Môi trường và con người - Chương 3

Chia sẻ: Nguyễn Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

Thêm vào BST

Báo xấu

159
lượt xem 46
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

NHu cầu và các hoạt động thoả mãn nhu cầu con người Tất cả các hoạt động của của con người là nhằm thoả mãn những nhu cầu về vật chất và tinh thần của Chính minh, như C. Mác đã viết: "Không ai làm gì cả nếu như cái đó không gắn liền với nhu cầu của họ". Vậy nhu cầu chính là nguồn gốc và động lực thúc đẩy mọi hoạt động của con người. Con người có các nhu cầu cơ bản như: lương thực, thực phẩm, năng lượng không khí hhông gian và lãnh thổ. Ngoài ra...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Môi trường và con người - Chương 3

Ch−¬ng 3: NHu cÇu vμ c¸c ho¹t ®éng tho¶ m∙n nhu cÇu con ng−êi TÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng cña cña con ng−êi lµ nh»m tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn cña ChÝnh minh, nh− C. M¸c ®· viÕt: "Kh«ng ai lµm g× c¶ nÕu nh− c¸i ®ã kh«ng g¾n liÒn víi nhu cÇu cña hä". VËy nhu cÇu chÝnh lµ nguån gèc vµ ®éng lùc thóc ®Èy mäi ho¹t ®éng cña con ng−êi. Con ng−êi cã c¸c nhu cÇu c¬ b¶n nh−: l−¬ng thùc, thùc phÈm, n¨ng l−îng kh«ng khÝ hh«ng gian vµ l·nh thæ. Ngoµi ra con ng−êi cßn cã nh÷ng nhu cÇu kh¸c dÆc tr−ng chØ cã ë loµi ng−êi nh−: c«ng nghiÖp ho¸, ®« thÞ ho¸, gi¸o dôc, du lÞch, ph−¬ng tiÖn vËn chuyÓn ... 3.1. Nhu cÇu vÒ l−¬ng thùc thùc phÈm Con ng−êi cÇn l−¬ng thùc ®Ó duy tr× c¬ thÓ cña con ng−êi vµ ®¶m b¶o nh÷ng ho¹t ®éng kh¸c nhau cña c¸c bé phËn trong c¬ thÓ co ng−êi. NÕu thøc ¨n ®ñ chÊt dinh d−ìng, ®−îc cÊu tróc theo tû lÖ hîp lý, c¬ thÓ sÏ khoÎ m¹nh, ng−îc l¹i sÏ yÕu ®uèi. Nguån thøc ¨n phô thuéc vµo chøc n¨ng cã thÓ chia thµnh 3 lo¹i: - Thøc ¨n ®Ó x©y dùng c¬ thÓ: bao gåm protid, muèi kho¸ng, n−íc, - Thøc ¨n ®rr cung cÊp n¨ng l−îng cho c¬ thÓ: bao gåm hydrocacbon, chÊt mì, - Thøc ¨n cã t¸c dông ®iÒu hoµ: bao gåm protid, enzyme, muèi, n−íc vµ vitamin. H×nh 10: Thøc ¨n vµ chøc n¨ng cña chóng ChÊt dinh d−ìng Protid Glucid lipid Muèi kho¸ng Vitamin N−íc X©y dùng c¬ thÓ Cung cÊp n¨ng l−îng §iÒu hoµ Chøc n¨ng c¬ b¶n Chøc n¨ng Chøc n¨ng phô 3.1.1. Nhu cÇu vÒ khèi l−îng chÊt l−îng vµ t¸c dông cña l−¬ng thùc thùc phÈm Môc ®Ých cña viÖc cung cÊp l−¬ng thùc thùc phÈm cho con ng−êi lµ ®Ó x©y dùng c¬ thÓ: T¹o ra nh÷ng tÕ bµo míi ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña c¬ thÓ , hoÆc thay thÕ c¸c tÕ bµo giµ. Bï ®¾p n¨ng l−¬g mÊt ®i trong c¸c ho¹t ®éng sèng. Sù cÇn thiÕt cña l−¬ng thùc thùc phÈm ®−îc thÓ hiÖn ë c¶ hai mÆt l−îng vµ chÊt: - Nhu cÇu l−¬ng thùc, thùc phÈm cÇn thiÕt tÝnh theo calo kh«ng gièng nhau ë løa tuæi, giíi tÝnh, lao ®éng vµ khÝ hËu. http://www.ebook.edu.vn 36
B¶ng 4: Nguån thøc ¨n ®éng vËt trong khÈu phÇn ¨n hµng ngµy Tæng n¨ng l−îng L−îng calo cã tõ nguån gè ®éng Khu vùc cung cÊp hµng vËt trong khÈu phÇn ¨n hµng ngµy ngµy (kcal) (Kcal) (%) B¾c Mü 3.318 1.324 40 T©y ¢u 3.133 1.102 35 Ch©u §¹i D−¬ng 3.261 1.190 15 Ch©u Mü La Tinh 2.528 433 17 Trung CËn §«ng 2.495 236 9.4 Ch©u Phi 2.188 141 6.4 §«ng Nam ¸ 2.082 124 6.7 - Thøc ¨n ®ßi hái ph¶i cã ®Çy ®ñ chÊt (protid, lipid, vitamin, kho¸ng chÊt..), mµ trong ®ã th× protid ®−îc xem nh− lµ mét trong nh÷ng chØ tiªu quan träng nhÊt ®Ó ®¸nh gi¸ møc sèng cña mét gia ®×nh, céng ®ång hay mét quèc gia. Dùa vµo chØ tiªu nµy ta thÊy r»ng møc sèng t¹i c¸c khu vùc trªn thÕ giíi rÊt kh¸c nhau. B¶ng 5: Nhu cÇu Protid ë c¸c ®é tuæi kh¸c nhau. Nhu cÇu n¨ng l−îng L−îng protid cÇn thiÕt §èi t−îng trong ngµy (kcal) (kcal) (%) TrÎ em tõ 1 - 2 tuæi 1.230 24 7.8 TrÎ em tõ 4 – 9 tuæi 1.970 29 5.9 ThiÕu niªn 3.050 61 8.0 Thanh niªn 3.200 34 4.25 MÑ ®ang cho con bó 3.200 76 9.5 - Suy dinh d−ìng, béi dinh d−ìng. Suy dinh d−ìng x¶y ra khi trong khÈu phÇn ¨n kh«ng ®ñ l−îng vµ chÊt dÉn ®Õn mÊt dÇn kh¶ n¨ng thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng cÇn thiÕt, sù ph¸t triÓn c¬ thÓ, còng nh− c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ - x· héi. Sù suy dinh d−ìng kh«ng chØ xuÊt hiÖn ë c¸c gia ®×nh nghÌo mµ cßn cã c¶ trong nh÷ng gia ®×nh kh¸ gi¶. HiÖn nay trªn thÕ giíi cã ®Õn 3 tØ ng−êi ®ang trong t×nh tr¹ng thiÕu ¨n, trong ®ã sè ®ãi ¨n th−êng xuyªn lªn ®Õn 800 triÖu ng−êi. Nguyªn nh©n chÝnh lµ do thiªn tai, do nhËn thøc x· héi…PhÇn lín lµ tËp trung ë nh÷ng n−íc kÐm ph¸t triÓn. Nh÷ng hËu qu¶ cña suy dinh d−ìng: Søc khoÎ kÐm dÉn ®Õn bÖnh tËt; ThiÕu protid dÔ bÞ rèi lo¹n tiªu ho¸, kh¶ n¨ng ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ gi¶m; Sôt c©n, chiÒu cao, vµnh sä gi¶m. Ngoµi ra cßn ¶nh h−ëng tíi sù ph¸t triÓn cña trÝ n·o. H»ng n¨m trªn thÕ giíi cã kho¶ng 12-20 triÖu ng−êi chÕt v× suy dinh d−ìng. Suy dinh d−ìng l©u n¨m ë ng−êi lín sÏ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng gi¶m n¨ng suÊt lµm viÖc, bÖnh tËt… C¸c bµ mÑ ®ang mang thai bÞ suy dinh d−ìng th−êng s¶y thai, ®Î non, thiÕu c©n, bÞ thiÕu m¸u dÔ dÉn ®Õn tö vong (10% bµ mÑ ë Ên §é bÞ chÕt khi sinh lµ do thiÕu m¸u). Theo tæ chøc Y tÕ thÕ giíi WHO 1/3 d©n sè trªn thÕ giíi thiÕu ®¹m, trong ®ã kho¶ng 300 triÖu ng−êi thiÕu m¸u nÆng, ®iÒu nµy dÉn tíi n¨ng suÊt lao ®éng gi¶m ®¸ng kÓ còng nh− tuæi thä trung b×nh gi¶m. Béi dinh d−ìng lµ hËu qu¶ cña viÖc dïng qu¸ nhiÒu thøc ¨n giµu n¨ng l−îng, cïng víi viÖc sinh ho¹t, ¨n uèng kh«ng ®iÒu ®é dÉn ®Õn c¬ thÓ bÐo ph×. Kho¶ng 15% sè d©n ë c¸c n−íc ph¸t triÓn ®ang m¾c ph¶i c¨n bÖnh nµy. T¹i Mü mét trong nh÷ng n−íc cã nÒn y häc ph¸t triÓn nhÊt hµnh tinh còng kh«ng tr¸nh khái cã tíi 50% sè d©n m¾c chøng bÐo ph×, 25% thËt sù ®ang trong t×nh tr¹ng cÊp b¸o. Hµng n¨m http://www.ebook.edu.vn 37
chøng bÐo ph× ®· c−íp ®i 30 v¹n sinh m¹ng ë n−íc nµy. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y trong nh÷ng trÎ bÐo ph× ®· ph¸t hiÖn tû lÖ cao trÎ m¾c bÖnh ®¸i ®−êng. T¹i TPHCM (n¨m 1996) trÎ d−íi 5 tuæi m¾c chøng bÐo ph× chiÕm tû lÖ 2.9%, cßn ë ngo¹i thµnh 0.5%, ch−a kÓ 2.8% sè trÎ d− c©n cã nguy c¬ bÐo ph×. Chøng bÐo ph× ®· ®−îc tæ chøc Y tÕ thÕ giíi WHO coi lµ mét trong nh÷ng th¸ch thøc cña thiªn niªn kû tíi cïng víi AIDS, ung th− vµ ma tuý. HËu qu¶ cña béi dinh d−ìng - bÐo ph×: Nguy c¬ m¾c c¸c bÖnh m·n tÝnh cao nh− tiÓu ®−êng, cao huyÕt ¸p, c¸c bÖnh vÒ tim m¹ch, mét sè lo¹i ung th−, rèi lo¹n h« hÊp, tho¸i ho¸ khíp x−¬ng, gan nhiÔm mì …gi¶m tuæi thä. G©y h¹n chÕ vÒ mÆt t©m sinh lý, søc khoÎ, häc tËp, lao ®éng, cèng hiÕn, chÊt l−îng sèng, t¨ng chi phÝ cao cho b¶n th©n, gia ®×nh vµ x· héi. 3.1.2. S¶n l−îng l−¬ng thùc vµ sù gia t¨ng d©n sè + Nguy c¬ cña sù nghÌo ®ãi Tæng sè l−¬ng thùc t¹i mçi n−íc kh«ng ®Òu nhau. Nh÷ng n−íc nghÌo th−êng kh«ng cã tiÒn ®Ó mua l−¬ng thùc, mÆt kh¸c ®Êt ®ai l¹i ®Ó trång nh÷ng lo¹i c©y c«ng nghiÖp nh− cao su, cµ phª, cacao… ®Ó xuÊt khÈu sang c¸c n−íc ph¸t triÓn Ngay c¶ Ên §é lµ mét trong nh÷ng n−íc n«ng nghiÖp vµ cã s¶n l−îng xuÊt khÈu g¹o ®øng ®Çu thÕ giíi vËy mµ vÉn gÆp n¹n ®ãi. Theo Ng©n hµng ph¸t triÓn Ch©u ¸ (ADB) hiÖn nay ch©u ¸ cã kho¶ng 900 triÖu ng−êi (kho¶ng 26%)sèng d−íi møc nghÌo khã (thu nhËp 1 USD/ngµy). Theo b¸o c¸o cña Liªn HiÖp Quèc hiÖn nay cã kho¶ng 35% d©n sè thÕ giíi ®ang sèng trong t×nh tr¹ng kh«ng ®−îc cung cÊp ®ñ l−¬ng thùc. Tèc ®é gia t¨ng d©n sè hµng n¨m cao h¬n tèc ®é gia t¨ng l−¬ng thùc. §Êt ®ai n«ng nghiÖp h¹n chÕ do c¸c ho¹t ®éng ®« thÞ ho¸, c«ng nghiÖp, ®Êt ë…. Thêi tiÕt thÊt th−êng, thiªn tai th−êng xuyªn x¶y ra vµ cã chiÒu h−íng ngµy cµng khèc liÖt do n¹n chÆt ph¸ rõng ®Çu nguån, do c¸c ho¹t ®éng c«ng nghiÖp… S©u bÖnh, n¹n ch©u chÊu, chuét… lµm cho mïa mµng thÊt thu. Tõ nh÷ng thùc tÕ trªn con ng−êi cÇn ph¶i ®−a ra nh÷ng ph−¬ng ¸n gi¶i quyÕt vÊn ®Ò l−¬ng thùc, thùc phÈm cho nh©n lo¹i hiÖn nay vµ t−¬ng lai. + M©u thuÉn trong vÊn ®Ò s¶n xuÊt vµ cung cÊp l−¬ng thùc thùc phÈm Sù ph©n phèi l−¬ng thùc kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c n−íc ph¸i triÓn vµ nh÷ng n−íc kÐm ph¸t triÓn còng nh− gi÷a c¸c gia ®×nh víi møc thu nhËp kh¸c nhau.T¹i c¸c n−íc ph¸t triÓn s¶n l−îng l−¬ng thùc cao, d©n sè t¨ng chËm cho nªn l−¬ng thùc binh qu©n ®Çu ng−êi t¨ng hµng n¨m, cã l−¬ng thùc ®Ó dù tr÷. Trong khi ®ã t¹i c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn vµ c¸c n−íc nghÌo th× ng−îc l¹i. Trong mçi quèc gia, sù chªnh lÖch møc sèng gi÷a n«ng th«n vµ thµnh thÞ, vïng ph¸t triÓn kinh tÕ vµ vïng chËm ph¸t triÓn… T¹i nh÷ng vïng n«ng th«n n¬i mµ s¶n suÊt l−¬ng thùc, khi thu ho¹ch hä còng ph¶i b¸n s¶n phÈm tèt cña m×nh ®Ó ®æi lÊy nh÷ng nhu yÕu cÇn thiÕt kh¸c cho cuéc sèng, cßn hä th× dïng s¶n phÈm kÐm chÊt l−îng h¬n. T¹i c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, tuy ¨n uèng cßn thiÕu thèn nh−ng ph¶i chi 65-70% thu nhËp b×nh qu©n cho nhu cÇu l−¬ng thùc cña m×nh. Kho¶ng 60% d©n sè ë c¸c n−íc nµy ®ang bÞ thiÕu ¨n hoÆc thiÕu dinh d−ìng. T×nh tr¹ng suy dinh d−ìng chiÕm tû lÖ cao ë c¸c n−íc nµy ®Æc biÖt lµ c¸c n−íc ch©u Phi. T¹i c¸c n−íc ph¸t triÓn th× ng−îc l¹i, ¨n uèng d− thõa nh−ng hä chØ ph¶i chi kho¶ng 20-25% thu nhËp vµo nhu cÇu ¨n uèng. Tiªu thô l−¬ng thùc cao gÊp 5-50 lÇn so víi c¸c n−íc nghÌo. Th−êng m¾c chøng béi dinh d−ìng - bÐo ph×. “QuyÒn lùc xanh” ë c¸c n−íc d− thõa ®· vµ ®ang t¸c ®éng ®Õn viÖc s¶n xuÊt vµ cung cÊp l−¬ng thùc trªn thÕ giíi: http://www.ebook.edu.vn 38
- C¸c n−íc ph¸t triÓn sö dông nguån l−¬ng thùc d− thõa ®Ó viÖn trî, bu«n b¸n trªn thÞ tr−êng nh− mét chiÕn l−îc kinh tÕ, mét thø vò khÝ lîi h¹i lµm cho mét sè n−íc thiÕu l−¬ng thùc ph¶i phô thuéc. - Nh÷ng n¨m gÇn ®©y víi sù gãp søc cña khoa häc - kü thuËt s¶n l−îng l−¬ng thùc t¨ng dÉn ®Õn gi¸ l−¬ng thùc gi¶m. Nh−ng c¸c n−íc giµu muèn gi÷ gi¸ xuÊt khÈu nªn ®· gi¶m bít diÖn tÝch trång trät… 3.1.3. Ho¹t ®éng n«ng nghiÖp trªn thÕ giíi Trong giai ®o¹n ®Çu cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc - kü thuËt c¸c thµnh tùu tËp trung vµo c«ng nghiÖp, sau ®ã míi ®Õn c¸c lÜnh vùc kh¸c trong ®ã cã n«ng nghiÖp. Khi d©n sè t¨ng nhanh qu¸ kh¶ n¨ng cung cÊp l−¬ng thùc th× con ng−êi míi nghÜ ®Õn viÖc ®−a c¸c thµnh tùu khoa häc vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. C¸c lo¹i l−¬ng thùc, thùc phÈm trªn thÕ giíi sö dông chñ yÕu lµ c¸c lo¹i ngò cèc, c¸, thÞt gia sóc vµ c¸c s¶n phÈm cña ®éng vËt nh− trøng, c¸c chÕ phÈm cña s÷a ®éng vËt (dª, bß…). L−¬ng thùc, thùc phÈm hÇu hÕt dïng lµ thãc (1/2 s¶n l−îng) vµ c¸ (1/3 s¶n l−îng). Ng−êi nghÌo th× sö dông nhiÒu ngò cèc h¬n lµ thÞt vµ dÉn ®Õn thiÕu dinh d−ìng. Nh÷ng ph−¬ng h−íng vµ triÓn väng cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp: - Thay dÇn nÒn n«ng nghiÖp mang tÝnh chÊt cæ truyÒn b»ng nh÷ng biÖn ph¸p canh t¸c khoa häc, ®−a tiÕn bé kü thuËt vµo s¶n suÊt. - Më réng diÖn tÝch trång trät. Chñ tr−¬ng nµy ®−îc nhiÒu n−íc chó ý nh− cuéc khai hoang ë Siberi, vïng Amazon ë ch©u Mü la tinh… ë ViÖt Nam viÖc lÊn biÓn, khai hoang, c¶i t¹o ®ång b»ng s«ng Cöu Long, ®ång b»ng s«ng Hång… còng lµm t¨ng thªm diÖn tÝch canh t¸c. - CÇn cã mét chÝnh s¸ch gi¸ c¶ n«ng s¶n hîp lý. - ChÝnh s¸ch d©n sè hîp lý ®i kÌm víi viÖc kiÓm so¸t sinh s¶n mét c¸ch h÷u hiÖu. - KiÓm so¸t dÞch h¹i ë c¸c kh©u xö lý h¹t gièng, canh t¸c, tån tr÷… - Sö dông hiÖu qu¶ nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn. - Nghiªn cøu s¶n xuÊt l−¬ng thùc tæng hîp. - Thùc phÈm cã chuyÓn gen VSV. 3.2. Nhu cÇu vÒ n¨ng l−îng Con ng−êi nãi riªng vµ ®éng vËt nãi chung lÊy n¨ng l−îng tõ thùc vËt hoÆc ¨n thÞt ®éng vËt d−íi d¹ng hydrocacbon, lipid vµ protid. Trong c¬ thÓ ®éng vËt nh÷ng chÊt nµy bÞ oxy ho¸ trong qu¸ tr×nh h« hÊp vµ gi¶i phãng ra mét hîp chÊt mang n¨ng l−îng ATP. C¬ thÓ sö dông n¨ng l−îng nµy trong c¸c ho¹t ®éng sèng cña m×nh. Khi mét ph©n tö glucose bÞ oxy ho¸ hoµn toµn sÏ gi¶i phãng ra 38 ph©n tö ATP vµ ®−îc gi÷ trong c¸c tÕ bµo: C6H12O6 + 6O2 = 6CO2 + 6H2O + 38ATP Thùc vËt nhê chÊt diÖp lôc cã kh¶ n¨ng tù tæng hîp chÊt h÷u c¬ b»ng c¸ch lÊy n¨ng l−îng mÆt trêi chuyÓn thµnh ho¸ n¨ng th«ng qua qu¸ tr×nh quang hîp. Ph−¬ng tr×nh ®¬n gi¶n cña qu¸ tr×nh quang hîp cã thÓ viÕt nh− sau: 6CO2 + 6H2O = C6H12O6 + 6O2 Thùc vËt cã thÓ ®−îc dïng lµm thøc ¨n, gç ®−îc sö dông trong x©y dùng, lµm nhiªn liÖu ®Ó cung cÊp n¨ng l−îng (cñi). Gç lµ mét trong nh÷ng nguån nhiªn liÖu th«ng dông nhÊt. DÇu má, than ®¸ còng lµ mét trong nh÷ng nguån nhiªn liÖu cung cÊp n¨ng l−îng quan träng ngµy nay lµ do x¸c thùc vËt, ®éng vËt bÞ ch«n s©u hµng ngh×n n¨m tr−íc d−íi mét ¸p suÊt vµ nhiÖt ®é nhÊt ®Þnh t¹o thµnh. Ngoµi ra con ng−êi cßn sö dông mét sè lo¹i n¨ng l−¬ng kh¸c phôc vô cho cuéc sèng nh− ®iÖn n¨ng, n¨ng l−îng h¹t nh©n… http://www.ebook.edu.vn 39
Loµi ng−êi cÇn n¨ng l−îng ®Ó tån t¹i còng nh− ®Ó n©ng cao møc sèng cña m×nh. N¨ng l−îng ®−îc dïng ë hÇu hÕt mäi lÜnh vùc: trong s¶n suÊt n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, giao th«ng, nhµ ë… Møc sö dông n¨ng l−îng hiÖn nay cã quan hÖ mËt thiÕt tíi møc sèng. ë nh÷ng n−íc ph¸t triÓn nhu cÇu n¨ng l−îng lín h¬n nh−ng n−íc ®ang ph¸t triÓn. 3.3. Nhu cÇu vÒ kh«ng gian vµ l·nh thæ Ngoµi nh÷ng nhu cÇu vÒ thøc ¨n, n−íc uèng, kh«ng khÝ vµ n¨ng l−îng mäi sinh vËt ®Òu cÇn cã kho¶ng kh«ng gian sèng cÇn thiÕt. §èi víi thùc vËt ®éng vËt, VSV cã quan hÖ mËt thiÕt tíi nguån thøc ¨n cã s½n, ¸nh s¸ng vµ nguån n−íc. Riªng ®èi víi con ng−êi kh¸i niÖm vÒ kh«ng gian sèng rÊt râ rµng. Mçi quèc gia ®Òu cã biªn giíi, sù vi ph¹m biªn giíi cã thÓ dÉn tíi xung ®ét cã vò trang, chiÕn tranh. Mçi gia ®×nh trong mét quèc gia ®Òu cã nh÷ng c¨n nhµ riªng cña m×nh… Kho¶ng kh«ng gian ®Þa lý nãi lªn giíi h¹n vÒ quyÒn së h÷u cña mét ng−êi, mét tæ chøc hoÆc mét quèc gia. Nhµ ë lu«n lµ nhu cÇu quan träng ®èi víi con ng−êi. Trong x· héi s¬ khai con ng−êi sèng dùa vµo thiªn nhiªn nªn nhµ ë ®−îc hiÓu lµ c¸c hang ®éng…§Ó cã thÓ chèng ®ì ®−îc víi c¸c ®iÒu kiÖn kh¾c nhiÖt cña thiªn nhiªn, còng nh− sù tÊn c«ng cña thó d÷ con ng−êi dÇn dÇn ®· thay ®æi c¸c thøc sinh sèng vµ ®· nghÜ ra “nhµ ë”. Ban ®Çu nhµ ë ®−îc lµm b»ng nh÷ng vËt liÖu ®¬n s¬, cÊu tróc ®¬n gi¶n vµ nã kh«ng ngõng ®−îc c¶i tiÕn ®Ó cã nh÷ng cÊu tróc hiÖn ®¹i nh− ngµy nay. Nhu cÇu vÒ nhµ ë cña mçi tÇng líp, thµnh phÇn, phong tôc tËp qu¸n kh¸c nhau còng kh¸c nhau. V× vËy ®Ó thiÕt kÕ ra ®−îc nh÷ng ng«i nhµ, c¨n hé mét c¸ch hîp lý vÒ kh«ng gian, vµ t−¬ng quan gi÷a c¸c c¨n hé trong mét ng«i nhµ lµ rÊt phøc t¹p. Ngay tõ thÕ kû thø nhÊt tr−íc c«ng nguyªn kiÕn tróc s− ng−êi La M· Vitruvi trong “M−êi quyÓn s¸ch vÒ kiÕn tróc” ®· ®Ò ra yªu cÇu cña mét ng«i nhµ lµ: bÒn v÷ng, thÝch dông vµ ®Ñp. Ngµy nay cïng víi sù ph¸t triÓn cña x· héi vµ khoa häc kü thuËt ng«i nhµ kh«ng chØ phôc vô môc ®Ých che m−a che n¾ng mµ nhµ ë ph¶i ®¶m b¶o tiÖn nghi ®Ó nghØ ng¬i, gi¶i trÝ vµ gi¸o dôc. Yªu cÇu nµy ®åi hái mét ng«i nhµ: - Nhµ ë ph¶i cã nh÷ng phßng ®¸p øng ®−îc nh÷ng néi dung sinh ho¹t kh¸c nhau, ®¶m b¶o kÜ thuËt, vÖ sinh. Ph¶i cã kh«ng gian phô nh− bÕp, phßng t¾m, ban c«ng… - Nhµ ë ph¶i ®¶m b¶o ¸nh s¸ng, c¸ch ©m, chèng giã m−a, n¾ng, Èm…Ph¶i ®¶m b¶o chÕ ®é vÖ sinh. - VÊn ®Ò tËp qu¸n, nh©n chñng còng ®−îc chó träng. - Ngoµi ra cßn ph¶i ®¸p øng ®−îc nhu cÇu vÒ thÈm mü. 3.4. C«ng nghiÖp ho¸ vµ ®« thÞ ho¸ 3.4.1. C«ng nghiÖp ho¸ C«ng nghiÖp hãa lµ qu¸ tr×nh chuyÓn tõ nÒn s¶n xuÊt thñ c«ng l¹c hËu sang sö dông m¸y mãc víi kü thuËt vµ c«ng nghÖ c¶i tiÕn víi n¨ng suÊt cao, gi¶m nh©n lùc. Qu¸ tr×nh c«ng nghiªp hãa ®· lµm biÕn ®æi s©u s¾c bé mÆt x· héi vµ m«i tr−êng thiªn nhiªn. Qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa g¾n liÒn víi c¸c cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt mµ néi dung lµ trang bÞ kü thuËt, c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vµ theo ®ã x©y dùng mét nÒn kinh tÕ hîp lý co c¸c ngµnh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Tr−íc thÕ kû XVIII ®· xuÊt hiÖn nhiÒu thµnh tùu cã ý nghÜa nh− sö dông thuèc næ vµo khai kho¸ng, c¬ chÕ ®ßn bÈy, m¸y b¬m… Nh÷ng thµnh tùu nµy lóc ®ã ®· lµm thay ®æi ®¸ng kÓ tíi nÒn s¶n xuÊt. Tuy nhiªn n¨ng suÊt lao ®«ng cã t¨ng nh−ng ch−a cã nh÷ng biÕn ®æi nh¶y vät vÒ c¶ chÊt vµ l−îng. http://www.ebook.edu.vn 40
Tõ nöa sau thÕ kû XVIII ®Õn nay ®· cã 3 cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt mang ý nghÜa lín lao ®èi víi nh©n lo¹i: - Cuéc c¸ch m¹ng than vµ thÐp diÔn ra vµo cuèi thÕ kû XVIII. Than ®· trë thµnh nguån n¨ng lùong quan träng cã gi¸ trÞ ®Æc biÖt. Cïng thêi gian nµy gang thÐp còng ®−îc ®−a vµ s¶n suÊt c«ng nghiÖp. - Cuéc c¸ch m¹ng ®iÖn n¨ng diÔn ra vµo nöa cuèi thÕ kû XIX. N¨m 1870 Gramn ng−êi BØ ®· ph¸t minh ra ®éng c¬ ph¸t ®iÖn, Edison ph¸t minh ra bãng ®iÖn. Kho¶ng 8 n¨m sau Diesel ®· hoµn thµnh ®éng c¬ ®èt trong, gän nhÑ vµ m¹nh h¬n ®éng c¬ h¬i n−íc ®−îc ch¹y b»ng x¨ng, dÇu. Vµ tõ ®ã trë ®i hµng lo¹t ph¸t minh lÇn l−ît ra ®êi nh− « t«, kü thuËt ®ãng tµu hoµn toµn thay ®æi, m¸y bay xuÊt hiÖn vµo cuèi thÕ kû XIX ®Çu thÕ kû XX. Tõ n¨m 1913-1960 s¶n l−îng c«ng nghiÖp trªn thÕ giíi t¨ng 4 lÇn, ®iÖn n¨ng t¨ng gÊp 20 lÇn, nh«m 70 lÇn… Hai cuéc c¸ch m¹ng nµy ®· t¹o cho bé mÆt kinh tÕ thÕ giíi cã mét sù thay ®æi cùc kú quan träng, lµm t¨ng vät n¨ng suÊt vµ s¶n l−îng thµnh phÈm c«ng nghiÖp. - Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ vµo nh÷ng thËp niªn cuèi thÕ kû XX mµ ®Æc tr−ng lµ sù ph¸t triÓn v−ît bËc cña nh÷ng ngµnh hãa tæng hîp, ®iÖn tö - viÔn th«ng, tù ®éng hãa vµ c«ng nghÖ sinh häc. C¸c cuéc c¸ch mang khoa häc kü thuËt nãi trªn ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó c¸c n−íc trªn thÕ giíi thùc hiÖn c«ng nghiÖp hãa. 3.4.2. §« thÞ ho¸ Cïng víi c«ng nghiÖp hãa, ®« thÞ hãa ®−îc xem nh− lµ mét khÝa c¹nh quan träng cña sù vËn ®éng ®i lªn cña x· héi. Trµo l−u ®« thÞ hãa ë qui m« thÕ giíi chØ b¾t ®Çu tõ thÕ kû thø XIX. N¨m 1975 theo thèng kª chØ cã kho¶ng 1/3 d©n sè thÕ giíi sèng ë ®« thÞ. Theo dù ®o¸n ®Õn n¨m 2025 sÏ t¨ng lªn 2/3. Qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa diÔn ra nhanh chãng t¹i c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, cßn c¸c n−íc ph¸t triÓn diÔn ra chËm h¬n. Nh÷ng thµnh phè cã sè d©n t¨ng nhanh khæng lå lµ Tokyo (27 triÖu d©n), San Paulo (16.4 triÖu) vµ Bombay (15 triÖu). B¶ng 6. D©n sè ®« thÞ qua c¸c thêi kú. C¸c thêi kú Sè d©n thµnh thÞ Tû lÖ víi d©n sè toµn (triÖu ng−êi) cÇu (%) §Çu thÕ kû XIX 29.3 3.0 §Çu thÕ kû XX 224.4 13.6 N¨m 1990 2234 42.6 N¨m 2000 2854 46.6 ThuËn lîi cña qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa lµ: §« thÞ lµ n¬i tËp trung kinh tÕ, th−¬ng m¹i vµ c«ng nghiÖp lµ trung t©m y tÕ, chÝnh trÞ; Ng©n hµng thÕ giíi dù ®o¸n ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn kho¶ng 80% sù ph¸t triÓn kinh tÕ trong t−¬ng lai sÏ diÔn ra t¹i c¸c thµnh phè lín nhá; Søc kháe cña ng−êi d©n t¹i c¸c ®« thÞ ®−îc c¶i thiÖn, ®iÒu kiÖn häc tËp vµ tiÕp cËn khoa häc kü thuËt, th«ng tin t¨ng. BÊt lîi cña qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa: - MËt ®é d©n sè t¨ng cao dÉn tíi thiÕu nhµ ë, nhu cÇu vÒ ®Êt ®ai gia t¨ng nhanh chãng dÉn tíi diÖn tÝch b×nh qu©n ®Çu ng−êi ngµy cµng bÞ thu hÑp. - R¸c th¶i, khÝ th¶i do c¸c ho¹t ®éng sinh ho¹t, giao th«ng, c«ng nghiÖp ®e däa nghiªm träng trùc tiÕp tíi søc kháe, chÊt l−îng cuéc sèng cña con ng−êi. - Sù « nhiÔm kh«ng khÝ ®· dÉn tíi hiÖn nh÷ng hiÖn t−îng: HiÖu øng nhµ kÝnh; suy tho¸i tÇng ozone. Lµm tr¸i ®Êt ngµy cµng nãng lªn, khÝ hËu biÕn ®æ theo chiÒu h−íng xÊu http://www.ebook.edu.vn 41
nh− hiÖn t−îng Elnino, b·o lôt…(HiÖn nay chÝnh phñ c¸c n−íc ®ang h¹n chÕ sö dông xe « t« vµ c¸c ho¹t ®éng c«ng nghiÖp nh»m gi¶m bít sù « nhiÔm kh«ng khÝ). - Sù ph©n hãa giµu nghÌo t¹i c¸c ®« thÞ râ rµng. - Cïng víi sù « nhiÔm cña kh«ng khÝ lµ sù « nhiÔm n−íc dÉn tíi n−íc s¹ch ®ang lµ mét vÊn n¹n cña c¸c khu ®« thÞ. B¶ng 7. Cung cÊp n−íc s¹ch vµ ®iÒu kiÖn vÖ sinh ®« thÞ n¨m 1994 t¹i c¸c khu vùc Ch©u Ch©u ¸ Th¸i Trung Ch©u Mü Phi B×nh D−¬ng §«ng La Tinh N−íc (%) 68.9 80.9 71.8 91.4 §iÒu kiÖn vÖ sinh (%) 53.2 69.8 60.5 79.8 3.4.3. §« thÞ ho¸ ë ViÖt Nam ë ViÖt Nam qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa t−¬ng øng víi giai ®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa cho nªn møc ®é ph¸t triÓn ®« thÞ cßn thÊp. ViÖt Nam cã tû lÖ ®« thÞ hãa thÊp nhÊt thÕ giíi. Tû lÖ sè d©n ë c¸c ®« thÞ so víi sè d©n c¶ n−íc thay ®æi kh«ng ®¸ng kÓ. Còng nh− c¸c n−íc qu¸ tr×nh nµy còng diÔn ra theo xu h−íng d©n t¹i c¸c vïng n«ng th«n ®æ x« vÒ c¸c thµnh phè lín. ChØ tÝnh riªng TP.HCM chiÕm tíi 1/3 sè d©n s«ng ë ®« thÞ cña c¶ n−íc, nÕu tÝnh c¶ Hµ Néi vµ Tp.HCM th× chiÕm tíi 1/2 tæng d©n sè ®« thÞ. Tuy nhiªn hiÖn nay qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa diÔn ra ngµy cµng nhanh, minh chøng lµ sù gia t¨ng nhanh chãng d©n sè t¹i c¸c ®« thÞ lín nhá trong c¶ n−íc. B¶ng 8. D©n sè ®« thÞ theo c¸c n¨m tû lÖ ví d©n sè c¶ n−íc (%). 1960 1965 1970 1989 1993 1994 1996 15.1 17.3 21.4 20.3 19.5 19.9 21.4 3.5. C¸c nhu cÇu kh¸c cña con ng−êi 3.5.1. Nhu cÇu häc tËp Lµ mét trong nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu cña mçi con ng−êi n»m hoµn thiÖn vµ trang bÞ cho m×nh nh÷ng kiÕn thøc chuyªn m«n, n©ng cao tr×nh ®é, s¸ng t¹o ra nh÷ng c¸i míi ®Ó phôc vô vµ n©ng cao cuéc sèng. Häc tËp cã quan hÖ mËt thiÕt tíi qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, ph¸t triÓn tµi nguyªn trÝ tuÖ, t¨ng chÊt l−îng cuéc sèng. §èi víi mçi quèc gia th× viÖc ®Çu t− cho gi¸o dôc lu«n ®−îc ®−a lªn hµng ®Çu. HiÖn nay ®· ph¸t triÓn ra nhiÒu h×nh thøc h÷u hiÖu nh»m ®¸p øng nhu cÇu häc tËp cña con ng−êi: a. Lo¹i h×nh gi¸o dôc: HiÖn nay cã hai lo¹i h×nh - Gi¸o dôc ®¹i chóng: Nh»m phæ cËp vµ n©ng cao tr×nh ®é d©n trÝ. - Gi¸o dôc chän läc: Nh»m ®¸p øng nhu cÇu häc tËp cña mäi ng−êi vµ ®µo t¹o nh©n tµi cho ®Êt n−íc. b. HÖ thèng th− viÖn øng dông CNTT, lóc nµy th− viÖn kh«ng chØ lµ n¬i cung cÊp th«ng tin, kiÕn thøc mµ cßn x©y dùng phong c¸ch tù häc vµ nghiªn cøu. c. T¨ng GDP; khuyÕn khÝch du häc vµ liªn kÕt gi¸o dôc víi c¸c n−íc cã nÒn gi¸o dôc tiªn tiÕn. 3.5.2. Nhu cÇu th«ng tin Nh»m tháa m·n nhu cÇu cña con ng−êi ®Ó n¾m ®−îc t×nh h×nh thÕ giíi, còng nh− n©ng cao tr×nh ®é vµ sù hiÓu biÕt. Th«ng tin ngµy cµng ®−îc chó träng vÒ ®é chÝnh x¸c vµ nhanh chãng cïng víi dù gãp mÆt cña c¸c ph−¬ng tiÖn truyÒn tin ngµy cµng hiÖn ®¹i. Ban http://www.ebook.edu.vn 42
®Çu th«ng tin ®−îc truyÒn b»ng miÖng, sau ®ã ®Õn th− tÝn, b¸o chÝ, radio, ®iÖn tho¹i - ®iÖn tÝn, vµ ph¸t triÓn ®Õn nh÷ng h×nh thøc tèi t©n hiÖn ®¹i cã ®é chÝnh x¸c vµ nhanh chãng nh− ngµy nay nh− truyÒn h×nh, ®iÖn tho¹i cÇm tay, internet, c¸c thiÕt bÞ ®Þnh vÞ vÖ tinh… Nhu cÇu vÒ th«ng tin cña x· héi loµi ng−êi t¨ng lªn nhanh chãng ®ßi hái cao vÒ c¶ chÊt l−îng vµ lo¹i h×nh dÞch vô. ChÝnh v× vËy truyÒn h×nh, ®iÖn tho¹i vµ internet ®ang trë thµnh nh÷ng c«ng cô n¾m b¾t th«ng tin kh«ng thÓ thiÕu ®−îc trong ®êi sèng x· héi. H−ëng thô v¨n hãa ®−îc xem lµ mét nhu cÇu tinh thÇn kh«ng thÓ thiÕu ®−îc. ChÝnh v× vËy l−îng s¸ch b¸o, v¨n hãa phÈm ngµy cµng t¨ng nh»m ®¸p øng ®−îc nh÷ng yªu cÇu kh¾t khe vÒ v¨n hãa vµ tinh thÇn trong x· héi. 3.5.3. Nhu cÇu vÒ du lÞch Du lÞch lµ nh÷ng ho¹t ®éng ngoµi n¬i c− tró th−êng xuyªn cña con ng−êi nh»m tháa m·n nhu cÇu tham quan gi¶i trÝ, nghØ ng¬i trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh (ph¸p lÖnh du lÞch, 2/1999). Du lÞch ®−îc xem lµ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña con ng−êi rêi khái quª h−¬ng víi môc ®Ých c¶m nhËn nh÷ng gi¸ trÞ c¶ vÒ mÆt vËt chÊt vµ tinh thÇn, ®Æc s¾c, míi l¹ tháa m·n sù hiÓu biÕt cña con ng−êi vµ kh«ng nh»m môc ®Ých sinh lîi. C¸c ho¹t ®éng du lÞch ®Òu liªn quan chÆt chÏ tíi m«i tr−êng (bao gåm c¶ m«i tr−êng tù nhiªn vµ m«i tr−êng nh©n v¨n). Du lÞch hiÖn nay ®· trë thµnh mét ngµnh c«ng nghiÖp mang l¹i lîi nhuËn khæng lå. Theo ®¸nh gi¸ cña Héi ®ång Du lÞch thÕ giíi (World Travel and Tourism Counsil) th× hiÖn nay c«ng nghÖ du lÞch ®· ®ãng gãp trªn 10% GDP cña toµn thÕ giíi, vµ còng lµ ngµnh c«ng nghiÖp thu hót nhiÒu lao ®éng nhÊt kho¶ng 127 triÖu ng−êi (nghÜa lµ cø 15 lao ®éng th× cã 1 ng−êi lµm trong ngµnh du lÞch. 3.5.4. Nhu cÇu vÒ di chuyÓn. Kinh tÕ ph¸t triÓn, ®êi sèng ngµy cµng ®−îc n©ng cao th× nhu cÇu vÒ di chuyÓn cña con ng−êi ngµy cµng t¨ng nh»m nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau nh− häc tËp, du lÞch, bu«n b¸n, du lÞch…Nhu cÇu di chuyÓn g¾n liÒn víi c¸c qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa vµ c«ng nghiÖp hãa. MÆt kh¸c ®Ó ®¸p øng nhu cÇu vÒ di chuyÓn th× c¸c ph−¬ng tiÖn vËn chuyÓn ®−îc c¶i thiÖn vµ ph¸t triÓn. Giao th«ng vËn t¶i ®· gãp phÇn kh«ng nhá ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c quèc gia: Lµ ®éng lùc, ph−¬ng tiÖn gãp phÇn thóc ®Èy mäi ho¹t ®éng kinh tÕ, x· héi; Gãp phÇn ph©n bè lùc l−îng s¶n xuÊt vµ sù ph¸t triÓn cña ®Êt n−íc. http://www.ebook.edu.vn 43