Một số đặc điểm lễ hội trong các ngôi chùa thờ Tứ Thánh tổ ở đồng bằng Bắc Bộ

1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   <br /> <br /> <br /> <br /> TҤ QUӔC KHÁNH(*)<br /> <br /> MӜT SӔ ĈҺC ĈIӆM Lӈ HӜI<br /> TRONG CÁC NGÔI CHÙA THӠ TӬ THÁNH TӘ<br /> Ӣ ĈӖNG BҴNG BҲC BӜ<br /> Tóm tҳt: Trên c˯ sͧ ÿ͉ c̵p khái quát v͉ thân th͇ và s͹ nghi͏p cͯa Tͱ<br /> Thánh T͝ g͛m Tͳ Ĉ̩o H̩nh, D˱˯ng Không L͡, Nguy͍n Giác H̫i,<br /> Nguy͍n Minh Không, n͡i dung bài vi͇t t̵p trung phân tích m͡t s͙ ÿ̿c<br /> ÿi͋m l͍ h͡i trong các ngôi chùa thͥ Tͱ Thánh T͝ ͧ Ĉ͛ng b̹ng B̷c<br /> B͡, ÿ̿c bi͏t là s͹ h͟n dung giͷa y͇u t͙ Ph̵t giáo vͣi y͇u t͙ văn hóa<br /> tâm linh truy͉n th͙ng cͯa ng˱ͥi Vi͏t khu v͹c này.<br /> Tӯ khóa: Ĉ̿c ÿi͋m l͍ h͡i, chùa, Tͱ Thánh T͝, Ĉ͛ng b̹ng B̷c<br /> B͡, dung hͫp tôn giáo, Tͳ Ĉ̩o H̩nh, D˱˯ng Không L͡, Nguy͍n<br /> Giác H̫i, Nguy͍n Minh Không.<br /> 1. Dүn nhұp<br /> Phұt giáo du nhұp vào Ĉӗng bҵng Bҳc Bӝ tӯ nhӳng năm ÿҫu Công<br /> nguyên và nhanh chóng dung hӝi vӟi tín ngѭӥng bҧn ÿӏa ÿӇ tҥo chӛ ÿӭng<br /> vӳng chҳc và hoҵng dѭѫng Phұt pháp. NӃu buәi ÿҫu, Phұt giáo phӕi hӧp<br /> vӟi các ÿӅn thӡ bӕn vӏ thҫn tӵ nhiên (mây, mѭa, sҩm, chӟp) ÿӇ tҥo ra<br /> nhӳng ngôi chùa Tӭ Pháp có mһt bҵng “tiӅn Thҫn - hұu Phұt”, thì ít nhҩt<br /> tӟi thӡi Lý (thӃ kӹ XI - XII), lҥi xuҩt hiӋn thêm nhӳng ngôi chùa “tiӅn<br /> Phұt - hұu Thánh”, trong ÿó ngoài các vӏ Phұt còn thӡ thêm mӝt hoһc<br /> nhiӅu vӏ Thánh. Nhӳng vӏ Thánh ÿó là thiӅn sѭ thӡi Lý - Trҫn, trong ÿó<br /> ÿһc biӋt có bӕn vӏ thӡi Lý, ÿӅu ÿѭӧc phong là Quӕc sѭ, ÿѭӧc thӡ phөng ӣ<br /> nhiӅu ngôi chùa vùng Ĉӗng bҵng Bҳc bӝ là Tӯ Ĉҥo Hҥnh, NguyӉn Giác<br /> Hҧi, Dѭѫng Không Lӝ và NguyӉn Minh Không. Có chùa thӡ riêng mӝt vӏ<br /> (Chùa Keo ӣ hai tӍnh Thái Bình và Nam Ĉӏnh thӡ Dѭѫng Không Lӝ;<br /> Chùa Thҫy và Chùa Láng ӣ thành phӕ Hà Nӝi thӡ Tӯ Ĉҥo Hҥnh; chùa La<br /> Vân ӣ tӍnh Thái Bình và Chùa Trông ӣ tӍnh Hҧi Dѭѫng thӡ NguyӉn Minh<br /> Không); có chùa thӡ hai vӏ (chùa Ĉҥi Bi ӣ tӍnh Nam Ĉӏnh thӡ Tӯ Ĉҥo<br /> Hҥnh và NguyӉn Giác Hҧi); có chùa thӡ ba vӏ (chùa Lý Quӕc Sѭ ӣ thành<br /> *<br /> <br /> . TS., ViӋn Bҧo tӗn Di tích, Bӝ Văn hóa - ThӇ thao và Du lӏch.<br /> <br /> 7ɞ 4X͑F .KiQK 0͙W V͑ ÿɴF ÿLʀP Oʂ K͙L«<br /> <br /> <br /> <br /> phӕ Hà Nӝi thӡ Tӯ Ĉҥo Hҥnh, NguyӉn Minh Không và NguyӉn Giác<br /> Hҧi); có chùa thӡ cҧ bӕn vӏ (chùa Viên Quang, tӍnh Nam Ĉӏnh).<br /> ĈӃn nhӳng ngôi chùa này, chúng ta vӯa thҩy bóng dáng mӝt cѫ sӣ thӡ<br /> tӵ cӫa Phұt giáo, vӯa thҩy nét thân quen cӫa mӝt ngôi ÿӅn thӡ thҫn trong<br /> mӛi làng quê. Nhѭng sӵ dung hӝi ҩy biӇu hiӋn rõ rӋt không chӍ qua lӟp<br /> vӓ kiӃn trúc, mà còn trong nhӳng sinh hoҥt tín ngѭӥng hҵng ngày, ÿһc<br /> biӋt qua các lӉ hӝi truyӅn thӕng.<br /> 2. Vài nét vӅ Tӭ Thánh Tә triӅu Lý<br /> 2.1. Tͳ Ĉ̩o H̩nh (? - 1116)<br /> Tӯ Ĉҥo Hҥnh tên thұt là Tӯ Lӝ, ngѭӡi làng Yên Lãng (Láng - Tӯ<br /> Liêm - Hà Nӝi) là con quan Ĉô sát Tӯ Vinh. Mҽ cӫa ông cNJng là ngѭӡi<br /> làng Láng, hӑ Lӛ. Tӯ Lӝ ÿã ҭn cѭ ӣ núi Phұt Tích, hҵng ngày ÿӑc Kinh<br /> Ĉ̩i Bi Ĉà La Ni, làm phép chӳa bӋnh và hoҵng dѭѫng Phұt pháp trong<br /> vùng. Tӟi “mùa hҥ, tháng 6, năm Bính Thân 1116, Tӯ Ĉҥo Hҥnh hóa<br /> thân, trút xác ӣ chùa núi Thҥch Thҩt (Thҥch Thҩt là tên huyӋn - tӭc là<br /> huyӋn Ninh Sѫn)”(1).<br /> ViӋc lҩy hiӋu Ĉҥo Hҥnh chӭng tӓ sӵ gҳn bó vӟi nhà Phұt ÿӇ ÿӅ cao<br /> Hҥnh nguyӋn(2) cӫa ông. Thuӣ nhӓ, Tӯ Ĉҥo Hҥnh giao du rӝng rãi, tính<br /> tình phóng khoáng, thѭӡng kӃt bҥn vӟi các ÿҥo sƭ phù thӫy nhѭ Lê Toàn<br /> Nghƭa, kӇ cҧ con hát Phan Ҩt. Có lӁ vì vұy, khi ÿi tu, Tӯ Ĉҥo Hҥnh<br /> hѭӟng theo Phұt giáo Mұt tông. Bài minh trên chuông Chùa Thҫy ÿã tҧ<br /> vӅ Tӯ Ĉҥo Hҥnh nhѭ sau: "ThiӅn sѭ Ĉҥo Hҥnh lúc nhӓ thanh tú khác<br /> thѭӡng, lӟn lên thiên tѭ kǤ vƭ. Khi tөng tұp liên kinh, tiӃng ngӑc vang<br /> sang sҧng; lúc xuҩt gia hành lӉ, tâm Phұt thҩm tӯ bi. Gһp khi ÿҥi hҥn, ÿӕt<br /> mӝt ngón tay mà mѭa xuӕng tràn trӅ; hӑc cә thѭ mà không ăn, ngӗi ÿó<br /> nhiӅu năm mà mһt không sҳc ÿói. Dân mҳc dӏch bӋnh, bѭng nѭӟc ra vҧy<br /> mà hӃt mӑi ӕm ÿau. ViӋc chѭa manh nha, dӵ ÿoán trѭӟc mà ÿúng nhѭ<br /> bùa phép..."(3).<br /> Tӯ Ĉҥo Hҥnh là mӝt nhà sѭ cӫa quҫn chúng, là trí thӭc Phұt giáo cӫa<br /> nhӳng Phұt tӱ bình dân, ÿӗng thӡi còn là mӝt pháp sѭ có nhiӅu phép<br /> thuұt. Cách tu hành cӫa ông là ҭn mình trên núi, thiӅn ÿӏnh trong hang.<br /> Hình thӭc tu này ít nhiӅu chӏu ҧnh hѭӣng cӫa phép tu Bà La Môn giáo.<br /> Nhӳng ngѭӡi kӃ tөc Tӯ Ĉҥo Hҥnh trө trì Chùa Thҫy trѭӟc ÿây không<br /> phҧi là các thiӅn sѭ mà là nhӳng ông Thӕng hành nghӅ phù thӫy, thӓa<br /> mãn nhu cҫu tín ngѭӥng cho nhân dân. Tӯ Ĉҥo Hҥnh ÿѭӧc thӡ ӣ khá<br /> <br /> 59<br /> <br /> 1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   <br /> <br /> <br /> <br /> nhiӅu chùa quanh khu vӵc Hà Nӝi, nhѭng nәi tiӃng hѫn cҧ là Chùa Thҫy<br /> và Chùa Láng.<br /> 2.2. D˱˯ng Không L͡ (? - 1119)<br /> ThiӅn sѭ hӑ Dѭѫng, tên Nghiêm Minh, ngѭӡi Hҧi Thanh (tӭc tӍnh<br /> Nam Ĉӏnh và mӝt phҫn tӍnh Thái Bình ngày nay). Ông sinh ra trong mӝt<br /> gia ÿình nhiӅu ÿӡi làm nghӅ chài lѭӟi(4). Sau mӝt thӡi gian lênh ÿênh<br /> sông nѭӟc theo nghiӋp gia ÿình, ông bӓ nghӅ quyӃt chí tu hành theo Phұt<br /> giáo. Ông chuyên chú tu trì pháp môn Ĉà La Ni. Ĉӡi vua Lý Thҫn Tông,<br /> ông cùng bҥn là ThiӅn sѭ Giác Hҧi tu ӣ ÿҩt Hà Trҥch(5), "nѭѫng thân, mһc<br /> áo cӓ, ăn lá cây, ÿӃn nӛi quên chính thân mình. Ngoài dӭt ruӛi dong,<br /> trong tu thiӅn ÿӏnh, tâm thҫn tai mҳt ngày mӝt nhҽ nhàng, bèn bay lên<br /> không, ÿi trên nѭӟc, làm cӑp nép, kêu rӗng xuӕng, muôn quái nghìn kǤ,<br /> ngѭӡi không lѭӡng nәi" nhѭ Thi͉n uy͋n t̵p anh và An Nam chí nguyên<br /> ÿã ghi lҥi. Sau ÿó, ông tìm vӅ quê nhà, dӵng chùa Viên Quang và trө trì.<br /> Chùa Viên Quang sau ÿәi tên là Thҫn Quang tӵ, còn gӑi là Chùa<br /> Keo/chùa Giao Thuӹ.<br /> Năm 1069, vua Lý Thánh Tông dүn quân ÿi ÿánh Chiêm Thành, lúc<br /> vӅ có ÿem theo mӝt ThiӅn sѭ Trung Hoa và phong làm Quӕc sѭ, cho lұp<br /> mӝt ThiӅn phái mӟi ӣ Ĉҥi ViӋt là ThiӅn phái Thҧo Ĉѭӡng. Không Lӝ<br /> ÿѭӧc trӵc tiӃp theo hӑc Quӕc sѭ nên trong Thi͉n uy͋n t̵p anh, ông vӯa<br /> ÿѭӧc coi là thӃ hӋ thӭ chín cӫa ThiӅn phái Vô Ngôn Thông, lҥi vӯa ÿѭӧc<br /> xӃp vào thӃ hӋ thӭ hai cӫa ThiӅn phái Thҧo Ĉѭӡng.<br /> Ngày 3 tháng 6 năm Kӹ Hӧi, niên hiӋu Hӝi Tѭӡng Ĉҥi Khánh thӭ 10<br /> (1119), Dѭѫng Không Lӝ viên tӏch. Môn nhân thu xá lӏ cӫa ông táng<br /> trѭӟc cӱa chùa. Vua Lý Nhân Tông cho sӱa rӝng chùa Viên Quang, miӉn<br /> thuӃ cho 20 hӝ ÿӇ ÿèn hѭѫng phөng thӡ.<br /> Dѭѫng Không Lӝ ÿѭӧc thӡ ӣ khá nhiӅu ngôi chùa khu vӵc Ĉӗng bҵng<br /> Bҳc Bӝ, nhѭng nәi tiӃng nhҩt vүn là Chùa Keo ӣ tӍnh Thái Bình và tӍnh<br /> Nam Ĉӏnh.<br /> 2.3. Nguy͍n Giác H̫i (? - ?)<br /> ThiӅn sѭ là ngѭӡi hѭѫng Hҧi Thanh, phӫ Hҧi Thanh (nay là xã Hӝ Xá,<br /> huyӋn Giao Thӫy, tӍnh Nam Ĉӏnh). Thuӣ trai trҿ, ông làm nghӅ ÿánh cá,<br /> thѭӡng lênh ÿênh trên sông biӇn. Năm 25 tuәi, ông xuӕng tóc ÿi tu. Lúc<br /> ÿҫu, ông vӟi ngѭӡi cùng quê là Dѭѫng Minh Nghiêm (sau này là ThiӅn<br /> <br /> 60<br /> <br /> 7ɞ 4X͑F .KiQK 0͙W V͑ ÿɴF ÿLʀP Oʂ K͙L«<br /> <br /> <br /> <br /> sѭ Dѭѫng Không Lӝ) hӑc ÿҥo vӟi nhà sѭ Hà Trҥch ӣ chùa Diên Phѭӟc.<br /> Sau này, ông lҥi kӃ thӯa dòng pháp cӫa ThiӅn sѭ Không Lӝ.<br /> Sách Thi͉n uy͋n t̵p anh có ÿoҥn chép vӅ cuӝc ÿӡi ThiӅn sѭ Giác Hҧi<br /> nhѭ sau: Ðӡi vua Lý Thҫn Tông, ông thѭӡng cùng Thông HuyӅn chân<br /> nhân, bӏ triӋu vào nhà hóng mát hҫu hҥ, bӛng có tiӃng tҳc kè kêu chӕi tai,<br /> ÿáng ghét. Vua sai Thông HuyӅn làm cho nó ÿӯng kêu. Thông HuyӅn bèn<br /> lâm râm niӋm chú, làm rѫi mӝt con. Thông HuyӅn cѭӡi ông. Ông bҧo:<br /> "Ðang còn mӝt con, ÿӇ ÿó cho Samôn(6)". Ông chú mөc nhìn, trong giây<br /> lát, nó cNJng rѫi theo. Vua lҩy làm lҥ, làm mӝt bài thѫ khen:<br /> "Giác Hҧi tâm nhѭ hҧi<br /> Thông HuyӅn ÿҥo lҥi huyӅn<br /> Thҫn thông cùng biӃn hóa<br /> Mӝt Phұt, mӝt thҫn tiên".<br /> Tӯ ÿó, tiӃng tăm cӫa ông vang khҳp thiên hҥ, tăng tөc ngѭӥng chuӝng.<br /> Vua thѭӡng ÿӕi ÿãi ông nhѭ bұc thҫy. Mӛi lҫn ra chѫi hành cung Hҧi<br /> Thanh, vua thѭӡng ÿӃn chùa ông trѭӟc. Mӝt hôm, vua hӓi ông: "Phép<br /> ӭng chân thҫn túc, có thӇ ÿѭӧc nghe chăng?". Ông bèn làm tám phép thҫn<br /> biӃn rӗi vung thân lên hѭ không, cách ÿҩt vài trѭӧng rӗi lҥi hҥ xuӕng.<br /> Vua và các quan ÿӅu vӛ tay khen ngӧi. Do ÿó, vua ban cho ông mӝt kiӋu<br /> vai, ÿӇ ra vào cӱa khuyӃt. Khi ông viên tӏch, vua xuӕng chiӃu cho lҩy<br /> thuӃ 30 hӝ ÿӇ cúng hѭѫng hӓa và cho hai ngѭӡi con trai cӫa ông ra làm<br /> quan ÿӇ tӓ lòng khen thѭӣng.<br /> NguyӉn Giác Hҧi ÿѭӧc thӡ ӣ mӝt sӕ chùa nhѭ chùa Ĉҥi Bi (tӍnh Nam<br /> Ĉӏnh), chùa Lý Quӕc Sѭ (thành phӕ Hà Nӝi).<br /> 2.4. Nguy͍n Minh Không (1066 - 1141)<br /> ThiӅn sѭ tên thұt là NguyӉn Chí Thành, quê làng Ĉàm Xá, huyӋn Ĉҥi<br /> Hoàng, ÿҩt Trѭӡng Yên (nay là huyӋn Gia ViӉn, tӍnh Ninh Bình). Thân<br /> thӃ và sӵ nghiӋp cӫa ông hiӋn vүn còn nhiӅu ÿiӅu cҫn ÿѭӧc làm sáng tӓ.<br /> Nhѭng theo mӝt sӕ tài liӋu nhѭ Thi͉n uy͋n t̵p anh, Vi͏t ÿi͏n u linh, Lƭnh<br /> nam chích quái, ông thuӝc thӃ hӋ thӭ 13 ThiӅn phái TǤ Ni Ĉa Lѭu Chi<br /> (Vinitaruci), là hӑc trò ÿѭӧc Tӯ Ĉҥo Hҥnh truyӅn tâm ҩn. “Lúc ít tuәi ÿi<br /> du hӑc, gһp Ĉҥo Hҥnh, hӑc ÿѭӧc Ĉҥo giáo, trҧi hѫn 10 năm. Ĉҥo Hҥnh<br /> thҩy ngѭӡi tiӃt tháo bèn truyӅn tâm ҩn, lҥi ÿһt tên cho. Sau khi Tӯ Ĉҥo<br /> Hҥnh hoá, ông trӣ vӅ chùa cNJ cày ruӝng. Hѫn 20 năm ҭn hѫi kín tiӃng”(7).<br /> <br /> 61<br /> <br /> 1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   <br /> <br /> <br /> <br /> NhiӅu tài liӋu cho biӃt, ông tӯng tu ӣ chùa Giao Thӫy(8), chùa Quӕc<br /> Thanh(9), chùa Không Lӝ làng Giao Thӫy. Ông còn là mӝt danh y thӡi Lý.<br /> Năm 1136, vua Lý Thҫn Tông (tѭѫng truyӅn là hoá thân cӫa Tӯ Ĉҥo<br /> Hҥnh) mҳc bӋnh lҥ, khҳp ngѭӡi mӑc lông, tay chân mӑc móng vuӕt, tiӃng<br /> gҫm nhѭ hә, các danh y trong nѭӟc không chӳa nәi. Bҩy giӡ trong dân<br /> gian có câu ÿӗng dao “Dөc trӏ thiên tӱ bӋnh, tu ÿҳc NguyӉn Minh<br /> Không” (muӕn chӳa khӓi bӋnh cho vua, tҩt phҧi tìm ÿѭӧc NguyӉn Minh<br /> Không). Câu hát truyӅn ÿi, triӅu ÿình sai ngѭӡi vӅ ÿón ông vào kinh chӳa<br /> bӋnh cho vua. Vua khӓi bӋnh, phong ông làm Quӕc sѭ, ban lӝc mҩy trăm<br /> hӝc ÿӇ thѭӣng công. Năm Tân Dұu, niên hiӋu Ĉҥi Ĉӏnh 2 (1141), ông tҥ<br /> thӃ, thӑ 76 tuәi.<br /> NguyӉn Minh Không ÿѭӧc thӡ ӣ nhiӅu chùa, tiêu biӇu là chùa La Vân<br /> (tӍnh Thái Bình) và Chùa Trông (tӍnh Hҧi Dѭѫng).<br /> Nhѭ vұy, trong Tӭ Thánh Tә triӅu Lý, NguyӉn Minh Không thuӝc thӃ<br /> hӋ sau và là hӑc trò cӫa Tӯ Ĉҥo Hҥnh, còn ba ngѭӡi trên cùng mӝt thӃ hӋ,<br /> ÿӅu có mӕi quan hӋ qua lҥi, trong ÿó NguyӉn Giác Hҧi là bҥn tӯ thuӣ nhӓ<br /> vӟi Dѭѫng Không Lӝ. Trѭӟc ÿây, nhiӅu ý kiӃn cho rҵng, Dѭѫng Không<br /> Lӝ và NguyӉn Minh Không là mӝt, nhѭng qua lý lӏch và hành trҥng, có<br /> thӇ thҩy, ÿây là hai vӏ thiӅn sѭ ӣ hai giai ÿoҥn khác nhau, ÿӅu là nhӳng<br /> bұc tu hành ÿҳc ÿҥo, có nhiӅu tài năng, phép thuұt, ÿѭӧc các vѭѫng triӅu<br /> nhà Lý trӑng dөng.<br /> 3. Mҩy ÿһc ÿiӇm lӉ hӝi trong các ngôi chùa thӡ Tӭ Thánh Tә ӣ<br /> Ĉӗng bҵng Bҳc Bӝ<br /> 3.1. L͍ h͡i chùa là l͍ h͡i chung cͯa c̫ làng, c̫ t͝ng; t͝ chͱc l͍ h͡i<br /> là công vi͏c cͯa c̫ làng, c̫ t͝ng<br /> Mӝt ÿһc ÿiӇm nәi bұt trong hình thӭc quҧn lý, sӱ dөng nhӳng ngôi<br /> chùa “tiӅn Phұt - hұu Thánh” nói chung, nhӳng ngôi chùa thӡ Tӭ Thánh<br /> Tә Tә nói riêng là không có tăng sƭ kӃ tөc cai quҧn. Bӕn vӏ sѭ là nhӳng<br /> ngѭӡi khai lұp các ngôi chùa và khi mҩt ÿi ÿѭӧc dân làng (rӗi triӅu ÿình)<br /> tôn làm Thánh, thӡ ӣ mӝt khu riêng phía sau Phұt ÿiӋn. Sau khi các vӏ ÿó<br /> viên tӏch, dân làng sӁ cҳt cӱ các ông Thӕng ÿèn nhang coi sóc ngôi chùa<br /> và hѭӟng dүn dân làng trong các sinh hoҥt tâm linh (chùa Ĉӗng Bөt,<br /> huyӋn Quӕc Oai, thành phӕ Hà Nӝi; Chùa Keo, xã Hành ThiӋn, huyӋn<br /> Xuân Trѭӡng, tӍnh Nam Ĉӏnh, v.v...). Vào nhӳng ngôi chùa này, chúng ta<br /> hҫu nhѭ không thҩy khu tháp mӝ (hãn hӳu có mӝt vài ngôi tháp nhѭng<br /> <br /> 62<br /> <br />