Mấy vấn đề bức xúc trong đời sống văn hoá Nga hiện nay

MÊy vÊn ®Ò bøc xóc<br /> trong ®êi sèng v¨n ho¸ Nga hiÖn nay<br /> <br /> Lª S¬n(*)<br /> <br /> <br /> <br /> t rong thËp kû ®Çu tiªn cña thiªn<br /> niªn kû míi, n−íc Nga d−íi sù ®iÒu<br /> m¸y nhµ n−íc bÞ ®Èy lïi mét c¸ch ®¸ng<br /> kÓ (xem 11).<br /> VÒ mÆt qu©n sù, n−íc Nga chñ<br /> hµnh cña t©n Tæng thèng V. Putin ®· ®¹t<br /> tr−¬ng t¸i trang bÞ qu©n ®éi ë tr×nh ®é<br /> ®−îc nh÷ng thµnh tùu rùc rì trong c¸c<br /> hiÖn ®¹i ho¸ cao nhÊt, ®−a h¶i qu©n trë<br /> lÜnh vùc chÝnh trÞ, kinh tÕ, qu©n sù,<br /> l¹i §Þa Trung H¶i, ®−a m¸y bay nÐm<br /> ngo¹i giao. Tõ chç ®ang ®øng tr−íc bê<br /> bom chiÕn l−îc TU-95 bay tuÇn tiÔu trë<br /> vùc cña sù tan r·, n−íc Nga ®· nhanh<br /> l¹i, khëi ®éng ch−¬ng tr×nh phßng kh«ng<br /> chãng tho¸t ra khái khñng ho¶ng, ®·<br /> qui m« víi nh÷ng vò khÝ tèi t©n, kÓ c¶<br /> dÇn dÇn håi phôc vµ ph¸t triÓn víi tèc ®é<br /> c¸c vò khÝ c«ng nghÖ cao cã kh¶ n¨ng tÊn<br /> t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Çy Ên t−îng: tõ 5%<br /> c«ng huû diÖt ®èi ph−¬ng rÊt nhanh trªn<br /> ®Õn 7%/ n¨m, n¨m 2007 ®¹t 8,1%, 6<br /> qui m« lín mµ kh«ng bÞ giíi h¹n tÇm<br /> th¸ng ®Çu n¨m 2008 ®¹t 8%. C¸n c©n<br /> xa....(*)<br /> th−¬ng m¹i thÆng d− cao ®· gióp cho dù<br /> tr÷ ngo¹i tÖ cña Nga tÝnh ®Õn ®Çu th¸ng Trªn mÆt trËn ngo¹i giao Nga ®ang<br /> 7/2008 lªn tíi 568 tû USD, vµ Nga ®· trë tÝch cùc thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i<br /> thµnh quèc gia cã l−îng dù tr÷ ngo¹i tÖ ®éc lËp trªn t− thÕ cña mét c−êng quèc<br /> lín thø ba trªn thÕ giíi (xem 11). lín vµ ®ang nç lùc x©y dùng mét thÕ giíi<br /> ®a cùc.<br /> HiÖn nay Nga n»m trong sè 15 n−íc TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu nµy kh¼ng ®Þnh vÞ<br /> xuÊt nhËp khÈu lín nhÊt vµ trong tèp 10 thÕ cña n−íc Nga trªn s©n ch¬i toµn cÇu<br /> nÒn kinh tÕ hµng ®Çu thÕ giíi. Tèc ®é<br /> ho¸. Sù lín m¹nh cña n−íc Nga trong 8<br /> l¹m ph¸t gi¶m tõ møc 10,9% n¨m 2005 n¨m qua lµ mét nh©n tè quan träng gãp<br /> xuèng 9% n¨m 2006, n¨m 2007 ë møc phÇn æn ®Þnh chung trong khu vùc vµ<br /> 11,9%, 6 th¸ng ®Çu n¨m 2008 cßn 8,7%.<br /> trªn thÕ giíi, ®ång thêi buéc c¸c c−êng<br /> §êi sèng cña c¸c tÇng líp nh©n d©n ®−îc quèc nh×n nhËn Nga nh− mét nh©n tè<br /> c¶i thiÖn ®¸ng kÓ, thÊt nghiÖp ë møc ph¶i tÝnh ®Õn khi cã bÊt cø mét ®éng<br /> thÊp 6,2%, thu nhËp thùc tÕ cña ng−êi<br /> th¸i chÝnh trÞ, qu©n sù, ngo¹i giao nµo.<br /> d©n t¨ng 11%. VÒ mÆt x· héi, sù æn ®Þnh<br /> chÝnh trÞ ®−îc duy tr×, quyÒn lùc tuyÖt Tuy nhiªn, do qu¸ chó träng vµo<br /> ®èi cña Kremli ®èi víi ®êi sèng chÝnh trÞ nh÷ng vÊn ®Ò huyÕt m¹ch kinh tÕ, qu©n<br /> Nga ®−îc t¸i lËp, giíi tµi phiÖt lòng ®o¹n sù, ngo¹i giao nªn v¨n ho¸, mét l·nh vùc<br /> chÝnh trÞ bÞ th¼ng tay trõng trÞ, n¹n<br /> tham nhòng vµ tÖ quan liªu trong bé (*)<br /> PGS., ViÖn Th«ng tin Khoa häc x· héi.<br /> MÊy vÊn ®Ò bøc xóc... 35<br /> <br /> kh«ng kÐm phÇn quan träng trong viÖc nhau cho c¶ hai m«n nµy. Bëi lÏ tiÕng<br /> b¶o vÖ nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn c¬ b¶n Nga víi t− c¸ch lµ ng«n ng÷ chØ lµ<br /> cña d©n téc, trong viÖc ®oµn kÕt x· héi ph−¬ng tiÖn gióp c¸c em nhËn thøc s©u<br /> c«ng d©n, trong viÖc huy ®éng tiÒm n¨ng s¾c h¬n tÊt c¶ vÎ ®Ñp vµ chÊt nh©n v¨n<br /> s¸ng t¹o cña nh©n d©n vµo cuéc ®Êu cña bé m«n vèn ®−îc t¹o ra b»ng ng«n<br /> tranh kh«ng khoan nh−îng chèng l¹i tÊt ng÷ lµ v¨n häc. Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn<br /> c¶ nh÷ng g× c¶n trë sù phôc håi cña n−íc tån t¹i mét thuËt ng÷ ng«n ng÷ v¨n häc<br /> Nga bÞ xem nhÑ, bÞ xÕp vµo sè nh÷ng vÊn biÓu thÞ sù g¾n bã h÷u c¬ gi÷a hai bé<br /> ®Ò thø yÕu cña cuéc sèng. m«n nµy. TÊt c¶ nh÷ng biÖn ph¸p “c¶i<br /> c¸ch” nãi trªn nh»m lo¹i trõ v¨n häc Nga<br /> MÆc dÇu Tæng thèng V. Putin còng<br /> nh− mét bé m«n víi kh¶ n¨ng nhËn thøc<br /> nh− nh÷ng ng−êi Nga ch©n chÝnh kh«ng<br /> vµ gi¸o dôc tuyÖt vêi cña nã vµ tÊt yÕu<br /> ñng hé viÖc xo¸ bá qu¸ khø Liªn bang X«<br /> dÉn tíi khuynh h−íng phi nh©n v¨n ho¸<br /> ViÕt, coi sù tan r· cña Liªn X« nh− mét<br /> gi¸o dôc. Bëi lÏ, nh− chóng ta ®Òu biÕt,<br /> th¶m ho¹ ®Þa-chÝnh trÞ vµ lu«n lu«n<br /> v¨n häc cæ ®iÓn Nga lµ mét m«i tr−êng vÜ<br /> kh¼ng ®Þnh c«ng khai r»ng thêi kú X«<br /> ®¹i, trong ®ã x· héi häc thèng nhÊt víi<br /> ViÕt vÉn lµ mét bé phËn quan träng<br /> b¶n thÓ luËn, lµ ph−¬ng tiÖn chñ yÕu cña<br /> trong lÞch sö Nga vµ cã ¶nh h−ëng lín<br /> ý thøc gi¸c ngé d©n téc vµ quèc gia, lµ<br /> ®èi víi viÖc h×nh thµnh x· héi Nga hiÖn<br /> ®iÓm héi tô cña ch©n lý, cña c¸i thiÖn vµ<br /> nay, nh−ng khuynh h−íng bµi X«,<br /> sù chÝnh nghÜa. Kh«ng nh÷ng thÕ, v¨n<br /> khuynh h−íng phñ nhËn s¹ch tr¬n<br /> häc Nga cßn ®−îc coi lµ céi nguån v« tËn<br /> nh÷ng thµnh tùu cña Liªn bang X« ViÕt<br /> vµ kÝch thÝch tè cña sù s¸ng t¹o. ViÖn sÜ<br /> vÉn len lái vµo mäi ®Þa h¹t cña ®êi sèng<br /> qu¸ cè D. Likhachev, ng−êi ®−îc coi lµ<br /> v¨n ho¸, ®Æc biÖt lµ trong m«i tr−êng<br /> l−¬ng t©m vµ nhµ trÝ thøc lín cuèi cïng<br /> gi¸o dôc.<br /> cña n−íc Nga, ®· lªn tiÕng c¶nh b¸o:<br /> Ch¼ng h¹n, khi t«n sïng c¸c m« “NÕu kh«ng cã v¨n häc Nga th× n−íc Nga<br /> h×nh ph−¬ng T©y, nh÷ng nhµ “c¶i c¸ch” sÏ kh«ng cßn lµ n−íc Nga n÷a”. Nhµ th¬<br /> gi¸o dôc Nga ®· c¾t gi¶m ®¸ng kÓ sè tiÕt Nga næi tiÕng E. Evtushenko ®· h¬n mét<br /> dµnh cho v¨n häc trong tr−êng phæ th«ng lÇn kh¼ng ®Þnh: “LÞch sö hay nhÊt cña<br /> trung häc; víi nh÷ng líp s¾p ra tr−êng n−íc Nga lµ v¨n häc Nga”.<br /> giê chØ cßn hai tiÕt trong mét tuÇn, trong<br /> Nh÷ng ý ®å gi¶m thiÓu vai trß cña<br /> khi ®ã trong häc ®−êng Hoa Kú, v¨n häc<br /> v¨n häc Nga trong nhµ tr−êng ®i ®«i víi<br /> Mü ®−îc dµnh cho s¸u tiÕt. M«n thi tèt<br /> viÖc h¹ thÊp chñ nghÜa yªu n−íc trong<br /> nghiÖp thèng nhÊt mang tÝnh chÊt<br /> s¸ch gi¸o khoa vÒ v¨n häc mµ thêi gian<br /> truyÒn thèng d−íi d¹ng bµi tËp lµm v¨n<br /> gÇn ®©y ®· bÞ d− luËn x· héi lªn ¸n<br /> bÞ t¸ch ra thµnh hai m«n thi riªng biÖt:<br /> m¹nh mÏ.<br /> tiÕng Nga vµ v¨n häc Nga. L¹i n÷a, nÕu<br /> m«n thi tiÕng Nga cïng víi m«n to¸n häc Trong cuèn V¨n häc Nga thÕ kû XX<br /> ®−îc coi lµ b¾t buéc ®èi víi ®a sè häc sinh dïng cho sinh viªn c¸c tr−êng ®¹i häc do<br /> th× m«n v¨n häc Nga b©y giê chØ cßn lµ Nhµ xuÊt b¶n “§¹i häc” Ên hµnh n¨m<br /> mét m«n phô kh«ng b¾t buéc, vµ häc 2002, nh÷ng nhµ v¨n Nga −u tó nh− A.<br /> sinh cã thÓ thi m«n nµy theo nguyÖn Serafimovich, E. Esenin, V. Rasputin, M.<br /> väng c¸ nh©n. Nh− vËy, tiÕng Nga vµ Prishvin, V. Belov, V. Shukshin, P.<br /> v¨n häc Nga trªn thùc tÕ bÞ t¸ch khái Proskurin vèn tõng lµ niÒm tù hµo chÝnh<br /> nhau vµ ®iÒu ®ã mang l¹i tæn thÊt nh− ®¸ng cña v¨n häc X« ViÕt, kh«ng hÒ ®−îc<br /> 36 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 1.2009<br /> <br /> nh¾c tíi. Trong khi ®ã l¹i cã qu¸ nhiÒu d¹y b¾t buéc vÒ v¨n häc ë nhµ tr−êng.<br /> c¸c nhµ v¨n xoµng xÜnh ®−îc ®−a vµo Hµnh ®éng nµy ®· lµm dÊy lªn lµn sãng<br /> cuèn s¸ch. S¸ng t¸c cña tÊt c¶ c¸c nhµ ph¶n ®èi d÷ déi cña c«ng chóng.<br /> v¨n nµy cã chung mét ®Æc ®iÓm lµ th¸i Trong mét bøc th− ngá göi Bé<br /> ®é thï ®Þch ®èi víi chÕ ®é X« ViÕt vµ tr−ëng Gi¸o dôc Liªn bang Nga víi ch÷<br /> tho¸t ly khuynh h−íng hiÖn thùc trong ký cña mét tËp thÓ gåm nhiÒu nhµ khoa<br /> v¨n häc. M¶ng v¨n xu«i rÊt phong phó häc, nhµ v¨n vµ nghÖ sÜ cã tªn tuæi cã<br /> vÒ cuéc ChiÕn tranh vÖ quèc vÜ ®¹i (1941- ®o¹n viÕt:<br /> 1945) bÞ xem th−êng; nã chØ ®−îc giíi<br /> “ChØ phµm nh÷ng kÎ nµo cã tÇm hiÓu<br /> thiÖu qua mét vµi cuèn tiÓu thuyÕt nh−<br /> biÕt h¹n hÑp (®iÒu nµy rÊt l¹ ®èi víi mét<br /> Nh÷ng ng−êi bÞ nguyÒn rña vµ bÞ l·ng<br /> c¬ quan cÊp Bé) vµ c¸i nh×n thËt thiÓn<br /> quªn cña V. Astafev, VÞ t−íng vµ ®¹o<br /> cËn th× míi c¶ gan c«ng nhËn cuèn s¸ch<br /> qu©n cña «ng cña V. Vladimov... Trong<br /> ®−îc næi tiÕng kh¾p thÕ giíi – tõ ch©u ¢u<br /> khi ®ã, tªn tuæi cña c¸c nhµ v¨n tõng<br /> ®Õn Mü Latinh, mét cuèn s¸ch vÉn ®−îc<br /> trùc tiÕp tham gia chiÕn tranh tõ nh÷ng<br /> tiÕp tôc ®äc ë n−íc Trung Hoa víi d©n sè<br /> ngµy ®Çu khãi löa nh− K. Simonov, Ju.<br /> mét tû ng−êi vµ ®−îc xem nh− tµi s¶n<br /> Bondarev, E. Nosov, F. Abramov, M.<br /> quèc gia cña chÝnh m×nh, mét cuèn s¸ch<br /> Alekseev, V. Tendriakov, V. Kondrat’ev<br /> cung cÊp mét tÊm g−¬ng chãi läi vÒ mét<br /> vµ nhiÒu nhµ v¨n kh¸c hoµn toµn kh«ng<br /> cuéc sèng xøng ®¸ng cho hµng triÖu<br /> ®−îc nh¾c tíi.<br /> ng−êi bÖnh tËt, mÊt lßng tin – lµ cã h¹i<br /> Chñ ®Ò vÒ chñ nghÜa yªu n−íc ®· bÞ ®èi víi phÇn lín c¸c häc sinh cña n−íc<br /> g¹t ra khái s¸ch gi¸o khoa. §iÒu khiÕn Nga. Chóng t«i tin r»ng quÝ Bé trong khi<br /> c¸c t¸c gi¶ cña c«ng tr×nh nµy quan t©m tu©n thñ nh÷ng nguyªn t¾c cña chñ<br /> nhiÒu h¬n lµ sè phËn cña nh÷ng d©n l−u nghÜa nh©n ®¹o vèn lµ ®Æc tr−ng cña häc<br /> vong Nga thêi hËu chiÕn víi nh÷ng c¶nh ®−êng d©n téc Nga, sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho<br /> ®êi Ðo le mµ ng−êi cã lçi trong chuyÖn nµy viÖc quay l¹i gi¶ng d¹y vÒ th©n thÕ vµ sù<br /> l¹i ®−îc quy cho chÝnh Tæ quèc Nga (?!). nghiÖp s¸ng t¸c cña N. A. Ostrovski<br /> Theo nhËn xÐt cña GS. TS. A. Ognev, trong nhµ tr−êng ë n−íc ta, sÏ ®−a cuèn<br /> cuèn s¸ch gi¸o khoa nãi trªn “®· h−íng tiÓu thuyÕt ThÐp ®· t«i thÕ ®Êy cña «ng<br /> c¸c thÇy gi¸o vµ sinh viªn ®Õn sù nhËn vµo ch−¬ng tr×nh b¾t buéc vµ b»ng c¸ch<br /> thøc sai lÖch vÒ v¨n häc Nga thÕ kû XX. ®ã sÏ hoµn tr¶ cho chÝnh c¸c trÎ em n−íc<br /> Vµ thùc chÊt, nã mang tÝnh chÊt bµi X« Nga tÊm g−¬ng vÒ mét cuéc sèng chãi<br /> ViÕt vµ chèng chñ nghÜa yªu n−íc, nã ngêi vµ xøng ®¸ng”(*).<br /> ®¸nh mÊt mèi liªn hÖ víi c¬ së hiÖn thùc. Trong bµi Tõ ch©n trêi cña mét<br /> Cuèn s¸ch nµy nh»m bøt thÕ hÖ trÎ ra ng−êi ®Õn ch©n trêi cña mäi ng−êi víi<br /> khái céi rÔ cña m×nh, khái truyÒn thèng phô ®Ò “§i t×m nÒn v¨n häc mang tÇm<br /> yªu n−íc, h¹ thÊp tinh thÇn gi¸c ngé d©n vãc d©n téc”, nhµ phª b×nh V. Savateev<br /> téc, lµm gi¶m thiÓu ë sinh viªn niÒm tù ®· nhÊn m¹nh r»ng nÒn v¨n häc Nga<br /> hµo d©n téc vµ sù c«ng b»ng x· héi”. trong hai tr¨m n¨m gÇn ®©y ®· lín h¬n<br /> lµ v¨n häc, nã võa lµ nhµ gi¸o dôc ®¹o<br /> Nh©n ®©y còng cÇn ph¶i kÓ tíi m−u<br /> toan cña nh÷ng nhµ “c¶i c¸ch” gi¸o dôc<br /> muèn lo¹i bá cuèn tiÓu thuyÕt ThÐp ®·<br /> (*)<br /> Tr−íc ¸p lùc vµ sù ph¶n ®èi m¹nh mÏ cña c«ng<br /> luËn, cuèn ThÐp ®· t«i thÕ ®Êy ®· ®−îc ®−a trë<br /> t«i thÕ ®Êy cña nhµ v¨n chiÕn sÜ N. l¹i vµo s¸ch gi¸o khoa nh©n dÞp kû niÖm 100 n¨m<br /> Ostrovski ra khái ch−¬ng tr×nh gi¶ng ngµy sinh cña nhµ v¨n (29/10/2004).<br /> MÊy vÊn ®Ò bøc xóc... 37<br /> <br /> ®øc, võa lµ t«n gi¸o, võa lµ triÕt häc, võa Trong bµi Sù lµnh m¹nh tinh thÇn<br /> lµ cuèn s¸ch gi¸o khoa vÒ cuéc sèng. Tõ cña nh©n d©n vµ v¨n häc ViÖn sÜ F.<br /> nhËn ®Þnh Êy, Savateev víi th¸i ®é phª Kuznesov, nguyªn ViÖn tr−ëng ViÖn V¨n<br /> ph¸n nghiªm kh¾c ®· nh×n vµo thùc tiÔn häc thÕ giíi mang tªn M. Gorki, sau khi<br /> ®êi sèng v¨n häc Nga hiÖn t¹i: “Sù ®¸nh ph©n tÝch nh÷ng ®Æc ®iÓm cña v¨n häc<br /> tr¸o c¸c gi¸ trÞ nghÖ thuËt d©n téc ®−îc Nga vµ sù cÇn thiÕt ph¶i b¶o vÖ hÖ thèng<br /> b¾t ®Çu khi ng−êi ta tuyªn bè mai t¸ng gi¸ trÞ tinh thÇn mang tÝnh chÊt vÜnh<br /> nÒn v¨n häc X« ViÕt. Hä ra søc thuyÕt h»ng cña d©n téc trong ®iÒu kiÖn cña c¸i<br /> phôc chóng ta r»ng chñ nghÜa hiÖn thùc gäi lµ chñ nghÜa toµn cÇu ho¸, ®· chØ râ:<br /> ®· lçi thêi, r»ng ®Õn thay thÕ cho chñ “Thãi phµm tôc tinh thÇn do chñ nghÜa<br /> nghÜa hiÖn thùc lµ chñ nghÜa hËu hiÖn t− b¶n ¨n c−íp ®Î ra ®· ®¸nh h¬i thÊy ë<br /> ®¹i. V¨n häc mang tÇm vãc d©n téc bÞ v¨n häc Nga kÎ thï kh«ng ®éi trêi chung<br /> thay thÕ b»ng thø v¨n häc thÞ tr−êng, cña nã nªn ®· lµm tÊt c¶ ®Ó bøt nÒn v¨n<br /> b»ng thø v¨n ch−¬ng th−¬ng m¹i. Thø häc cæ ®iÓn Nga ra khái ®êi sèng tinh<br /> v¨n häc nµy kh«ng quan t©m ®Õn ý thøc thÇn cña nh©n d©n, buéc mäi ng−êi ph¶i<br /> d©n téc, ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò truyÒn thèng quªn nã ®i”.<br /> cña n−íc Nga, mµ chØ quan t©m ®Õn mét<br /> Nh− vËy, ngoµi v¨n häc ra, trªn ®Þa<br /> ph¹m vi duy nhÊt lµ gi¸ c¶ vµ b¸n ch¸c.<br /> bµn v¨n hãa, nhÊt lµ trong lÜnh vùc s©n<br /> §· ®−îc tung ra thÞ tr−êng thø ng«n ng÷<br /> khÊu, ®iÖn ¶nh vµ truyÒn h×nh còng<br /> h¹ ®¼ng, thø s¸ch b¸o khiªu d©m ®åi<br /> ®ang diÔn ra nh÷ng hiÖn t−îng ®¸ng b¸o<br /> truþ d−íi d¹ng hµng t¸i chÕ vµ ngo¹i<br /> ®éng.<br /> nhËp cïng víi nh÷ng thø ®å tÇm tÇm<br /> kh¸c. Cuèi cïng, v¨n häc th«i kh«ng cßn Theo §¹o diÔn A. Kazansev, ng−êi<br /> “lín h¬n” v¨n häc n÷a. Nh−ng sau khi phô tr¸ch “Trung t©m kÞch nãi vµ ®¹o<br /> kh«ng cßn “lín h¬n” nã l¹i “bÐ h¬n” v¨n diÔn”, s©n khÊu Nga bao giê còng lµ s©n<br /> häc. Nã ®· ®¸nh mÊt ®i c¸i qui m« cña khÊu mang tÝnh chÊt x· héi vµ tÝnh chÊt<br /> nã, c¸i qui chÕ cña nã trong x· héi. V¨n chÝnh trÞ hãa. Vµ kh«ng chØ d−íi chÝnh<br /> häc trë nªn ch¼ng cÇn thiÕt kh«ng chØ quyÒn X« ViÕt. Nh÷ng vë kÞch kinh ®iÓn<br /> cho chÝnh quyÒn, cho ý thøc hÖ míi, mµ Nçi khæ v× th«ng minh, Quan thanh tra,<br /> cßn cho c¶ x· héi n÷a”. §Ó chÊn chØnh Chç bÐo bë, nh÷ng vë kÞch cña Chekhov,<br /> t×nh h×nh nµy, Savateev ®Ò nghÞ quay trë cña Gorki lµ nh÷ng tuyªn ng«n chÝnh trÞ<br /> l¹i chñ nghÜa hiÖn thùc “hiÒn lµnh, cò ®Ých thùc. §Æc ®iÓm mang tÝnh chÊt<br /> kü”, ph¶i kh«i phôc nh÷ng vÊn ®Ò x· héi, truyÒn thèng cña s©n khÊu Nga lµ sù<br /> ®¹o ®øc, c¸ch kh¾c ho¹ tÝnh c¸ch vÒ mÆt b¨n kho¨n, lo l¾ng vÒ mÆt x· héi ®Õn vËn<br /> t©m lý tõng bÞ huû ho¹i bëi ®ñ thø “chñ mÖnh cña ®Êt n−íc. S©n khÊu ph¶i ®a<br /> nghÜa” thêi th−îng vµ nh÷ng thÓ nghiÖm d¹ng nh−ng kh«ng ®−îc bµng quan víi<br /> mï qu¸ng mang tÝnh chÊt hËu hiÖn ®¹i. cuéc sèng x· héi. S©n khÊu ph¶i trë<br /> §Æc biÖt cÇn ph¶i kh«i phôc thø tiÕng thµnh mét tr−êng ®¹i häc thø hai. Kh«ng<br /> Nga v¨n häc, cÇn ph¶i lµm tÊt c¶ ®Ó lÊy ®−îc biÕn s©n khÊu thµnh thø trß vui ®Ó<br /> l¹i lßng tin cËy cña ®éc gi¶ ®èi víi v¨n tiªu khiÓn. Kh«ng thÓ buéc s©n khÊu<br /> häc. ChØ khi ®ã, theo t¸c gi¶, nÒn v¨n häc sèng theo quy luËt cña viÖc ch¹y x«. H¬n<br /> Nga míi cã thÓ lÊy l¹i tÇm vãc d©n téc vÜ n÷a, s©n khÊu Nga vµ kinh doanh lµ<br /> ®¹i cña nã. nh÷ng kh¸i niÖm kh«ng dung hîp. S©n<br /> khÊu Nga râ rµng lµ kh«ng chÊp nhËn<br /> nh÷ng quy luËt Êy. “T¹i sao s©n khÊu l¹i<br /> 38 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 1.2009<br /> <br /> b¾t ®Çu suy sôp mét c¸ch lé liÔu? C©u h¹i ghª gím nh− hiÖn nay. Qu¸ tr×nh phi<br /> tr¶ lêi rÊt ®¬n gi¶n: ë Nga kh«ng cã mét nh©n b¶n hãa ®ang diÔn ra víi tèc ®é vò<br /> sù nghiÖp nµo cã thÓ tån t¹i nÕu thiÕu ®i b·o vµ mang tÝnh chÊt tæng thÓ. Sù dèi<br /> t− t−ëng cao c¶. Vµ khi ng−êi ta m−u tr¸ vµ xuyªn t¹c cïng víi sù tuyÖt ®èi v«<br /> toan tr−íc ®o¹t cña s©n khÊu mäi t− tr¸ch nhiÖm xuÊt ph¸t tõ chç hoµn toµn<br /> t−ëng th× tÊt c¶ ®· kÕt thóc: sè l−îng c¸c kh«ng bÞ trõng ph¹t cã lÏ ch−a bao giê<br /> vë diÔn kÐm cái thËt kh«ng thÓ h×nh ®¹t tíi quy m« nh− hiÖn nay. Tinh thÇn<br /> dung næi”. tr¸ch nhiÖm tr−íc ®©y trong ®iÒu kiÖn<br /> NghÖ sÜ nh©n d©n M. Ulianov ®· ®−a thiÕu tù do ®−îc thay thÕ b»ng sù tù do<br /> ra mét h×nh t−îng cã søc kh¸i qu¸t ®éc thiÕu tr¸ch nhiÖm”.<br /> ®¸o: “Tuy kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cã tÇm V× thÕ viÖc ra søc b¶o vÖ nh÷ng gi¸<br /> quan träng ®Æc biÖt, nh−ng ®¸nh mÊt trÞ c¬ b¶n cña nÒn v¨n hãa d©n téc ®· trë<br /> s©n khÊu tøc lµ biÕn ®Êt n−íc thµnh thµnh mét nhiÖm vô cÊp b¸ch cña chÝnh<br /> chuång gia sóc”. quyÒn, cña c¸c nhµ ho¹t ®éng v¨n häc<br /> Tr−íc nh÷ng c¶nh b¹o lùc vµ ®åi b¹i nghÖ thuËt vµ cña toµn d©n Nga.<br /> ®−îc c«ng khai tr×nh diÔn trªn s©n khÊu Trong t×nh h×nh hiÖn nay, v¨n hãa<br /> vµ truyÒn h×nh, nguyªn Bé tr−ëng V¨n cßn ®−îc coi lµ mét yÕu tè quan träng<br /> hãa vµ TruyÒn th«ng ®¹i chóng Liªn cña an ninh quèc gia vµ ®ãng mét vai trß<br /> bang Nga Aleksandr Sokolov ®· h¬n to lín trong cuéc ®Êu tranh chèng l¹i mét<br /> mét lÇn lªn tiÕng c¶nh b¸o: “§· ®Õn lóc nguy c¬ ghª gím ®ang ®e däa toµn thÓ<br /> ph¶i cøu v·n bÇu kh«ng khÝ ®¹o ®øc cña nh©n lo¹i - ®ã lµ chñ nghÜa khñng bè.<br /> x· héi!” vµ v¹ch râ: “Thùc chÊt vµ môc Dùa trªn thùc tiÔn cña t×nh h×nh<br /> ®Ých thùc sù cña nh÷ng ch−¬ng tr×nh phøc t¹p ë n−íc Nga hiÖn nay trong thêi<br /> truyÒn h×nh nh− vËy lµ v−ît ra ngoµi kú chuyÓn ®æi m« h×nh chÝnh trÞ nh− sù<br /> ranh giíi cña nghÖ thuËt: ë ®©y chóng gia t¨ng vµ phæ biÕn nh÷ng hµnh vi téi<br /> ta tiÕp xóc víi viÖc th−¬ng m¹i v« liªm ph¹m chèng x· héi, sù bµnh tr−íng cña<br /> sØ. §øng ®»ng sau nh÷ng tiÕt môc ®åi n¹n tham nhòng vµ nh÷ng tÖ n¹n kh¸c<br /> b¹i lµ mét quü tµi trî nhÊt ®Þnh víi mang tÝnh ®¹i trµ, sù kÐm hiÖu qu¶ cña<br /> nh÷ng lîi Ých mang tÝnh chÊt con bu«n bé m¸y hµnh chÝnh nhµ n−íc, sù ®æ vì<br /> mµ t«i xin ®¶m b¶o r»ng kh«ng hÒ phï cña lý t−ëng tr−íc ®©y vµ sù suy gi¶m<br /> hîp víi viÖc n©ng cao thÞ hiÕu x· héi. ë lßng tin cña d©n chóng còng nh− sù<br /> ®©y vÊn ®Ò nãi ®Õn bÇu kh«ng khÝ ®¹o xuèng cÊp cña v¨n hãa, nhiÒu nhµ ho¹t<br /> ®øc ë ph¹m vi quèc gia. ®éng x· héi vµ v¨n hãa cña Nga ®· nhÊn<br /> T×nh tr¹ng th¶ næi cña v¨n hãa hiÖn m¹nh tíi viÖc nhµ n−íc cÇn thiÕt ph¶i<br /> nay ®· g©y nªn sù lo ng¹i thùc sù cña ®Çu t− nhiÒu h¬n n÷a cho v¨n hãa cho<br /> nh÷ng ng−êi quan t©m ®Õn ®êi sèng tinh gi¸o dôc, nghÖ thuËt, khoa häc,... ë ®©y<br /> thÇn cña ®Êt n−íc, ®Õn t−¬ng lai cña thÕ kh«ng thÓ ¸p dông quan ®iÓm kinh<br /> hÖ trÎ. ViÖn sÜ N. Skatov, ViÖn tr−ëng doanh ®¬n thuÇn, quan ®iÓm h¹ch to¸n<br /> ViÖn V¨n häc Nga, trong mét bµi viÕt kinh tÕ lÊy thu bï chi trong lÜnh vùc v¨n<br /> mang tÇm cì chiÕn l−îc B¶o vÖ nh÷ng hãa nghÖ thuËt. ViÖn sÜ D. Likhachev ®·<br /> gi¸ trÞ c¬ b¶n cña nÒn v¨n hãa Nga ®· kh¼ng ®Þnh: “V¨n hãa kh«ng thÓ tån t¹i<br /> kh¸i qu¸t: “Ch−a bao giê sù hçn lo¹n, lén ®−îc nÕu thiÕu sù quan t©m vµ tµi trî<br /> xén trong b¶ng thø bËc cña nh÷ng gi¸ trÞ cña nhµ n−íc. V¨n hãa ®em l¹i nguån<br /> v¨n hãa l¹i cã qui m« to lín vµ g©y t¸c thu nhËp v« h×nh d−íi d¹ng sù kÝnh<br /> MÊy vÊn ®Ò bøc xóc... 39<br /> <br /> träng tõ phÝa c¸c quèc gia kh¸c, d−íi nµy cµng ngµy cµng trë nªn hiÓn nhiªn<br /> d¹ng sù tr−ëng thµnh vÒ mÆt ®¹o ®øc, qua nh÷ng diÔn biÕn ë Iraq vµ nhiÒu<br /> lßng yªu mÕn ®Êt n−íc m×nh, sù æn ®Þnh n−íc kh¸c. Bëi vËy cÇn ph¶i ®Æt vÊn ®Ò<br /> vµ chÊn h−ng ®êi sèng x· héi. Nh−ng vÒ viÖc ®−a vµo chiÕn l−îc ®Êu tranh<br /> chñ yÕu lµ viÖc ®iÒu hµnh ®Êt n−íc sÏ trë chèng chñ nghÜa khñng bè mét sè ®iÓm<br /> nªn th«ng minh h¬n, bëi lÏ ®èi víi mét söa ®æi vÒ nguyªn t¾c, ph¶i t×m ra nh÷ng<br /> d©n téc th«ng minh th× ®iÒu hµnh ®Êt kh¶ n¨ng míi vµ nh÷ng nguån dù tr÷<br /> n−íc mét c¸ch th«ng minh sÏ dÔ dµng míi ®Ó chèng l¹i chñ nghÜa cùc ®oan vµ<br /> h¬n”. nh÷ng biÓu hiÖn tiªu cùc chèng x· héi<br /> §iÒu nµy còng t¹o ®iÒu kiÖn cho sù kh¸c. Vµ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn Êy næi<br /> h×nh thµnh mét nguyªn t¾c vÒ an sinh x· bËt trªn b×nh diÖn hµng ®Çu lµ nÒn v¨n<br /> héi trªn ph−¬ng diÖn v¨n hãa mµ nhµ hãa vÜ ®¹i cña n−íc Nga. Quan ®iÓm nµy<br /> v¨n hãa häc næi tiÕng cña Nga lµ A. Flier xuÊt ph¸t tõ mét tiÒn ®Ò kh¸ch quan:<br /> ®· c¶nh b¸o: “giíi cÇm quyÒn cµng Ýt ®Çu trong mét x· héi, n¬i mµ v¨n hãa ®−îc<br /> t− kinh phÝ cho v¨n hãa vµ gi¸o dôc bao t«n vinh lµ nh÷ng gi¸ trÞ cao nhÊt th×<br /> nhiªu th× nã sÏ cµng ph¶i ®Çu t− kinh kh«ng thÓ cã chç cho chñ nghÜa khñng bè<br /> phÝ cho bé m¸y c¶nh s¸t, cho bé m¸y t− vµ chñ nghÜa cùc ®oan. ChÝnh v¨n hãa<br /> ph¸p vµ hÖ thèng c¶i huÊn ngµy mai bÊy hiÖn nay lµ c¸i phao cÊp cøu chñ yÕu,<br /> nhiªu”. nÕu kh«ng ph¶i lµ duy nhÊt, lµ nh©n tè<br /> håi sinh cña n−íc Nga, kÓ c¶ sù hïng<br /> Võa qua, t¹i ViÖn Duma quèc gia m¹nh vÒ kinh tÕ vµ sù vÜ ®¹i cña mét<br /> Nga ®· diÔn ra cuéc héi th¶o nghÞ tr−êng c−êng quèc.<br /> rÊt ®¸ng chó ý víi tiªu ®Ò “V¨n hãa<br /> chèng chñ nghÜa khñng bè – sù b¶o ®¶m VÒ ph−¬ng diÖn nµy, ñy ban V¨n<br /> vÒ mÆt ph¸p lý cho viÖc huy ®éng tiÒm hãa dùa trªn nh÷ng nhu cÇu cÊp thiÕt<br /> n¨ng v¨n hãa cña x· héi vµo cuéc ®Êu trong giai ®o¹n hiÖn nay cña n−íc Nga<br /> tranh chèng chñ nghÜa khñng bè”. Tham ®ang triÓn khai mét dù ¸n mang tÝnh<br /> gia Héi th¶o lµ nh÷ng nhµ ho¹t ®éng x· chÊt tæng ®éng viªn: “V¨n hãa chèng chñ<br /> héi vµ v¨n hãa cã uy tÝn, c¸c nhµ khoa nghÜa khñng bè”. C¬ chÕ thay thÕ chñ<br /> häc hµng ®Çu vµ c¸c chÝnh kh¸ch. C¸c nghÜa khñng bè b»ng v¨n hãa ®¹i thÓ lµ<br /> b¶n tham luËn trªn nh÷ng gãc ®é vµ nh− sau: b»ng c¸ch th©m nhËp vµo ý<br /> khÝa c¹nh kh¸c nhau ®· ®Ò cËp tíi mét thøc vµ tr¸i tim cña mçi ng−êi, nh÷ng<br /> ph¹m vi rÊt réng r·i cña ho¹t ®éng v¨n ®Þnh h−íng cña v¨n hãa vèn dùa trªn<br /> hãa trong ®iÒu kiÖn toµn cÇu hãa hiÖn nh÷ng ®Þnh ®Ò ®¹o ®øc nh− thiÖn chÝ vµ<br /> nay: viÖc gi¸o dôc thÕ hÖ trÎ, møc ®é t¸c lßng tr¾c Èn, t×nh yªu vµ sù kiªn nhÉn,<br /> ®éng cña c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i kh¸t väng h−íng tíi sù ®ång thuËn vµ lÏ<br /> chóng vµ truyÒn h×nh ®Õn sù h×nh thµnh c«ng b»ng sÏ dÇn dÇn thay thÕ cho<br /> nh©n c¸ch, viÖc tham gia cña c¬ cÊu nhµ nh÷ng ph−¬ng ch©m yÕu thÕ cña chñ<br /> n−íc vµ t− b¶n t− nh©n vµo sè phËn cña nghÜa cùc ®oan. Lßng c¨m thï chØ cã thÓ<br /> nÒn v¨n hãa n−íc Nga. bÞ ®¸nh b¹i b»ng lßng yªu th−¬ng quªn<br /> m×nh. §iÒu chóng ta mong muèn kh«ng<br /> ñy ban V¨n hãa cña ViÖn Duma<br /> ph¶i lµ sù thÊt b¹i mµ lµ sù c¶i biÕn cña<br /> quèc gia Nga víi tinh thÇn tr¸ch nhiÖm<br /> kÎ khñng bè.<br /> cao nhÊt ®· tuyªn bè: chØ b»ng nh÷ng<br /> biÖn ph¸p søc m¹nh kh«ng th«i th× Do ®ã ph¶i nhanh chãng chuyÓn tõ<br /> kh«ng thÓ th¾ng ®−îc khñng bè. Ch©n lý nh÷ng lêi tuyªn ng«n viÓn v«ng vÒ v¨n<br /> 40 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 1.2009<br /> <br /> hãa sang nh÷ng quy tr×nh c«ng nghÖ 4. Vjacheslav Savateev. Tõ ch©n trêi<br /> mang tÝnh chÊt khoan dung vÒ v¨n hãa cña mét ng−êi ®Õn ch©n trêi cña mäi<br /> x· héi. Nh÷ng c«ng cô, nh÷ng c¬ chÕ, ng−êi. B¸o N−íc Nga X« ViÕt, ngµy<br /> nh÷ng biÖn ph¸p kü thuËt cña nghiÖp vô 13/11/2003.<br /> chèng khñng bè vÒ mÆt v¨n hãa ph¶i 5. Feliks Kuznesov. Sù lµnh m¹nh cña<br /> ®−îc ®−a mét c¸ch h÷u c¬ vµo ®¹o luËt tinh thÇn cña nh©n d©n vµ v¨n häc.<br /> hiÖn hµnh chèng khñng bè, chèng téi B¸o V¨n häc (Nga), sè 1, ngµy<br /> ph¹m. §ång thêi còng ph¶i nhËn thøc 14/2/2004.<br /> ®−îc r»ng chñ nghÜa khñng bè lµ mét 6. Aleksei Kazansev. S©n khÊu Nga vµ<br /> cuéc chiÕn tranh tæng lùc tµn b¹o cã quy kinh doanh, nh÷ng kh¸i niÖm kh«ng<br /> m« toµn thÕ giíi nªn kh«ng thÓ th¾ng dung hîp. B¸o V¨n häc (Nga), sè 16,<br /> ®−îc nã trong tõng n−íc riªng lÎ. Do ®ã ngµy 18/4/2001.<br /> cÇn ph¶i thµnh lËp mét mÆt trËn quèc tÕ 7. Aleksandr Sokolov. §· ®Õn lóc ph¶i<br /> thèng nhÊt ®Ó ®Êu tranh chèng l¹i tai cøu v·n bÇu kh«ng khÝ ®¹o ®øc cña<br /> häa mang tÝnh toµn cÇu Êy. Vµ ë ®©y cÇn Nga. B¸o DiÔn ®µn, ngµy 11/5/2001.<br /> ph¶i ghi nhËn mét c¸ch c«ng b»ng s¸ng 8. Nikolai Skatov. H·y b¶o vÖ nh÷ng<br /> kiÕn còng nh− sù ®ãng gãp ®¸ng kÓ cña gi¸ trÞ c¬ b¶n. B¸o V¨n häc (Nga), sè<br /> ñy ban V¨n hãa thuéc ViÖn Duma quèc 21, ngµy 223/5/2001.<br /> gia Nga mµ ng−êi ®øng ®Çu lµ NghÖ sÜ 9. Losif Kobzon. V¨n hãa chèng chñ<br /> nh©n d©n Liªn X« Losif Kobzon. nghÜa khñng bè. B¸o V¨n häc (Nga),<br /> sè 17, ngµy 27/4/2005.<br /> 10. Andrei Flier. V¨n hãa nh− lµ mét<br /> yÕu tè cña an ninh quèc gia. T¹p chÝ<br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> ONS, sè 3-1998.<br /> 1. Valentin Nedzveski. Kh«ng cã<br /> Tolstoi vµ Chekhov. B¸o V¨n häc 11. TrÇn Anh Ph−¬ng. Tõ n−íc Nga cña<br /> (Nga), sè 23, th¸ng 6/2008. Lenin ®Õn n−íc Nga cña Putin vµ<br /> Medvedev. T¹p chÝ Nghiªn cøu ch©u<br /> 2. Aleksandr Ognev. Kh«ng ®−îc h¹<br /> ¢u, sè 11, 2008.<br /> thÊp chñ nghÜa yªu n−íc trong s¸ch<br /> gi¸o khoa vÒ v¨n häc. B¸o N−íc Nga 12. Karen Shakhanazarov. §iÖn ¶nh cña<br /> X« ViÕt, ngµy 13/11/2003. chóng ta ®· ®¸nh mÊt ®i mét c¸i g×<br /> 3. Th− ngá göi Bé tr−ëng Gi¸o dôc Liªn ®ã rÊt quan trong. T¹p chÝ ThÕ giíi<br /> bang Nga V. M. Filippov. B¸o ®iÖn ¶nh, sè th¸ng 6, 2007 (tiÕng<br /> Pravda, ngµy 20/1/2004. Nga).<br />