Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Quản lý Nhà nước đối với hoạt động xuất bản - nghiên cứu trường hợp tại Nhà xuất bản Đại học Thái Nguyên

Chia sẻ: Phạm Gia Hưng | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:119

Thêm vào BST

Báo xấu

20
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là nghiên cứu thực trạng thực hiện quản lý nhà nước đối với hoạt động xuất bản tại NXB ĐHTN, từ đó đưa ra các đề xuất hoàn thiện QLNN đối với hoạt động này, đồng thời nâng cao năng lực thực thi cho NXB ĐHTN trong thời gian tới. Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Quản lý Nhà nước đối với hoạt động xuất bản - nghiên cứu trường hợp tại Nhà xuất bản Đại học Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH NGUYỄN THỊ TRANG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG XUẤT BẢN - NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP TẠI NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2018
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH NGUYỄN THỊ TRANG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG XUẤT BẢN - NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP TẠI NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN Ngành: QUẢN LÝ KINH TẾ Mã số: 8.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Thị Hồng Nhung THÁI NGUYÊN - 2018
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn của PGS. TS Nguyễn Thị Hồng Nhung. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tôi xin cam đoan rằng các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được ghi rõ nguồn gốc. Tác giả luận văn Nguyễn Thị Trang
ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện luận văn: “Quản lý Nhà nước đối với hoạt động xuất bản - nghiên cứu trường hợp tại Nhà xuất bản Đại học Thái Nguyên”, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ, động viên của nhiều cá nhân và tập thể. Tôi xin được bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc nhất tới tất cả các cá nhân và tập thể đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong học tập và nghiên cứu. Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ tận tình của giáo viên hướng dẫn PGS. TS Nguyễn Thị Hồng Nhung Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ, đóng góp nhiều ý kiến quý báu của cố vấn chuyên môn PGS. TS Trần Thị Việt Trung - Nguyên Giám đốc - Tổng biên tập Nhà xuất bản ĐHTN. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo, các phòng chức năng của Nhà xuất bản Đại học Thái Nguyên đã giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện đề tài. Tôi xin cảm ơn sự động viên, giúp đỡ của bạn bè và gia đình đã giúp tôi thực hiện luận văn này. Tôi xin bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc đối với mọi sự giúp đỡ quý báu đó. Thái Nguyên, ngày tháng năm 2018 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Trang
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC VIẾT TẮT ................................................................................. vi DANH MỤC CÁC BẢNG.............................................................................. vii DANH MỤC CÁC BIỂU............................................................................... viii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 2 4. Những đóng góp của đề tài ........................................................................... 3 5. Bố cục của luận văn ...................................................................................... 4 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG XUẤT BẢN .................................... 5 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý Nhà nước đối với hoạt động xuất bản ................ 5 1.1.1. Khái niệm ................................................................................................ 5 1.1.2. Mục tiêu và vai trò của quản lý Nhà nước đối với hoạt động xuất bản ...... 12 1.1.3. Nội dung của quản lý Nhà nước đối với hoạt động xuất bản ............... 16 1.1.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý Nhà nước đối với hoạt động xuất bản ........................................................................................................... 27 1.2. Cơ sở thực tiễn việc quản lý Nhà nước đối với hoạt động xuất bản ........ 30 1.2.1. Kinh nghiệm của một số Nhà xuất bản, các cơ sở in và phát hành trong việc quản lý hoạt động xuất bản phẩm .................................................. 30 1.2.2. Kinh nghiệm của Nhà xuất bản Đại Giáo dục Việt Nam...................... 31 1.2.3. Kinh nghiệm của Công ty cổ phần sách Việt Nam ............................... 32 1.2.4. Bài học kinh nghiệm cho Nhà xuất bản Đại học Thái Nguyên ............ 34
iv Chương 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................. 35 2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 35 2.2. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 35 2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin ............................................................ 36 2.2.2. Phương pháp phân tích thông tin .......................................................... 38 2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu: .................................................................. 39 2.3.1. Chỉ tiêu đánh giá hiệu lực quản lý Nhà nước đối với hoạt động xuất bản ........................................................................................................... 39 2.3.2. Chỉ tiêu đánh giá hiệu quả quản lý nhà nước đối với hoạt động xuất bản ........................................................................................................... 40 2.3.3. Chỉ tiêu đánh giá theo tính phù hợp của quản lý Nhà nước đối với hoạt động xuất bản .......................................................................................... 41 Chương 3. PHÂN TÍCH THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG XUẤT BẢN TẠI NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN .................................................................................. 44 3.1. Thực trạng về quản lý Nhà nước đối với hoạt động xuất bản ở Việt Nam........ 44 3.1.1. Chiến lược, chính sách và quy hoạch đối với hoạt động xuất bản ....... 44 3.1.2. Xây dựng chính sách, quy định và quy trình quản lý ........................... 48 3.1.3. Tổ chức thực hiện .................................................................................. 55 3.1.4. Thanh tra và kiểm soát .......................................................................... 60 3.1.5. Sự hình thành và quá trình phát triển Nhà xuất bản ĐHTN ................. 61 3.2. Tình hình thực thi quản lý Nhà nước đối với hoạt động xuất bản tại Nhà xuất bản ĐHTN ....................................................................................... 64 3.2.1. Cơ cấu tổ chức quản lý của Nhà xuất bản Đại học Thái Nguyên ......... 66 3.2.2. Trong công tác xuất bản ........................................................................ 67 3.2.3. Trong công tác in .................................................................................. 69 3.2.4. Trong công tác phát hành ...................................................................... 70 3.2.5. Về giá sách ............................................................................................ 70 3.2.6. Thực thi pháp luật tại NXB ĐHTN ....................................................... 71
v 3.3. Đánh giá công tác quản lý Nhà nước đối với hoạt động xuất bản tại Nhà xuất bản Đại học Thái Nguyên ................................................................ 71 3.3.1. Những thành tựu cơ bản ........................................................................ 71 3.3.2. Hạn chế và nguyên nhân ....................................................................... 76 Chương 4. MỘT SỐ GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG XUẤT BẢN VÀ KHẢ NĂNG THỰC THI TẠI NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN ............ 83 4.1. Định hướng quản lý Nhà nước đối với hoạt động xuất bản của Việt Nam trong thời gian tới ................................................................................... 83 4.1.1. Quan điểm ............................................................................................. 83 4.1.2. Phương hướng ....................................................................................... 84 4.2. Một số giải pháp tăng cường quản lý Nhà nước đối với hoạt động xuất bản và khả năng thực thi tại Nhà xuất bản Đại học Thái Nguyên .......... 86 4.2.1. Một số giải pháp tăng cường QLNN đối với hoạt động xuất bản ........ 86 4.2.2. Một số giải pháp tăng cường quản lý hoạt động xuất bản tại Nhà xuất bản ĐHTN ............................................................................................... 89 4.3. Kiến nghị .................................................................................................. 95 4.3.1. Kiến nghị đối với Ban Tuyên giáo Trung ương .................................... 95 4.3.2. Kiến nghị Bộ Thông tin và Truyền thông ............................................. 95 4.3.3. Kiến nghị đối với UBND tỉnh, Sở Thông Tin Truyền Thông .............. 96 4.3.4. Kiến nghị đối với cơ quan chủ quản Đại học Thái Nguyên ................. 96 4.3.5. Kiến nghị với Ban Giám đốc ................................................................ 97 KẾT LUẬN .................................................................................................... 98 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 100 PHỤ LỤC ..................................................................................................... 102
vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIÊT TẮT STT Ký hiệu Nguyên nghĩa 1 Bộ GD&ĐT Bộ Giáo dục và Đào tạo 2 Bộ TT&TT Bộ Thông tin và Truyền thông 3 CBCCVC Cán bộ công chức viên chức 4 CNXH Chủ nghĩa xã hội 5 CSVC Cơ sở vật chất 6 CTCP Công ty cổ phần 7 ĐHTN Đại học Thái Nguyên 8 HC - TH Hành chính tổng hợp 9 NXB Nhà xuất bản 10 NXBGD Nhà xuất bản Giáo dục 11 QLNN Quản lý Nhà nước 12 SXKD Sản xuất kinh doanh 13 TNHH Trách nhiệm hữu hạn 14 UBND Ủy ban Nhân dân 15 XBP Xuất bản phẩm 16 XHCN Xã hội chủ nghĩa
vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Thang trung bình và đánh giá Likert ......................................... 37 Bảng 2.2: Tổng hợp số lượng XBP lưu chiểu dưới dạng sách giấy năm 2015 -2017 ......................................................................... 42 Bảng 3.1: So sánh sự giống và khác giữa Chỉ thị số 20/CT-TW và Chỉ thị số 42/CT-TW của Ban Bí thư trong HĐXB .................. 51 Bảng 3.2: Cơ cấu nhân sự Phòng Nghiệp vụ Nhà xuất bản ĐHTN........... 68 Bảng 3.3: Thống kê số lượng sách xuất bản từ năm 2015 - 2017 ............. 72
viii DANH MỤC CÁC BIỂU, SƠ ĐỒ, HỘP DANH MỤC CÁC BIỂU Biểu đồ 2.1: Số lượng XBP vi phạm năm 2015 - 2017 .............................. 39 Biểu đồ 2.2: Kết quả sản xuất kinh doanh ngành xuất bản năm 2015 -2017.... 40 Biểu đồ 3.1: Tổng hợp số lượng XBP phát hành trong nước năm 2015 - 2017 ...... 46 Biểu đồ 3.2: Khảo sát về giá sách tại NXB ĐHTN .................................... 70 Biểu đồ 3.3: Khảo sát đánh giá chất lượng XBP nói chung tại Nhà xuất bản ĐHTN ...................................................................... 73 Biểu đồ 3.4: Khảo sát chất lượng in ấn tại Nhà xuất bản ĐHTN ............... 74 Biểu đồ 3.5: Khảo sát thái độ phục vụ của cán bộ Nhà xuất bản ĐHTN ... 75 Biểu đồ 3.6: Phân loại lao động của Nhà xuất bản Đại học Thái Nguyên theo trình độ chuyên môn năm 2015 - 2017 ............ 75 Biểu đồ 3.7: Số lượng cán bộ biên tập viên trực tiếp đọc bản thảo năm 2015 - 2017 ............................................................................. 76 DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1. Mô hình tác động quản lý trong hoạt động xuất bản ............. 24 Sơ đồ 3.1: Sơ đồ các cơ quan quản lý nhà nước đối với hoạt động xuất bản .................................................................................. 55 Sơ đồ 3.2: Sơ đồ tổ chức quản lý của Nhà xuất bản ĐHTN .................. 66 DANH MỤC CÁC HỘP Hộp 3.1: Ý kiến góp ý tác giả Đinh Đức Hợi - Giảng viên Trường Đại học Sư phạm - ĐHTN về công tác hoạt động xuất bản tại NXB ĐHTN ............................................................... 69 Hộp 3.2: Phỏng vấn cố vấn chuyên môn PGS. TS Trần Thị Việt Trung về đánh giá công tác xuất bản những năm gần đây .... 77
ix Hộp 3.3: Phỏng vấn PGS. TS Nguyễn Đức Hạnh - Giám đốc - Tổng biên tập về đánh giá tính thực thi trong hoạt động xuất bản tại NXB ĐHTN ....................................................... 77 Hộp 3.4: Phỏng vấn Th.S Lê Thị Như Nguyệt - Trưởng phòng Nghiệp vụ về đánh giá cán bộ phòng Nghiệp vụ ................... 78 Hộp 3.5: Phỏng vấn TS. Phạm Quốc Tuấn - Phó Giám đốc về đánh giá các cán bộ phòng Nghiệp vụ và phòng In ấn ................... 78 Hộp 3.6: Phỏng vấn Th.S Trịnh Thanh Điệp - Phụ trách phòng Kinh doanh Phát hành về đánh giá cán bộ trong công tác chăm sóc khách hàng ............................................................. 79 Hộp 3.7: Phỏng vấn TS. Đỗ Thùy Ninh - Trưởng phòng In ấn xuất bản về máy móc thiết bị tại xưởng in..................................... 79 Hộp 3.8: Phỏng vấn TS. Đỗ Thùy Ninh - Trưởng phòng In ấn xuất bản về tình trạng in lậu đã ảnh hưởng đến sản xuất kinh doanh tại NXB ĐHTN ........................................................... 81 Hộp 3.9: Phỏng vấn Bà: Nguyễn Thị Hoài Minh - Giám đốc Doanh nghiệp tư nhân Mặt Trời Vàng về tình trạng in lậu trên địa bàn ............................................................................. 81 Hộp 3.10: Phỏng vấn Ông: Bùi Thế Đạt - Giám đốc Công ty TNHH in Tiến Dậu tình trạng in lậu trên địa bàn .............................. 81
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Xuất bản là hoạt động trong lĩnh vực văn hóa, tư tưởng nhằm phổ biến, giới thiệu tri thức thuộc các lĩnh vực đời sống xã hội, giá trị văn hóa dân tộc và tinh hoa văn hóa nhân loại, đáp ứng nhu cầu đời sống tinh thần của nhân dân, nâng cao dân trí, xây dựng đạo đức và lối sống tốt đẹp của con người. Tuy nhiên, hoạt động xuất bản có những đặc thù riêng, vừa phải phục vụ nhiệm vụ chính trị, tư tưởng, đáp ứng nhu cầu đọc của nhân dân, đồng thời phải thực hiện tốt nhiệm vụ kinh doanh. Hiện nay, trên cả nước có gần 60 Nhà xuất bản đang hoạt động với nhiều mô hình khác nhau như: Đơn vị sự nghiệp, Doanh nghiệp Nhà nước, Công ty TNHH một thành viên,...Nhưng các nhà xuất bản đang gặp nhiều khó khăn, hạn chế do nhiều nguyên nhân khác nhau tạo nên. Một trong số đó là năng lực quản lý Nhà nước nói chung và năng lực quản lý của các nhà xuất bản nói riêng. Nhà xuất bản Đại học Thái Nguyên (NXB ĐHTN) là đơn vị sự nghiệp có thu, chịu sự quản lý nhà nước về hoạt động xuất bản của Bộ Thông tin và Truyền thông (trực tiếp là Cục xuất bản, In và Phát hành), Bộ Giáo dục & Đào tạo và cơ quan chủ quản của Nhà xuất bản ĐHTN là Đại học Thái Nguyên (ĐHTN). Nhà xuất bản ĐHTN là tổ chức xuất bản hoạt động trên lĩnh vực tư tưởng, văn hóa, xuất bản các xuất bản phẩm phục vụ cho công tác đào tạo, nghiên cứu khoa học, chuyển giao công nghệ của ĐHTN và nhiệm vụ chính trị, phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội của các tỉnh trung du, miền núi phía Bắc. Trong xu thế chung hiện nay, hoạt động xuất bản phải được quản lý bằng pháp luật và định hướng phục vụ cho mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Bên cạnh đó, các nhà xuất bản là các doanh nghiệp, chịu sự chi phối của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa mà chính phủ Việt Nam đang theo đuổi. Vấn đề đặt ra là làm thế nào để cân bằng giữa nhiệm vụ chính trị và kinh doanh của các nhà xuất bản. Đây là bài toán mà mỗi nhà xuất bản cần đi tìm lời giải.. Thực trạng QLNN bằng pháp luật đối với hoạt động xuất bản của Việt Nam trong những năm vừa qua đã phát triển mạnh cả về lượng và chất, phục vụ tốt các nhiệm vụ chính trị của Đảng và Nhà nước đề ra, nâng cao đời sống văn
2 hóa, tinh thần của nhân dân, góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, trong lĩnh vực này vẫn còn bộc lộ nhiều yếu kém, hạn chế: Hệ thống các văn bản pháp quy thiếu đồng bộ, chậm được sửa đổi, bổ sung. Nhiều quy định trong các văn bản đó đã lạc hậu so với thực tiễn hoặc còn quá chung chung, khi xử lý cụ thể khó thực hiện, gây nên tình trạng thực thi luật và các văn bản dưới luật thiếu nghiêm minh. Vì vậy, việc nghiên cứu đề tài “Quản lý Nhà nước đối với hoạt động xuất bản - nghiên cứu trường hợp tại Nhà xuất bản Đại học Thái Nguyên” có ý nghĩa quan trọng trong giai đoạn phát triển hiện nay và cũng như trong tương lai. 2. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu tổng quát: Nghiên cứu thực trạng thực hiện quản lý nhà nước đối với hoạt động xuất bản tại NXB ĐHTN, từ đó đưa ra các đề xuất hoàn thiện QLNN đối với hoạt động này, đồng thời nâng cao năng lực thực thi cho NXB ĐHTN trong thời gian tới. Mục tiêu cụ thể: - Hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý Nhà nước đối với hoạt động xuất bản. - Nghiên cứu thực trạng việc QLNN đối với hoạt động xuất bản tại Việt Nam nói chung và Nhà xuất bản ĐHTN nói riêng qua đó chỉ ra các thành tựu và hạn chế. - Định hướng và một số giải pháp tăng cường quản lý Nhà nước đối với hoạt động xuất bản và khả năng thực hiện tại NXB ĐHTN. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Luận văn nghiên cứu quản lý Nhà nước đối với hoạt động xuất bản. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu công tác quản lý Nhà nước đối với hoạt động xuất bản - nghiên cứu trường hợp tại Nhà xuất bản Đại học Thái Nguyên. - Phạm vi không gian: Đề tài được tiến hành nghiên cứu tại Nhà xuất bản Đại học Thái Nguyên. - Phạm vi thời gian: Đề tài được tiến hành nghiên cứu trong phạm vi thời gian từ năm 2015 đến 2017 và thời gian tiến hành khảo sát tháng 10/2017
3 4. Những đóng góp của đề tài 4.1. Đóng góp về lý luận Luận văn đã đưa ra 4 mục tiêu của QLNN đối với hoạt động xuất bản, bao gồm: - Phát triển đúng định hướng của Đảng. - Nâng cao dân trí và đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân - Bảo vệ lợi ích hợp pháp của những người sáng tạo ra các tác phẩm văn học, nghệ thuật và khoa học - Nâng cao hiệu quả kinh tế. Dựa trên lý thuyết về khoa học quản lý, luận văn đã đưa ra nội dung của QLNN đối với hoạt động xuất bản theo quy trình quản lý, bao gồm: Chiến lược, quy hoạch, chính sách và quy định pháp luật đối với hoạt động xuất bản; Tổ chức thực hiện chính sách và quy định pháp luật đối với hoạt động xuất bản; Giám sát, thanh tra, kiểm tra hoạt động xuất bản. Khái quát và phân định rõ 6 nhóm yếu tố ảnh hưởng đến quản lý nhà nước đối với hoạt động xuất bản: Các yếu tố thuộc về chủ thể quản lý; các yếu tố thuộc về đối tượng quản lý; các yếu tố về môi trường kinh tế - văn hóa - xã hội; tác động của sản phẩm nghe - nhìn đối với hoạt động xuất bản; tác động của khoa học - công nghệ vào hoạt động xuất bản - in - phát hành; sự hội nhập và giao lưu quốc tế. 4.2. Đóng góp về thực tiễn Đề tài được thực hiện tại NXB ĐHTN là NXB duy nhất của cả khu vực trung du và miền núi phía Bắc. Tác giả chỉ ra việc QLNN đối với hoạt động xuất bản trong đó nhấn mạnh quan điểm có cơ chế hoạt động xuất bản. Tác giả cho rằng đã đến lúc cần phải nâng cấp vai trò của tư nhân đối với hoạt động xuất bản và rút ra kinh nghiệm 1, 2 đơn vị nhằm tìm hướng giải quyết cho hoạt động xuất bản tại NXB ĐHTN. 4.3. Những đóng góp mới của đề tài Luận văn đưa ra 4 nhóm giải pháp nhằm hoàn thiện công tác QLNN đối với hoạt động xuất bản trong thời gian tới. Trong các giải pháp, tác giả nhấn mạnh vào việc nâng cao vai trò, trách nhiệm của các cơ quan bảo vệ pháp luật trong việc phòng chống sách giả sách lậu là yêu cầu cấp bách hiện nay đối với sự phát triển lành mạnh của hoạt động xuất bản hiện nay.
4 Bên cạnh những kết quả của luận văn, tác giả nhận thấy còn một số nội dung cần được tiếp tục nghiên cứu. Đây cũng là nội dung nghiên cứu của tác giả trong thời gian tới. Các nội dung đó bao gồm: - Thứ nhất, đi sâu vào nghiên cứu mô hình và phương thức hoạt động của một số NXB cụ thể. Ví dụ nhóm NXB thuộc các trường đại học. - Thứ hai, nghiên cứu sâu về QLNN đối với hoạt động xã hội hóa lĩnh vực xuất bản, góp phần đẩy mạnh xã hội hóa lĩnh vực này trong khi vẫn đảm bảo yêu cầu của QLNN trong tình hình mới. 5. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục, danh mục tài liệu tham khảo nội dung của Luận văn gồm 4 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý Nhà nước đối với hoạt động xuất bản. Chương 2: Phương pháp nghiên cứu. Chương 3: Phân tích thực trạng về quản lý Nhà nước đối với hoạt động xuất bản tại Nhà xuất bản Đại học Thái Nguyên. Chương 4: Một số giải pháp tăng cường quản lý Nhà nước đối với hoạt động xuất bản và khả năng thực thi của Nhà xuất bản Đại học Thái Nguyên.
5 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG XUẤT BẢN 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý Nhà nước đối với hoạt động xuất bản 1.1.1. Khái niệm 1.1.1.1. Khái niệm Xuất bản Hiện nay, ở Việt Nam xuất bản đã phát triển và đạt trình độ mới. Các nhà xuất bản lo việc tổ chức, hoàn thiện bản thảo, đưa in. Các nhà in lo việc tiếp nhận công nghệ hiện đại nhằm đem lại nhu cầu tác giả có những sản phẩm chất lượng và số lượng. Còn phát hành là cầu nối đưa những tác phẩm đến tay người sử dụng, thông qua việc thỏa thuận. Vậy xuất bản là gì? Theo nghĩa rộng, xuất bản là hoạt động bao gồm các lĩnh vực xuất bản, in và phát hành. Hoạt động xuất bản là quá trình tổ chức các nguồn lực xã hội trong việc sáng tạo tác phẩm, in nhân bản các tác phẩm, phổ biến đến nhiều người nhằm đạt hiệu quả kinh tế, chính trị và xã hội. Theo nghĩa hẹp, xuất bản là quá trình tổ chức việc sáng tạo, tác động và quá trình sáng tạo của tác giả để có bản thảo, xử lý và hoàn thiện bản thảo, bản mẫu, in thành các xuất bản phẩm nhằm phục vụ nhiều người. Hoạt động xuất bản được nghiên cứu trong luận này được hiểu theo nghĩa hẹp.[19] 1.1.1.2. Khái niệm hoạt động xuất bản Hoạt động xuất bản là hoạt động thuộc lĩnh vực văn hóa, tư tưởng thông qua việc sản xuất, phổ biến những xuất bản phẩm bao gồm những tác phẩm về: chính trị, kinh tế, văn hoá, xã hội, khoa học, công nghệ, văn học, nghệ thuật; giới thiệu những di sản văn hoá dân tộc, tinh hoa văn hoá thế giới; nâng cao dân trí, đáp ứng nhu cầu đời sống tinh thần của nhân dân, mở rộng giao lưu văn hoá với các nước, góp phần vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. [12]
6 Trong nền kinh tế thị trường, xuất bản là một hoạt động thuộc lĩnh vực văn hóa tư tưởng nhưng vẫn chịu sự chi phối mạnh mẽ của các qui luật kinh tế. Đó là một hoạt động kinh doanh đặc thù. Việc sản xuất kinh doanh XBP phải tuân thủ nghiêm ngặt các qui luật kinh tế khách quan như cung - cầu, giá trị và cạnh tranh. Hoạt động xuất bản cũng phải hướng tới lợi nhuận và lợi nhuận cũng trở thành động lực, mục tiêu của sản xuất kinh doanh. Hiệu quả kinh tế là cơ sở, phương tiện để hoạt động xuất bản đạt được mục tiêu xã hội to lớn. 1.1.1.3. Đặc trưng của hoạt động xuất bản * Kinh doanh loại hàng hoá đặc thù XBP là một loại hàng hóa nhưng là hàng hóa đặc biệt có những đặc điểm riêng mà hàng hóa thông thường không có. XBP là hàng hóa bởi nó có đầy đủ hai thuộc tính giá trị và giá trị sử dụng. Để có được một XBP phải trải qua một quá trình lao động với nhiều công đoạn sản xuất khác nhau: sáng tác, in ấn xuất bản và phát hành. Tất cả những công đoạn đó đã hình thành nên giá trị của XBP trên thị trường. Giá trị này được thể hiện thông qua giá cả. Ở Việt Nam, giá cả XBP cao hay thấp phụ thuộc không chỉ bởi giá trị của chúng hay qui luật của thị trường mà còn phụ thuộc chủ yếu vào chính sách, định hướng của Đảng, Nhà nước trong mỗi giai đoạn nhất định. Mỗi một loại XBP cụ thể chứa đựng một nội dung tri thức nhất định nhằm đáp ứng nhu cầu của một hoặc vài nhóm đối tượng khách hàng nhất định. Đó là giá trị sử dụng của XBP. XBP là loại hàng hóa đặc biệt, nó cũng mang những yếu tố vật chất, cũng có nguồn gốc từ các ngành sản xuất vật chất, cũng có thể cân đo, đong, đếm được. Song giá trị chủ yếu trong loại hàng hóa này không phải là giá trị vật chất mà là những giá trị tinh thần tư tưởng. Giá trị tinh thần này được kết tinh từ lao động lâu dài, gian khổ và đầy tính sáng tạo của tác giả và những người tham gia làm ra cuốn sách, phổ biến chúng trên thị trường. Giá trị vật chất của XBP chỉ là bỏ bao bọc bề ngoài, là phương tiện để chuyển tải giá trị tinh thần tư tưởng cốt lõi bên trong. So với các loại hàng hóa khác, giá trị sử dụng của nó thường lớn hơn rất nhiều giá trị. Giá trị sử dụng của XBP có tính lâu bền, có sự lan tỏa trong không gian và theo thời gian. Muốn khẳng định giá trị của một cuốn sách cần phải có đủ thời gian để người sử dụng thẩm định và phát huy những giá trị đó vào các hoạt động thực tiễn.
7 Việc định giá cho một đơn vị hàng hóa XBP trên thị trường cũng là một việc làm rất khó, rất đặc biệt đối với các NXB và các cơ sở kinh doanh. Trên thị trường có những cuốn sách bán chạy tiêu thụ nhanh với số lượng lớn, song chưa chắc đã là cuốn sách có giá trị cao về mặt khoa học, nghệ thuật hoặc tư tưởng. Cũng có những cuốn sách được thẩm định là có giá trị đích thực về mặt này, mặt kia và thực sự là loại sách rất cần để phục vụ cho nhiều lĩnh vực của cuộc sống xã hội song lại rất khó tiêu thụ và là loại cần phải trợ giá. Như vậy, thị hiếu bạn đọc và nhu cầu thị trường không thể là tiêu chí cao nhất để đánh giá giá trị của XBP. Trên thực tế, mỗi một loại XBP chỉ có thể phù hợp với một vài nhóm đối tượng khách hàng nhất định. Để có nhu cầu về XBP người ta phải trải qua một quá trình nhận thức nhất định. Trình độ nhận thức và học vấn càng cao thì nhu cầu về XBP càng lớn và ngược lại. Vì vậy có một hiện thực là: khách hàng sử dụng XBP ở mỗi khu vực, tỉnh thành, mỗi vùng lãnh thổ, mỗi quốc gia có những sự khác biệt. Ở các thành phố lớn - nơi tập trung dân cư trình độ dân trí cao thì nhu cầu về XBP rất cao, đa dạng và phong phú. Ở nông thôn, miền núi, vùng sâu, vùng xa đời sống kinh tế nghèo nàn, trình độ dân trí thấp nên nhu cầu về XBP thấp và bị xếp vào nhu cầu thứ yếu. XBP là hàng hóa đặc biệt nhằm thỏa mãn nhu cầu văn hóa tinh thần và trí tuệ. Vì thế nó tác động mạnh mẽ đến tâm tư tình cảm con người và góp phần tích cực vào việc hình thành nhân cách con người. XBP có ý nghĩa giáo dục rất lớn đối với xã hội. * Thực hiện chức năng chính trị tư tưởng Mục tiêu lâu dài của hoạt động xuất bản hướng tới là nhằm đạt tới hiệu quả xã hội. Bên cạnh mảng sách thuần túy kinh doanh đáp ứng nhu cầu của khách hàng, của thị trường theo định hướng của nhà nước, hoạt động này còn phải hoàn thành trọng trách lớn trong việc sản xuất và phổ biến một khối lượng lớn xuất bản phẩm theo chương trình XBP tài trợ của Chính Phủ đến mọi miền của đất nước. Trên thực tế, nhà nước đã quan tâm đặc biệt đến lĩnh vực này và có sự đầu tư tài trợ thích đáng. Những chương trình sách tài trợ trị giá hàng tỷ đồng cho các đối tượng chính sách, vùng sâu, vùng xa, miền núi hải đảo hàng năm vẫn thường xuyên được tổ
8 chức. Trong đó có sự đóng góp công sức và tiền của rất lớn của đông đảo các thành phần, lực lượng NXB và đơn vị phát hành sách tham gia. Hàng triệu bản sách các loại thuộc nhiều lĩnh vực tri thức khác nhau của đời sống xã hội đã nhanh chóng được phổ biến sâu rộng trong xã hội. Bằng nhiều hình thức, kênh chuyền tải khác nhau, các XBP được đưa đến khách hàng, các thư viện, trường học, các điểm văn hóa cơ sở (thông qua câu lạc bộ, nhà văn hóa của tổ, thôn, xóm...) đáp ứng nhu cầu đọc cho công chúng, nâng cao dân trí và đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân. * Thực hiện chức năng kinh doanh Xuất bản đồng thời cũng là một hoạt động kinh tế. Hoạt động đó gồm ba khâu xuất bản - in ấn - phát hành. Mục tiêu của hoạt động xuất bản nhằm hướng tới đáp ứng nhu cầu của người sử dụng XBP trong xã hội. Quá trình vận động liên tục và xuyên suốt giữa các khâu sáng tác - tổ chức bản thảo (biên tập, chế bản vi tính, giấy phép...) - in ấn - phát hành đến khách hàng đã tạo nên một chu trình kinh tế khép kín sản xuất - lưu thông - tiêu dùng. Đó là một quá trình kinh tế mà các NXB, các cơ sở kinh doanh đầu tư các nguồn lực sẵn có để thực hiện việc sản xuất ra các XBP và sử dụng các hình thức, biện pháp nhằm đẩy mạnh việc tiêu thụ hàng hóa xuất bản phẩm trên thị trường. Quá trình chuyển giao giá trị XBP trên thị trường diễn ra khi các NXB, các cơ sở kinh doanh và người mua có thể chấp nhận các thương lượng của nhau về giá cả, sản phẩm và dịch vụ mua bán hàng hóa. Trong đó, các NXB và các cơ sở kinh doanh thu được một khoản tiền không những bù đắp được tất cả những chi phí đã bỏ ra mà còn có thêm lợi nhuận để tiếp tục tái đầu tư tiếp theo. Khách hàng mua được hàng nhằm thỏa mãn nhu cầu đọc của bản thân và khai thác tối đa giá trị sử dụng của XBP. Trong nền kinh tế thị trường, hoạt động xuất bản chịu sự chi phối mạnh mẽ của các qui luật kinh tế. Việc xuất bản các XBP trên thị trường phải tuân thủ nghiêm ngặt các qui luật cung - cầu, giá trị và cạnh tranh. Hoạt động xuất bản cũng phải hướng tới lợi nhuận và lợi nhuận cũng trở thành động lực, mục tiêu của sản xuất kinh doanh. Bởi hiệu quả kinh tế chính là nền tảng vững chắc để duy trì sự tồn tại và phát triển của hoạ t động xuất bản. Đồng thời, hiệu quả kinh tế cũng là cơ sở để hoạt động xuất bản đạt được hiệu quả xã hội to lớn.
9 Như vậy, ở nước ta, xuất bản là một hoạt động đặc thù - hoạt động kinh tế trong lĩnh vực văn hóa tư tưởng. Hoạt động sản xuất kinh doanh loại hàng hóa đặc biệt nhằm đáp ứng nhu cầu văn hóa tinh thần cho xã hội theo định hướng của Đảng và Nhà nước; Hoạt động xuất bản phải vận hành trong nền kinh tế thị trường và tuân thủ các qui luật kinh tế, lấy hiệu quả kinh doanh làm mục tiêu trước mắt nhằm thực hiện tốt chiến lược lâu dài là hiệu quả xã hội. 1.1.1.4. Khái niệm cơ chế quản lý Nhà nước với vai trò quản lý vĩ mô nền kinh tế thông qua các công cụ pháp luật, kế hoạch hóa và công cụ kinh tế tài chính nhằm định hướng và chỉ đạo sự phát triển của toàn bộ nền kinh tế - xã hội; tạo môi trường kinh tế và khuôn khổ pháp lý cho hoạt động sản xuất kinh doanh, phát huy mặt tích cực, khống chế những tác động tiêu cực, khắc phục những hạn chế vốn có của cơ chế thị trường tạo hành lang và môi trường phát triển kinh tế bền vững. Quá trình quản lý kinh tế là quá trình chủ thể quản lý nhận thức và vận dụng các qui luật khách quan vào điều kiện cụ thể của nền kinh tế, từ đó đưa ra các qui định, sử dụng các cách thức và phương tiện nhằm định hướng, kích thích, kiểm tra, giám sát các đối tượng quản lý để đạt mục tiêu. Hệ thống các qui định, cách thức và phương tiện quản lý được xây dựng và sử dụng trong quá trình quản lý chính là cơ chế quản lý kinh tế. Cơ chế quản lý kinh tế là sản phẩm chủ quan của chủ thể quản lý, nhưng lại xuất phát từ cơ sở khách quan đó là hệ thống các qui luật kinh tế, thực tiễn kinh tế xã hội của đất nước trong từng thời kỳ nhất định. Mỗi một thời kỳ kinh tế khác nhau tương ứng với một cơ chế quản lý kinh tế nhất định. Các qui định mà chủ thể quản lý kinh tế đưa ra chính là các văn bản về pháp luật kinh tế. Đây là công cụ để chủ thể định hướng, ràng buộc, điều tiết các hoạt động kinh tế từ phạm vi vĩ mô nền kinh tế đến các hoạt động vi mô của các đơn vị doanh nghiệp. Các cách thức và phương tiện quản lý được chủ thể sử dụng chính là kế hoạch, chính sách kinh tế, chế độ hạch toán kinh tế … nhằm hướng dẫn, điều tiết, kiểm tra giám sát và kích thích các đối tượng quản lý trong nền kinh tế hoạt động có hiệu quả hướng tới mục tiêu đã xác định.