm rút ra cho huyện Phú Bình về xây dựng nông thôn mới .............................................................................. 22 Chương 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................. 25 2.1. Câu hỏi nghiên cứu ........................................................................ 25 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
iv 2.2. Các phương pháp nghiên cứu......................................................... 25 2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin .................................................. 25 2.2.2. Phương pháp tổng hợp thông tin ................................................. 25 2.2.3. Phương pháp phân tích thông tin ................................................ 26 2.3. Hệ thống chỉ tiêu, tiêu chí nghiên cứu ........................................... 26 Chương 3: THỰC TRẠNG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TẠI HUYỆN PHÚ BÌNH - TỈNH THÁI NGUYÊN ................................ 31 3.1. Đặc điểm tự nhiên và kinh tế - xã hội huyện Phú Bình ................. 31 3.1.1. Đặc điểm tự nhiên của huyện ...................................................... 31 3.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội ............................................................ 33 3.2. Thực trạng xây dựng nông thôn mới tại huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên ......................................................................................... 36 3.2.1. Thực trạng xây dựng nông thôn mới theo tiêu chí quy hoạch và thực hiện quy hoạch .............................................................................. 36 3.2.2. Thực trạng xây dựng nông thôn mới theo tiêu chí hạ tầng KT - XH ......................................................................................................... 38 3.2.3.Thực trạng xây dựng nông thôn mới theo tiêu chí kinh tế và tổ chức sản xuất .................................................................................................. 49 3.2.4. Thực trạng xây dựng nông thôn mới theo tiêu chí văn hóa - xã hội .......................................................................................................... 53 3.2.5. Thực trạng xây dựng nông thôn mới theo tiêu chí hệ thống chính trị - an ninh xã hội ................................................................................. 57 3.3.Tình hình lãnh đạo của cấp ủy, chính quyền huyện Phú Bình trong việc xây dựng nông thôn mới ................................................................ 59 3.3.1. Công tác chỉ đạo, điều hành, quản lý .......................................... 59 3.3.2. Công tác tuyên truyền, vận động ................................................ 60 3.3.3.Kết quả huy động, sử dụng nguồn lực cho xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện ................................................................................. 61 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
v 3.4. Phân tích SWOT về xây dựng nông thôn mới tại huyện Phú Bình tỉnh Thái Nguyên ................................................................................... 62 3.4.1. Những điểm mạnh ....................................................................... 62 3.4.2. Những điểm yếu, khó khăn và nguyên nhân gây nên khó khăn trong xây dựng Nông thôn mới của huyện............................................ 63 3.4.3. Những cơ hội trong xây dựng Nông thôn mới của huyện Phú Bình ....................................................................................................... 65 3.4.4. Những thách thức trong xây dựng Nông thôn tại huyện Phú Bình ....................................................................................................... 66 3.5. Đánh giá những thành công, hạn chế và nguyên nhân trong xây dựng nông thôn mới tại huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. ........................ 67 3.5.1 Những thành công trong xây dựng nông thôn mới tại huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. ........................................................................ 67 3.5.2 Những hạn chế trong xây dựng nông thôn mới tại huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên................................................................................... 67 Chương 4: GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM ĐẨY MẠNH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TẠI HUYỆN PHÚ BÌNH -TỈNHTHÁI NGUYÊN ..........................................................................................................70 4.1. Quan điểm chung trong quá trình xây dựng nông thôn mới .......... 70 4.1.1. Xây dựng nông thôn mới phải phù hợp với chủ trương đường lối của Đảng và Nhà nước .......................................................................... 70 4.1.2. Xây dựng nông thôn mới phải đảm bảo phát triển nông thôn bền vững 70 4.1.3. Xây dựng nông thôn mới trên quan điểm kế thừa những thành tựu đã đạt được ............................................................................................ 71 4.1.4. Xây dựng nông thôn mới phải vừa hiện đại nhưng vẫn giữ gìn bản sắc dân tộc ............................................................................................. 71 4.1.5. Xây dựng nông thôn mới trên quan điểm phát huy mọi nguồn lực để xây dựng với tốc độ nhanh ............................................................... 71 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
vi 4.2. Định hướng, mục tiêu nhằm đầy mạnh quá trình xây dựng nông thôn mới tại huyện Phú Bình tỉnh Thái Nguyên ........................................... 72 4.2.1. Định hướng chung ....................................................................... 72 4.2.2. Mục tiêu....................................................................................... 72 4.3. Giải pháp chủ yếu nhằm đẩy mạnh xây dựng nông thôn mới tại huyện Phú Bình - tỉnh Thái Nguyên ................................................................ 74 4.3.1. Xây dựng cơ sở hạ tầng nông thôn ............................................. 74 4.3.1.1. Xây dựng cơ sở hạ tầng giao thông và hạ tầng cơ sở vật chất văn hóa. ........................................................................................................ 74 4.3.1.2. Xây dựng các cơ sở hạ tầng khác. ............................................ 76 4.3.2. Nâng cao trình độ cán bộ và dân trí, tuyên truyền, vận động, giáo dục để tất cả các cấp các ngành và người dân tham gia xây dựng nông thôn mới ............................................................................................................... 78 4.3.3. Chuyển dịch cơ cấu cây trồng, vật nuôi, áp dụng khoa học công nghệ vào sản xuất .................................................................................. 79 4.4. Kiến nghị ........................................................................................ 82 4.4.1. Với cấp Trung ương .................................................................... 82 4.4.2. Với cấp tỉnh ................................................................................. 83 4.4.3. Với cấp huyện ............................................................................. 83 4.4.4. Với các hộ gia đình trong nông thôn ........................................... 83 KẾT LUẬN .......................................................................................... 85 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................. 86 PHỤ LỤC ............................................................................................. 88 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
vii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CNH - HĐH : Công nghiệp hoá - Hiện đại hoá HĐND : Hội đồng Nhân dân HTX : Hợp tác xã KCN : Khu Công nghiệp KHCN : Khoa học Công nghệ KT - XH : Kinh tế - Xã hội NSNN : Ngân sách Nhà nước NTM : Nông thôn mới PTNT : Phát triển nông thôn TW : Trung ương UBND : Uỷ ban Nhân dân XDNTM : Xây dựng nông thôn mới Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
viii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1. Tình hình sử dụng đất huyện Phú Bình giai đoạn2011- 2015 34 Bảng 3.2.Tăng trưởng giá trị sản xuất các ngành huyện Phú Bình ........ 35 Bảng 3.3. Tình hình thực hiện tiêu chí quy hoạch và phát triển quy hoạch của huyện Phú Bình ................................................................ 37 Bảng 3.4. Tình hình thực hiện các tiêu chí về hạ tầng kinh tế - xã hội của huyện Phú Bình ....................................................................... 39 Bảng 3.5. Thực trạng các loại đường bộ huyện Phú Bình ...................... 41 Bảng 3.6. Tỷ lệ kết cấu mặt đường các loại ở huyện Phú Bình .............. 41 Bảng 3.7. Tổng hợp các dự án chống quá tải điện năm 2015 ................. 45 Bảng 3.8. Tình hình thực hiện các tiêu chí về nhân tố kinh tế và tổ chức sản xuất của huyện Phú Bình .................................................. 50 Bảng 3.9. Tình hình thực hiện tiêu chí về VH - XH của huyện Phú Bình ........................................................................................ 53 Bảng 3.10.Tình hình xây dựng nông thôn mới theo tiêu chí hệ thống chính trị - an ninh xã hội ................................................................... 58 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
ix DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1. Cơ cấu tình hình sử dụng đất huyện Phú Bình năm 2015 .......... 34 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Nông thôn là nơi sinh sống của một bộ phận dân cư chủ yếu làm việc trong lĩnh vực nông nghiệp. Nước ta hiện nay vẫn là một nước nông nghiệp với hơn 70% dân cư đang sống ở nông thôn. Phát triển nông nghiệp nông thôn đã, đang và sẽ còn là mối quan tâm hàng đầu, có vai trò quyết định đối với việc ổn định kinh tế xã hội đất nước. Nghị quyết Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng xác định mục tiêu xây dựng nông thôn mới là: “Xây dựng nông thôn mới ngày càng giàu đẹp, dân chủ, công bằng, văn minh, có cơ cấu kinh tế hợp lý, quan hệ sản xuất phù hợp, kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội phát triển ngày càng hiện đại”. Quán triệt Nghị quyết Đại hội X, Hội nghị Trung ương lần thứ bảy (khóa X) ra Nghị quyết số 26-NQ/TW, ngày 5 tháng 8 năm 2008 đã nêu một cách toàn diện quan điểm của Đảng ta về xây dựng nông thôn mới. Nghị quyết khẳng định nông nghiệp, nông dân, nông thôn có vai trò to lớn, có vị trí quan trọng trong sự nghiệp công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước. Mục tiêu của Nghị quyết, đến năm 2020: "Giải quyết cơ bản việc làm, nâng cao thu nhập của dân cư nông thôn gấp trên 2,5 lần so với hiện nay. Lao động nông nghiệp còn khoảng 30% lao động xã hội, tỉ lệ lao động nông thôn thông qua đào tạo đạt trên 50%; số xã đạt tiêu chuẩn nông thôn mới khoảng 50%; phát triển đồng bộ kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội nông thôn". Để triển khai Nghị quyết số 26 - NQ/TW, với chủ trương đưa nông thôn tiến kịp với thành thị, xây dựng mục tiêu hiện đại hóa nông thôn Việt Nam vào cuối năm 2020, ngày 16 tháng 4 năm 2009, Thủ tướng Chính phủ đã ra Quyết định số 491/QĐ-TTg về việc ban hành bộ tiêu chí quốc gia về xây dựng nông thôn mới. Trên cơ sở bộ tiêu chí nông thôn mới này, các địa phương căn cứ để xây dựng, phát triển nông thôn. Ngày 2 tháng 2 năm 2010, Thủ tướng Chính phủ ra quyết định số 193/QĐ-TTg phê duyệt chương trình rà soát quy hoạch Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
2 xây dựng nông thôn mới. Ngày 4 tháng 6 năm 2010 Chính phủ ra Quyết định số 800/QĐ-TTg về phê duyệt chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010 - 2020, với mục tiêu: đến năn 2015: 20% số xã đạt tiêu chuẩn nông thôn mới, đến năm 2020: 50% số xã đạt tiêu chuẩn nông thôn mới. Bộ nông nghiệp và phát triển nông thôn cũng ban hành thông tư số 54/2009/BNNPTNT ngày 21 tháng 8 năm 2009 về việc hướng dẫn thực hiện Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới Xây dựng nông thôn mới được tất cả các tỉnh trên phạm vi toàn quốc quan tâm, là chủ đề của nhiều hội thảo, hội nghị, đề tài nghiên cứu nhằm thực hiện thắng lợi nghị quyết của Đảng và Chính phủ góp phần nâng cao đời sống vật chất và tinh thân của người dân ở nông thôn. Thái Nguyên là một trong những tỉnh đã triển khai đồng bộ xây dựng nông thôn mới trên toàn địa bàn. So với mặt bằng chung của cả nước và khu vực tỉnh Thái nguyên, Phú Bình là một trong những huyện đi đầu trong việc thực hiện nhiệm vụ này. Ở giai đoạn đầu xây dựng nông thôn mới, huyện đã đạt được những kết quả nhất định, cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của bà con nông dân, tuy nhiên bên cạnh đó không thể phủ nhận được vẫn tồn tại rất nhiều yếu kém trong công cuộc hoàn thành 19 tiêu chí xây dựng nông thôn mới tại 20 xã trên địa bàn huyện như mức độ đạt tiêu chí về cơ sở hạ tầng còn thấp, nhất là một số hạ tầng thiết yếu như giao thông, cơ sở vật chất văn hóa, sản xuất đã có chuyển biến nhưng vẫn còn manh mún, nhỏ lẻ, các mô hình phát triển sản xuất hàng hóa còn hạn chế,... Xuất phát từ thực tiễn trên, tác giả đã quyết định lựa chọn vấn đề “Đẩy mạnh xây dựng nông thôn mới tại huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên" làm đề tài nghiên cứu cho luận văn thạc sỹ của mình. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Đề tài thực hiện nhằm góp phần đưa ra được một số giải pháp đẩy mạnh, sớm hoàn thành chương trình xây dựng nông thôn mới tại huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
3 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về xây dựng nông thôn mới tại huyện Phú Bình tỉnh Thái Nguyên. - Đánh giá thực trạng quá trình xây dựng nông thôn mới ở huyện Phú Bình trong thời gian qua. - Đề xuất một số giải pháp chủ yếu đẩy mạnh quá trình xây dựng nông thôn mới tại huyện Phú Bình trong thời gian tới. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là quá trình xây dựng nông thôn mới của huyện Phú Bình giai đoạn 2011 - 2015. Trong đó tập trung nghiên cứu về thực trạng, các chính sách mà huyện thực hiện để xây dựng nông thôn mới. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi không gian: Nghiên cứu trên phạm vi địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên - Phạm vi thời gian: Đề tài nghiên cứu tình hình xây dựng nông thôn mới tại huyện Phú Bình giai đoạn 2011 - 2015. - Phạm vi nội dung: Nội dung chính của đề tài tập trung đánh giá tình hình thực hiện các tiêu chí xây dựng nông thôn mới theo bộ tiêu chí quốc gia; tình hình huy động các nguồn lực cho xây dựng nông thôn mới của huyện. 4. Đóng góp của đề tài Một là, hệ thống hóa những vấn đề lý luận và thực tiễn về quá trình xây dựng nông thôn mới. Hai là, đánh giá thực trạng quá trình xây dựng nông thôn mới ở một huyện trung du cụ thể, kinh tế còn chưa phát triển, đời sống xã hội thấp. Ba là, đề xuất các giải pháp có tính khả thi nhằm xây dựng nông thôn mới thành công tại địa bàn huyện Phú Bình Bốn là, nội dung đề tài là tài liệu tham khảo có giá trị cho những người học tập nghiên cứu, cho các nhà quản lý địa phương huyện Phú Bình, tỉnh Thái Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
4 Nguyên nói riêng và các huyện miền núi nói chung cũng như những người quan tâm đến xây dựng nông thôn mới. 5. Bố cục luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn gồm 4 chương: - Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về xây dựng nông thôn mới - Chương 2: Phương pháp nghiên cứu - Chương 3: Thực trạng xây dựng nông thôn mới tại huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên - Chương 4: Giải pháp chủ yếu nhằm đẩy mạnh xây dựng nông thôn mới tại huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
5 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI 1.1. Cơ sở lý luận của xây dựng nông thôn mới 1.1.1. Lý luận về nông thôn 1.1.1.1. Khái niệm nông thôn Theo từ điển tiếng Việt: Nông thôn là danh từ chỉ khu vực dân cư tập trung chủ yếu làm nghề nông; phân biệt với thành thị. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tại thông tư số: 54/2009/TT - BNNPTNT thì nông thôn được khái niệm: Nông thôn là phần lãnh thổ không thuộc nội thành, nội thị các thành phố, thị xã, thị trấn được quản lý bởi cấp hành chính cơ sở là Ủy ban nhân dân xã. Như vậy, nông thôn là vùng sinh sống của tập hợp dân cư, trong đó tập chung chủ yếu là nông dân, nghề nghiệp chủ yếu là sản xuất nông nghiệp. Tập hợp này tham gia vào các hoạt động kinh tế, văn hóa, xã hội và môi trường trong một thể chế chính trị nhất định và chịu ảnh sự quản lý hành chính cơ sở là UBND xã. 1.1.1.2. Đặc điểm của nông thôn Việt Nam trong giai đoạn đổi mới - Nông thôn Việt Nam sau những năm đổi mới đến nay đã có nhiều biến đổi theo chiều hướng tích cực. Tuy nhiên, lực lượng dân cư chủ yếu vẫn là nông dân, ngành nghề và nguồn thu của hộ vẫn chủ yếu là nông nghiệp. Công nghiệp và dịch vụ đã có sự phát triển, nhưng còn chiếm tỷ lệ nhỏ. - Nông thôn có điều kiện tự nhiên, môi trường sinh thái đa dạng bao gồm các tài nguyên đất, nước, khí hậu, rừng, sông suối, ao hồ, khoáng sản, hệ động thực vật. Đây là điều kiện thuận để phát triển nông nghiệp, nông thôn, nhưng đồng thời cũng là thách thức trong quá trình phát triển bền vững của khu vực nông thôn nói riêng và cả nước nói chung. - Dân cư nông thôn có mối quan hệ họ tộc và gia đình khá chặt chẽ với những quy định cụ thể của từng họ tộc và gia đình. Những người ngoài họ tộc Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
6 cùng chung sống luôn có tinh thần đoàn kết giúp đỡ nhau tạo nên tình làng, nghĩa xóm lâu bền. - Nông thôn lưu giữ và bảo tồn nhiều di sản văn hóa quốc gia như phong tục tập quán cổ truyền về đời sống, lễ hội, sản xuất nông nghiệp và ngành nghề truyền thống, các di tích lịch sử, văn hóa, các danh lam thắng cảnh Đây chính là nơi chứa đựng kho tàng văn hóa dân tộc, đồng thời là khu vực giải trí và du lịch sinh thái phong phú và hấp dẫn đối với mọi người. 1.1.1.3. Vai trò của nông thôn trong phát triển kinh tế - xã hội - Nông thôn là nơi sản xuất chủ yếu lương thực, thực phẩm; - Cung cấp nguyên vật liệu cho công nghiệp chế biến nông sản; - Cung cấp hàng hóa cho tiêu dùng trong nước và xuất khẩu; - Cung cấp lao động cho công nghiệp và thành thị; - Là thị trường rộng lớn tiêu thụ những sản phẩm công nghiệp và dịch vụ; - Phát triển nông thôn tạo điều kiện phát triển ổn định về kinh tế- chính trị - xã hội. 1.1.2. Lý luận về xây dựng nông thôn mới 1.1.2.1. Khái niệm nông thôn mới Đã có một số diễn giải và phân tích về khái niệm thế nào là nông thôn mới. Nông thôn mới trước tiên phải là nông thôn chứ không phải là thị tứ; đó là nông thôn mới chứ không phải nông thôn truyền thống. Nếu so sánh giữa nông thôn mới và nông thôn truyền thống, thì nông thôn mới phải bao hàm cơ cấu và chức năng mới. Ngày 16 tháng 4 năm 2009 Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 491/QĐ-TTg về Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới gồm 19 tiêu chí là: Tiêu chí về quy hoạch và thực hiện quy hoạch; tiêu chí về giao thông; tiêu chí về thủy lợi; tiêu chí về điện; tiêu chí trường học; tiêu chí cơ sở vật chất văn hóa; tiêu chí chợ nông thôn; tiêu chí về bưu điện; tiêu chí về nhà ở dân cư; tiêu chí về y tế; tiêu chí về văn hóa; tiêu chí về môi trường; tiêu chí về hệ thống tổ chức chính trị xã hội vững mạnh; tiêu chí về an ninh, trật tự xã hội. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
7 - Thông tư số 49/2013/TT-BNNPTNT, ngày 04 tháng 10 năm 2013 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn về hướng dẫn thực hiện Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới quy định tại điều 22: Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương có trách nhiệmCăn cứ các quy định của Trung ương để cụ thể hóa nội dung thực hiện Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới cho phù hợp với điều kiện cụ thể của địa phương. Ủy ban nhân dân tỉnh Thái Nguyên đã ban hành Quyết định số Quyết định số 769/QĐ-UBND ngày 24/4/2014 để cụ thể hóa các tiêu chí nông thôn mới trên địa bàn tỉnh. Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới và quy định của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cũng như của Ủy ban nhân dân tỉnh Thái Nguyên đều cho thấy nông thôn mới là nông thôn toàn diện bao gồm tất cả các lĩnh vực từ kinh tế, xã hội đến quốc phòng, an ninh và bảo vệ môi trường sinh thái và phải phù hợp với điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của tỉnh. Ngày 04 tháng 6 năm 2010 của Thủ Tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 800/QĐ-TTg về phê duyệt Chương trình mục tiêu Quốc gia về xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010 - 2020. Tại quyết định này, mục tiêu chung của Chương trình được xác định là: “Xây dựng nông thôn mới có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội từng bước hiện đại; cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất hợp lý, gắn nông nghiệp với phát triển nhanh công nghiệp, dịch vụ; gắn phát triển nông thôn với đô thị theo quy hoạch; xã hội nông thôn dân chủ, ổn định, giàu bản sắc văn hóa dân tộc; môi trường sinh thái được bảo vệ; an ninh trật tự được giữ vững; đời sống vật chất và tinh thần của người dân ngày càng được nâng cao; theo định hướng xã hội chủ nghĩa”. Như vậy, nông thôn mới là nông thôn có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội hiện đại, cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất hợp lý, xã hội dân chủ, ổn định, giàu bản sắc văn hóa dân tộc, đời sống vật chất, tinh thần được nâng cao, môi trường sinh thái được bảo vệ, an ninh trật tự được giữ vững. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
8 1.1.2.2. Vai trò và đặc điểm của nông thôn mới Xây dựng nông thôn mới là nông thôn được xây dựng đạt được những tiêu chí quy định và được cấp có thẩm quyền công nhận. Trong Nghị quyết số 26-NQ/TW của Ban chấp hành Trung ương Đảng cộng sản Việt Nam đưa ra mục tiêu: "Xây dựng nông thôn mới có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội hiện đại, cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất hợp lý, gắn nông nghiệp với phát triển nhanh công nghiệp, dịch vụ, đô thị theo quy hoạch; xã hội nông thôn ổn định, giàu bản sắc văn hoá dân tộc; dân trí được nâng cao, môi trường sinh thái được bảo vệ; hệ thống chính trị ở nông thôn dưới sự lãnh đạo của Đảng được tăng cường"; Như vậy, Xây dựng nông thôn mới phải đạt những nội dung cơ bản sau: làng xã văn minh, sạch đẹp, hạ tầng hiện đại; sản xuất phải phát triển bền vững theo hướng kinh tế hàng hoá; đời sống về vật chất và tinh thần của dân nông thôn ngày càng được nâng cao; bản sắc văn hoá dân tộc được giữ gìn và phát triển; xã hội nông thôn an ninh tốt, quản lý dân chủ. Thực tế hiện nay trong quá trình chỉ đạo xã điểm triển khai xây dựng nông thôn mới ở nước ta đang gặp phải 3 khó khăn lớn nhất: Đầu tiên là tăng nhanh, bền vững thu nhập cho nông dân, mục tiêu đến 2020 thu nhập tăng gấp 2,5 lần hiện nay. Khó khăn tiếp theo là xây dựng hạ tầng nông thôn hiện đại, trong điều kiện thực tế hạ tầng nông thôn quá lạc hậu nhất là miền núi, vùng ĐBSCL, trong khi nguồn vốn đầu tư của Chính phủ rất hạn chế . Cuối cùng là vấn đề chuyển dịch cơ cấu lao động trong nông thôn, sao cho đến năm 2020 lao động nông nghiệp chiếm 30 % lao động của xã hội (hiện nay gần 60%). 1.1.2.3. Nguyên tắc và các bước xây dựng nông thôn mới * Nguyên tắc xây dựng nông thôn mới Điều 2 Thông tư liên tịch số 26/2011/TTLT-BNNPTNT-BKHDT-BTC, ngày 13 tháng 4 năm 2011 (liên bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn, Kế hoạch và đầu tư, Bộ Tài chính) về hướng dẫn một số nội dung thực hiện Quyết Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
9 định 800/QĐ-TTg ngày 04 tháng 6 năm 2010 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010 - 2020 đã đề ra 6 nguyên tắc trong xây dựng nông thôn mới như sau: (1). Các nội dung, hoạt động của Chương trình xây dựng nông thôn mới phải hướng tới mục tiêu thực hiện 19 tiêu chí của Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới ban hành tại Quyết định số 491/Q Đ-TTg ngày 16 tháng 4 năm 2009 của Thủ tướng Chính phủ. (2). Phát huy vai trò chủ thể của cộng đồng dân cư địa phương là chính, Nhà nước đóng vai trò định hướng, ban hành các tiêu chí, quy chuẩn, chính sách, cơ chế hỗ trợ, đào tạo cán bộ và hướng dẫn thực hiện. Các hoạt động cụ thể do chính cộng đồng người dân ở thôn, xã bàn bạc dân chủ để quyết định và tổ chức thực hiện. (3). Kế thừa và lồng ghép các chương trình mục tiêu quốc gia, chương trình hỗ trợ có mục tiêu, các chương trình, dự án khác đang triển khai trên địa bàn nông thôn. (4). Thực hiện Chương trình xây dựng nông thôn mới phải gắn với kế hoạch phát triển kinh tế xã hội của địa phương, có quy hoạch và cơ chế đảm bảo thực hiện các quy hoạch xây dựng nông thôn mới đã được cấp có thẩm quyền xây dựng. (5). Công khai, minh bạch về quản lý, sử dụng các nguồn lực; tăng cường phân cấp, trao quyền cho cấp xã quản lý và tổ chức thực hiện các công trình, dự án của Chương trình xây dựng nông thôn mới; phát huy vai trò làm chủ của người dân và cộng đồng, thực hiện dân chủ cơ sở trong quá trình lập kế hoạch, tổ chức thực hiện và giám sát đánh giá. (6). Xây dựng nông thôn mới là nhiệm vụ của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội; cấp ủy đảng, chính quyền đóng vai trò chỉ đạo, điều hành quá trình xây dựng quy hoạch, đề án, kế hoạch, và tổ chức thực hiện. Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị, xã hội vận động mọi tầng lớp nhân dân phát huy vai trò chủ thể trong xây dựng nông thôn mới. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn