Mối quan hệ giới trong gia đình người sán chỉ

Tạ Thị Thảo<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 133(03)/1: 127 - 131<br /> <br /> MỐI QUAN HỆ GIỚI TRONG GIA ĐÌNH NGƯỜI SÁN CHỈ<br /> (Khảo sát tại xã Bộc Bố, huyện Pắc Nặm, tỉnh Bắc Kạn)<br /> Tạ Thị Thảo*<br /> Trường Đại học Khoa học – ĐH Thái Nguyên<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Để hướng tới những chính sách đặc thù về giới cho vùng sâu vùng xa và vùng dân tộc thiểu số<br /> (DTTS), việc nghiên cứu về thực trạng mối quan hệ giới trong gia đình DTTS được xem là cấp<br /> thiết. Ở cả xã hội mẫu hệ và phụ hệ, trong mối quan hệ giới, người phụ nữ DTTS là người thiệt<br /> thòi hơn nam giới trên hầu hết mọi phương diện. Bài viết xem xét về mối quan hệ giới trong gia<br /> đình người Sán Chỉ, qua đó đề xuất một số khuyến nghị nhằm giải quyết mối quan hệ giới trong<br /> gia đình và nâng cao vị thế của người phụ nữ Sán Chỉ. Số liệu trong bài viết được xử lý bằng phần<br /> mềm thống kê SPSS version 11.5, dựa trên nghiên cứu thực địa với người Sán Chỉ ở thôn Khuổi<br /> Bẻ và thôn Nà Lẩy, xã Bộc Bố, huyện Pắc Nặm, tỉnh Bắc Kạn.<br /> Từ khoá: mối quan hệ giới, phụ nữ Sán Chỉ, bình đẳng giới, phân công lao động, tiếp cận và kiểm<br /> soát nguồn lực<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ*<br /> Quan hệ giới được hiểu là những tương tác xã<br /> hội ổn định giữa nam giới và phụ nữ trong gia<br /> đình và ngoài xã hội, do con người, xã hội<br /> thiết lập nhằm quy định về quyền lợi, trách<br /> nhiệm, vị trí, vai trò, hành vi, thái độ … của<br /> nam giới và phụ nữ.<br /> Theo đó, quan hệ giới trong gia đình DTTS<br /> được hiểu là mối tương quan giữa thành niên<br /> nam và thành viên nữ của gia đình về thực<br /> hiện các chức năng của gia đình thông qua<br /> hoạt động phân công lao động theo giới, sự<br /> kiểm soát các nguồn lực và vai trò quyết định<br /> của phụ nữ và nam giới trong gia đình DTTS.<br /> Sán Chỉ là nhóm dân tộc ít người sinh tụ chủ<br /> yếu ở Bắc Kạn, Tuyên Quang, Thái Nguyên,<br /> Cao Bằng, Quảng Ninh,… Nghiên cứu này<br /> được khảo sát trong cộng đồng người Sán Chỉ<br /> khu trú chủ yếu tại thôn Khuổi Bẻ và thôn Nà<br /> Lẩy (Xã Bộc Bố, huyện Pắc Nặm, tỉnh Bắc<br /> Kạn). Trong giới hạn bài viết này, chúng tôi<br /> xem xét tới: 1. Quan hệ giới trong việc thực<br /> hiện chức năng kinh tế gia đình; 2. Quan hệ<br /> giới trong kiểm soát và ra quyết định đối với<br /> các nguồn lực của gia đình; 3. Một số khuyến<br /> nghị hướng tới giải quyết mối quan hệ giới<br /> trong gia đình.<br /> *<br /> <br /> Tel: 0988 820020, Email: thaotathi@gmail.com<br /> <br /> Quan hệ giới trong thực hiện chức năng<br /> kinh tế gia đình<br /> Xét về phương diện kinh tế, gia đình được<br /> xem là đơn vị sản xuất và đơn vị tiêu dùng<br /> sản phẩm xã hội. Gia đình tạo ra lao động và<br /> có tính chất kép, bên trong và bên ngoài, tại<br /> gia và được trả lương. Từ thực tế phong trào<br /> giải phóng phụ nữ diễn ra nửa cuối thế kỷ XX<br /> đã tạo ra hiện tượng phụ nữ tham gia vào các<br /> quá trình sản xuất, và kể từ sau chiến tranh<br /> thế giới thứ hai, ngoài chức năng làm mẹ, phụ<br /> nữ có thêm chức năng sản xuất bên cạnh nam<br /> giới. Và phương thức sản xuất tư bản chủ<br /> nghĩa có thể được xem là nguyên nhân làm<br /> nảy sinh sự phân công lao động theo giới tính,<br /> phụ nữ là nạn nhân trong khuôn khổ của sự<br /> bóc lột mang tính gia trưởng.<br /> Hôn nhân trong cộng đồng người DTTS làm<br /> thay đổi không những thân phận của người phụ<br /> và nam giới về mặt xã hội, mà nó còn tạo cơ<br /> hội cho họ thực hiện các chức năng, vai trò của<br /> mỗi giới: người vợ, người chồng, người cha,<br /> người mẹ trong gia đình. Sự phân công lao<br /> động theo giới tính và tuổi tác là yếu tố quan<br /> trọng chi phối đời sống xã hội của họ. Sự phân<br /> công này diễn ra một cách tự nhiên, gắn liền<br /> với cấu tạo cơ thể và chức năng sinh học của<br /> phụ nữ và nam giới. Theo đó, phụ nữ do có<br /> chức năng sinh con, nuôi con, sức khoẻ yếu<br /> 127<br /> <br /> Tạ Thị Thảo<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> nên nên phụ trách những “việc nhẹ”, còn nam<br /> giới do có thể chất khoẻ hơn nên đảm nhận<br /> những “việc nặng”, vai trò là người chồng,<br /> người cha trong gia đình, họ trở thành lao động<br /> chính và có trách nhiệm với vợ con. Mặc dù cả<br /> phụ nữ và nam giới người Sán Chỉ đều tham<br /> gia vào tất cả các khâu của hoạt động sản xuất,<br /> nhưng những việc được cho là “việc đàn ông”<br /> gồm: phát nương, cày bừa, bón phân, thu<br /> hoạch; “việc đàn bà” gồm có: tỉa trồng, chăm<br /> sóc mùa vụ, phụ việc, cắt cỏ, chăn nuôi lợn,<br /> gia cầm. Việc chăn nuôi chủ yếu do phụ nữ<br /> đảm nhiệm vì chăn nuôi không được xem là<br /> công việc sản xuất hàng hoá, mà chỉ được coi<br /> là “việc nhà”. Họ cho rằng sự phân công trách<br /> nhiệm kinh tế này là hoàn toàn hợp lý bởi<br /> trong gia đình người đàn ông nắm vai trò chủ<br /> đạo. Một quy tắc được đặt ra dù là trong xã<br /> hội mẫu hệ hay phụ hệ thì nam giới vẫn giữ vai<br /> trò chính trong sản xuất, và quan niệm này cho<br /> đến nay vẫn chưa hề thay đổi.<br /> Trong gia đình người Sán Chỉ, mối quan hệ<br /> giới trong lao động sản xuất ngoài việc được<br /> quy định bởi tính chất “nặng – nhẹ”, còn<br /> được phân biệt về không gian. “Việc đàn<br /> ông” không chỉ đòi hỏi nhiều sức lao động<br /> mà còn bao gồm trách nhiệm liên quan tới<br /> giao tiếp xã hội. Số liệu khảo sát cho thấy<br /> 82.6% nam giới đảm nhiệm công việc buôn<br /> bán, trao đổi sản phẩm kinh tế, chỉ có dưới<br /> 20% phụ nữ cho biết họ đảm nhận công việc<br /> này (chủ yếu rơi vào nhóm gia đình thiếu<br /> vắng đàn ông trong nhà với lý do đã mất hoặc<br /> đi làm ăn xa).<br /> Khi được hỏi về cơ sở của sự phân công các<br /> công việc trong sản xuất kinh tế, người dân<br /> cho biết:<br /> <br /> 133(03)/1: 127 - 131<br /> <br /> “Các công việc cứ phân tự nhiên thôi, đàn<br /> ông khỏe hơn thì làm việc nặng hơn, cày bừa<br /> xong thì về, còn đàn bà yếu hơn thì làm việc<br /> nhẹ hơn, ở lại tỉa cây, nhặt cỏ, lấy củi, rồi về<br /> cơm nước, chăn lợn. Với lại nhà nào cũng<br /> phải có đàn ông thì mới giàu được, đàn ông<br /> mới làm ra tiền” (Phỏng vấn sâu, nam giới<br /> Sán Chỉ, 45 tuổi, nông dân)<br /> Lao động phụ nữ gắn liền với khuôn viên gia<br /> đình, nên sự hạn chế về không gian dẫn tới<br /> việc họ bị hạn chế cả về năng lực nhận thức<br /> cũng như cơ hội tiếp cận các cơ hội phát triển<br /> cũng như các nguồn thông tin xã hội.<br /> Quan hệ giới trong kiểm soát nguồn lực và<br /> lợi ích<br /> Đất đai là một vấn đề xã hội nhạy cảm, liên<br /> quan sâu sắc đến những vấn đề đáng quan<br /> ngại như sự an toàn, vị thế và cả đặc tính của<br /> từng cá nhân. Nó cũng là tài sản kinh tế chủ<br /> yếu quyết định vị thế của cả nam giới và phụ<br /> nữ. Ở khu vực Đông Á Thái Bình Dương, đất<br /> đai hoàn toàn do nam giới sở hữu và việc<br /> đứng tên được truyền từ đời này sang đời<br /> khác thông qua khung pháp lý mà từ xưa đến<br /> nay vốn không có lợi cho phụ nữ. Ở nhiều<br /> nhóm DTTS, theo phong tục chỉ có nam giới<br /> được thừa kế đất đai và việc phụ nữ thiếu hiểu<br /> biết về quyền hợp pháp của mình càng làm<br /> trầm trọng vấn đề. Hiến pháp, Luật dân sự,<br /> Luật Hôn nhân và gia đình, Luật Đất đai<br /> (2003) đã quy định phụ nữ có các quyền bình<br /> đẳng với nam giới về sử dụng đất đai và sở<br /> hữu tài sản. Tuy vậy, theo phong tục truyền<br /> thống người phụ nữ còn gặp nhiều khó khăn<br /> trong việc đứng tên sở hữu loại tài sản này. Họ<br /> vẫn bị coi là phụ thuộc vào gia đình hoặc gia<br /> đình chồng, khi tiếp cận với đất đai, họ phải<br /> thông qua người cha, chồng hoặc anh/em trai.<br /> <br /> Bảng 1. Phân công lao động trong gia đình người Sán Chỉ phân theo giới tính (%)<br /> Hoạt động lao động<br /> Chăn nuôi gia súc nhỏ, gia cầm<br /> Chăm sóc cây trồng, mùa vụ<br /> Cày bừa, trồng rừng<br /> Buôn bán, trao đổi sản phẩm kinh tế<br /> <br /> 128<br /> <br /> Nam giới<br /> 36.4<br /> 22.2<br /> 52.5<br /> 82.6<br /> <br /> Phụ nữ<br /> 63.6<br /> 77.8<br /> 47.5<br /> 17.4<br /> <br /> Tạ Thị Thảo<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 133(03)/1: 127 - 131<br /> <br /> “Từ trước tới nay con gái đi lấy chồng chưa bao giờ được chia đất, chỉ con trai được chia khi<br /> lập gia đình riêng, hoặc con trai được bố mẹ để lại đất đai cho, vì con trai phải ở lại để trông<br /> nom bố mẹ nên được có đất, còn con gái đã có nhà chồng lo, điều này không có gì sai cả”<br /> (Phỏng vấn sâu, nam giới Sán Chỉ, 54 tuổi, thầy mo).<br /> Khác với người Sán Chỉ, Điều 229 Luật tục Ê Đê (dân tộc Ê Đê đại diện cho chế độ mẫu hệ)<br /> khẳng định rất rõ: “con gái như hạt giống cây lúa, chính con gái là người khoác áo choàng khăn,<br /> là người giữ gìn cái nong, cái nia, cái lưng của tổ tiên, ông bà” [6; 229].<br /> Bảng 2. Hiện trạng kiểm soát các nguồn lực trong gia đình người Sán Chỉ phân theo giới tính (%)<br /> Nguồn lực<br /> Đất đai sản xuất<br /> Vốn/tín dụng<br /> Thu nhập/sổ tiết kiệm<br /> Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (Sổ đỏ đất ở)<br /> Giấy tờ xe máy<br /> Không đứng tên bất kỳ tài sản nào<br /> <br /> Nam giới<br /> 67.9<br /> 74.1<br /> 62.5<br /> 91.3<br /> 100.0<br /> 15.0<br /> <br /> Phụ nữ<br /> 32.1<br /> 25.9<br /> 37.5<br /> 8.7<br /> 0<br /> 85.0<br /> <br /> Khi được hỏi về sự quyết định các công việc trong gia đình, người dân cho biết:<br /> “Đàn ông họ biết nhiều hơn mình, họ định làm gì cũng cân nhắc rồi mới hỏi mình. Mình là vợ nó,<br /> phải tin nó, nên khi nó hỏi thì cũng phải gật đầu thôi” (Phỏng vấn sâu, phụ nữ Sán Chỉ, 28 tuổi,<br /> nông dân)<br /> Bảng 3. Quyết định các công việc liên quan đến lao động sản xuất (%)<br /> Hoạt động lao động sản xuất<br /> Cơ cấu vật nuôi, cây trồng<br /> Kỹ thuật canh tác<br /> Định hướng sản xuất, kinh doanh<br /> Mua vật tư nông nghiệp (phân bón, thuốc trừ sâu ...)<br /> Buôn bán sản phẩm<br /> <br /> Mặc dù cả phụ nữ và nam giới đều tham gia<br /> vào quá trình sản xuất nhưng phần lớn các<br /> quyết định lại do nam giới đưa ra, điều này<br /> cho thấy hiện tượng coi trọng kiến thức người<br /> đàn ông và coi thường kiến thức phụ nữ khá<br /> phổ biến, đây được xem là nguyên nhân ảnh<br /> hưởng tới tiếng nói trong gia đình của phụ nữ<br /> Sán Chỉ.<br /> Tiếng Việt – Vị thế của phụ nữ Sán Chỉ<br /> Trong cộng đồng người Sán Chỉ, khi nam giới<br /> đến tuổi trưởng thành sẽ được tiến hành lễ<br /> Cấp sắc (phụ nữ không được tiến hành nghi lễ<br /> này); các vị trí quan trọng trong cộng đồng<br /> chủ yếu do nam giới nắm giữ: thầy mo, thầy<br /> cúng, trưởng thôn. Có nhiều lý do để kết luận<br /> rằng tiếng nói và vị thế của người phụ nữ<br /> DTTS nói chung và phụ nữ Sán Chỉ nói riêng<br /> phụ thuộc vào khả năng biết tiếng Việt của<br /> họ. Mù chữ hay khả năng giao tiếp bằng tiếng<br /> Việt hạn chế là khó khăn được nhắc đến nhiều<br /> <br /> Nam giới<br /> 75.04<br /> 51.85<br /> 91.3<br /> 59.26<br /> 82.6<br /> <br /> Phụ nữ<br /> 21.7<br /> 37.04<br /> 6.7<br /> 29.63<br /> 15.4<br /> <br /> Cả 2<br /> 3.26<br /> 9.26<br /> 2.0<br /> 9.26<br /> 2.0<br /> <br /> nhất của nhóm này. Thực tế cho thấy xuất<br /> phát từ khó khăn về kinh tế trong gia đình dẫn<br /> tới việc các bậc cha mẹ phải cân nhắc giữa<br /> việc cho con trai hay con gái đi học.<br /> “Con gái học nhiều làm gì, mà có khi chả cần<br /> đi học, nhà khó khăn quá thì phải ở nhà giúp<br /> bố giúp mẹ, rồi lấy chồng, rồi đẻ con, thế<br /> thôi. Ở đây nhà nào chả thế” (Phỏng vấn sâu,<br /> nam giới Sán Chỉ, 40 tuổi, nông dân).<br /> Hạn chế về khả năng nói tiếng Việt đã ảnh<br /> hưởng tới sự tự tin và khả năng tham gia của<br /> phụ nữ Sán Chỉ vào các hoạt động cộng đồng,<br /> các buổi họp thôn cũng như các lớp tập huấn.<br /> Tỷ lệ mù chữ rơi nhiều nhất vào nhóm phụ nữ<br /> đã có gia đình, trong độ tuổi từ trên 30. Việc<br /> giao tiếp thường xuyên trong xã hội tạo cho<br /> đàn ông những lợi thế mà phụ nữ không có<br /> được, giúp họ củng cố quyền lực đối với các<br /> nguồn lực trong gia đình cũng như vị thế của<br /> họ trước phụ nữ. Không có điều kiện tham gia<br /> 129<br /> <br /> Tạ Thị Thảo<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> vào các hoạt động xã hội (do bận, ngại, không<br /> được phép), người phụ nữ thường chỉ dựa vào<br /> ý kiến của người chồng để lựa chọn và tuân<br /> thủ theo các quyết định của họ.<br /> Khuyến nghị<br /> - Trước hiện trạng được phân tích ở trên, để<br /> thực hiện bình đẳng hoá mối quan hệ giới<br /> trong gia đình người Sán Chỉ cần nâng cao<br /> nhận thức của cộng đồng và các thành viên<br /> trong gia đình về quyền và trách nhiệm của cả<br /> hai giới thông qua các buổi sinh hoạt cộng<br /> đồng như họp thôn, xóm, nội dung liên quan<br /> đến quyền con người, quyền của phụ nữ. Tuy<br /> nhiên do địa bàn khảo sát là vùng sâu vùng<br /> xa, vùng đặc biệt khó khăn, trình độ dân trí<br /> hạn chế, công tác thông tin, truyền thông yếu<br /> kém. Do vậy việc phát huy vai trò của Chi hội<br /> phụ nữ thôn, Hội phụ nữ xã và các tổ chức<br /> đoàn thể cấp cơ sở là việc làm mang lại hiệu<br /> quả thiết thực.<br /> - Qua khảo sát, sự hạn chế về ngôn ngữ đã<br /> ảnh hưởng trực tiếp đến nhu cầu thực tế và<br /> nhu cầu chiến lược của người phụ nữ Sán<br /> Chỉ, đến chất lượng cuộc sống gia đình, sức<br /> khỏe của con cái và thế hệ tương lai. Phụ nữ<br /> Sán Chỉ gặp không ít những trở ngại để bày tỏ<br /> nhu cầu của mình với người khác, để được<br /> học tập, nâng cao năng lực của bản thân,<br /> khiến họ tự ti, mặc cảm và ngại giao tiếp với<br /> mọi người, mất cơ hội được tiếp cận với các<br /> dịch vụ và nguồn lực xã hội. Do đó chính<br /> quyền địa phương cần phối hợp cùng trường<br /> tiểu học trên địa bàn tổ chức các lớp bổ túc<br /> văn hoá để dạy chữ cho phụ nữ. Các lớp học<br /> nên được tổ chức vào buổi tối, chia thành<br /> nhiều nhóm nhỏ, mỗi nhóm không quá 10 phụ<br /> nữ tham gia học tập. Trong các buổi học có<br /> thể lồng ghép vừa dạy chữ, vừa nói chuyện,<br /> thảo luận về các quyền của phụ nữ để buổi<br /> học thêm sinh động, hiệu quả.<br /> - Tổ chức các lớp tập huấn phổ biến kiến thức<br /> chăn nuôi, trồng trọt để phát triển kinh tế hộ<br /> gia đình, giúp phụ nữ làm chủ kinh tế bởi phát<br /> triển kinh tế là điều kiện quan trọng để xây<br /> dựng mối quan hệ giới bình đẳng trong gia<br /> đình người Sán Chỉ.<br /> 130<br /> <br /> 133(03)/1: 127 - 131<br /> <br /> - Thực hiện kế hoạch hoá gia đình có hiệu<br /> quả, xây dựng quan hệ giới bình đẳng trong<br /> gia đình gắn liền với chiến lược xây dựng gia<br /> đình văn hoá, phát triển văn hoá – xã hội là<br /> điều kiện đủ để xây dựng quan hệ giới bình<br /> đẳng trong gia đình người Sán Chỉ nói riêng<br /> và gia đình DTTS nói chung.<br /> KẾT LUẬN<br /> Giải quyết quan hệ giới, thực hiện bình đẳng<br /> giới trong gia đình người Sán Chỉ góp phần<br /> quan trọng thúc đẩy sự tiến bộ của phụ nữ<br /> DTTS và phát triển bền vững các lĩnh vực của<br /> đời sống xã hội. Trong những năm qua thực<br /> hiện đường lối, chính sách của Đảng và pháp<br /> luật của Nhà nước, mối quan hệ giới trong gia<br /> đình người Sán Chỉ nói riêng đã có những<br /> chiều hướng tiến bộ, song vẫn tồn tại sự<br /> không bình đẳng, phụ nữ vẫn thiệt thòi hơn so<br /> với nam giới, nguyên nhân chính là do đói<br /> nghèo, định kiến giới, gánh nặng công việc<br /> gia đình, một bộ phận phụ nữ an phận, mù<br /> chữ đã tác động tiêu cực đến phụ nữ. Do vậy,<br /> các khuyến nghị đặt ra cần được xem xét cẩn<br /> trọng và thực hiện từng bước đồng bộ mang<br /> lại hiệu quả thiết thực.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Trần Thị Vân Anh, Đỗ Thị Bình (2001), Giới và<br /> công tác giảm nghèo, Nxb Khoa học xã hội, H.<br /> 2. Quyền Đình Hà và cộng sự (2006), Khảo sát vai<br /> trò của phụ nữ trong nông nghiệp và nông thôn xã<br /> Nghĩa Hiệp, Yên Mỹ, Hưng Yên, 2005<br /> 3. Hoàng Xuân Thành và cộng sự (2009), Theo dõi<br /> nghèo - Phương pháp cùng tham gia tại một số<br /> cộng đồng cư dân nông thôn Việt Nam. Báo cáo<br /> tổng hợp trong vòng 2 năm 2008/2009<br /> 4. Lê Thi (2002), Gia đình Việt Nam trong bối<br /> cảnh đất nước đổi mới, Nxb Khoa học xã hội, Hà<br /> Nội. tr.234-243.<br /> 5. Hoàng Bá Thịnh, Lê Thái Thị Băng Tâm<br /> (2007), Báo cáo phân tích giới: Nghiên cứu định<br /> tính tại hai xã Xuân Lạc và Bản Thi, huyện Chợ<br /> Đồn, tỉnh Bắc Kạn, Hợp phần nâng cao năng lực<br /> cộng đồng trong quản lý rừng. Chương trình CASI<br /> (CEFM) (Dao)<br /> 6. Ngô Đức Thịnh, Chu Thái Sơn, Nguyễn Hữu<br /> Thấu (2001), Luật tục Ê Đê, Nxb Văn hoá Dân tộc.<br /> <br /> Tạ Thị Thảo<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 133(03)/1: 127 - 131<br /> <br /> SUMMARY<br /> GENDER RELATIONSHIIP IN FAMILY OF SAN CHI PEOPLE<br /> (Survey at Boc Bo commune, Pac Nam district, Bac Kan province)<br /> Ta Thi Thao*<br /> College of Science - TNU<br /> <br /> To towards the gender specific policies for remote areas and ethnic minorities, the study on the<br /> status of gender relations in ethnic minority families are considered urgent. In the matriarchal<br /> society and patriarchy, in gender relations, women of ethnic minorities are disadvantaged than men<br /> in almost all respects. This article reviewed the gender relations in families San Chi, which<br /> proposed a number of recommendations to resolve gender relations in the San Chi family and<br /> empowerment of women San Chi. The data in this article are processed by SPSS statistical<br /> software version 11.5, based on fieldwork with the San Chi in Khuoi Be and Na Lay commune,<br /> Pac Nam district, Bac Kan province.<br /> Key words: gender relations, San Chi women, gender equality, the division of labor, access and<br /> control resources.<br /> <br /> Ngày nhận bài:31/01/2015; Ngày phản biện: 25/02/2015; Ngày duyệt đăng: 03/4/2015<br /> Phản biện khoa học: TS. Phạm Thị Phương Thái – Trường Đại học Khoa học - ĐHTN<br /> *<br /> <br /> Tel: 0988 820020, Email: thaotathi@gmail.com<br /> <br /> 131<br /> <br />