Luận văn Thạc sĩ Văn học Nước ngoài: Truyện cổ Grimm dưới góc nhìn phân tâm học

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:128

Thêm vào BST

Báo xấu

34
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn được chia thành 3 chương, với phân tâm học là phương pháp xuyên suốt: Chương 1 - Căn tính trong truyện cổ Grimm; chương 2 - Những quy tắc luân lí thông qua các biểu tượng và chương 3 - Ẩn ức trong truyện cổ Grimm. Mời các bạn tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Văn học Nước ngoài: Truyện cổ Grimm dưới góc nhìn phân tâm học

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------------------------- HOÀNG GIANG QUỲNH ANH Truyện cổ Grimm dƣới góc nhìn phân tâm học LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Văn học Nước ngoài Hà Nội – 2015
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------------------------- HOÀNG GIANG QUỲNH ANH Truyện cổ Grimm dƣới góc nhìn phân tâm học LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Văn học Nước ngoài Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Đào Duy Hiệp HàNội– 2015
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các nghiên cứu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Học viên Hoàng Giang Quỳnh Anh
Lời cảm ơn Lời đầu tiên, em xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất tới thầy giáo hướng dẫn: PGS.TS Đào Duy Hiệp. Thầy đã luôn tận tình hướng dẫn em trong suốt quá trình học tập kể từ khi là sinh viên Đại học đến khi hoàn thành khóa luận tốt nghiệp và nay là luận văn Thạc sĩ. Thầy luôn quan tâm, động viên và giúp đỡ em khi gặp các vướng mắc do còn ít kinh nghiệm nghiên cứu. Em xin gửi lời cảm ơn đến các thầy cô giáo trong khoa Văn học, trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, đã trang bị cho em những kiến thức và kinh nghiệm quý giá trong thời gian học tập tại trường. Em xin chân thành cảm ơn! HàNội, tháng 11 năm 2015 Học viên Hoàng Giang Quỳnh Anh
DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1: Tiêu chí khảo sát hành vi bạo lực trong truyện cổ Grimm …...Error! Bookmark not defined. Bảng 1.2. Thống kê các hành động bạo lực trong truyện cổ Grimm ……Error! Bookmark not defined. Bảng 1.3. Quátrìnhtácđộngbịđộngcóthểquansátthấytrong 19 truyện.......36 Bảng 2.1 Thống kê biểu tượng trong truyện cổ Grimm ……………...Error! Bookmark not defined.
MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lí do lựa chọn đề tài.................................................................................... 1 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề .......................................................................... 4 3. Đối tƣợng, phạm vi và nhiệm vụ nghiên cứu.......................................... 11 3.1. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................... 11 3.2. Phạm vi nghiên cứu .............................................................................. 11 3.3. Nhiệm vụ nghiên cứu............................................................................ 13 4. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 14 4.1. Sơ lược về lí thuyết phân tâm học ........................................................ 14 4.2.Phân tích diễn ngôn phê phán ................................................................ 16 5. Cấu trúc luận văn ...................................................................................... 17 CHƢƠNG 1. CĂN TÍNH TRONG TRUYỆN CỔ GRIMM..................... 18 1.1. Bạo lực trong truyện cổ Grimm.......................................................... 19 1.1.1. Những đối tượng chủ động tham gia thực hiện hành động bạo lực 49 1.1.2. Những đối tượng bị động tham gia thực hiện hành vi bạo lực......... 53 1.2 Căn tính bạo lực qua các lớp truyện kể ................................................. 55 Tiểu kết ........................................................................................................ 59 CHƢƠNG 2. NHỮNG QUY TẮC LUÂN LÍ THÔNG QUA CÁC BIỂU TƢỢNG .......................................................................................................... 61 2.1. Thế giới biểu tượng trong truyện cổ Grimm ........................................ 62 2.1.1. Biểu tượng về con người: Mẹ, Vua, Con gái vua, Hoàng tử ............ 67 2.1.2. Biểu tượng về động vật và sinh vật ma thuật: Động vật, Phù thủy 71 2.2. Ý nghĩa của biểu tượng......................................................................... 76 2.2.1. Tăng sức hấp dẫn ......................................................................................... 77 2.2.2. Duy trì một xã hội gia trưởng ................................................................... 79 2.2.3. Trọn vẹn thông điệp của Kito giáo và Kinh Thánh ............................ 80
2.2.4. Trường hợp điển hình: Công chúa ngủ trong rừng ............................. 81 2.3. Các vỉa tầng tâm thức trong các lớp truyện kể ..................................... 82 Tiểu kết ........................................................................................................ 86 CHƢƠNG 3: ẨN ỨC TRONG TRUYỆN CỔ GRIMM ........................... 88 3.1. Trí tưởng tượng và thế giới cổ tích ....................................................... 89 3.2. Dòng chảy văn hóa trong các câu chuyện của Grimm ......................... 94 3.3 Tiềm thức phụ nữ trong các câu chuyện của Grimm .......................... 107 Tiểu kết ...................................................................................................... 112 KẾT LUẬN .................................................................................................. 115 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 118
MỞ ĐẦU 1. Lí do lựa chọn đề tài 1.1. Nguồn gốc của văn học dân gian, cũng giống như nguồn gốc của ngôn ngữ loài người, không có cách thức nào để có thể biết được toàn bộ nguồn gốc đầu tiên. Khó để xác định tài liệu nào trong số các tài liệu hiện nay là nguyên thủy, bên cạnh đó, sự phát triển tổng thể của văn học dân gian cũng không được đề cập một cách rõ ràng. Bởi mỗi một nhóm người, một cộng đồng người, dù lớn hay nhỏ đã xử lí nền văn học dân gian của họ theo một cách riêng. Bản thân hai chữ “dân gian” đã gợi nên một chiều to lớn về kích thước và ý nghĩa sâu sắc của văn học. Điều này một phần bởi văn học dân gian đặc biệt nhấn mạnh các đặc điểm riêng của thể loại được coi là xuất hiện sớm nhất trong lịch sử văn hóa nhân loại bởi tính chất truyền miệng khi con người chưa có chữ viết. Văn học dân gian hay còn gọi là văn học truyền miệng bao gồm cả thơ, văn xuôi, những bài hát, thần thoại, các nghi lễ… Đó là một nền văn học đồng hành cùng con người từ những buổi sơ khai, khi con người bắt đầu cuộc sống có ý thức, biết cảm nhận cái đẹp, biết yêu cái đẹp; một nền văn học chỉ lưu truyền qua trí nhớ [16]. Nền văn học ấy là sự kết tinh của quá trình sáng tạo nghệ thuật của nhân dân qua hàng ngàn đời nay, qua nhiều thế hệ. Những tác phẩm văn học dân gian, chính vì vậy, là kinh nghiệm, là giá trị mà những thế hệ đi trước truyền lại cho thế hệ sau. Văn học dân gian, đặc biệt là truyện cổ tích sống với thời gian bằng sức hấp dẫn nội tại của nó, bằng vẻ đẹp muôn đời. Lấp lánh ngũ sắc cùng những triết lí nhân sinh ẩn sâu bên dưới, văn học dân gian đã, đang và sẽ vẫn là nền tảng 1
để các nhà văn, nhà thơ học tập, tiếp thu những vẻ đẹp nguyên sơ của nó trong sáng tạo nghệ thuật. 1.2. Bất cứ một dân tộc nào trên thế giới cũng có truyện cổ tích. Đó là những câu chuyện hoang đường về cái thiện, cái ác với những bà tiên, những người khổng lồ, mụ phù thủy độc ác,... Nhưng đó lại là món quà quý giá đối với trẻ em khắp nơi trên thế giới. Đó là những câu chuyện thực sự đáng kể, hàm chứa những giá trị lớn lao về đạo đức, những quan niệm nhân sinh trong quá khứ. Chúng ta, xã hội loài người sẽ không thể có được những bước phát triển dài nếu như không quan tâm đến văn học dân gian, đến truyện cổ tích. Nghiên cứu truyện cổ tích là một trong những nghiên cứu quan trọng về những niềm vui, nỗi khổ, những bầu không khí ngập tràn đấu tranh chống lại cường quyền, bạo lực của những con người chịu biết bao áp bức trong xã hội có giai cấp. 1.3. Truyện cổ tích là quan trọng đối với con người. Lịch sử từ những thời kì xa xưa, từ nền văn hóa cổ, từ những quan niệm về cái thiện, cái ác, về hi vọng của tầng lớp nhân dân lao động, của những con người xưa là một trong những khía cạnh được giảng dạy cho nhiều trẻ em, giúp những đứa trẻ hiểu rõ về cái thiện, cái ác theo một cách nhất định. Dù những câu chuyện đó là những sáng tác hoang đường của dân gian, của những người sống khác chúng ta nhiều thế kỉ, có thể không còn phù hợp với chúng ta, không phù hợp với xã hội hiện đại, rằng những con người hiện đại thông minh hơn nhiều so với quá khứ, thậm chí chỉ năm hay mười năm trước đây thôi, quá khứ vẫn là lỗi thời và không liên quan đến chúng ta, nhưng không phải vậy. Xã hội càng hiện đại, con người càng không nên quay lưng lại với nền văn học dân gian, với truyện cổ tích. Chúng ta đang sống trong một xã hội với mức độ thay đổi nhanh 2
chóng của thời gian, sự tiến bộ vượt bậc của khoa học kĩ thuật, của công nghệ. Văn học dân gian, truyện cổ tích vì vậy mà càng có ý nghĩa với chúng ta. Chúng ta phải xác định được những quan niệm, nguồn gốc lâu đời, những cách người xưa ứng xử với cái ác, nâng đỡ cái thiện,… mới có thể lí giải được những giá trị thiện – ác của hiện tại. Văn học dân gian – truyện cổ tích không thể bị che phủ bởi một lớp sương mù, được cảm nhận một cách mơ hồ. Trong xã hội càng hiện đại, chúng ta càng không thể thiếu thông tin về chính chúng ta, với những quan niệm lâu đời từ quá khứ, càng không thể để sự thiếu thông tin ấy dẫn chúng ta đến với sự thờ ơ và quay lưng với cả một nền văn học đồ sộ của nhân loại. 1.4. Truyện cổ tích long lanh ngũ sắc cùng với những nội dung tích cực của nó đối với thế giới tâm hồn trẻ thơ đã được khẳng định qua việc truyền bá (in ấn, dịch thuật, nghiên cứu, giảng dạy ở các cấp học) trên toàn thế giới. Trên thế giới, ít có tác phẩm nào được dịch sang nhiều thứ tiếng như bộ truyện cổ Grimm. Không những được dịch mà còn được phổ biến rộng rãi trong các dân tộc, các môi trường tư tưởng và tôn giáo, các tầng lớp nhân dân khác nhau, được các lứa tuổi ưa thích (không riêng gì trẻ em), ngoài ra còn được phổ nhạc, đưa lên sân khấu, biểu diễn ballet, quay thành phim truyện, phim búp bê, phim hoạt hình, phóng tác lại bằng thơ văn, hội họa, điêu khắc… “Cho đến nay, đó là tập truyện dân gian nổi tiếng nhất thế giới.” (Penguin Books); “Ít có tác phẩm nào giúp chúng ta mất ít công phu mà cảm thông được cái thầm kín sâu sắc và huyền bí của tâm hồn Đức như tập Truyện cổ Grim” (Robert Laffont); “Trong kho báu của thế giới trẻ em Đức này, đúng là lời ăn tiếng nói của nhân dân được thể hiện một cách tuyệt vời, không cần hoa hòe hoa sói gì cả”. (G. Kles); “Truyện cổ Grim có cái nhân hậu, đôi khi hóm hỉnh, của truyện cổ của ta…” (Võ Quảng); “Truyện cổ Grim ư? Đó là sự hấp 3
dẫn đầy thú vị, đó là một món ăn không thể thiếu được với mọi tuổi trẻ trên hành tinh xanh của chúng ta” (Santaemilia) [37]. Từ góc độ phân tâm học, tiếp nối những người đi trước, chúng tôi tiến hành nghiên cứu truyện cổ tích từ khía cạnh tìm hiểu các vỉa tầng tâm thức dân gian phương Tây (cụ thể ở đây là truyện kể của Anh em nhà Grimm) qua việc nghiên cứu văn bản, dựa trên bản dịch của Lương Văn Hồng, mong tìm kiếm được những điều thú vị vừa cho thưởng thức cho công việc nghiên cứu sau này. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 2.1. Truyện cổ Grimm không phải là tác phẩm xa lạ đối với độc giả và giới nghiên cứu trên thế giới. Để có thể kể được đầy đủ lịch sử nghiên cứu truyện cổ Grimm đến nay không phải vấn đề dễ dàng. Bởi truyện cổ Grimm tồn tại qua nhiều năm, có nhiều bản cập nhật của chính anh em nhà Grimm, các bài nghiên cứu theo năm tháng ở nước ngoài đến được với độc giả Việt Nam còn nhiều hạn chế. Trong phạm vi luận văn, chúng tôi kể đến những công trình nghiên cứu: Các lí thuyết văn học hiện đại, hậu hiện đại của phương Tây bắt đầu được dịch và đưa về Việt Nam bao gồm công trình của Lyotard [19], Petrescu [20] hay phân tích một trường hợp điển hình theo cách tiếp cận mới như công trình của Deleuze và Guattari [9]. Cuốn sách của Tatar [31] viết năm 1987 và được tái bản, cập nhật năm 2003 có tựa đề: The hard facts of the Grimms' fairy tales. Công trình đưa ra những nghiên cứu về mặt khuất sau truyện cổ Grimm. Những vấn đề liên quan đến 4
tình dục (sex), hành động bạo lực, các nạn nhân và những kẻ kiếm tìm hiện lên trong các câu chuyện của anh em nhà Grimm. Cuốn sách của Haase, D. (Ed.) năm 1996 [29] The reception of Grimms' fairy tales: Responses, reactions, revisions lại kể về một vấn đề khác trong truyện cổ Grimm. Cuốn sách trình bày nhiều nội dung nhưng chủ yếu đi sâu phân tích các bản cập nhật trong truyện cổ Grimm, các hành động đáp trả lại của các nhân vật. Công trình của Zipes [36] 1997 được cập nhật năm 2013 Happily ever after: Fairy tales, children, and the culture industry, trình bày các vấn đề liên quan đến kết thúc của truyện cổ Grimm. Công trình phân tích một trường hợp trong truyện cổ Grimm là Hansel and Grethel là ví dụ minh họa cho vấn đề bị bỏ rơi, bị lạm dụng xuất hiện trong truyện cổ. Công trình của Zipes [35] năm 2012 có tên Fairy tales and the art of subversion trình bày các vấn đề liên quan đến dị bản của truyện cổ tích nói chung và truyện cổ Grimm là một trong những ví dụ. 2.2. Khoảng trên dưới 20 năm trở lại đây, các nhà nghiên cứu Việt Nam lần lượt giới thiệu, tiếp cận và lí giải văn học dân gian theo hướng lí thuyết hiện đại của phương Tây: các tác giả như Lê Chí Quế, Nguyễn Xuân Kính, Nguyễn Thị Huế, Nguyễn Xuân Đức, Trần Thị An đã cho thấy những thế mạnh của lí thuyết hiện đại thông qua việc tìm hiểu và ứng dụng vào nghiên cứu các tác phẩm ở góc độ motif [15], hoặc theo hướng tiếp cận hiện đại như Đào Duy Hiệp [14], hậu hiện đại của các tác giả như Phương Lựu [18], Lê Huy Bắc [4]. 5
2.3. Chúng tôi tiến hành khảo sát các khóa luận, luận văn tốt nghiệp có liên quan đến truyện cổ tích thuộc bộ môn văn học dân gian và bộ môn văn học phương Tây của khoa Văn học trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (trước đây là Trường Tổng hợp) từ năm 1966 đến nay, gồm có: 1. Năm 1966: Những yếu tố lãng mạn trong hệ thống hình tượng nhân vật của truyện cổ tích Việt Nam. Người viết: Lê Chí Quế. Người hướng dẫn: Đinh Gia Khánh. 2. Năm 1969: Tìm hiểu vài nét về truyện cổ tích có chủ đề người vợ hoặc người chồng đội lốt vật ở nước ta. Người viết: Đặng Tuêch Trí. Người hướng dẫn: Lê Chí Quế. 3. Năm 1977: Tìm hiểu kiểu truyện: Người đội lốt vật trong truyện cổ tích dân gian. Người viết: Nguyễn Minh Ý. Người hướng dẫn: Chu Xuân Diên. 4. Năm 1980: Vai trò, tác dụng, ý nghĩa xã hội của yếu tố thần kì trong truyện cổ tích Việt Nam. Người viết: Lý Trung Nghĩa. Người hướng dẫn: Đinh Gia Khánh. 5. Năm 1992: - Bước đầu tìm hiểu truyện kể H.C. Andersen. Người viết: Hoàng Đình Huân. Người hướng dẫn: Nguyễn Trường Lịch. - Tiếng nói thiên nhiên trong truyện cổ Andersen. Người viết: Lương Thu Ba. Người hướng dẫn: Nguyễn Trường Lịch. - Tìm hiểu mốt số đặc điểm nghệ thuật truyện cổ Andersen. Người viết: Nguyễn Thị Bích Liên. Người hướng dẫn: Nguyễn Trường Lịch. 6. Năm 1994: Nhân vật người kể chuyện trong truyển cổ của H.C. Andersen đã dịch ở Việt Nam. Người viết: Lưu Lan Hương. Người hướng dẫn: Nguyễn Trường Lịch. 6
7. Năm 1999: Bước đầu tìm hiểu tình tiết hóa thân trong “Kho tàng truyện cổ tích Việt Nam”. Người viết: Dương Thị Hiếu. Người hướng dẫn: Nguyễn Hùng Vĩ. 8. Năm 2001: Hình ảnh người học trò trong ca dao và truyện kể dân gian. Người viết: Nguyễn Lệ Thủy. Người hướng dẫn: Nguyễn Xuân Kính. 9. Năm 2006: Dấu ấn truyện cổ tích trong sáng tác của một số nhà văn hiện đại Việt Nam. Người viết: Nguyễn Thị Hồng Nhung. Người hướng dẫn: GS.TS Lê Chí Quế. - So sánh truyện cổ Grimm và truyện cổ Andersen. Người viết: Trần Thị Hải Yến. Người hướng dẫn: Trần Hinh. 10. Năm 2008: Nghệ thuật truyện cổ Andersen từ góc độ tự sự. Người viết: Khúc Thùy Linh. Người hướng dẫn: PGS.TS Đào Duy Hiệp. 11. Năm 2009: Kiểu truyện anh cả - em út trong truyện kể dân gian Việt Nam và một số nước Châu Á. Người viết: Trương Thị Vân Anh. Người hướng dẫn: GS.TS Lê Chí Quế. 12. Năm 2011: So sánh 31 chức năng – nhiệm vụ - hành động theo V.Ia. Propp giữa Lục đô tập kinh và truyện cổ tích Việt Nam. Người viết: Đỗ Thị Thúy. Người hướng dẫn: Nguyễn Hùng Vĩ. 13. Năm 2012: Bước đầu điều tra không gian diễn ra hoạt động trong kho tàng truyện cổ tích Việt Nam của Nguyễn Đổng Chi. Người viết: Vũ Thị Yên. Người hướng dẫn: Nguyễn Hùng Vĩ. 14. Năm 2013: Nghiên cứu cấu trúc và phân tâm học truyện cổ Grimm từ góc nhìn giáo dục (Qua bản tiếng Anh). Người viết: Hoàng Giang Quỳnh Anh. Người hướng dẫn: PGS.TS Đào Duy Hiệp. 15. Năm 2014: Truyện cổ tích Nga dưới góc nhìn cấu trúc. Người viết: Phạm Văn Hải. Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Thị Thu Thủy. 7
2.4. Các bài viết có liên quan đến truyện cổ tích khác, phải kể đến: - Nghiên cứu văn học dân gian từ góc độ type và motif – Những khả thủ và bất cập [1]. - Cổ tích hiện đại: “Cô bé bán diêm” của Andersen [3]. - Tìm hiểu motif thách đố trong truyện cổ tích (Lương Thị Khuyên) [38]. - Từ nàng tiên cá của Hans Christian Andersen đến nàng tiên cá của Walt Disney (Trần Lê Hoa Tranh) [39]. Bên cạnh đó, trong quá trình tìm kiếm các bài viết có liên quan đến đề tài, chúng tôi đặc biệt quan tâm tới những bài viết của các tác giả có nghiên cứu truyện cổ tích theo hướng phân tâm học. Từ trước đến nay, có rất nhiều phương pháp nghiên cứu tác phẩm văn học theo nhiều quan điểm khác nhau. Các bài viết của các tác giả chúng tôi liệt kê ở trên, đều theo hướng cái nhìn đến việc xem xét các bình diện cấu trúc văn bản nghệ thuật để tạo nên mối liên hệ nội tại xuyên suốt từ đầu đến cuối tác phẩm với mối tương quan giữa nội dung và hình thức, để tác phẩm vừa có sự hài hòa, vừa có sự thống nhất cao độ. Các tác giả mặt khác cũng đều khẳng định rằng nghiên cứu tác phẩm văn học trên bình diện cấu trúc văn bản nghệ thuật giúp người nghiên cứu, một mặt nắm được đặc trưng thẩm mĩ, bản chất của ngôn ngữ văn học; mặt khác, xác lập được các nguyên tắc, các hệ thống thao tác văn bản hoá tác phẩm một cách chuẩn xác, cũng như hiểu sâu hơn ý nghĩa của việc văn bản hoá tác phẩm một cách khoa học. Trong số những bài viết, những công trình nghiên cứu kể trên, có hai hướng nghiên cứu thuộc hai đề tài khóa luận: Thứ nhất, là khóa luận So sánh truyện cổ Grimm và truyện cổ Andersen. Người viết: Trần Thị Hải Yến, người hướng dẫn: Trần Hinh. Đây là một trong 8
số ít những công trình nghiên cứu có liên quan tới truyện cổ Grimm tại khoa Văn học. Căn cứ vào lí thuyết so sánh và những trường phái văn học so sánh ở Nga – Xô Viết từ cuối TK XIX đến nay, công trình đi sâu nghiên cứu, so sánh chất liệu dân gian; chất liệu hiện thực; tính triết lí đạo đức; các bình diện về chủ đề, nhân vật, cốt truyện, kết cấu của cả truyện cổ Grimm và truyện cổ Andersen. Công trình dừng lại ở việc so sánh, đối chiếu giữa hai kho tàng truyện cổ nổi tiếng hàng đầu thế giới đến thời điểm hiện nay, cung cấp cho người đọc một cái nhìn tổng quan về hai kho tàng. Từ đó, khẳng định tầm ảnh hưởng cũng như ý nghĩa của truyện cổ Grimm, truyện cổ Andersen nói riêng và truyện cổ tích nói chung với các nền văn học sau này. Thứ hai, là khóa luận Nghiên cứu cấu trúc và phân tâm học truyện cổ Grimm từ góc nhìn giáo dục (Qua bản tiếng Anh). Người viết: Hoàng Giang Quỳnh Anh. Người hướng dẫn: PGS.TS Đào Duy Hiệp. Công trình nghiên cứu 12/30 truyện nổi tiếng nhất theo xếp hạng của Anh và Đức, sử dụng mô hình Greimas để phân tích các cấu trúc chức năng và ý nghĩa các lớp truyện kể trong truyện cổ Grimm. Từ đó dẫn tới khẳng định truyện cổ Grimm có thể chia thành 2 loại tùy thuộc theo cấu trúc chức năng của nhân vật trong từng truyện kể. Với chương 2, công trình đi sâu vào nghiên cứu các biểu tượng trong truyện cổ Grimm gồm 3 loại: biểu tượng ánh sáng, biểu tượng bóng tối và biểu tượng trung gian, cũng thông qua mô hình Greimas để làm sáng tỏ lớp ý nghĩa sâu xa của các biểu tượng trong truyện cổ Grimm. Chương 3, dưới góc nhìn giáo dục, công trình đi vào nghiên cứu cách thức giáo dục trẻ thông qua truyện cổ Grimm, kèm theo thực hiện các khảo sát xã hội học. Bên cạnh hai khóa luận, chúng tôi có tiếp thu những nghiên cứu, quan điểm của bài viết Nghiên cứu truyện cổ Grimm từ lí thuyết hiện đại (trường hợp 9
Chim ưng thần) của PGS.TS. Đào Duy Hiệp tại Hội thảo Tự sự học dân gian, ĐHKHXH&NV, ĐHQGHN, năm 2009. Đây là một trong số những bài viết kì công, nghiên cứu sâu sắc không chỉ gợi ý cho chúng tôi về: sự hình thành và phát triển của cổ tích phương Tây, nội dung truyện cổ Grimm, quan điểm của Propp và lí thuyết sơ đồ hành động của Greimas cho các nhân vật trong truyện cổ, cách ứng dụng phương pháp cấu trúc, lí thuyết phân tâm học vào phân tích một truyện cổ mà còn gợi mở cho chúng tôi về thế giới của cổ tích – thế giới của truyện cổ Grimm – mà tác giả kì công nghiên cứu một trường hợp điển hình nhất – Truyện Chim ưng thần. 2.5. Ở Việt Nam, phê bình phân tâm học được biết đến khá sớm, ngay từ đầu những năm 30 của thế kỉ trước trong những trang phê bình của Trương Tửu hay Nguyễn Văn Hanh. Phân tâm học ngay sau đó hầu như vắng mặt sau năm 1945 ở miền Bắc bởi những thống trị của phê bình xã hội học marxit. Ở miền Nam, mặt khác cũng có một vài tác giả quan tâm đến dịch, giới thiệu và ứng dụng phân tâm học như Vũ Đình Lưu, Đàm Quang Thiện, Thanh Lãng. Chỉ tới sau Đổi mới năm 1986, phân tâm học mới bắt đầu sức sống mãnh liệt trở lại với những phân tích sắc bén của Đỗ Lai Thúy với chuyên luận Hồ Xuân Hương hoài niệm phồn thực và tập chuyên đề Bút pháp của ham muốn. Những bước đột phá trong nghiên cứu phân tâm học của Đỗ Lai Thúy phải kể đến: các nghiên cứu không còn bám vào tiểu sử tác giả, hay đơn giản theo kiểu sơ đồ: “dồn nén - ẩn ức – thăng hoa” mà phải thao tác trực tiếp với văn bản, tìm kiếm những kí hiệu mang bản chất thực sự của phân tâm học. Mặt khác, sử dụng những gợi dẫn của J. Lacan và bộ công cụ thao tác ngôn ngữ của các nhà chủ nghĩa hình thức Nga, trường phái ngôn ngữ Praha và phê bình mới Anh-Mĩ, Đỗ Lai Thúy đi tìm và giải mã những cấu trúc vô thức trên/trong/qua văn bản để chỉ ra những “bút pháp ham muốn” của những nhà 10
văn có dấu ấn phân tâm như trường hợp Hồ Xuân Hương, Bà Huyện Thanh Quan, Nguyễn Gia Thiều, Hoàng Cầm, Chế Lan Viên, Xuân Diệu [24]. Căn cứ tình hình nghiên cứu văn học dân gian của ta, chúng tôi khẳng định chưa có bất kì công trình hoặc bài viết nào trong phạm vi tìm hiểu của chúng tôi trùng với đề tài. 3. Đối tƣợng, phạm vi và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Truyện kể gia đình cho trẻ em (tiếng Đức: Kinder- und Hausmärchen) là một tập hợp các truyện cổ tích tiếng Đức lần đầu tiên được xuất bản năm 1812 bởi Jacob Grimm và Wilhelm Grimm. Bộ truyện này thường được biết đến với tên gọi Truyện cổ tích Grimm (tiếng Đức: Grimms Märchen) là những truyện cổ tích dân gian, từng được UNESCO công nhận là di sản văn hóa thế giới, được dịch ra 160 thứ tiếng, trong đó tiếng Việt là ngôn ngữ nguồn mà luận văn khảo sát. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Toàn bộ truyện kể sưu tầm của anh em Grimm là 211 truyện nhưng chỉ có trên dưới 20 truyện được coi là nổi tiếng trên toàn thế giới theo sự xếp hạng của Anh [40] và của Đức [41] gồm các truyện như Cô bé Lọ Lem, Hêxen và Grêten, Hanxơ sắt, Nàng Bạch Tuyết,… đều được dịch sang tiếng Việt. Trong luận văn này, chúng tôi sẽ sử dụng bản tiếng Việt của dịch giả Lương Văn Hồng, ấn bản gồm 4 tập được Nhà xuất bản Kim Đồng in và in tái bản năm 2014, gồm 201 truyện do anh em nhà Grimm sưu tầm. Theo dịch giả Lương Văn Hồng, đây là phiên bản khiến ông hài lòng nhất, không phải chỉ 11
bởi đây là phiên bản đầy đủ, nội dung sách được biên tập kĩ lưỡng, hình vẽ minh họa sinh động, mà tất cả các tên riêng đã được hiệu chỉnh cho thống nhất với nguyên bản [10]. Nói về giá trị của tác phẩm, nguyên Tổng lãnh sự Cộng hòa liên bang Đức tại TP HCM Erhard Zander chia sẻ: “Trong thời buổi có những xung đột chính trị và khởi đầu của nhiều cuộc chiến tranh, người dân yêu thích những câu chuyện có lối hành văn súc tích và trong sáng, những câu chuyện đó để lại trong lòng họ hình ảnh của một thế giới hòa đồng, nơi thiện luôn luôn thắng ác… Những sự kiện tương tự nhất định cũng có trong lịch sử Việt Nam. Có lẽ vì vậy mà truyện cổ Grimm được mọi người Việt Nam yêu thích”. Giáo sư Chu Xuân Diên cho rằng: “Đọc Truyện cổ Grimm, độc giả không những chỉ thấy lòng mình ấp áp hẳn lên vì nội dung nhân đạo của nó, trí óc mình sắc sảo thêm lên vì những kinh nghiệm về cuộc sống dồi dào của nó, cảm quan thẩm mĩ được thỏa mãn vì nghệ thuật kể chuyện trong sáng mà hấp dẫn của nó” [37]. Trong phạm vi luận văn này, chúng tôi sẽ tập trung nghiên cứu những truyện xét có yếu tố bạo lực trong 19 truyện được coi là nổi tiếng nhất của bộ truyện cổ Grimm. Đó là: 1. Mười hai anh em 2. Anh trai và em gái 3. Nàng Rapunzel 4. Hansel và Grethel 5. Cô bé Lọ Lem 6. Cô bé mũ đỏ 7. Công chúa ngủ trong rừng 12
8. Nàng Bạch Tuyết 9. Cô gái không có bàn tay 10. Những nhạc sĩ thành Bremen 11. Thần chết đỡ đầu 12.Vua Ếch 13. Ba sợi tóc vàng của quỷ 14. Sói và bảy chú dê con 15. Ba chiếc lá rắn 16. Bảy con quạ 17.Chú thợ may nhỏ can đảm 18. Jôrinđơ và Jôgigơn 19. Con chim vàng 3.3. Nhiệm vụ nghiên cứu Phân tâm học đến với chúng ta đến nay đã được một khoảng thời gian khá dài, không chỉ là một vài năm. Bởi lẽ đó, chúng ta có quyền tin tưởng rằng, tính chất phong phú, giàu sức sinh sôi của những tác giả nghiên cứu phân tâm học là không thể bác bỏ. Nỗ lực của Freud đã khiến chúng ta thấy được những điều ẩn trú trong tư tưởng, trong ngôn từ của chúng ta. Và nhờ văn học, qua văn học mà chúng ta nhận thức được tính người của ta: trong suy nghĩ, trong nói năng, trong những lời lẽ được sử dụng và rèn rũa trong các mối quan hệ thường ngày với bạn bè, cha mẹ,… để hỏi, để trả lời, để sống. Chỉ thông qua văn học, đặc biệt là văn học truyền miệng – văn học dân gian trong những kỉ nguyên và những nền văn minh chưa có chữ viết mà con người tự vấn về bản thân mình, về số phận, về hoạt động xã hội và tinh thần của mình. 13