Luận văn Thạc sĩ Tâm lý học: Thực trạng tính tự lực của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi trong hoạt động vui chơi ở một số trường mầm non tại thành phố Hồ Chí Minh

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:155

Thêm vào BST

Báo xấu

142
lượt xem 20
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Tâm lý học: Thực trạng tính tự lực của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi trong hoạt động vui chơi ở một số trường mầm non tại thành phố Hồ Chí Minh nêu lên cơ sở lý luận; thực trạng và giải pháp phát triển tính tự lực của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi trong hoạt động vui chơi ở một số trường mầm non tại thành phố Hồ Chí Minh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Tâm lý học: Thực trạng tính tự lực của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi trong hoạt động vui chơi ở một số trường mầm non tại thành phố Hồ Chí Minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Phùng Duy Hoàng Yến THỰC TRẠNG TÍNH TỰ LỰC CỦA TRẺ MẪU GIÁO 5 - 6 TUỔI TRONG HOẠT ĐỘNG VUI CHƠI Ở MỘT SỐ TRƯỜNG MẦM NON TẠI TP. HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC Thành phố Hồ Chí Minh – 2012
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Phùng Duy Hoàng Yến THỰC TRẠNG TÍNH TỰ LỰC CỦA TRẺ MẪU GIÁO 5 - 6 TUỔI TRONG HOẠT ĐỘNG VUI CHƠI Ở MỘT SỐ TRƯỜNG MẦM NON TẠI TP. HỒ CHÍ MINH Chuyên ngành : Tâm lý học Mã số : 60 31 80 LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC NGUỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. TRẦN THỊ QUỐC MINH Thành phố Hồ Chí Minh - 2012
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu do chính tôi thực hiện. Các số liệu và kết quả nghiên cứu nêu trong luận văn là hoàn toàn trung thực và chưa được công bố trong công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả Phùng Duy Hoàng Yến
LỜI CẢM ƠN Trước hết, tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu Trường Đại học sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh và quý thầy cô khoa Tâm lý giáo dục đã tận tình giảng dạy và hướng dẫn cho tôi trong suốt thời gian học tập tại trường. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS.Trần Thị Quốc Minh đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ, động viên tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn quý thầy cô Phòng Sau đại học đã nhiệt tình giúp đỡ tôi trong thời gian học tập và bảo vệ luận văn. Xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu cùng quý thầy cô Trường Cao đẳng sư phạm Trung ương TP.HCM đã tạo mọi điều kiện thuận lợi giúp tôi hoàn thành chương trình học tập. Đồng thời tôi cũng xin cảm ơn Ban giám hiệu và giáo viên hai trường: Mầm non Thực hành và Mầm non Sài Gòn đã nhiệt tình cộng tác, tạo điều kiện cho tôi khảo sát để hoàn thành luận văn này. Xin cảm ơn các bạn học viên lớp Tâm lý học K.21 đã quan tâm chia sẻ, động viên tôi trong thời gian học tập và hoàn thành luận văn tốt nghiệp. Cuối cùng xin chân thành cảm ơn quý thầy cô trong hội đồng chấm luận văn đã cho tôi những đóng góp quý báu để hoàn chỉnh luận văn này. Tác giả Phùng Duy Hoàng Yến
MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các bảng MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TÍNH TỰ LỰC CỦA TRẺ MẪU GIÁO ......6 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ................................................................................6 1.1.1. Sơ lược về lịch sử nghiên cứu trên thế giới................................................6 1.1.2. Sơ lược về lịch sử nghiên cứu ở Việt Nam ..............................................10 1.2. Những vấn đề lý luận về tính tự lực của trẻ mẫu giáo ....................................11 1.2.1. Khái niệm tính tự lực ...............................................................................11 1.2.2. Một số đặc điểm tâm lý của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi. ..............................12 1.2.3. Tính tự lực của trẻ mẫu giáo ....................................................................24 1.2.4. Nội dung giáo dục tính tự lực cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong chương trình giáo dục mầm non ...........................................................................34 1.2.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến tính tự lực của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi ..........35 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 .........................................................................................42 Chương 2: THỰC TRẠNG TÍNH TỰ LỰC CỦA TRẺ MẪU GIÁO 5 – 6 TUỔI TRONG HOẠT ĐỘNG VUI CHƠI Ở MỘT SỐ TRƯỜNG MẦM NON TẠI TP.HCM................................................................44 2.1. Khái quát về quá trình nghiên cứu thực trạng tính tự lực của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động vui chơi ở một số trường mầm non tại TP.HCM.......44 2.1.1. Mục đích nghiên cứu ................................................................................44 2.1.2. Khách thể nghiên cứu ...............................................................................44 2.1.3. Nhiệm vụ và nội dung nghiên cứu ...........................................................44 2.1.4. Phương pháp nghiên cứu ..........................................................................44 2.2. Tiêu chí và thang đánh giá TTL của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động vui chơi ...........................................................................................................46
2.2.1. Tiêu chí đánh giá nhận thức về TTL và hành vi tự lực của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động vui chơi.............................................................46 2.2.2. Thang đánh giá nhận thức về TTL và hành vi tự lực của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động vui chơi................................................................47 2.3. Kết quả nghiên cứu thực trạng tính tự lực của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động vui chơi ở một số trường MN tại TP.HCM ...................................48 2.3.1. Thực trạng nhận thức về TTL của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động vui chơi ....................................................................................................48 2.3.2. Thực trạng về hành vi tự lực của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động vui chơi ....................................................................................................53 2.3.3. Phân tích thực trạng TTL của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động vui chơi trên các phương diện so sánh ...........................................................66 2.3.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến đến TTL của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động vui chơi ...........................................................................................68 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 .........................................................................................80 Chương 3: MỘT SỐ BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN TÍNH TỰ LỰC CỦA TRẺ MẪU GIÁO 5 – 6 TUỔI TRONG HOẠT ĐỘNG VUI CHƠI ............................81 3.1. Một số biện pháp phát triển TTL của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động vui chơi ...........................................................................................................81 3.1.1. Cơ sở để xây dựng một số biện pháp phát triển TTL của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động vui chơi................................................................81 3.1.2. Đề xuất một số biện pháp phát triển TTL của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động vui chơi ..........................................................................82 3.2. Thử nghiệm một số biện pháp phát triển TTL của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động vui chơi ................................................................................91 3.2.1. Khái quát về tổ chức thử nghiệm .............................................................91 3.2.2. Kết quả nghiên cứu thử nghiệm ...............................................................93 3.2.3. Kết quả nghiên cứu sau thử nghiệm .........................................................99 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 .......................................................................................113 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ..............................................................................114 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ĐTB : Điểm trung bình ĐVTCĐ : Đóng vai theo chủ đề GV : Giáo viên GVMN : Giáo viên mầm non HĐVC : Hoạt động vui chơi MG : Mẫu giáo MN : Mầm non PTGT : Phương tiện giao thông TTL : Tính tự lực
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Kết quả nhận thức về TTL của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động vui chơi ......................................................................................... 48 Bảng 2.2. Kết quả nhận thức về TTL của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động vui chơi theo từng tiêu chí ............................................................ 49 Bảng 2.3. Hành vi tự lực của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động vui chơi...... 53 Bảng 2.4. Tính chủ động trước khi chơi ................................................................ 54 Bảng 2.5. Tính hợp tác và kỹ năng giải quyết vấn đề trong khi chơi .................... 55 Bảng 2.6. Tính sáng tạo và tự tin trong khi chơi ................................................... 57 Bảng 2.7. Tính kiên trì, bền bỉ theo đuổi trò chơi đến cùng .................................. 60 Bảng 2.8. Tự nhận xét, đánh giá khi kết thúc trò chơi ........................................... 61 Bảng 2.9. Đánh giá của GV về biểu hiện TTL của trẻ MG 5 – 6 tuổi trong hoạt động vui chơi ................................................................................. 62 Bảng 2.10. TTL của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động vui chơi theo giới tính...... 66 Bảng 2.11. TTL của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động vui chơi theo trường .................................................................................................... 67 Bảng 2.12. Đánh giá của GV về các hoạt động chủ yếu thể hiện TTL của trẻ MG 5 – 6 tuổi ........................................................................................ 68 Bảng 2.13. Đánh giá chung của GV về mức độ TTL của trẻ MG 5 – 6 tuổi trong hoạt động vui chơi........................................................................ 68 Bảng 2.14. Đánh giá của GV về các yếu tố ảnh hưởng đến TTL của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động vui chơi ............................................... 69 Bảng 2.15. Mức độ thực hiện các biện pháp của giáo viên để phát triển tính tự lực cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động vui chơi ..................... 75 Bảng 2.16. Đánh giá của GV về các biện pháp phát triển TTL của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động vui chơi .............................................. 78 Bảng 3.1. Nhận thức về TTL của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong HĐVC của nhóm đối chứng và nhóm thực nghiệm trước thử nghiệm .................... 93 Bảng 3.2. Mức độ biểu hiện hành vi tự lực của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong HĐVC theo tiêu chí tính chủ động trong khi chơi ................................ 95 Bảng 3.3. Mức độ biểu hiện hành vi tự lực của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong HĐVC theo tiêu chí ính hợp tác và kỹ năng giải quyết vấn đề trong khi chơi......................................................................................... 96
Bảng 3.4. Mức độ biểu hiện hành vi tự lực của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong HĐVC theo tiêu chí tính sáng tạo và tự tin trong khi chơi.................... 97 Bảng 3.5. Mức độ biểu hiện hành vi tự lực của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong HĐVC theo tiêu chí tính kiên trì, bền bỉ theo đuổi trò chơi đến cùng ....................................................................................................... 98 Bảng 3.6. Mức độ biểu hiện hành vi tự lực của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong HĐVC theo tiêu chí tự nhận xét, đánh giá khi kết thúc trò chơi ........... 98 Bảng 3.7. Nhận thức về TTL của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi HĐVC của nhóm đối chứng và nhóm thực nghiệm sau thử nghiệm ............................... 100 Bảng 3.8. Mức độ biểu hiện hành vi tự lực của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong HĐVC theo tiêu chí tính chủ động trong khi chơi .............................. 101 Bảng 3.9. Mức độ biểu hiện hành vi tự lực của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong HĐVC theo tiêu chí tính hợp tác và kỹ năng giải quyết vấn đề trong khi chơi....................................................................................... 102 Bảng 3.10. Mức độ biểu hiện hành vi tự lực của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong HĐVC theo tiêu chí tính sáng tạo và tự tin trong khi chơi.................. 103 Bảng 3.11. Mức độ biểu hiện hành vi tự lực của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong HĐVC theo tiêu chí tính kiên trì, bền bỉ theo đuổi trò chơi đến cùng ..................................................................................................... 104 Bảng 3.12. Mức độ biểu hiện hành vi tự lực của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong HĐVC theo tiêu chí tự nhận xét, đánh giá khi kết thúc trò chơi ......... 105 Bảng 3.13. Nhận thức về TTL của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong HĐVC của nhóm thực nghiệm trước và sau thử nghiệm ....................................... 106 Bảng 3.14. Mức độ biểu hiện hành vi tự lực của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong HĐVC theo tiêu chí tính chủ động trong khi chơi .............................. 107 Bảng 3.15. Mức độ biểu hiện hành vi tự lực của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong HĐVC theo tiêu chí tính hợp tác và kỹ năng giải quyết vấn đề trong khi chơi....................................................................................... 108 Bảng 3.16. Mức độ biểu hiện hành vi tự lực của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong HĐVC theo tiêu chí tính sáng tạo và tự tin trong khi chơi.................. 109 Bảng 3.17. Mức độ biểu hiện hành vi tự lực của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong HĐVC theo tiêu chí tính kiên trì, bền bỉ theo đuổi trò chơi đến cùng ..................................................................................................... 111
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong xu thế phát triển của nền kinh tế công nghiệp hóa, hiện đại hóa rất cần những con người lao động độc lập, sáng tạo. Để đáp ứng những yêu cầu phát triển, hệ thống giáo dục – đào tạo cần “tiếp tục nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, đổi mới nội dung, phương pháp dạy học, hệ thống trường lớp và hệ thống quản lý giáo dục; thực hiện “chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa”. Phát huy tinh thần độc lập suy nghĩ, sáng tạo của học sinh, sinh viên. Đề cao năng lực tự học, tự hoàn thiện học vấn và tay nghề …”(Nghị quyết Ban chấp hành trung ương Đảng khóa IX). Trẻ mầm non là tương lai của đất nước, là chủ nhân tương lai của xã hội trong thế kỉ mới - thế kỉ công nghiệp hóa, hiện đại hóa, thế kỉ của một nền văn hóa thông tin với khoa học công nghệ - thế kỉ đòi hỏi những con người mới, hiện đại, độc lập và tự chủ. Quán triệt tinh thần Nghị quyết TW 2 Ban chấp hành trung ương Đảng khóa VIII về định hướng phát triển giáo dục đào tạo trong thời kỳ công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước” ngành học mầm non đã xác định mục tiêu chăm sóc – giáo dục trẻ mẫu giáo là: “cần phát triển một số giá trị, nét tính cách, phẩm chất cần thiết, phù hợp với lứa tuổi như: mạnh dạn, tự tin, độc lập, sáng tạo, linh hoạt, tự giác …tạo điều kiện thuận lợi cho trẻ tham gia vào cuộc sống, chuẩn bị tốt cho việc học tập ở lớp một và các bậc học sau này có kết quả”. Cùng với chuẩn phát triển của trẻ 5 tuổi do Bộ giáo dục và đào tạo ban hành cho thấy, trẻ 5 tuổi phải có khả năng tự làm một số việc để phục vụ cho bản thân và phải nhận thức những việc có thể làm được, không thể làm được. Như vậy, ở độ tuổi này đòi hỏi trẻ phải có khả năng tự lực để có thể chủ động tham gia vào các hoạt động ở trường mầm non cũng như ở gia đình. Trong cuộc sống, tự lực là một phẩm chất nhân cách vô cùng quan trọng của con người. Nhờ vào khả năng tự lực mà con người có khả năng tự hoạt động, tự cố gắng tham gia và hoàn thành công việc trên cơ sở năng lực của bản thân.
2 Trong quá trình phát triển của trẻ em, các nhà TLH coi thời điểm lúc trẻ 6 tuổi là một bước ngoặt quan trọng. vì trẻ đã trở thành một học sinh và thực hiện một nghĩa vụ mà xã hội giao cho đó là học tập - một hoạt động nghiêm túc.Trước ngưỡng cửa này, trẻ phải được chuẩn bị chu đáo để đảm bảo tâm thế sẵn sàng bước vào trường thổ thông. Chuẩn bị tâm thế sẵn sàng cho việc đi học đòi hỏi trẻ phải có sự phát triển nhất định về trí tuệ, ngôn ngữ, những phẩm chất nhân cách cần thiết trong đó đặc biệt trẻ phải độc lập, tự giác để đáp ứng được yêu cầu của hoạt động mới, mối quan hệ mới. Vì vậy, phát triển tính tự lực cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi sẽ có nhiều ý nghĩa sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển các chức năng tâm lý như trí tuệ, ngôn ngữ, điều này không những tạo điều kiện giúp trẻ tự tin và nhanh chóng hòa đồng vào mối quan hệ ở trường phổ thông mà điều quan trọng hơn là tạo lập cho trẻ một phần nền tảng nhân cách vững vàng để trở thành người tự tin, năng động, độc lập trong cuộc sống và tự lập nghiệp sau này. Ở lứa tuổi mẫu giáo, trẻ tham gia rất nhiều hoạt động khác nhau, trong đó hoạt động chủ đạo của trẻ ở lứa tuổi này là hoạt động vui chơi. Đây là hoạt động thể hiện rõ rệt tính tự lực, chủ động của trẻ. Khi tham gia vào trò chơi, nếu trẻ có tính tự lực trẻ tự tiến hành trò chơi mà không cần sự giúp đỡ của người lớn và trẻ sẽ có nhiều cơ hội để thể hiện ý tưởng sáng tạo của mình. Từ đó giúp trẻ tự tin, mạnh dạn và cố gắng thực hiện nhiệm vụ để đạt được mục đích đề ra. Điều này khiến trẻ chơi nhiệt tình, say mê. Và đây cũng là một điều kiện phát triển toàn diện nhân cách trẻ. Nếu người lớn, mà nhất là giáo viên mầm non và phụ huynh sớm biết được khả năng tự lực của trẻ, tôn trọng những biểu hiện tự lực của trẻ, cùng với những biện pháp tác động đúng đắn thì sẽ tạo điều kiện phát triển khả năng tự lực của bản thân trẻ, hình thành những phẩm chất quý báu cần thiết cho trẻ bước vững vàng bước vào cuộc sống và học tập sau này. Trên thực tế, việc nghiên nghiên cứu về tính tự lực của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi không nhiều, một số công trình nghiên cứu đã tập trung vào các biện pháp giáo dục tính tự lực cho trẻ ở gia đình và trong chế độ sinh hoạt hàng ngày ở trường mầm non mà chưa có công trình nghiên cứu nào về tính tự lực của trẻ ở độ tuổi này trong
3 hoạt động vui chơi. Như vậy, việc tìm hiểu tính tự lực của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi là một nhiệm vụ cần thiết, để trên cơ sở đó có thể đề xuất những tác động phù hợp nhằm phát triển tính tư lực cho trẻ ở độ tuổi này để giúp trẻ chủ động, độc lập và tự tin trong các hoạt động cũng như trong cuộc sống. Đó cũng chính là lý do chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài “Thực trạng tính tự lực của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động vui chơi ở một số trường mầm non tại thành phố Hồ Chí Minh”. 2. Mục đích nghiên cứu Tìm hiểu thực trạng tính tự lực của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động vui chơi ở một số trường mầm non tại thành phố Hồ Chí Minh. Trên cơ sở nghiên cứu, đề ra một số biện pháp giáo dục tính tự lực cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Hệ thống hóa một số vấn đề lý luận cơ bản về tính tự lực của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi. 3.2. Khảo sát thực trạng tính tự lực của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động vui chơi ở một số trường mầm non tại thành phố Hồ Chí Minh. 3.3. Đề xuất và thử nghiệm một số biện pháp giáo dục tính tự lực cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi. 4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Tính tự lực của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động vui chơi ở một số trường mầm non tại thành phố Hồ Chí Minh. 4.2. Khách thể nghiên cứu - 120 trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi ở Trường mầm non Thực hành và Trường Mầm non Sài Gòn tại Thành phố Hồ Chí Minh. - 16 giáo viên trực tiếp giảng dạy trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi ở trường Mầm non Thực hành, Mầm non Sài Gòn, Mầm non 8 – Quận 5 và 10 Giảng viên đang công tác tại Trường Cao đẳng Sư phạm Trung ương Thành phố Hồ Chí Minh.
4 5. Giả thuyết khoa học Trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi đã có biểu hiện của tính tự lực trong hoạt động vui chơi ở trường mầm non nhưng ở mức trung bình. Nếu có một số biện pháp tác động phù hợp sẽ phát triển tính tự lực của trẻ trong hoạt động vui chơi ở trường mầm non. 6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu 6.1. Về nội dung nghiên cứu - Đề tài chỉ khảo sát thực trạng tính tự lực của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động vui chơi (chủ yếu trò chơi Đóng vai theo chủ đề) ở trường mầm non. - Đề tài chỉ nghiên cứu nhận thức về tính tự lực và hành vi tự lực của trẻ giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động vui chơi. 6.2. Về phạm vi khảo sát Chỉ khảo sát tính tự lực của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động vui chơi ở 2 trường: Mầm non Thực hành và Mầm non Sài Gòn tại Thành phố Hồ Chí Minh. 7. Phương pháp nghiên cứu Đề tài được thực hiện với sự phối hợp các phương pháp nghiên cứu sau đây: 7.1. Các phương pháp nghiên cứu lý luận Thu thập các nguồn tài liệu, sách, báo, tạp chí, các công trình nghiên cứu, có liên quan đến đề tài để tìm hiểu về vấn đề nghiên cứu. Nghiên cứu, phân tích, tổng hợp và hệ thống hóa những vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến đề tài nghiên cứu. 7.2.Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi Xây dựng bảng hỏi dành cho giáo viên và giảng viên để tìm hiểu về tính tự lực của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động vui chơi ở trường mầm non. 7.2.2 Phương pháp đàm thoại Trò chuyện với trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi về những việc mà trẻ có thể tự thực hiện trong hoạt động vui chơi ở trường mầm non.
5 7.2.3. Phương pháp quan sát - Quan sát và ghi chép những biểu hiện tính tự lực của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động vui chơi (chủ yếu trò chơi Đóng vai theo chủ đề) ở trường mầm non. - Quan sát việc sử dụng các biện pháp mà giáo viên sử dụng để phát triển tính tự lực của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động vui chơi. 7.2.4. Phương pháp thử nghiệm Tiến hành thử nghiệm một số biện pháp nhằm giáo dục tính tự lực cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động vui chơi ở trường mầm non. 7.3. Phương pháp thống kê toán học Các số liệu thu được trong quá trình nghiên cứu được xử lý bằng toán thống kê theo phần mềm SPSS 16.0. 8. Đóng góp mới của đề tài Góp phần làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn về tính tự lực của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động vui chơi ở trường mầm non. Qua đó đề xuất một số biện pháp giáo dục tính tự lực cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi.
6 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TÍNH TỰ LỰC CỦA TRẺ MẪU GIÁO 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Sơ lược về lịch sử nghiên cứu trên thế giới Vấn đề tính tự lực (TTL) đã được các nhà Triết học, Tâm lý học và Giáo dục học quan tâm nghiên cứu dưới nhiều góc độ, phương pháp, biện pháp khác nhau. Ở phương Đông, Khổng Tử (551 – 479 TCN) – nhà giáo dục học, nhà văn hóa lớn của Trung Quốc và của thế giới đã nghiên cứu sâu sắc về vấn đề nhân cách. Theo Khổng Tử: con người phải tự lực trong tư duy, có nhân cách tự lực, đồng thời cũng phải giúp người khác có được ý chí và tinh thần tự lực, tự cường. [16, tr.10] Trong quá trình phát triển những tư tưởng triết học, Môngtenhơ (1553 – 1592) – nhà giáo dục học nổi tiếng người Pháp đã đề ra triết lý nhân sinh: “Ta cần sống cho ta, ta cần biết cách sống với chính mình”. Ông coi trọng cá tính, TTL của con người. Ông kêu gọi mọi người tích cực và tự lực trong cuộc sống, yêu quý bản thân mình. [16, tr 12]. Trong cuốn “Phương pháp giáo dục trong nhà nuôi trẻ” Maria Montesori (1870 – 1952) đã thể hiện triết lý giáo dục sâu sắc “Không thể tự do nếu không tự lực hay nói cách khác tự do và tự lực là hai khái niệm song hành. Trong các tác phẩm sư phạm của mình, Maria Montesori coi tự lực là một phẩm chất nhân cách, là con đường khách quan giúp trẻ vào đời. [16, tr 15] Các nhà tâm lý học: S.L. Rubinstein, P.P.Condrachiep, A.C.Oxnhixki, I.M.Gachelin đã đi sâu nghiên cứu bản chất của tính tự lực, ý nghĩa của chúng đối với đời sống con người. Họ khẳng định rằng: Tự lực là phẩm chất nhân cách trung tâm được hình thành bởi các quá trình tâm lý, bởi bản chất và năng lực của con người và thể hiện trong hoạt động thực tiễn. Họ coi TTL là điều kiện và kết quả của quá trình hoạt động nhận thức, là điều kiện của hoạt động sáng tạo, là chỉ số của tính tích cực, là kỹ năng nhận ra và đề xuất phương pháp giải quyết các vấn đề mới. [16, tr 17]
7 Trong những nghiên cứu của mình P.I. Pitcasictư đã khẳng định: TTL là một phẩm chất nhân cách quan trọng của con người, hoạt động tự lực là con đường, là phương tiện để giáo dục TTL cho trẻ. Ông nhấn mạnh quan điểm tự đặt vấn đề và tự giải quyết vấn đề là biểu hiện cao nhất của TTL. Nấc thang đó cần được hình thành ngay từ khi trẻ còn ở lứa tuổi mầm non. [16, tr 19] Các nhà giáo dục tiền học đường đã nghiên cứu sâu về TTL. Tiêu biểu là các tác giả: N.M. Axarina, L.I. Craxgorxki, G.N. Godina, A.P. Usova, v.v… Họ đều thống nhất nhận định rằng: TTL là một phẩm chất nhân cách quý giá nhất, một yếu tố quan trọng để chuẩn bị cho trẻ vào lớp một. Phẩm chất này được hình thành ngay từ lứa tuổi mầm non.Về đặc điểm hình thành và phát triển TTL của trẻ mẫu giáo, G.N. Godina và N.M. Axarina cho rằng: TTL xuất hiện từ lúc trẻ 18 tháng, thể hiện ở sự không phụ thuộc vào người lớn. Trong điều kiện giáo dục tốt trẻ mẫu giáo 5 tuổi có thể tự lực trong nhiều hoạt động khác nhau. [16, tr 20] Như vậy, quan điểm cơ bản chung của các tác giả trên đều coi TTL là một phẩm chất nhân cách quan trọng của con người, nó được hình thành ngay từ nhỏ, TTL là điều kiện và kết quả hoạt động của trẻ trong các hoạt động khác nhau. Một số nhà tâm lý học coi khả năng tự lực là một trong những nét đặc trưng của nhân cách, đại diện là T.I. Ganhelin, A.A. Xơmirơnôp và E.U. Đơmitriev …họ cho rằng: Khả năng tự lực của trẻ được bộc lộ rõ qua các hành vi và ta sẽ có thể dễ dàng quan sát được trong khi trẻ đang thực hiện các mối quan hệ người với người, hay giữa con người với thế giới xung quanh. [28, tr 263] Một số nhà nghiên cứu như S.L. Rubinstêin, T.I. Galina, A.Đimitrieva gắn TTL với các quá trình tâm lý như: tư duy, chú ý, trí nhớ. Theo các tác giả TTL gắn chặt với ý chí và xem nó như một cấu trúc tâm lý phức tạp, nhưng khi đã được hình thành thì tồn tại như một phẩm chất tính cách bền vững và không thay đổi. S.L. Rubinstêin nghiên cứu TTL trong sự đi kèm với các nhiệm vụ mà trẻ được giao cho. Theo ông, khả năng tự lực cũng đi kèm với khả năng tư duy của trẻ, do đó, cần tạo ra cho trẻ những tình huống mới với độ phức tạp khác nhau để dựa vào đó trẻ có điều kiện được biết vận dụng, được thực hành các kiến thức, kỹ năng,
8 hình thành kỹ năng, kỹ xảo và cả thói quen tự lực. [28, tr 263] Trong tác phẩm “Tâm lý học trẻ em” của A.A.Liublinxkaia TTL được hình thành trong quá trình hoạt động của trẻ. Mức độ phát triển TTL của trẻ được nâng cao dần cùng với sự phát triển của trẻ, sự tăng thêm các khả năng của trẻ để thực hiện những hành động chân tay và trí óc càng ngày càng phức tạp hơn. Theo quan điểm của A.A.Liublinxkaia TTL được hiểu như tính độc lập. Tác giả cho rằng nếu chưa hình thành được các thói quen thì việc cho trẻ tự lực chỉ dẫn đến các hành động tự phát, sẽ không đạt kết quả tốt. TTL của trẻ bao giờ cũng là sản phẩm của sự tuân theo “những yêu cầu” của người lớn và đồng thời là sản phẩm của sáng kiến riêng của trẻ. Trẻ lĩnh hội các qui tắc ứng xử càng sâu sắc, càng tốt bao nhiêu, hiểu biết của trẻ càng thấu đáo bấy nhiêu thì khả năng vận dụng chúng một cách sáng tạo và tự lực vào những hoàn cảnh sống mới và đa dạng càng rộng rãi bấy nhiêu.Sự nghịch ngợm, tò mò của trẻ là hình thức độc đáo để trẻ thể hiện TTL và khẳng định bản thân. [20, tr 210] K.D. Usinxki cũng nghiên cứu TTL của trẻ gắn với lao động, nhưng ông đi sâu cụ thể vào lao động tự phục vụ trong đời sống hàng ngày của trẻ. Ông cho rằng: mức độ khả năng tự lực của trẻ phụ thuộc nhiều vào mối quan hệ của trẻ với lao động. [28, tr 263] Nghiên cứu về TTL trong mối quan hệ với lao động T.I. Godina đã xem xét các hành vi của trẻ trong quá trình lao động tự phục vụ và thấy được mối quan hệ tích cực đối với lao động phát triển ở mức độ cao khi kết quả lao động mang TTL. Chính vì vậy, cần phải tạo điều kiện cho trẻ tự lực thực hiện những nhiệm vụ lao động vừa sức, tự đặt nhiệm vụ và tìm cách thực hiện nhiệm vụ đó. [25, tr 8] E.I. Radina, R.G. Nhechaeva, L.I. Triômskaia trong các nghiên cứu của mình đã quan tâm đến sự hứng thú của trẻ và tính tích cực lao động với việc đẩy mạnh sự phát triển tính tự lập và nguyện vọng tự lực thực hiện nhiệm vụ đến cùng. [25, tr 8] Xem xét trong hoạt động chơi của trẻ, E.L. Pêtrôva khẳng định: chơi chính là một hoạt động thực tiễn thể hiện khả năng tự lực của trẻ. Trong hoạt động vui chơi, trẻ thực sự là chủ thể hoạt động, trẻ có thể được tự mình quyết định làm lấy những
9 gì mà mình thích chứ không phải là những gì mà người khác ép buộc. Vì vậy, trong khi chơi xuất hiện tính tích cực của cá nhân, sự tự nguyện của trẻ. Nhà giáo dục có thể dựa vào hoạt động vui chơi mà có kế hoạch giáo dục TTL cho theo định hướng mục tiêu có chủ đích. [28, tr 265] Ngoài ra, N.K. Cơruxcaia và A.S. Macrenco rất quan tâm đến sự hình thành và phát triển TTL sáng tạo của trẻ thông qua trò chơi. Trong đó nhấn mạnh trò chơi phát triển TTL của trẻ nhiều hơn cả so với các dạng hoạt động khác. [9, tr 7] Vengher nghiên cứu TTL trên cơ sở tác động của nhà giáo dục. Tác giả cho rằng TTL không tự nhiên mà có. Nó chỉ được tạo nên trong những điều kiện cần thiết cho việc hình thành TTL dưới sự giúp đỡ của mọi người. Tự lực là sự suy nghĩ, sự tổ chức hành động và hoạt động không dựa vào sự giúp đỡ bên ngoài. [28, tr 265] Bên cạnh việc xem xét TTL như một bản tính, một nét tính cách của nhân cách, một số tác giả khác nghiên cứu TTL như một trạng thái của nhân cách (Galina, Đmitrieva…) T.I. Galin đề cập đến tính tự lực trong hành vi đạo đức. Theo tác giả, sự phát triển của TTL được hình thành trên cơ sở “ hình thức mới của tự ý thức”. Tác giả cho rằng hình thành và phát triển TTL được thực hiện thông qua việc ý thức và đánh giá những hành động của bản thân, quan hệ của bản thân với môi trường và mọi người xung quanh. [25, tr 7] Qua các công trình nghiên cứu trên cho thấy, các nhà Tâm lý học và Giáo dục học đã khẳng định: TTL ở trẻ không phải tự nhiên mà có, nó được hình thành và phát triển thông qua quá trình hoạt động của trẻ đặc biệt là lao động tự phục vụ. Đồng thời các nhà nghiên cứu cũng đề cao vai trò của người lớn trong việc hỗ trợ và giúp đỡ trẻ hình thành và phát triển TTL và đã xem TTL như là nét đặc trưng của nhân cách, gắn TTL với các quá trình tâm lý, chính sự nghịch nghợm, tò mò của trẻ và sự tham gia vào hoạt động vui chơi là hình thức và là hoạt động thể hiện rõ rệt TTL và khả năng tự khẳng định bản thân của trẻ. Như vậy, cho dù nghiên cứu TTL dưới góc độ nào thì tất cả các tác giả đều thống nhất ở một điểm chung nhất đó là coi TTL như là một phẩm chất quan trọng
10 của nhân cách, sự thành công trong việc hình thành và phát triển phẩm chất của nhân cách này phụ thuộc rất nhiều vào sự giáo dục và giúp đỡ của người lớn đối với trẻ, họ cũng khẳng định muốn hình thành TTL cho trẻ, người lớn phải tạo điều kiện cho trẻ tự thực hiện những nhiệm vụ lao động vừa sức và phù hợp với trẻ. 1.1.2. Sơ lược về lịch sử nghiên cứu ở Việt Nam Ở Việt Nam đã có một số công trình nghiên cứu về TTL của trẻ em ở các lứa tuổi khác nhau. Tác giả Nguyễn Thanh Huyền với luận án tiến sĩ: “Các biện pháp giáo dục tính tự lực cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi thông qua chế độ sinh hoạt tại trường mầm non”. Tác giả cho rằng chế độ sinh hoạt ở trường mầm non là sự luân phiên các hoạt động của trẻ trong một ngày với những yêu cầu cụ thể là điều kiện cơ bản giúp trẻ hình thành tính tự lực. Luận án tiến sĩ của Nguyễn Hồng Thuận: “Một số biện pháp tác động của gia đình nhằm phát triển tính tự lập cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi” và luận văn thạc sĩ “Một số biện pháp tác động của gia đình nhằm phát triển tính tự lực cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi” của Đỗ Thị Hồng Hạnh, đã chứng minh được vai trò của cha mẹ trong việc giáo dục tính tự lực cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi, cách sử dụng có hiệu quả các biện pháp giáo dục sẽ góp phần hình thành và phát triển TTL cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi nhằm phát triển toàn diện nhân cách trẻ. Tác giả Nguyễn Hồng Thuận đã cho rằng: Tính tự lập có nhiều nét tương đồng với tính tự lực. Tuy nhiên, tính tự lực có biểu hiện xu hướng về khía cạnh hành vi và hoạt động hơn. Tác giả Nguyễn Thị Kim Ngân với luận văn thạc sĩ: “Một số biện pháp giáo dục TTL cho trẻ 24 - 36 tháng trong hoạt động với đồ vật”. Tác giả đã đề xuất và thực nghiệm có kết quả một số biện pháp giáo dục nhằm phát triển TTL cho trẻ. Tác giả cũng cho rằng nếu có biệp pháp hướng dẫn trẻ trong hoạt động với đồ vật phù hợp thì tính tự lực của trẻ sẽ được hình thành và phát triển thuận lợi. Trong luận văn thạc sĩ “Nghiên cứu tính tự lực của trẻ 5 tuổi tại trường mầm non Bé Ngoan, Phường Đa Kao, Quận I, TP.HCM” của Nguyễn Thị Thu Dung đã cho thấy trẻ 5 tuổi có biểu hiện TTL trong các hoạt động ở trường mầm non nhưng
11 chưa cao, tác giả đã đề xuất và thử nghiệm có kết quả một số biện pháp giáo dục nhằm phát triển TTL của trẻ 5 tuổi tại trường mầm non Bé Ngoan. Như vậy, tại Việt Nam việc nghiên cứu TTL của trẻ em lứa tuổi mầm non đã được quan tâm nhiều. Tuy nhiên, những công trình nghiên cứu trên của các tác giả mới đi sâu vào nghiên cứu các biện pháp giáo dục TTL của trẻ ở các lứa tuổi khác nhau ở gia đình và trong một số các hoạt động ở trường mầm non, chưa nghiên cứu sâu về TTL của trẻ 5 - 6 tuổi trong hoạt động vui chơi ở trường mầm non. 1.2. Những vấn đề lý luận về tính tự lực của trẻ mẫu giáo 1.2.1. Khái niệm tính tự lực Trong cuốn Đại từ điển tiếng Việt do tác giả Nguyễn Như Ý chủ biên của Bộ Giáo Dục – Đào tạo thuộc Trung tâm ngôn ngữ và văn hóa Việt Nam, xuất bản năm 1998 có định nghĩa về TTL như sau: Tự lực là tự sức mình làm lấy, không dựa dẫm nhờ vả người khác (tự lực làm mọi việc, tinh thần tự lực, tự cường) [7, tr 13] Từ điển Việt Anh thì giải thích Tự lực (self – reliant) là tự lực cánh sinh, bằng chính khả năng của mình. Tương tự như vậy, theo từ điển Anh – Anh “Advaned Learners’ Dictionary – Oxford”, thì tự lực là dựa vào, tin vào khả năng và sự cố gắng (sự nỗ lực) của chính bản thân mình. [7, tr 13] Với những định nghĩa nêu trên cho thấy tự lực có chiều hướng thiên về những biểu hiện hành vi và hoạt động. TTL liên quan chặt chẽ tới biểu hiện tính tích cực của cá nhân, ý chí, hành động, trí tuệ và tình cảm. Muốn phát huy TTL thì con người cần phải có kiến thức, kỹ năng, tự đặt nhiệm vụ, tự lên kế hoạch, có niềm tin, có khả năng tự điều khiển và kiểm tra đánh giá bản thân, có sự nỗ lực của ý chí, tính tích cực, tự giác, tính mục đích và tính kỷ luật. Về bản chất TTL được hình thành trên cơ sở cá nhân có nhu cầu, khả năng và tin tưởng vào sức lực của bản thân để thực hiện các nhiệm vụ đặt ra, tự tìm kiếm cách thức riêng để giải quyết các nhiệm vụ đó. TTL được hình thành trong hoạt động và thông qua hoạt động của con người với thế giới xung quanh. TTL là một