Tóm tắt Luận văn Thạc sĩ Triết học: Sự độc tôn Nho giáo dưới triều Nguyễn - nguyên nhân và ảnh hưởng đương thời của nó

1<br /> <br /> viÖn khoa häc x· héi viÖt nam<br /> <br /> §¹i häc quèc gia hµ néi<br /> <br /> ViÖn triÕt häc<br /> <br /> Tr-êng §¹i häc khoa häc<br /> x· héi vµ nh©n v¨n<br /> <br /> T¹ V¡N L¢M<br /> <br /> Sù §éC T¤N NHO GI¸O d-íi TRIÒU NGUYÔN:<br /> NGUY£N NH¢N Vµ ¶NH H¦ëNG<br /> ®-¬ng thêi CñA Nã<br /> <br /> LuËn v¨n th¹c sÜ triÕt häc<br /> <br /> Hµ Néi - 2009<br /> <br /> 2<br /> <br /> viÖn khoa häc x· héi viÖt nam<br /> <br /> §¹i häc quèc gia hµ néi<br /> <br /> ViÖn triÕt häc<br /> <br /> Tr-êng §¹i häc khoa häc<br /> x· héi vµ nh©n v¨n<br /> <br /> T¹ V¡N L¢M<br /> <br /> Sù §éC T¤N NHO GI¸O d-íi TRIÒU NGUYÔN:<br /> NGUY£N NH¢N Vµ ¶NH H¦ëNG<br /> ®-¬ng thêi CñA Nã<br /> Chuyªn ngµnh: TriÕt häc<br /> M· sè<br /> <br /> : 60 22 80<br /> <br /> Ng-êi h-íng dÉn khoa häc: PGS. TS. TrÇn Nguyªn ViÖt<br /> <br /> Hµ Néi - 2009<br /> <br /> 3<br /> <br /> MỞ ĐÇU<br /> 1. Tính cấp thiết của đề tài:<br /> Như chúng ta đều biết, để “Kế thừa các giá trị truyền thống của dân tộc<br /> và tiếp thu tinh hoa văn hoá của loài người…Xây dựng nền văn hoá Việt Nam<br /> tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, đáp ứng yêu cầu phát triển của xã hội và<br /> con người trong điều kiện đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá và hội<br /> nhập kinh tế quốc tế” như Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X của<br /> Đảng đã chỉ ra, chúng ta cần phải phát triển và hoàn thiện tư duy lý luận.<br /> Song, theo Ph.Ăngghen: “Muốn hoàn thiện tư duy lý luận thì cho tới nay,<br /> không có một cách nào khác hơn là nghiên cứu toàn bộ triết học thời<br /> trước”[37; tr.487].<br /> Trong lịch sử tư tưởng triết học Việt Nam , tam giáo (Nho, Phật và Lão<br /> ̣<br /> Trang) đóng vai trò quan trọng đối với sự hình thành phong cách tư duy cũng<br /> như những giá trị tinh thần khác thuộc các lĩnh vực đời sống xã hội. Trong đó,<br /> Nho giáo với tư cách trụ cột ý thức hệ của chế độ phong kiến Việt Nam hàng<br /> trăm năm, đã có ảnh hưởng rất lớn đến tiến trình lịch sử tư tưởng Viê ̣t Nam.<br /> Nho giáo ở Việt Nam thế kỷ XIX đã song hành cùng với những biến<br /> động lớn của đất nước. Nửa đầu thế kỷ XIX (từ khi nhà Nguyễn thành lập<br /> 1802, đến khi Pháp xâm lược 1858) là thời kỳ nhà Nguyễn củng cố quyền lực<br /> không chỉ bằng những biện pháp hành chính, mà cả về hệ tư tưởng mang tính<br /> ý thức hệ dựa trên nền tảng của Nho giáo nhằm thiết lập và duy trì trật tự xã<br /> hội. Đây là nguyên nhân căn bản của sự độc tôn Nho giáo của vương triều<br /> Nguyễn.<br /> Việc độc tôn Nho giáo thời Nguyễn được xem là sự độc tôn lần thứ<br /> hai, hay còn gọi là sự tái độc tôn. Sự độc tôn của nó lần thứ nhất từ thời Lê Sơ<br /> đã đem lại sự ổn định xã hội trong gần 100 năm đầu của triều đại, nhờ đó mà<br /> sự nghiệp tái thiết đất nước sau chiến tranh cũng như xây dựng và củng cố<br /> <br /> 4<br /> <br /> chính quyền phong kiến trung ương tập quyền Đại Việt đạt được những thành<br /> tựu nhất định.<br /> Ở thời kỳ khủng hoảng của chế độ phong kiến Việt Nam từ thế kỷ<br /> XVI đến thế kỷ XVIII, Nho giáo vẫn tiếp tục nắm thế chủ đạo trong hệ thống<br /> các học thuyết triết học, chính trị, tôn giáo. Các thế lực phong kiến tuy thù<br /> địch nhau , nhưng đều phải dựa vào Nho giáo để khẳng định đường lối trị<br /> nước đúng đắn và tính chính nghĩa của mình . Chính điều đó đã tạo đà cho<br /> triều Nguyễn tiếp tục dựa vào Nho giáo như là nền tảng hệ tư tưởng của triều<br /> đại. Có thể nói, như sự độc tôn Nho giáo mà triều Nguyễn nửa đầu thế kỷ<br /> XIX đã đạt được nhiều thành quả đáng ghi nhận. Song, cho đến nay, vấn đề<br /> về triều Nguyễn vẫn còn phải tiếp tục nghiên cứu trên cơ sở khách quan khoa<br /> học, ở đó chuyên ngành lịch sử triết học cần phải góp phần mình vào việc làm<br /> rõ nguyên nhân và hệ quả của sự độc tôn Nho giáo.<br /> Xuất phát từ lý luận và thực tiễn cấp bách và trên cơ sở nghiên cứu<br /> của nhiều ngành khoa học xã hội từ trước tới nay ở trong và ngoài nước,<br /> chúng tôi quyết định chọn đề tài: “Sự độc tôn Nho giáo dưới triều Nguyễn:<br /> nguyên nhân và ảnh hưởng đương thời của nó” làm đề tài nghiên cứu cho<br /> luận văn thạc sĩ triết học của mình.<br /> 2. Tình hình nghiên cứu đề tài:<br /> Việc nghiên cứu Nho giáo thế kỷ XIX, cụ thể là một học thuyết chính<br /> trị - đạo đức mà triều đại phong kiến nhà Nguyễn chủ trương độc tôn, hiện<br /> vẫn còn nhiều ý kiến khác nhau.<br /> Giai đoạn từ những năm 60 của thế kỷ XX đến khi có các cuộc hội<br /> thảo về Chúa Nguyễn và vương triều Nguyễn tại Thanh Hoá (ngày<br /> 18/10/2008), hầu như quan điểm của các nhà nghiên cứu chủ yếu nhìn nhận,<br /> đánh giá về việc độc tôn Nho của triều đại nhà Nguyễn mang nhiều yếu tố<br /> tiêu cực và bất hợp lý. Nói đúng hơn, các nhà nghiên cứu thống nhất ở việc<br /> xem giai đoạn lịch sử đó như là bước thụt lùi của cỗ xe lịch sử, đồng thời sự<br /> đánh giá một chiều thái quá của họ đã không đưa ra được những lý giải khách<br /> <br /> 5<br /> <br /> quan cho vấn đề tại sao triều Nguyễn lại chủ trương độc tôn Nho giáo?<br /> Nguyên nhân của sự độc tôn Nho giáo, đã có những tác động, ảnh hưởng như<br /> thế nào đến các mặt đời sống xã hội thời bấy giờ?<br /> Nghiên cứu tư tưởng chính trị - xã hội triều Nguyễn, theo chúng tôi<br /> có thể tạm quy về các phương diện khác nhau tuỳ thuộc vào mục đích của<br /> từng chuyên ngành khoa học xã hội như ngành sử học, văn học, triết học, v.v.<br /> Trong phạm vi nghiên cứu của luận văn thạc sĩ triết học , chúng tôi chú trọng<br /> nghiên cứu quan điể m của các học giả thuộc hai chuyên ngành tuy có khác<br /> nhau về mục đích và cách tiếp cận, song có điểm chung về nghiên cứu nguồn<br /> gốc và diễn biến của các sự kiện, đó là Sử học và Triết học.<br /> Thứ nhất, đó là các công trình nghiên cứu về lịch sử Viê ̣t Nam nói<br /> chung và giai đoạn triều Nguyễn nói riêng. Cuốn Lịch sử Việt Nam (Lịch sử<br /> Việt Nam thế kỷ XIX), Nxb Khoa học Xã hội do GS. Nguyễn Khánh Toàn<br /> chủ biên; Lịch sử cận đại Việt Nam, tập I, Nxb Giáo dục, 1960, do các tác giả<br /> Trần Văn Giàu, Đinh Xuân Lâm, Nguyễn Văn Sự biên soạn; cuốn Lịch sử chế<br /> độ phong kiến Việt Nam (Từ đầu thế kỷ XVI đến giữa thế kỷ XIX), tập III,<br /> Nxb Giáo dục, 1965, do Phan Huy Lê, Chu Thiên, Vương Hoàng Tuyên,<br /> Đinh Xuân Lâm biên soạn, đều có cách tiếp cận và các quan điể m đánh giá<br /> tương đồng do đòi hỏi của thực tiễn đất nước thời bấy giờ. Các tác giả cho<br /> rằng: “Sau khi đánh thắng Tây Sơn, trên cơ sở nước nhà được thống nhất rộng<br /> lớn, về mặt cai trị được tổ chức chặt chẽ hơn, có đủ khả năng để phát triển sản<br /> xuất, đáng lẽ nhà cầm quyền phải nhận những điều kiện thuận tiện ấy để đưa<br /> ra những chính sách thích hợp làm cho nước thịnh dân giàu; trái lại, bè lũ<br /> phong kiến thống trị triều Nguyễn càng ngày càng đi sâu vào con đường phản<br /> động, phục hồi và ra sức củng cố quan hệ sản xuất cũ và cố bóp nghẹt lực<br /> lượng sản xuất mới đã manh nha phát triển hồi thế kỷ thứ XVIII. Mọi chính<br /> sách, luật lệ, thuế khoá, tổ chức của nhà Nguyễn ban hành đều nhằm bãi bỏ<br /> tất cả những thắng lợi mà người dân đã giành được trước đó, và đều nhằm bảo<br /> vệ đặc quyền của tập đoàn phong kiến nhà Nguyễn được tha hồ đàn áp bóc lột<br /> <br />