intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Một số di tích thờ tự Dương Vân Nga, hoàng hậu hai triều Đinh – Lê

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

38
lượt xem
2
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết trình bày các di tích thờ tự Dương Vân Nga đến nay đều đã “trải qua những cuộc bể dâu”, có di tích bị xuống cấp phủ bóng thời gian, nhưng trong đời sống tinh thần của người dân địa phương, chúng vẫn có giá trị văn hóa đặc biệt.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Một số di tích thờ tự Dương Vân Nga, hoàng hậu hai triều Đinh – Lê

  1. MỘT SỐ DI TÍCH THỜ TỰ DƯƠNG VÂN NGA, HOÀNG HẬU HAI TRIỀU ĐINH – LÊ Hoàng Thị Hồng Thắm Khoa Ngữ văn - KHXH Email: thamhth@dhhp.edu.vn Ngày nhận bài: 18/3/2020 Ngày PB đánh giá: 27/4/2020 Ngày duyệt đăng: 08/5/2020 TÓM TẮT: Dương Vân Nga (Dương hậu thời Đinh – Lê) là một nhân vật lịch sử đặc biệt bởi hành trạng gây tranh cãi của bà: bà vốn là hoàng hậu của Đinh Tiên Hoàng, sau khi vua Đinh bị sát hại, triều đình rối loạn, bà đã trao ngai vàng của con trai mình cho Thập đạo tướng quân Lê Hoàn rồi tái giá với vị tướng tiền triều này. Vì hành động này, không ít người chỉ trích bà là dâm phụ, vì tư tình mà đặt dấu chấm hết cho một dòng họ đế vương; nhiều người lại ngợi ca bà biết nhìn xa trông rộng, hi sinh lợi ích cá nhân vì sự sống còn của cả dân tộc. Trong thực tế, bất chấp sự trái chiều trong việc ghi công luận tội của hậu thế, qua khảo sát của chúng tôi, bà vẫn hiện diện trong đời sống văn hóa tâm linh của người Việt, được thờ tự ở 11 ngôi đền tại các địa phương Ninh Bình, Nam Định, Hà Nam, Thanh Hóa và Nghệ An; trong đó, Ninh Bình là nơi có mật độ đền/ đình thờ nhiều nhất (bảy điểm thờ), các nơi khác đều có một điểm thờ. Từ khóa: Dương Vân Nga, Đinh Tiên Hoàng, Lê Hoàn, thờ tự. SOME WORSHIPING RELICS OF DUONG VAN NGA, THE QUEEN IN THE DINH – LE DYNASTIES ABSTRACT: Duong Van Nga (Duong queen in the Dinh - Le dynasties) is a special historical figure due to her controversial behavior: she was originally queen of Dinh Tien Hoang, after the king was murdered, the court was in turmoil. She handed over her son’s throne to the Chancellor - Le Hoan and remarried to him. Because of this action, she was criticized for being a lewd woman, because that love put an end of the royal family; others praised her for foreseeing, sacrificing personal gain for the survival of the nation. In fact, in spite of the contradiction in the recognition of the posterity of the descendants, through our survey, she is still present in the spiritual cultural life of the Vietnamese, being worshiped at 11 temples in Ninh Binh, Nam Dinh, Ha Nam, Thanh Hoa and Nghe An; in which, Ninh Binh is the place having the highest density of temples (7 places of worship), in other places there is only one place of worship for each. Key words: Duong Van Nga, Dinh Tien Hoang, Le Hoan, worship. 1. ĐẶT VẤN ĐỀ bất khả xâm phạm bởi nó thuộc về phạm Bên cạnh đời sống vật chất, người Việt trù tín ngưỡng của dân gian. Sự lưu tồn từ bao đời nay rất coi trọng lĩnh vực văn của nó được thể hiện ở cả phương diện hóa tinh thần, trong đó phải kể đến văn vật thể (qua các di tích, hiện vật) và phi hóa tâm linh. Đây là lãnh địa thiêng liêng, vật thể (qua lễ hội, nghi thức thờ cúng). Tuy là một nhân vật có hai chiều tranh 10 TRƯỜNG ĐẠI HỌC HẢI PHÒNG
  2. luận nhưng với những công trạng nổi bật 2. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU của mình trong lịch sử, Dương Vân Nga Cho đến nay, qua kết quả điền dã của vẫn được thờ tự ở 11 ngôi đền tại các địa chúng tôi, có 11 di tích thờ tự Thái hậu phương Ninh Bình, Nam Định, Hà Nam, Dương Vân Nga (gồm 1 điểm thờ chính Thanh Hóa và Nghệ An. Không gian thờ và 10 điểm phối thờ, trong đó Ninh Bình tự bà vừa cho thấy điểm chung trong tín có số điểm thờ nhiều nhất là 7 điểm, các ngưỡng thờ tự của người Việt, vừa thể địa phương còn lại là Hà Nam, Nam Định, hiện quan niệm cũng như cách đánh giá Thanh Hóa và Nghệ An đều có 1 điểm của dân gian về bà hoàng hậu “một vai thờ), cụ thể như sau: gánh vác cả đôi sơn hà”. Bảng 1: Các di tích thờ tự Dương Vân Nga còn lưu tồn đến ngày nay STT Tên điểm thờ Nhân vật chính được phụng thờ Địa phương 1. Đền vua Lê Đại Hành (cố đô Hoa Ninh Bình vua Lê Đại Hành Lư - Ninh Bình) 2. Đình Mỹ Hạ (Gia Thủy, Nho Quan, Ninh Bình vua Đinh Tiên Hoàng Ninh Bình) 3. Đình Trai (Gia Hưng, Gia Viễn, Ninh Bình vua Đinh Tiên Hoàng Ninh Bình) 4. Đình Trung Trữ (Ninh Giang, Hoa Ninh Bình hai vua Đinh - Lê Lư, Ninh Bình) 5. Đền Thượng Ngọc Lâm (Yên Lâm, Ninh Bình vua Lê Đại Hành Yên Mô, Ninh Bình) 6. Đình Yên Lâm (Lai Thành, Kim Ninh Bình vua Lê Đại Hành Sơn, Ninh Bình) 7. Đền Đồng Bến (phường Đông Ninh Bình vua Lê Đại Hành Thành, thành phố Ninh Bình) 8. Đình Yến (Ứng Liêm, Thanh Hà, Hà Nam vua Đinh và các vị vua thời Tiền Lê Thanh Liêm, Hà Nam) 9. Dương Vân Nga (thành hoàng làng) Nam Định Đền Bách Cốc (Thành Lợi, Vụ (sau này phối thờ Thái phó Bùi Ư Bản, Nam Định) Đài, một vị quan thời Hậu Lê) 10. Đền vua Lê Đại Hành (Trung Lập, Thanh Hóa vua Lê Đại Hành Xuân Lập, Thọ Xuân, Thanh Hóa) 11. Đền Bạch Mã (Liên Thành, Yên Lý Nhật Quang cùng vua cha và Nghệ An Thành, Nghệ An) mẫu hậu 2.1. Cụm đền thờ Dương Vân Nga tại truyền ngôi đền này và đền vua Đinh được Ninh Bình xây dựng sau khi Lý Thái Tổ dời đô về Thăng Long. Ban đầu, dân làng Trường Trong số các di tích thờ tự Dương Vân Yên đã thờ chung hai vua và Dương hậu Nga thì đền vua Lê Đại Hành tại cố đô trong cùng một ngôi đền, đến khi Lê Thúc Hoa Lư luôn được coi là trung tâm của các Hiển về làm An phủ sứ lộ Trường Yên điểm thờ. Theo Đặng Công Nga [4], tương TẠP CHÍ KHOA HỌC, Số 41, tháng 7 năm 2020 11
  3. năm 1436 thì mới lệnh cho dân làm thêm phi công chúa” của Việt Nam và lí giải nó một ngôi đền thờ Lê Đại Hành và Dương theo quan niệm của dân gian: những người hậu vì cho rằng bà đã tái giá thì phải theo đàn bà mặt đỏ thường bị coi là có nhu cầu người chồng mới. Nếu tư tưởng Nho gia tình dục cao (“đa mao hồng diện”), đồng không chấp nhận hiện tượng thờ chung thời minh giải thêm rằng do bà vụng trộm “lộn sòng” ấy thì với dân gian, đó lại là với Lê Hoàn nên xấu hổ đỏ mặt và dù đã một điều hết sức bình thường, bởi thực tế, chết rồi nhưng khi quay mặt về đền thờ Dương hậu là vợ của hai vua. Việc họ thờ chồng cũ vẫn không hết hổ thẹn. Tuy chung hai ông một bà xuất phát từ thực tế nhiên, theo một cách giải thích khác thì chứ không nhằm mục đích “để người đời dân gian để tượng quay mặt về phía đền sau giễu nhại” như có người từng nói. Tập Đinh (quay mặt về phía Nam) có “ý nghĩa tục của người Việt đã ghi nhận hiện tượng là bà vẫn còn tình nghĩa với nhà Đinh” [3, thờ hai ông một bà và nghi lễ ấy được thực tr. 399], vì “Tình cảm của bà với vua Đinh hành một cách rất trang trọng vào ngày 23 Tiên Hoàng rất sâu nặng và mang nhiều tháng Chạp hàng năm, đó là tục cúng Táo duyên nợ” [1, tr. 56]. quân. Nếu Táo quân là kết quả của những Nét đặc biệt của bức tượng Dương lớp văn hóa trầm tích kết hợp với trí tưởng Vân Nga không chỉ ở những câu chuyện tượng dân gian thì “hai vua và một hậu” hấp dẫn xung quanh nó mà còn bởi những lại là một hiện tượng cụ thể của lịch sử. Sự đường nét tạo tác của người nghệ sĩ điêu trùng hợp ngẫu nhiên thú vị ấy đã tạo nên khắc xưa. Một số nhà nghiên cứu đã có nét tương đồng độc đáo trong tục thờ “hai những cảm nhận tinh tế về khuôn mặt ông một bà” của người Trường Yên và tín tượng Dương hậu, đó là đứng ở những ngưỡng dân gian. điểm nhìn khác nhau sẽ phát hiện thấy Sang thế kỉ XVII, đền vua Đinh và vua những dáng nét khác nhau của bà. Nhìn Lê được đại trùng tu. Trong cuộc đại tu chính diện, bà hơi cau mày, trăn trở suy này có ba pho tượng thờ được tạc là tượng tư; nhìn từ ngoài vào bà như thoáng mỉm vua Lê Đại Hành, Bảo Quang Hoàng thái cười; từ trong nhìn ra lại thấy khuôn mặt hậu và Lê Ngọa Triều vào năm 1611 [5]. gượng gạo và u buồn. Phải chăng mối Hiện nay, pho tượng Bảo Quang Hoàng đồng cảm sâu sắc với số phận éo le của bà thái hậu ở đền vua Lê được đề tên là Thái lưỡng triều hoàng hậu đã khiến người thợ hậu Dương Vân Nga. Theo cách lí giải của điêu khắc tạo tác nên một diện mạo chất Trần Hậu Yên Thế thì có lẽ tên hiệu Bảo chứa nhiều nỗi niềm u uẩn không thể thổ Quang Hoàng thái hậu được đặt để tránh lộ hết thành lời? Nếu như đứng trước các tên Đại Thắng Minh hoàng hậu, bởi “các pho tượng La Hán chùa Tây Phương, nhà nhà nho rất ác cảm với việc Lê Đại Hành thơ Huy Cận còn băn khoăn tự hỏi: “Nhà lấy tên hiệu Đại Thắng Vương của Đinh nghệ sĩ xưa đã vô tình hay hữu ý mượn đề Tiên Hoàng, chồng cũ của Dương hậu làm tài chuyện Phật mà miêu tả xã hội đương danh hiệu mới” cho bà và tên hiệu này có thời, một xã hội quằn quại đau khổ trong thể là pháp danh của bà khi bà đi tu ở chùa nhiều biến động và bế tắc không tìm được Am Tiên [5]. Tác giả cũng chú ý đến điểm lối ra” thì ở bức tượng Dương Vân Nga, đặc biệt của bức tượng là “mặt rất đỏ”, có thể nói rằng “nhà nghệ sĩ xưa đã hữu ý” “một đặc điểm chưa từng có trong nghệ gửi vào bức điêu khắc chân dung Dương thuật tạc tượng chân dung các bà hoàng hoàng hậu những nỗi niềm trăn trở, suy tư 12 TRƯỜNG ĐẠI HỌC HẢI PHÒNG
  4. về thân phận con người trong những cuộc định vị tượng thờ truyền thống “tả nam, vật đổi sao dời của lịch sử. Cụ thể hơn là hữu nữ”. Ngôi đình có một số sắc phong, ta sẽ thấy được “lịch sử Đại Cồ Việt thuở trong đó, bà Dương hậu có ba sắc phong ấy với những dòng họ, những thế lực khác của các triều vua: Thành Thái năm thứ nhau vừa ẩn bên trong hậu trường, vừa 13, Duy Tân năm thứ 3, Khải Định năm công khai bên ngoài cung đình, với những thứ 9. Ngôi đình đã từng được tu sửa vào đảo lộn giao thời vừa mãnh liệt vừa dần dà năm Bảo Đại 11 (1939) và cho đến nay, nó và những toan tính phức tạp” [2, tr. 748]. ngày càng in hằn dấu ấn tháng năm: cửa Pho tượng Dương Vân Nga ở đền Hoa Lư đình bạc phếch, những chiếc cột bị mối đã đi vào thi ca đời sau với những cảm xúc mọt xông lỗ chỗ. Dù vậy, ngôi đình vẫn có chân thành, lắng đọng: một vị trí tâm linh đặc biệt trong tâm thức người dân Trung Trữ với những sinh hoạt - “Ngàn năm vằng vặc Thái hậu ơi văn hóa của cộng đồng như tổ chức hội Tượng gỗ nguy nga mỉm miệng cười làng, “khai xuân yết lão”... Ngàn năm đất nước thu một mối Đối với người dân Gia Thủy (Nho Mối tình san sẻ cả đôi nơi” Quan, Ninh Bình), ngôi đình mang tên Mỹ Hạ (có nghĩa là miền đất đẹp dưới trần - “Hoàng bào chính nghĩa không gian) thờ Đinh Tiên Hoàng và Dương Vân minh định Nga đã trở thành một biểu tượng thiêng Nhung giáp hi sinh tất nhạt nhòa trong đời sống văn hóa tâm linh của họ. Giúp rập hai vua, đời nể trọng Người dân địa phương cho biết ngôi đình Hoa Lư hương khói tượng Vân Nga” được dựng từ thời Tiền Lê để nhớ tích tập trận cờ lau thời thơ ấu của Vạn Thắng Cách trung tâm cố đô Hoa Lư khoảng 7 Vương ở quê ngoại. Tương truyền, đây km là làng Trung Trữ, nơi có ngôi đình thờ cũng là nơi ngài chào đời. Đình có 14 sắc tự hai vua Đinh - Lê và hoàng hậu Dương phong của các đời vua triều Nguyễn gồm: Vân Nga. Ông Bùi Đình Hiển (Trung Trữ, vua Tự Đức (một sắc phong), vua Thành Ninh Giang, Hoa Lư) cho chúng tôi biết Thái (bốn sắc phong), vua Đồng Khánh vào năm 1492, người con trưởng của dòng (một sắc phong), vua Duy Tân (hai sắc họ Đinh Thế từ Trường Yên Thượng đã phong), vua Khải Định (sáu sắc phong). đến khai phá và lập nên làng Trung Trữ. Hiện Ban quản lí đình còn lưu giữ được Để tỏ lòng nhớ về nguồn cội, ông đã bốc 8/ 14 sắc phong nhưng chúng không còn chân hương từ đền Trường Yên, nơi thờ nguyên vẹn nữa. Bên cạnh đó, trong hậu hai vua và hoàng hậu Dương Vân Nga để cung còn hai bộ triều phục của vua Đinh lập đình thờ mới. Đến nay, ngôi đình vẫn và bà Dương hậu. Hằng năm, vào đúng giữ được nét đặc biệt là cách đặt tượng thờ Ngọ ngày thanh minh, dân làng làm lễ và “hai vua một hậu” theo “tục dân” buổi ban phơi hai bộ triều phục này cùng với tám đầu. Tượng hai vua được đặt cạnh nhau sắc phong. Vào ngày này, buổi sáng nếu giữa tòa hậu cung, tượng vua Lê thấp hơn có mưa thì chỉ đến đúng Ngọ sẽ hửng nắng và lùi về phía sau so với tượng vua Đinh. (người dân gọi là “hào quang”). Đình Mỹ Còn tượng Dương hậu được đặt riêng, ở Hạ đã hai lần bị cháy bởi bom napan của bên trái của hậu cung (tên tượng là Thái thực dân Pháp, nhưng cả hai lần, lửa chỉ hậu Dương Vân Nga), ngược với cách cháy đến chính điện long cung rồi tắt, nhờ TẠP CHÍ KHOA HỌC, Số 41, tháng 7 năm 2020 13
  5. thế mà đến nay còn lại hai cỗ ngai thờ, hai và Dương hậu, một vị có công đánh Tống, vương miện, một hộp đựng các sắc phong bình Chiêm và chấn hưng đất nước; một và hai bộ triều phục, trong đó, hai bộ triều vị nhường ngôi của con trai cho người có phục là thứ quý nhất của ngôi đình, vì theo tài cầm quân đánh giặc. Điều thú vị là đình tương truyền, chúng là lễ phục của vua Yên Lâm (Lai Thành, Kim Sơn) chính là Đinh và hoàng hậu Dương Vân Nga trong bản sao của đình Thượng (Ngọc Lâm), bởi những dịp hành lễ tại quê nhà. người dân Lai Thành vốn gốc ở Ngọc Lâm di cư đến, vì nhớ làng quê cũ nên xin chân Xã liền kề Gia Thủy là Gia Hưng cũng nhang ở đình Thượng Ngọc Lâm đến làng có một ngôi đình thờ Đinh Tiên Hoàng và mới lập đền thờ. Đình Yên Lâm nằm giữa Dương Vân Nga. Đình có hai tên là đình cánh đồng, xung quanh có vài hộ dân sinh Trai (đình được làm bằng gỗ trai) và đình sống. Thời điểm chúng tôi đi điền dã thì Viến (đặt theo tên làng). Đình được xây thủ đình là ông Lê Văn Trịnh (57 tuổi). dựng từ thời Lý. Điều đặc biệt là dưới gầm Ông nhận trọng trách này từ năm 1999. bàn thờ vua Đinh có lô nhang Đỗ Thích. Ông Trịnh kể với niềm tin rằng chính đức Ông thủ đình giải thích rằng cách bài trí vua Lê và bà Dương Thái hậu đã phù trợ bát hương như vậy là để nhắc nhớ người cho ông khỏi bệnh, bởi lẽ trước kia ông đời sau về kẻ thủ ác họ Đỗ đã hành thích thường đau ốm liên miên, nhưng từ khi nhà vua. Tương truyền trước kia dưới trông coi đình, ông đã dần bình phục. Ông tượng vua Đinh trong đền Thượng ở cố đô cho biết ngôi đình có tuổi đời khoảng 200 Hoa Lư cũng có một tượng Đỗ Thích rất năm. Trong đình có đôi câu đối ca ngợi nhỏ bằng gỗ. Vì có tội giết vua nên hàng công đức của vua Lê: “Chính thống tương năm, cứ đến ngày tế vua Đinh, dân làng lại thừa Đinh chi tiền Lí chi hậu; Anh uy viễn đem tượng Đỗ Thích ra đánh ba roi (hay chiếu Tống dĩ Bắc Chiêm dĩ Nam”. “khảo ba vồ”) để răn dạy những kẻ có tội. Có một địa danh rất nổi tiếng, là chứng Vì năm nào cũng bị khảo như vậy nên đến tích cho câu chuyện Dương Thái hậu trao nay, tượng Đỗ Thích không còn nữa. áo hoàng bào cho Lê Hoàn và mời ông Xã Yên Lâm (Yên Mô, Ninh Bình) lên ngôi vua. Đó chính là đền Đồng Bến, không chỉ là địa bàn chính của Thần Phù - nơi thờ vua Lê và Dương Thái hậu. Ngôi cửa biển nổi tiếng với câu ca “Lênh đênh đền nằm ở phường Đông Thành, thành qua cửa Thần Phù...”, mà còn là nơi thờ phố Ninh Bình. Trước đền có một cây lộc vua Lê và Dương hoàng hậu. Làng Ngọc vừng rất to, cụ Đinh Văn Tính (81 tuổi, Lâm xưa (Yên Lâm ngày nay) do quốc sư trú tại tổ dân phố 6, đường Đông Phương Khuông Việt khai lập năm 1007. Làng có Hồng, thành phố Ninh Bình) - thủ đền, nói hai ngôi đền, đền Thượng thờ vua Lê và rằng đây chính là nơi bà Thái hậu đã trao Dương hậu, đền Hạ thờ thành hoàng làng long bào cho Lê Hoàn, hẹn rằng nếu đánh là quốc sư Khuông Việt. Khi chúng tôi hỏi thắng giặc Tống thì sẽ làm lễ hợp cẩn trên lí do vì sao làng thờ vua Lê và Dương hậu sông Vân Sàng. Năm 2015, Ban quản lí thì người dân kể rằng vì họ tôn quốc sư của cho tu sửa lại ngôi đền. Sau đó, con đường triều Tiền Lê làm thành hoàng nên đồng phía trước ngôi đền cũng được mở rộng thời cũng phối thờ vua Lê và hoàng hậu hơn nhưng cây lộc vừng đặc biệt ấy vẫn Dương Vân Nga. Tại đền Thượng có bảng được giữ lại, trở thành điểm nhấn xanh trích lược ghi nhận công đức của vua Lê cho cảnh quan của đền. 14 TRƯỜNG ĐẠI HỌC HẢI PHÒNG
  6. 2.2. Cụm đền thờ Dương Vân Nga Thái hậu mạnh mẽ, đã vượt lên nỗi đau của tại các địa phương khác bản thân và hoàng tộc để đảm nhận tốt vai Các tỉnh phụ cận Ninh Bình là Nam trò nhiếp chính. Hiện Ban quản lí đền còn Định, Hà Nam và Thanh Hóa cũng có đền giữ được 10 sắc phong từ năm 1730 đến thờ Dương Vân Nga. Ở làng cổ Bách Cốc năm 1924 dành cho bà. Nội dung các sắc (Vụ Bản, Nam Định), bà được tôn làm phong từ năm 1730 (năm Vĩnh Khánh thứ thành hoàng với danh xưng là vua Bà và 2) đến năm 1783 (năm Cảnh Hưng 44) tập được thờ ở Thượng đẳng linh từ mang trung ca ngợi công đức của Dương hậu: tên làng. Người dân Bách Cốc vẫn kể cho “Sắc vua Bà Lê Đại Hành chiêu vương nhau nghe chuyện bà cùng triều đình lo là Thần quan đại vương linh thiêng ứng việc binh lương trong kháng chiến chống nghiệm giúp nước cứu dân, đức hạnh tốt Tống năm 980. Bà đã từng đi thuyền rồng đẹp: nhu mì nhún thuận, đôn hậu hòa hợp, đến vùng Thiên Bản (Vụ Bản ngày nay) dung nhan tươi đẹp, cốt cách đoan trang, là nơi tập trung quân lương của Đô Hiệu cảm hóa huyền diệu, ban ơn rộng rãi, phúc lương thảo sứ Phạm Phòng Át. Bến Ngự đức rực rỡ, thông minh quyết đoán, thành làng Bách Cốc là dấu tích bà dừng thuyền, tựu rộng lớn. Đúng đạo nhún nhường động viên nhân dân chở binh lương ra trận. thuận theo, hợp đức đoan trang tiết liệt, Báo Nam Định điện tử (www.baonamdinh. luôn diệt họa trừ tai giúp nhân dân sống com, ngày 02/ 8/ 2012) đã dựa vào dấu giàu mạnh yên vui, mong mỏi sẽ thông tích của một bến cảng có niên đại khoảng suốt, cầu xin luôn ứng nghiệm, kéo dài một nghìn năm tại vùng đất Nam Định, cơ đồ vững bền cho tông xã. Đã ghi nhớ kết hợp với truyền thuyết địa phương để công lao của thần, theo phép tắc mà khen nhận định rằng rất có thể nó là bằng chứng tặng. Ta may mắn được nối ngôi vua, đến thực sự của việc tích trữ binh lương trong ở nơi chính phủ kính cẩn phò giúp tông kháng chiến chống Tống, mà người đảm xã, củng cố cơ đồ lớn, long trọng làm lễ trách nhiệm vụ quan trọng này là Thái thưởng phẩm trật, nên phong tặng thêm hậu Dương Vân Nga. Thông tin này bước cho vua Bà Lê Đại Hành chiêu vương là đầu củng cố “cái lõi lịch sử” của truyền Thần quan đại vương luôn nêu cao tấm thuyết địa phương về bà, góp phần khẳng gương trung trinh tiết liệt, thực thi nhiều định công trạng của bà đối với đất nước. Hiện tại, trong hậu cung của đền Bách việc phúc lành. Cho nên sắc phong”. Đến Cốc có tượng vua Bà ngồi trên ngai, đầu các sắc phong sau đó, từ năm 1810 (năm vấn khăn tang bỏ thõng xuống sau lưng, Gia Long thứ 9) đến 1924 (năm Khải Định tóc búi cài trâm giống tượng bà tại đền thứ 9), nội dung ngắn gọn hơn, cho thấy vua Lê ở Trường Yên và đền Trung Trữ việc ban sắc chỉ là chuẩn theo các triều đại (Ninh Giang, Hoa Lư, Ninh Bình). Trong trước: “Sắc chỉ thôn Bách Cốc, xã Bách những pho tượng về bà mà chúng tôi từng Cốc, huyện Thiên Bản, viên sắc, thôn được chiêm bái, đây là pho duy nhất tạc trưởng cùng nhân dân cả thôn các ngươi bà vấn khăn tang chồng (rất tiếc là chúng theo trước phụng thờ vị hoàng hậu của tôi không được phép chụp ảnh pho tượng). vua Lê Đại Hành triều Lê. Đã được các Điểm đặc biệt này không chỉ góp phần xua triều tôn tặng nhiều mĩ tự. Nay chuẩn cho tan những mối hoài nghi xung quanh hành phụng thờ như trước để bày tỏ lòng kính trạng của bà mà còn khắc họa một Dương cẩn vậy. Cho nên sắc chỉ”. TẠP CHÍ KHOA HỌC, Số 41, tháng 7 năm 2020 15
  7. Còn ở Hà Nam, di tích phối thờ Phất Ngân). Theo truyền ngôn thì Lê Thị Dương Vân Nga là ngôi đình Yến (thôn Phất Ngân là con của hoàng hậu Dương Ứng Liêm, xã Thanh Hà, huyện Thanh Vân Nga với vua Lê Đại Hành: “Lê Hoàn Liêm). Trong đình có 4 bài vị thờ Đinh và Dương Vân Nga có người con gái tên Tiên Hoàng, Lê Đại Hành, Lê Trung Tông Phất Ngân lấy Điện tiền Chỉ huy sứ Lý và Lê Ngọa Triều. Ông Hoàng Minh Lưu Công Uẩn, người lập ra nhà Lý vào năm (75 tuổi, Ban quản lí đình) kể rằng trước 1010. Bên trái hậu cung thờ đức vua Lê đây, bà Dương hậu bị người đời lên án là và Dương Thái hậu ở Trường Yên, Hoa bất chính, đã có chồng lại tái giá và trao Lư có ban thờ công chúa Phất Ngân” [6, ngôi báu của con trai cho người khác… vì tr. 53]. Vì lí do này nên khi dân làng Liên thế, bà không được thờ tự. Còn ngày nay, Thành các con cháu của bà thì cũng thờ khi hành động của bà được nhìn nhận một vọng bà tại đền thờ Bạch Mã. cách tích cực hơn thì bà đã được thờ vọng Hệ thống các điểm thờ tự Dương Vân bên tây của ngôi đình, tuy không có bài vị. Nga còn lưu tồn đến ngày nay cho thấy bà Cách thờ tự vẫn là “tả nam, hữu nữ” theo có một vị trí quan trọng trong đời sống tâm quan niệm truyền thống. linh của người Việt. Không gian tâm linh Tại Thanh Hóa, ngôi đền thờ vua Lê với 11 điểm thờ tự mà Ninh Bình là trung Đại Hành và Dương hoàng hậu (thôn tâm và tỏa ra các khu vực vệ tinh của nó Trung Lập, xã Xuân Lập, huyện Thọ giúp ta hình dung phần nào về không gian Xuân) nằm trong một quần thể rất đẹp, sống cùng hành trạng của bà cách đây hơn bên phải đường dẫn vào đền là một ao sen một nghìn năm. Mỗi một đình, đền thờ lại lá xanh hòa quyện với búp hồng. Ao sen gắn liền với một sự tích về bà: khu cố đô gợi nhớ sự tích bà mẹ Lê Hoàn ra tắm ở Hoa Lư gợi nhớ thời kì đương kim hoàng hồ sen bên chùa, hái nụ sen đẹp nhất mang hậu, đền Đồng Bến ghi dấu tích bà trao ngôi cho Lê Hoàn, làng Bách Cốc là nơi về nhà, đêm nằm mộng thấy đóa sen kết bà từng dừng thuyền động viên dân làng hạt trong bụng rồi sau đó thụ thai và sinh cung cấp lương thực cho binh lính trong ra vị vua khai sáng nhà Tiền Lê. Không kháng chiến chống Tống... Theo khảo sát gian tĩnh lặng, thanh bình khiến ngôi đền của chúng tôi, bà được phối thờ nhiều càng thêm vẻ thâm u, trầm mặc. Bên trong nhất với vua Lê Đại Hành (5 điểm gồm: đền, tượng Dương Thái hậu được đặt phía đền vua Lê ở cố đô Hoa Lư, đền Thượng bên phải và quay mặt vào bàn thờ vua Lê. Ngọc Lâm, đình Yên Lâm, đền Đồng Bến, Trong tâm thức nhân dân nơi đây, bà là đền vua Lê ở Trung Lập - Thanh Hóa), người sáng suốt, biết đặt lợi ích của nhân tiếp đến là với vua Đinh Tiên Hoàng (2 dân lên trên lợi ích cá nhân mà trao ngôi điểm thờ: đình Mỹ Hạ và đình Trai) và cho Lê Hoàn, gỡ cho đất nước thoát khỏi cả hai vua (2 điểm: đình Trung Trữ, đình cảnh binh đao, khói lửa. Yến), ngoài ra còn có một điểm thờ với Qua địa phận tỉnh Thanh Hóa, ở xã con cháu (đền Bạch Mã) và một điểm thờ Liên Thành (huyện Yên Thành, tỉnh Nghệ chính là đền Bách Cốc. Nhìn vào tương An) có một ngôi đền mang tên Bạch Mã quan con số giữa các điểm thờ, ta có thể thờ Uy Minh Vương (Lý Nhật Quang) thấy dân gian đang tái hiện lịch sử cuộc cùng với vua cha (Lý Thái Tổ) và mẫu đời bà: 5 điểm thờ với vua Lê đã xác nhận hậu là Trinh Minh Hoàng thái hậu (Lê Thị tính chính danh cho cuộc hôn nhân thứ 16 TRƯỜNG ĐẠI HỌC HẢI PHÒNG
  8. hai của bà, 2 điểm với vua Đinh nhắc nhớ TÀI LIỆU THAM KHẢO rằng bà đã từng là hoàng hậu của vị hoàng 1. Lã Đăng Bật (1998), Cố đô Hoa Lư, lịch sử đế khai quốc này, 2 điểm với hai vua cho và danh thắng, Nxb Thanh niên, Hà Nội. thấy vai trò cầu nối của bà trong hai triều đại Đinh - Lê. 2. Phan Duy Kha, Lã Duy Lan, Đinh Công Vĩ (2003), Nhìn lại lịch sử, Nxb Văn hóa thông tin, 3. KẾT LUẬN Hà Nội. Các di tích thờ tự Dương Vân Nga đến 3. Vũ Ngọc Khánh (2000), Đền miếu Việt nay đều đã “trải qua những cuộc bể dâu”, Nam, Nxb Thanh niên, Hà Nội. có di tích bị xuống cấp phủ bóng thời gian, 4. Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Ninh Bình nhưng trong đời sống tinh thần của người dân địa phương, chúng vẫn có giá trị văn (2008), Thân thế, sự nghiệp và tượng đài Lê Đại hóa đặc biệt. Hiện nay, tại những ngôi đền Hành, Dương Vân Nga, Kỉ yếu Hội thảo khoa học, này vẫn tấp nập người dân đến chiêm bái, Ninh Bình. nghi ngút khói hương, những câu chuyện 5. Trần Hậu Yên Thế (2012), Bảo Quang về Dương Vân Nga và các nhân vật được hoàng thái hậu là ai? Tại sao lại có danh hiệu phụng thờ luôn được gìn giữ và lưu truyền này?, Thông báo Hán Nôm học 2012, truy cập cho mai sau, tạo nên mối quan hệ gắn bó ngày 01/ 6/ 2020, http://www.hannom.org.vn. giữa văn hóa vật thể và phi vật thể, giữa 6. Trương Đình Tưởng (2009), Những nhân truyền thống và hiện đại trong đời sống vật lịch sử thời Đinh - Lê, Nxb Văn hóa dân tộc, người Việt hôm nay. Hà Nội. TẠP CHÍ KHOA HỌC, Số 41, tháng 7 năm 2020 17
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2