Một số khái niệm và lý thuyết xã hội học của Emile Durkheim

MÖÅT SÖË KHAÁI NIÏÅM VAÂ LYÁ THUYÏËT XAÄ HÖÅI HOÅC<br /> CUÃA EMILE DURKHEIM<br /> . Trûúng Vùn Vyä*<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 1. Khaái niïåm sûå kiïån xaä höåi caác sûå kiïån xaä höåi töìn taåi úã bïn ngoaâi caá nhên vaâ<br /> Theo E. Durkheim, àöëi tûúång nghiïn cûáu cuãa coá sûác maånh aáp àùåt, cûúäng chïë àöëi vúái caá nhên.<br /> Xaä höåi hoåc laâ caác sûå kiïån xaä höåi (social facts). Àöëi vúái haânh vi cuãa con ngûúâi, sûå kiïån xaä höåi<br /> Khaái niïåm sûå kiïån xaä höåi àûúåc hiïíu vúái 2 nghôa àûúåc hiïíu nhû laâ "nhûäng caái khuön maâ chuáng ta<br /> cú baãn nhû sau: a) - Caác sûå kiïån xaä höåi coá tñnh cêìn phaãi àöí caác haânh àöång cuãa chuáng ta vaâo àoá"<br /> "vêåt chêët". Vñ duå: nhoám ngûúâi, dên cû, töí chûác àïí àuác thaânh tûâng kiïíu haânh àöång, tûâng kiïíu<br /> xaä höåi, thiïët chïë xaä höåi vúái têët caã caác àùåc àiïím ûáng xûã nhêët àõnh. Sûå kiïån xaä höåi thïí hiïån úã caách<br /> vaâ chêët lûúång cuãa noá; b) - Caác sûå kiïån xaä höåi coá thûác haânh àöång, tû duy vaâ caãm giaác, nhûäng caách<br /> tñnh "phi vêåt chêët". Vñ duå: hïå thöëng giaá trõ, chuêín thûác àoá töìn taåi úã bïn ngoaâi, àöåc lêåp, khaách quan<br /> mûåc, phong tuåc, têåp quaán xaä höåi, "moåi caách laâm" àöëi vúái caá nhên vaâ coá sùén möåt khaã nùng cûúäng<br /> - sûå kiïån phi vêåt chêët göìm caã caác sûå kiïån àaåo chïë haânh vi caá nhên vaâ àûúåc aáp àùåt cho caác caá<br /> àûác (moral facts), tûác laâ caác caách thûác haânh àöång, nhên. Thuêåt ngûä "xaä höåi" àûúåc duâng àïí chó möåt<br /> suy nghô vaâ traãi nghiïåm maâ caác caá nhên nhêåp loaåi hiïån tûúång khöng nùçm trong bêët kyâ möåt<br /> têm àûúåc khi cuâng chung söëng trong xaä höåi. phaåm vi hay möåt sûå kiïån naâo àoá cêëu taåo nïn xaä<br /> Nöåi dung khaái niïåm sûå kiïån xaä höåi coá thïí gêy höåi. Àiïìu naây tûúng tûå nhû trûúâng húåp cuãa nûúác:<br /> ra sûå hiïíu lêìm rùçng àöëi tûúång nghiïn cûáu cuãa Xaä caác àùåc àiïím cuãa nûúác khöng coá úã tûâng nguyïn<br /> höåi hoåc rêët giöëng vúái Têm lyá hoåc do noá noái túái caác töë H vaâ O taåo thaânh nûúác (H2O). Quan niïåm cuãa<br /> khña caånh khaác nhau cuãa haânh vi con ngûúâi, göìm E. Durkheim vïì sûå kiïån xaä höåi coá àiïím naâo àoá<br /> haânh àöång, tû duy vaâ tònh caãm. Àïí traánh hiïíu lêìm giöëng vúái quan niïåm duy vêåt biïån chûáng Macxit<br /> nhû vêåy, E. Durkheim luön nhêën maånh sûå khaác vïì sûå töìn taåi khaách quan cuãa sûå kiïån vêåt chêët<br /> nhau giûäa yïëu töë "xaä höåi" vaâ yïëu töë "sûå vêåt" cuãa khöng phuå thuöåc vaâo yá muöën chuã quan cuãa con<br /> àöëi tûúång nghiïn cûáu cuãa Xaä höåi hoåc. E. Durkheim ngûúâi, mùåc duâ caác caá nhên laâ nhûäng àún võ, böå<br /> chuã trûúng baác boã caách tiïëp cêån Têm lyá hoåc caá phêån cêëu thaânh xaä höåi.<br /> nhên vaâ caã triïët hoåc tûå biïån, giaáo àiïìu àïí xêy dûång Vïì caác àùåc àiïím vaâ tñnh chêët cuãa sûå kiïån xaä<br /> khoa hoåc Xaä höåi hoåc trong viïåc giaãi thñch haânh vi höåi, E. Durkheim chó ra caác àùåc trûng cú baãn cuãa<br /> con ngûúâi vaâ sûå kiïån xaä höåi. sûå kiïån xaä höåi nhû sau: a) - Thûá nhêët, tñnh khaách<br /> Theo E. Durkheim, nhû laâ sûå kiïån vêåt chêët, quan. Sûå kiïån xaä höåi phaãi laâ nhûäng gò úã bïn ngoaâi<br /> <br /> <br /> * TS., Khoa Ngûä vùn Nga, Trûúâng Àaåi hoåc KHXH&NV-ÀHQG-TP.HCM<br /> <br /> <br /> <br /> 46♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N<br /> caá nhên. Àiïìu naây thïí hiïån úã chöî caác caá nhên con ngûúâi. Àiïím giao kïët cuãa Têm lyá hoåc vaâ Xaä<br /> khöng chó sinh ra trong möi trûúâng àaä coá sùén caác höåi hoåc laâ vuâng ranh giúái chuyïín àöíi giûäa caái<br /> sûå kiïån nhû laâ caác thiïët chïë xaä höåi, cêëu truác xaä bïn trong vaâ caái bïn ngoaâi, giûäa caái caá nhên vaâ<br /> höåi, chuêín mûåc, giaá trõ, niïìm tin... Khöng nhûäng caái xaä höåi. Àiïìu naây thïí hiïån khaá roä qua nhûäng<br /> thïë, caác caá nhên coân phaãi hoåc têåp, tiïëp thu, chia seã khaái niïåm cú baãn nhû xaä höåi hoáa, haânh àöång xaä<br /> vaâ tuên thuã caác chuêín mûåc, giaá trõ xaä höåi, tûác laâ höåi àûúåc caã Xaä höåi hoåc vaâ Têm lyá hoåc rêët quan<br /> caác sûå kiïån xaä höåi. Ngay caã khi caác caá nhên tñch têm. Nhûng àiïím khaác nhau laâ úã chöî, Têm lyá<br /> cûåc chuã àöång taåo nïn hay biïën àöíi caác thaânh phêìn hoåc chuã yïëu quan têm túái nhûäng sûå kiïån xaãy ra<br /> cuãa cêëu truác xaä höåi, caác chuêín mûåc, caác giaá trõ, bïn trong caá nhên, thïë giúái bïn trong cuãa möîi caá<br /> caác quy tùæc xaä höåi thò têët caã nhûäng caái àoá àïìu coá nhên, coân Xaä höåi hoåc têåp trung vaâo nghiïn cûáu<br /> thïí trúã thaânh caác sûå kiïån xaä höåi, tûác laâ trúã thaânh caác sûå kiïån trong hiïån thûåc khaách quan, trong<br /> hiïån thûåc, coá cuöåc söëng riïng cuãa noá úã bïn ngoaâi thïë giúái bïn ngoaâi caá nhên, "sûå kiïån xaä höåi".<br /> caá nhên, àöåc lêåp vúái yá muöën chuã quan cuãa möîi caá<br /> nhên; b) - Thûá hai, tñnh phöí biïën. Caác sûå kiïån xaä 2. Khaái niïåm àoaân kïët xaä höåi<br /> höåi bao giúâ cuäng laâ sûå kiïån chung, phöí biïën, phöí Khaái niïåm àoaân kïët xaä höåi (social solidarity)<br /> quaát àöëi vúái nhiïìu caá nhên. Nghôa laâ sûå kiïån xaä cuãa E. Durkheim coá nöåi dung gêìn giöëng vúái khaái<br /> höåi laâ caái cöång àöìng xaä höåi cuâng chia seã, chêëp niïåm höåi nhêåp xaä höåi àang àûúåc sûã duång röång<br /> nhêån, coi chuáng nhû laâ cuãa mònh, cuãa "chuáng ta", raäi hiïån nay. E. Durkheim àaä duâng khaái niïåm<br /> sûå kiïån xaä höåi laâ phöí biïën àöëi vúái moåi thaânh viïn naây àïí chó ra caác möëi quan hïå giûäa caá nhên vaâ<br /> trong xaä höåi; c) - Thûá ba, tñnh cûúäng chïë. Sûå kiïån xaä höåi, giûäa caác caá nhên vúái nhau, giûäa caá nhên<br /> xaä höåi bao giúâ cuäng coá sûác maånh kiïím soaát, thêåm vaâ nhoám xaä höåi. Nïëu khöng coá sûå àoaân kïët xaä<br /> chñ haån chïë, kiïìm chïë, gêy aáp lûåc àöëi vúái haânh höåi thò caác caá nhên riïng leã, biïåt lêåp khöng thïí<br /> àöång vaâ haânh vi cuãa caác caá nhên. Chùèng haån, trong taåo thaânh xaä höåi vúái tû caách laâ möåt chónh thïí hïå<br /> xaä höåi coá nhûäng quy àõnh, nhûäng giúái haån nïëu vi thöëng xaä höåi.<br /> phaåm thò bõ trûâng phaåt. Caác àiïìu khoaãn luêåt laâ E. Durkheim lêìn àêìu tiïn àûa ra khaái niïåm<br /> nhûäng vñ duå rêët roä vïì àùåc trûng naây cuãa sûå kiïån xaä naây àïí giaãi quyïët möåt trong nhûäng cêu hoãi nghiïn<br /> höåi. Qua àoá thêëy rùçng E. Durkheim coi sûå kiïån xaä cûáu cú baãn cuãa Xaä höåi hoåc nïu ra trong cuöën<br /> höåi coá vai troâ quyïët àõnh àöëi vúái àúâi söëng con "Phên cöng lao àöång trong xaä höåi". Àoá laâ "taåi<br /> ngûúâi. sao caác caá nhên trong khi àang trúã nïn tûå chuã<br /> Mùåc duâ sûå kiïån xaä höåi töìn taåi úã bïn ngoaâi caá hún, laåi phuå thuöåc nhiïìu hún vaâo xaä höåi?". Khi<br /> nhên, chung cho caã xaä höåi, nhûng laåi coá khaã traã lúâi cêu hoãi naây, E. Durkheim àaä phên biïåt<br /> nùng kiïím soaát, cûúäng chïë haânh àöång xaä höåi tûâ möåt hònh thûác cú baãn cuãa sûå àoaân kïët xaä höåi laâ<br /> bïn trong möîi caá nhên. Àiïìu naây coá veã rêët phi lyá àoaân kïët cú hoåc vaâ àoaân kïët hûäu cú, tûúng ûáng<br /> nhûng thûåc ra úã àoá coá möëi quan hïå biïån chûáng vúái hai loaåi xaä höåi laâ xaä höåi kiïíu (àoaân kïët) cú<br /> giûäa caái chung vaâ caái riïng. Tûâ goác àöå Xaä höåi hoåc vaâ xaä höåi kiïíu (àoaân kïët) hûäu cú.<br /> hoåc, àïí giaãi thñch hiïån tûúång naây cêìn nùæm vûäng E. Durkheim vêån duång nhûäng khaái niïåm àoaân<br /> cú chïë "xaä höåi hoáa caá nhên", cú chïë "höåi nhêåp", kïët xaä höåi àïí giaãi thñch caác hiïån tûúång xaä höåi<br /> cú chïë "nhêåp têm", goåi ngùæn goån laâ cú chïë bùæt nhû laâ sûå phên cöng lao àöång, sûå tûå tûã, tön giaáo<br /> chûúác, hoåc têåp theo àoá caá nhên lônh höåi caác chuêín vaâ nhiïìu sûå kiïån xaä höåi khaác vúái caác biïíu hiïån<br /> mûåc, caác quy tùæc xaä höåi laâ nhûäng quy àõnh tûâ bònh thûúâng vaâ dõ biïåt, bêët bònh thûúâng cuãa<br /> bïn ngoaâi thaânh nhûäng àiïìu têm niïåm, quy àõnh chuáng. Öng khöng nhûäng phaát hiïån ra nguyïn<br /> bïn trong. Àöìng thúâi, thöng qua cú chïë "khaách nhên maâ coân phên tñch chûác nùng, hïå quaã vaâ<br /> thïí hoáa" nhûäng gò àaä hêëp thuå tûâ xaä höåi àûúåc möëi quan hïå cuãa caác hiïån tûúång àoá àöëi vúái viïåc<br /> hiïån hònh trong nhûäng haânh vi, hoaåt àöång cuå thïí duy trò, cuãng cöë sûå àoaân kïët xaä höåi, tûác laâ sûå trêåt<br /> cuãa caá nhên, cuãa cöång àöìng. tûå xaä höåi vaâ sûå biïën àöíi xaä höåi.<br /> Têm lyá hoåc vaâ Xaä höåi hoåc giöëng vaâ khaác nhau<br /> úã chöî naây. Caác nhaâ Têm lyá hoåc vaâ Xaä höåi hoåc 3. Caác kiïíu àoaân kïët xaä höåi vaâ phên loaåi<br /> àïìu giöëng nhau úã chöî cuâng quan têm nghiïn xaä höåi<br /> cûáu caác sûå kiïån xaä höåi, vñ duå haânh vi xaä höåi cuãa Dûåa vaâo kiïíu àoaân kïët xaä höåi, E. Durkheim<br /> <br /> <br /> K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦47<br /> phên biïåt Xaä höåi àoaân kïët cú hoåc vaâ Xaä höåi àoaân caác tûúng taác, giao tiïëp, trao àöíi giûäa caác caá<br /> kïët hûäu cú. nhên).<br /> Kiïíu àoaân kïët xaä höåi cú hoåc (hay Kiïíu àoaân Nhûäng chó baáo khaác cuãa biïën àöíi xaä höåi tûâ<br /> kïët maáy moác) laâ kiïíu àoaân kïët xaä höåi dûåa trïn kiïíu àoaân kïët cú hoåc sang kiïíu àoaân kïët hûäu cú<br /> sûå giöëng nhau, sûå thuêìn nhêët cuãa caác giaá trõ, caác laâ yïëu töë quyïìn lûåc vaâ luêåt phaáp. Trong xaä höåi<br /> niïìm tin, tñn ngûúäng, phong tuåc, têåp quaán. Caác cú hoåc, sûå àoaân kïët cú hoåc taåo ra quyïìn lûåc àaân<br /> caá nhên chûa khu biïåt hoáa vaâ gùæn boá vúái nhau aáp, cûúäng chïë, do yá thûác têåp thïí maånh meä nïn<br /> chuã yïëu dûåa trïn cú súã cuâng chia seã nhûäng giaá moåi sûå vi phaåm caác àiïìu cêëm kyå àïìu bõ cöång<br /> trõ tinh thêìn chung, trïn cú súã cuãa sûå kiïìm chïë àöìng xaä höåi trûâng phaåt bùçng nhiïìu hònh thûác<br /> maånh meä tûâ phña xaä höåi vaâ loâng trung thaânh cuãa khùæt khe, thêåm chñ bõ àaân aáp, traã thuâ. Trong xaä<br /> caá nhên àöëi vúái truyïìn thöëng, têåp tuåc vaâ quan hïå höåi hiïån àaåi, àoaân kïët hûäu cú taåo ra quyïìn lûåc<br /> gia àònh. Sûác maånh cuãa yá thûác têåp thïí coá khaã böìi hoaân, thoãa thuêån tûác laâ bùæt nhûäng caá nhên vi<br /> nùng chi phöëi vaâ àiïìu chónh suy nghô, tònh caãm, phaåm luêåt phaãi àïìn buâ vêåt chêët, tinh thêìn do<br /> haânh àöång cuãa caác caá nhên. Trong xaä höåi kiïíu nhûäng löîi lêìm hay nhûäng thiïåt haåi gêy ra àïí cho<br /> maáy moác, quyïìn tûå do caá nhên, tinh thêìn tûå chuã tònh hònh trúã laåi cên bùçng, trêåt tûå, öín àõnh vaâ<br /> vaâ tñnh àöåc àaáo cuãa caá nhên laâ khöng quan troång, quan hïå húåp taác trúã laåi bònh thûúâng.<br /> thêåm chñ bõ àeâ neán, bõ triïåt tiïu. Xaä höåi gùæn kïët<br /> kiïíu cú hoåc thûúâng coá quy mö nhoã, nhûng yá 5. Àoaân kïët xaä höåi vaâ phên cöng lao àöång<br /> thûác cöång àöìng cao, caác chuêín mûåc chùåt cheä, Kiïn quyïët àêëu tranh vò quyïìn söëng cuãa Xaä<br /> luêåt phaáp mang tñnh cûúäng chïë. höåi hoåc vúái tû caách laâ möåt khoa hoåc àöåc lêåp, E.<br /> Kiïíu àoaân kïët hûäu cú (hay Kiïíu àoaân kïët coá Durkheim àaä têåp trung nghiïn cûáu möåt vêën àïì<br /> töí chûác) - àêy laâ kiïíu àoaân kïët xaä höåi dûåa trïn cöët loäi cuãa Kinh tïë hoåc laâ sûå phên cöng lao àöång<br /> sûå phong phuá, àa daång cuãa caác chûác nùng, caác (1893). Öng àùåt ra hai muåc tiïu nghiïn cûáu: a) -<br /> möëi liïn hïå, caác tûúng taác giûäa caác caá nhên vaâ Chó ra sûå haån chïë cuãa Kinh tïë hoåc khi cho rùçng<br /> caác böå phêån cêëu thaânh nïn xaä höåi. Trong xaä höåi phên cöng lao àöång chó coá yá nghôa thuêìn tuáy<br /> kiïíu hûäu cú, mûác àöå vaâ tñnh chêët chuyïn mön kinh tïë, tûác laâ chó àïí laâm giaâu vaâ chó àïí nêng<br /> hoáa chûác nùng caâng cao thò caác böå phêån trong cao nùng suêët, hiïåu quaã lao àöång; b) - Chó ra<br /> xaä höåi caâng phuå thuöåc, caâng gùæn boá vaâ àoaân kïët nguyïn nhên xaä höåi vaâ chûác nùng xaä höåi cuãa sûå<br /> chùåt cheä vúái nhau. Xaä höåi àoaân kïët kiïíu hûäu cú kiïån phên cöng lao àöång.<br /> thûúâng coá quy mö lúán, yá thûác cöång àöìng coá thïë Qua viïåc thûåc hiïån nhûäng muåc tiïu naây, öng<br /> yïëu nhûng tñnh àöåc lêåp, tûå chuã caá nhên àûúåc àïì cho thêëy Xaä höåi hoåc coá àöëi tûúång vaâ phûúng<br /> cao, àûúåc tön troång vaâ phaát triïín. Caác quan hïå phaáp nghiïn cûáu riïng àùåc trûng cuãa noá.<br /> xaä höåi chuã yïëu mang tñnh chêët chûác nùng, tñnh a. Phên cöng lao àöång taác àöång àöëi vúái sûå<br /> chêët trao àöíi vaâ àûúåc luêåt phaáp, khïë ûúác tön troång hònh thaânh kiïíu àoaân kïët xaä höåi<br /> vaâ baão vïå. Theo E. Durkheim, phên cöng lao àöång thûåc<br /> hiïån chûác nùng vö cuâng to lúán vaâ quan troång àöëi<br /> 4. Möëi quan hïå biïën àöíi tûâ daång naây sang vúái cuöåc söëng con ngûúâi, àoá laâ taåo ra sûå àoaân<br /> daång khaác kïët xaä höåi, sûå höåi nhêåp xaä höåi. Cuâng vúái sûå biïën<br /> Vïì àöång lûåc biïën àöíi, E. Durkheim nhêën àöíi hònh thûác phên cöng lao àöång laâ sûå xuêët hiïån<br /> maånh caác yïëu töë vïì dên söë vaâ mêåt àöå dên söë, kiïíu xaä höåi múái. Vúái trònh àöå phên cöng lao àöång<br /> quyïìn lûåc vaâ luêåt phaáp. Sûå biïën àöíi xaä höåi tûâ ngaây caâng cao thò vai troâ vaâ nhiïåm vuå lao àöång<br /> daång naây sang daång khaác bùæt nguöìn tûâ nhûäng caâng bõ phên hoáa vaâ chuyïn mön hoáa sêu sùæc.<br /> thay àöíi coá tñnh quy luêåt, thïí hiïån qua caác sûå Kïët quaã laâ caác caá nhên ngaây caâng phaãi tûúng taác<br /> kiïån xaä höåi coá tñnh vêåt chêët vaâ phi vêåt chêët. Sûå vúái nhau, phuå thuöåc lêîn nhau. Hoå khöng coân<br /> tiïën hoáa cuãa kiïíu àoaân kïët xaä höåi vaâ gùæn liïìn vúái àoaân kïët vúái nhau möåt caách maáy moác vò sûå dêåp<br /> noá laâ kiïíu xaä höåi phuå thuöåc vaâo sûå tùng trûúãng khuön, vò sûå "hao hao" giöëng nhau trong haânh<br /> cuãa quy mö xaä höåi (vñ duå quy mö, mêåt àöå dên àöång vaâ sinh hoaåt, maâ caác caá nhên trúã nïn phuå<br /> söë) vaâ mêåt àöå xaä höåi (vñ duå mûác àöå têåp trung caác thuöåc chûác nùng lêîn nhau, tûúng taác lêîn nhau,<br /> àêìu möëi giao thöng, liïn laåc, caác möëi liïn hïå, quan hïå vúái nhau möåt caách chùåt cheä vaâ àoá chñnh<br /> <br /> <br /> 48♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N<br /> laâ sûå àoaân kïët hûäu cú. trong xaä höåi, nïëu khaác ài thò coá thïí xaãy ra tònh<br /> b. Àoaân kïët xaä höåi taác àöång trúã laåi àöëi vúái traång phên cöng lao àöång bêët bònh thûúâng, dûúái<br /> phên cöng lao àöång hònh thûác phi chuêín mûåc; 2) Hònh thûác cûúäng<br /> Àïën lûúåt mònh, sûå àoaân kïët xaä höåi phuå thuöåc bûác - bêët cöng. Àêy laâ sûå phên cöng lao àöång<br /> vaâo sûå phên cöng lao àöång. E. Durkheim chó ra möåt caách bùæt buöåc vaâ bêët bònh àùèng xaãy ra khi<br /> caác yïëu töë xaä höåi cuãa sûå phên cöng lao àöång. caác caá nhên buöåc phaãi chêëp nhêån nhûäng võ trñ<br /> Öng cho rùçng sûå di cû vaâ tñch tuå dên cû, àö thõ lao àöång, nghïì nghiïåp khöng phuâ húåp vúái nùng<br /> hoáa vaâ cöng nghiïåp hoáa àaä laâm tùng mêåt àöå tiïëp lûåc, phêím chêët caá nhên nhûng laåi phuâ húåp vúái<br /> xuác, quan hïå vaâ tûúng taác giûäa caác caá nhên, nhoám lúåi ñch cuãa möåt nhoám ngûúâi naây maâ hy sinh lúåi<br /> vaâ töí chûác trong xaä höåi. Mêåt àöå àaåo àûác, mêåt àöå ñch cuãa möåt nhoám ngûúâi khaác, dêîn àïën tònh traång<br /> nùng àöång tùng lïn laâm cho mûác àöå caånh tranh bêët cöng trong phên phöëi theo kiïíu "laâm nhiïìu<br /> cuäng tùng lïn trong xaä höåi buöåc caác caá nhên hûúãng ñt". Hònh thûác phên cöng lao àöång cûúäng<br /> muöën töìn taåi thò phaãi àêëu tranh, caånh tranh vúái bûác - bêët bònh àùèng diïîn ra phöí biïën trong hïå<br /> nhau thöng qua sûå phên cöng lao àöång tûác laâ sûå thöëng xaä höåi coá chïë àöå ngûúâi boác löåt ngûúâi; 3)<br /> chuyïn mön hoáa chûác nùng, nhiïåm vuå. E. Hònh thûác thiïëu àöìng böå. Àêy laâ sûå phên cöng<br /> Durkheim chó ra rùçng sûå phên cöng lao àöång tyã lao àöång thaái quaá dêîn àïën tònh traång "siïu chuyïn<br /> lïå thuêån vúái quy mö vaâ mêåt àöå xaä höåi. Sûå phên mön hoáa" laâm cho sûå àiïìu phöëi khöng theo kõp<br /> cöng lao àöång caâng tinh vi, chuyïn mön hoáa töëc àöå chuyïn mön hoáa, dêîn àïën traång thaái lïåch<br /> chûác nùng xaä höåi caâng cao thò caác chûác nùng, laåc, truåc trùåc, "coåc caåch", thiïëu sûå húåp taác, thêåm<br /> caác nhoám xaä höåi caâng tûúng taác vúái nhau chùåt chñ mêu thuêîn, xung àöåt xaä höåi.<br /> cheä vaâ caâng phuå thuöåc lêîn nhau. Kïët quaã laâ sûå Nhû vêåy, qua viïåc nghiïn cûáu sûå phên cöng<br /> phên cöng lao àöång xaä höåi thûåc hiïån chûác nùng lao àöång trong xaä höåi, E. Durkheim àaä cho thêëy<br /> taåo ra sûå àoaân kïët xaä höåi, noái theo ngön ngûä Kinh tïë hoåc laâ möåt böå phêån, möåt "caânh nhaánh"<br /> khoa hoåc Xaä höåi hoåc hiïån àaåi laâ taåo ra sûå höåi cuãa Xaä höåi hoåc. E. Durkheim phï phaán Kinh tïë<br /> nhêåp xaä höåi. Khi naâo sûå phên cöng lao àöång hoåc laâ khoa hoåc suy diïîn, trûâu tûúång, maáy moác,<br /> khöng laâm troân chûác nùng àoaân kïët xaä höåi thò coá siïu hònh khöng dûåa vaâo quan saát hiïån tûúång<br /> nghôa laâ xaä höåi rúi vaâo traång thaái bêët bònh thûúâng, thûåc cuãa àúâi söëng xaä höåi maâ chó dûåa vaâo nhûäng<br /> khuãng hoaãng. Do àoá, nhaâ Xaä höåi hoåc giöëng nhû luêån àiïím cûáng nhùæc vïì "con ngûúâi kinh tïë",<br /> thêìy thuöëc, coá nhiïåm vuå nghiïn cûáu tònh traång "con ngûúâi duy lyá", "con ngûúâi võ kyã" nïn khöng<br /> khuãng hoaãng, "bïånh têåt" cuãa xaä höåi àïí goáp phêìn thïí giaãi thñch àûúåc àêìy àuã vaâ thoãa àaáng hiïån<br /> àûa ra caách cûáu chûäa nhùçm giuáp cú thïí xaä höåi tûúång phên cöng lao àöång trong xaä höåi. Trïn<br /> trúã laåi traång thaái bònh thûúâng, "laânh maånh". thûåc tïë, öng àaä viïët: "Con ngûúâi coá cuöåc söëng<br /> c. Ba hònh thûác phên cöng lao àöång bêët thûåc àöëi vúái têët caã nhûäng phûác taåp cuãa hoå. Con<br /> bònh thûúâng theo E. Durkheim ngûúâi ai cuäng coá gia àònh, töí quöëc, niïìm tin, tön<br /> Xuêët phaát tûâ quan niïåm cho rùçng sûå phên giaáo, lyá tûúãng, lêåp trûúâng chñnh trõ, nghôa laâ hoå<br /> cöng lao àöång bònh thûúâng laâ sûå phên cöng àaãm söëng trong hoaân caãnh lõch sûã xaä höåi cuå thïí. Do<br /> baão thûåc hiïån chûác nùng möåt caách bònh thûúâng, àoá, cêìn phaãi aáp duång tiïëp cêån Xaä höåi hoåc àïí<br /> tûác laâ taåo ra àûúåc sûå àoaân kïët xaä höåi, E. Durkheim hiïíu roä nguyïn nhên vaâ chûác nùng xaä höåi cuãa sûå<br /> chó ra ba hònh thûác phên cöng lao àöång bêët bònh kiïån kinh tïë.<br /> thûúâng do khöng thûåc hiïån àûúåc chûác nùng àoaân<br /> kïët xaä höåi nhû sau: 1) Hònh thûác phi chuêín mûåc. 6. Àoaân kïët xaä höåi vaâ tûå tûã<br /> Àêy laâ sûå phên cöng lao àöång möåt caách tuây tiïån, a. Àoaân kïët xaä höåi vaâ tûå tûã<br /> tûå phaát, röëi loaån do thiïëu sûå kiïím soaát, àiïìu tiïët E. Durkheim xem xeát tûå tûã vúái tû caách nhû laâ<br /> tûâ phña caác hïå giaá trõ, chuêín mûåc xaä höåi. Sûå phên möåt haânh vi sai lïåch, coá quan hïå trûåc tiïëp vúái sûå<br /> cöng phi chuêín mûåc diïîn ra dûúái taác àöång cuãa phên cöng lao àöång xaä höåi vaâ àoaân kïët xaä höåi.<br /> "baân tay vö hònh" theo caách noái cuãa Adam Smith. Theo quan àiïím cuãa E. Durkheim, tûå tûã laâ möåt<br /> Àöëi vúái E. Durkheim, sûå quaãn lyá vaâ àiïìu chónh daång cuãa haânh vi lïåch chuêín. Öng àõnh nghôa,<br /> tûâ phña xaä höåi maâ cuå thïí laâ Nhaâ nûúác rêët cêìn lïåch chuêín trûúác hïët laâ sûå thiïëu vùæng caác chuêín<br /> thiïët àöëi vúái sûå phên cöng lao àöång bònh thûúâng mûåc, thiïëu àiïìu tiïët vaâ thiïëu sûå quaãn lyá hoùåc<br /> <br /> <br /> K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦49<br /> kiïím soaát cuãa xaä höåi vaâ nguyïn nhên thûá hai bùæt vi naâo àuáng, haânh vi naâo sai...<br /> nguöìn tûâ sûå röëi loaån chûác nùng cuãa xaä höåi. Sûå c. Phên loaåi haânh vi tûå tûã<br /> thiïëu vùæng caác chuêín mûåc xaä höåi diïîn ra khi Dûåa trïn caác hònh thûác phên cöng lao àöång<br /> nhûäng chuêín mûåc xaä höåi cuä àaä mêët ài, nhûäng xaä höåi, àùåc àiïím vaâ tñnh chêët cuãa àoaân kïët xaä<br /> chuêín mûåc xaä höåi múái vêîn chûa hònh thaânh khiïën höåi öng phên loaåi haânh vi tûå tûã thaânh caác daång<br /> cho haânh vi cuãa caá nhên khöng àûúåc àõnh hûúáng sau: 1) Tûå tûã ñch kyã xaãy ra khi caá nhên bõ boã rúi,<br /> vaâ dïî rúi vaâo tònh traång khuãng hoaãng. Giaãi thñch khöng àûúåc quan têm àïën vaâ caá nhên söëng chó<br /> nguyïn nhên thûá hai cuãa mònh, E. Durkheim cho vò baãn thên mònh. Àêy laâ kiïíu tûå tûã do chuã nghôa<br /> rùçng trong möåt cêëu truác xaä höåi nhêët àõnh luön coá caá nhên quaá lúán, quaá maånh gêy ra; 2) Tûå tûã võ<br /> sûå phên cöng lao àöång. Khi sûå phên cöng lao tha - caá nhên tûå saát, xaã thên vò muåc tiïu cuãa<br /> àöång trong möåt hïå thöëng - cêëu truác xaä höåi khöng nhoám. Tûå tûã võ tha coá thïí diïîn ra dûúái hònh thûác<br /> thûåc hiïån àuáng chûác nùng khiïën cho xaä höåi rúi bùæt buöåc khöng thïí laâm khaác trong möåt tònh<br /> vaâo tònh traång bêët bònh thûúâng, khuãng hoaãng. huöëng nhêët àõnh. Haânh àöång tûå tûã naây coá thïí do<br /> b. Tûå tûã vaâ àoaân kïët xaä höåi quy àõnh, quy ûúác coá tñnh truyïìn thöëng cuãa<br /> Àöëi vúái hiïån tûúång coá veã àùåc thuâ têm lyá caá nhoám, vñ duå nhû kiïíu tûå saát cuãa voä sô àaåo, coá thïí<br /> nhên nhû tûå tûã, E. Durkheim cuäng chó ra rùçng àún giaãn laâ do quan niïåm àoá laâ sûå hi sinh. Duâ<br /> naån tûå tûã laâ hiïån tûúång xaä höåi coá möëi liïn hïå tyã dûúái hònh thûác cuå thïí naâo thò kiïíu tûå tûã võ tha<br /> lïå nghõch vúái mûác àöå àoaân kïët, gùæn kïët höåi nhêåp chuã yïëu laâ do sûå gùæn kïët quaá maånh cuãa caá nhên<br /> xaä höåi. Tûå tûã, theo E. Durkheim àõnh nghôa, laâ vúái cöång àöìng xaä höåi; 3) Tûå tûã phi chuêín mûåc<br /> caái chïët do kïët quaã trûåc tiïëp hoùåc giaán tiïëp tûâ - àoá laâ sûå tûå saát trong tònh huöëng nhiïîu loaån,<br /> haânh àöång tñch cûåc hay tiïu cûåc cuãa caá nhên höîn loaån, khuãng hoaãng, "vö töí chûác". Trong tònh<br /> chöëng laåi chñnh baãn thên mònh maâ caá nhên àoá huöëng xaä höåi nhû vêåy, caác chuêín mûåc cuä khöng<br /> biïët laâ haânh àöång àoá nhêët àõnh taåo ra kïët cuåc coân taác duång kiïím soaát, àiïìu tiïët haânh vi caá nhên,<br /> nhû vêåy. Àöìng thúâi, öng cuäng chó ra rùçng tûå tûã nhûng caác chuêín mûåc múái chûa xuêët hiïån. Caá<br /> phuå thuöåc vaâo caác yïëu töë xaä höåi cuå thïí, öng chó nhên rúi vaâo traång thaái mêët phûúng hûúáng, chúi<br /> ra àoá chñnh laâ àoaân kïët xaä höåi. Qua caác nghiïn vúi vò coá quaá nhiïìu caác chuêín mûåc, khöng biïët<br /> cûáu, E. Durkheim cho rùçng nhûäng ngûúâi theo cêìn phaãi tuên theo nhûäng chuêín mûåc naâo; 4)<br /> àaåo Tin Laânh tûå saát nhiïìu hún nhûäng ngûúâi Cöng Kiïíu tûå tûã cuöìng tñn (bõ eáp buöåc) - àoá laâ sûå tûå<br /> giaáo; tyã lïå tûå tûã cuãa ngûúâi chûa coá vúå, coá chöìng saát do niïìm tin muâ quaáng chi phöëi, do bõ kiïím<br /> nhiïìu gêëp 3 lêìn so vúái nhûäng ngûúâi coá vúå, coá soaát, àiïìu tiïët quaá gùæt gao, trûâng phaåt quaá nùång<br /> chöìng; tyã lïå tûå tûã úã thaânh phöë cao hún úã nöng nïì vïì mùåt giaá trõ, chuêín mûåc.<br /> thön. Nhûäng phaát hiïån nhû vêåy giuáp cho E. Cêìn chuá yá hai àiïím quan troång nöíi bêåt trong<br /> Durkhiem ài àïën kïët luêån, haânh vi tûå tûã trong xaä nghiïn cûáu cuãa E. Durkheim vïì tûå tûã: a) Thûá<br /> höåi coá quan hïå mêåt thiïët vúái mûác àöå àoaân kïët xaä nhêët, caác kiïíu loaåi tûå tûã khaác nhau vïì mûác àöå,<br /> höåi. Trong möåt xaä höåi, mûác àöå àoaân kïët caâng tñnh chêët àoaân kïët xaä höåi chûá khöng phaãi taách<br /> loãng leão, rúâi raåc vaâ caác caá nhên khöng coá möëi biïåt hoaân toaân tuyïåt àöëi. Àùåc biïåt laâ kiïíu tûå tûã<br /> quan hïå raâng buöåc, khöng coá sûå quan têm chia ñch kyã vaâ tûå tûã võ tha laâ hai mùåt, hai cûåc cuãa möåt<br /> seã thò haânh vi tûå tûã xaãy ra khaá phöí biïën. Mùåt hònh thûác àoaân kïët xaä höåi dûåa vaâo möëi liïn hïå<br /> khaác, öng cuäng chó ra rùçng, trong möåt xaä höåi giûäa caác caá nhên. Kiïíu tûå tûã phi chuêín mûåc vaâ<br /> mûác àöå àoaân kïët xaä höåi quaá chùåt, caác giaá trõ tûå tûã cuöìng tñn laâ hai mùåt, hai cûåc cuãa möåt hònh<br /> chuêín mûåc àa daång caác thiïët chïë thùæt chùåt viïåc thûác àoaân kïët xaä höåi dûåa vaâo chuêín mûåc xaä höåi<br /> àiïìu tiïët haânh vi caá nhên möåt caách quaá mûác cuäng cuãa nhoám; b) Thûá hai, laâ vïì mùåt phûúng phaáp<br /> khiïën cho haânh vi tûå tûã diïîn ra cao hún. Trûúâng luêån Xaä höåi hoåc. E. Durkheim àaä chûáng minh<br /> húåp naây khaá giöëng vúái khaái niïåm "röëi loaån chûác rùçng coá thïí giaãi thñch hiïån tûúång tûå tûã tûâ goác àöå<br /> nùng xaä höåi" cuãa Robert Merton khi öng phên Xaä höåi hoåc chûá khöng phaãi do Têm lyá hoåc. Laâ<br /> tñch khaái niïåm "anomie" vúái viïåc mö taã thûåc möåt hiïån tûúång xaä höåi, tûå tûã liïn quan àïën sûå<br /> traång xaä höåi coá quaá nhiïìu caác chuêín mûåc, khiïën àoaân kïët xaä höåi, tûác laâ phuå thuöåc vaâo caác möëi<br /> cho caác caá nhên trong xaä höåi khöng biïët phaãi liïn hïå gùæn liïìn cuãa caá nhên vúái nhoám vaâ sûå<br /> tuên thuã chuêín mûåc xaä höåi naâo, khöng biïët haânh àiïìu tiïët. Kiïím soaát tûâ phña caác hïå giaá trõ, chuêín<br /> <br /> <br /> 50♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N<br /> mûåc xaä höåi àöëi vúái haânh vi cuãa caá nhên chûá sûå thúâ cuáng chuáa trúâi chñnh laâ sûå thúâ cuáng xaä<br /> khöng phaãi phuå thuöåc vaâo têm lyá caá nhên. Vúái höåi. Sûác maånh siïu phaâm cuãa chuáa trúâi, cuãa thêìn<br /> nghiïn cûáu naây, E. Durkheim àaä chó ra sûå khaác thaánh thûåc chêët laâ sûác maånh cuãa xaä höåi.<br /> biïåt cú baãn giûäa Xaä höåi hoåc vaâ Têm lyá hoåc vaâ àaä Vïì mùåt lyá luêån Xaä höåi hoåc, cêìn thêëy rùçng àöëi<br /> thaânh cöng trong viïåc taách Xaä höåi hoåc ra khoãi vúái E. Durkheim, tön giaáo naãy sinh dûúái sûå taác<br /> Têm lyá hoåc. àöång cuãa caác yïëu töë xaä höåi, caác àiïìu kiïån xaä höåi.<br /> Chûác nùng xaä höåi cú baãn cuãa tön giaáo laâ taåo ra<br /> 7. Àoaân kïët xaä höåi vaâ Tön giaáo sûå àoaân kïët xaä höåi giûäa caác caá nhên, cuãng cöë<br /> E. Durkheim cho thêëy tön giaáo coá nguyïn niïìm tin vaâ tùng cûúâng sûå gùæn boá, quyïët têm<br /> nhên xaä höåi vaâ chûác nùng xaä höåi. Theo öng, àöëi cuãa caác caá nhên trong xaä höåi. Mùåc duâ möîi tön<br /> vúái nhûäng ngûúâi tñn ngûúäng, nhûäng ngûúâi söëng giaáo coá khaã nùng taåo ra möåt mûác àöå àoaân kïët<br /> cuöåc àúâi tön giaáo, chûác nùng àñch thûåc cuãa tön nhûng tön giaáo naâo cuäng laâ saãn phêím cuãa lõch<br /> giaáo laâ gùæn kïët caá nhên vúái nhoám xaä höåi - àoaân sûã xaä höåi, cuãa möëi tûúng taác vaâ hoaåt àöång cöång<br /> kïët cöång àöìng, laâm cho hoå haânh àöång möåt caách àöìng. Khöng chó tön giaáo maâ caã khoa hoåc vúái<br /> tûå tin vaâ giuáp cho hoå söëng theo quan niïåm cuãa têët caã caác yá tûúãng, phaåm truâ, khaái niïåm cú baãn<br /> hoå. cuãa noá àïìu coá nguöìn göëc xaä höåi, àïìu laâ saãn phêím<br /> Nhúâ tön giaáo vúái tû caách laâ möåt hïå thöëng cuãa caác nhên töë xaä höåi. E. Durkheim tòm thêëy úã<br /> thöëng nhêët göìm caác niïìm tin vaâ caác haânh àöång caác hònh thûác sú àùèng cuãa àúâi söëng tön giaáo, tûác<br /> nghi lïî àöëi vúái nhûäng thûá àûúåc kiïng thúâ, thêìn laâ àúâi söëng xaä höåi cuãa xaä höåi cú súã, caác göëc rïî<br /> thaánh hoáa taåo thaânh möåt cöång àöìng tön giaáo riïng cuãa tû tûúãng duy lyá vaâ nhûäng nguyïn tùæc tû duy<br /> goåi laâ "nhaâ thúâ". Caác caá nhên theo tön giaáo àoá laâm tiïìn àïì cho phaát triïín tû duy khoa hoåc vaâ<br /> caãm thêëy coá sûác maånh hún àïí chõu àûång vaâ tòm phaåm truâ logic.<br /> caách vûúåt qua nhûäng khoá khùn trong cuöåc söëng, Toám laåi, vúái lyá luêån vaâ phûúng phaáp luêån<br /> cho duâ nhiïìu khi caách thûác haânh àöång cuãa hoå khoa hoåc khaách quan, E. Durkheim àaä xêy dûång,<br /> chó giúái haån trong phaåm vi tinh thêìn, yá thûác. phaát triïín nhûäng quy tùæc phûúng phaáp Xaä höåi<br /> Nhúâ tön giaáo, nhúâ viïåc caác caá nhên cuâng thûåc hoåc vaâ khaái niïåm cú baãn cuãa Xaä höåi hoåc nhû sûå<br /> hiïån nhûäng thao taác cuå thïí hoùåc nhûäng thao taác kiïån xaä höåi vaâ àoaân kïët xaä höåi. Lyá thuyïët Xaä höåi<br /> tinh thêìn goåi chung laâ thûåc haânh caác nghi lïî thúâ hoåc cuãa E. Durkheim laâm saáng toã nhiïìu chuã àïì<br /> cuáng maâ hoå coá àûác tin, coá niïìm tin vaâo möåt sûác quan troång nhû chûác nùng xaä höåi vaâ cêëu truác xaä<br /> maånh vö hònh, siïu tûå nhiïn, "siïu nhên". Sûå höåi, phên loaåi xaä höåi bònh thûúâng vaâ sai lïåch xaä<br /> thúâ cuáng khöng àún thuêìn laâ hïå thöëng nhûäng höåi, trêåt tûå xaä höåi vaâ biïën àöíi xaä höåi. Chuáng ta<br /> dêëu hiïåu qua àoá con ngûúâi biïíu hiïån àûác tin ra thêëy àûúåc cöng lao to lúán cuãa E. Durkheim trong<br /> bïn ngoaâi, maâ laâ caách thûác têåp húåp caác phûúng viïåc àêëu tranh giaânh lêëy phûúng phaáp khoa hoåc,<br /> tiïån qua àoá àûác tin àûúåc saáng taåo vaâ àûúåc taái àöëi tûúång khoa hoåc vaâ quyïìn söëng cho Xaä höåi<br /> taåo, àûúåc duy trò, cuãng cöë trong àúâi söëng cöång hoåc, laâm cho noá coá võ trñ, vai troâ xûáng àaáng trong<br /> àöìng xaä höåi. Do vêåy, E. Durkheim àaä viïët rùçng àúâi söëng xaä höåi.<br /> <br /> <br /> TAÂI LIÏÅU THAM KHAÃO<br /> 1. Tony Bilton vaâ caác taác giaã khaác (1993), Nhêåp mön xaä höåi hoåc (Phaåm Thuãy Ba dõch), Nxb. Khoa hoåc xaä höåi Haâ Nöåi.<br /> 2. Emile Durkheim. Caác hònh thaái sú àùèng cuãa àúâi söëng tön giaáo (phêìn àêìu).<br /> 3. Emile Durkheim (1980), The Division oflabor in Society, Tranj. George Simpon (New York: Free Press).<br /> 4. Emile Durkheim (1993), Caác quy tùæc cuãa phûúng phaáp xaä höåi hoåc (Nguyïîn Gia Löåc dõch), Nxb. Khoa hoåc xaä höåi.<br /> 5. Buâi Quang Duäng, Lï Ngoåc Huâng (2005), Lõch sûã Xaä höåi hoåc, Nxb. Lyá luêån Chñnh trõ.<br /> 6. J.H. Fichter (1974), Xaä höåi hoåc (Trêìn Vùn Àônh dõch).<br /> 7. Vuä Quang Haâ (2001), Caác lyá thuyïët Xaä höåi hoåc hiïån àaåi. Nxb. ÀHQG Haâ Nöåi.<br /> 8. Nguyïîn Minh Hoâa (1997), Xaä höåi hoåc vaâ nhûäng vêën àïì cú baãn, Nxb. Giaáo duåc.<br /> 9. Lï Ngoåc Huâng (2002, 2009), Lõch sûã vaâ Lyá thuyïët Xaä höåi hoåc, Nxb. ÀHQG Haâ Nöåi.<br /> 10. Hennann Korte (1997), Nhêåp mön lõch sûã Xaä höåi hoåc (Nguyïîn Liïn Huy dõch), Nxb. Thïë giúái, Haâ Nöåi.<br /> <br /> <br /> <br /> K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦51<br /> 11. Viïån haân lêm khoa hoåc Liïn Xö (1963), Lõch sûã triïët hoåc vaâ xaä höåi hoåc Anh, Phaáp thïë kyã 19, Nxb. Sûå thêåt, Haâ Nöåi.<br /> 12. Möåt söë taâi liïåu vaâ saách baáo khaác.<br /> 13. Möåt söë website trïn Google.<br /> <br /> SUMMARY<br /> <br /> SOME CONCEPTS AND THEORIES<br /> OF EMILE DURKHEIM'S SOCIOLOGY<br /> . Dr. Truong Van Vy<br /> <br /> Besides the basic concept of "social events", E. Durkheim's Sociology includes a<br /> system of other basic concepts such as social solidarity, collective consciousness, social<br /> structure (or social constituent), mechanical solidarity, organic solidarity, social change,<br /> social solidarity and its relationship with the classification society, the division of labor<br /> and suicide, social function,... (or social pathology) and others. The article is a<br /> generalized and systematic review of a number of the above-mentioned concepts and<br /> theories of E. Durkheim.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 52♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N<br />