Một số quan điểm về đụng độ, đối thoại và hợp tác giữa các nền văn hóa, văn minh

MéT Sè quan ®iÓm VÒ §ôNG §é, §èI THO¹I vµ HîP T¸C<br /> GI÷A C¸C NÒN v¨n hãa, v¨n minh<br /> <br /> <br /> Bïi Minh Ph−îng(*)<br /> <br /> <br /> Qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ ®ang lµm cho<br /> mèi quan hÖ cña c¸c nÒn v¨n minh<br /> nguån gèc cña c¸c xung ®ét sÏ lµ v¨n<br /> ho¸. “Sù ®ông ®é gi÷a c¸c nÒn v¨n minh<br /> trªn thÕ giíi phøc t¹p h¬n bao giê hÕt. sÏ trë thµnh nh©n tè chi phèi chÝnh trÞ<br /> Còng tõ ®ã c¸c quan ®iÓm vÒ ®ông ®é, thÕ giíi. Ranh giíi gi÷a c¸c nÒn v¨n<br /> ®èi tho¹i hay hîp t¸c gi÷a c¸c nÒn v¨n minh sÏ lµ chiÕn tuyÕn t−¬ng lai” (8,<br /> minh cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn në ré vµ tr.8). ∗<br /> theo nhiÒu khuynh h−íng kh¸c nhau. MÊu chèt trong luËn thuyÕt cña<br /> C¸c cuéc bµn th¶o vÒ mèi quan hÖ gi÷a Huntington lµ t«n gi¸o - ®iÓm kh¸c biÖt<br /> c¸c nÒn v¨n minh ®· vµ ®ang lµ chñ ®Ò lín nhÊt gi÷a c¸c nÒn v¨n minh. V¨n<br /> g©y nhiÒu tranh c·i. TÊt nhiªn, nh÷ng minh theo quan niÖm cña «ng lµ sù<br /> quan ®iÓm kh¸c nhau vÉn t×m ®−îc cho kh¸c nhau vÒ gi¸ trÞ vµ niÒm tin.<br /> m×nh mét chç dùa ®Ó tån t¹i. Bµi viÕt<br /> Cïng chung mét dßng ch¶y “®ông<br /> lµm râ c¸c xu h−íng nghiªn cøu trªn<br /> ®é v¨n minh kh«ng thÓ hoµ gi¶i” xuÊt<br /> th«ng qua nh÷ng t¸c gi¶ tiªu biÓu nhÊt<br /> hiÖn hai nh¸nh kh¸c nhau. Mét nh¸nh,<br /> cho ®Õn thêi ®iÓm hiÖn t¹i.<br /> chñ yÕu cña c¸c t¸c gi¶ ph−¬ng T©y võa<br /> 1. Ngµy nay, nh÷ng nghiªn cøu vÒ quan niÖm ®ông ®é v¨n minh lµ kh«ng<br /> c¸c nÒn v¨n minh ®ang tËp trung lµm râ thÓ hoµ gi¶i nh−ng cho r»ng cuèi cïng<br /> mèi quan hÖ gi÷a sù kh¸c biÖt, thËm chÝ nÒn v¨n minh ph−¬ng T©y víi nhiÒu −u<br /> ®ông ®é gi÷a c¸c nÒn v¨n minh vµ xung thÕ h¬n, nhiÒu tiÒm lùc h¬n sÏ th¾ng vµ<br /> ®ét vµ chiÕn tranh cña c¸c quèc gia – trë thµnh nÒn v¨n minh phæ qu¸t. §iÓn<br /> d©n téc. Cuéc tranh c·i vÒ vÊn ®Ò nµy h×nh cho khuynh h−íng nµy cã Francis<br /> thùc sù bïng næ vµo n¨m 1993 sau bµi Fukuyama (xem: 1). Còng cã khuynh<br /> viÕt “Sù ®ông ®é cña c¸c nÒn v¨n minh” h−íng nh− vËy, nh−ng Ýt mang mµu s¾c<br /> cña S. Huntington trªn t¹p chÝ Foreign chÝnh trÞ h¬n lµ Ronald Inglehart víi<br /> Affairs (xem: 8). Huntington ®· kh¼ng cuèn s¸ch vÒ “HiÖn ®¹i ho¸ vµ hËu hiÖn<br /> ®Þnh, nguån gèc c¬ b¶n cña c¸c xung ®ét ®¹i ho¸. Thay ®æi v¨n ho¸, kinh tÕ vµ<br /> trªn thÕ giíi nµy, tõ khi chiÕn tranh chÝnh trÞ ë 43 x· héi (1999)” vµ bµi viÕt<br /> l¹nh kÕt thóc, sÏ kh«ng cßn lµ hÖ t−<br /> t−ëng hay kinh tÕ n÷a. Ranh giíi quan<br /> träng nhÊt chia rÏ loµi ng−êi vµ lµ (∗)<br /> ThS., ViÖn Th«ng tin KHXH.<br /> Mét sè quan ®iÓm vÒ… 43<br /> <br /> “Sù ®ông ®é cña c¸c nÒn v¨n minh hay nh©n cña sù ®ông ®é gi÷a c¸c nÒn v¨n<br /> lµ hiÖn ®¹i ho¸ v¨n ho¸ thÕ giíi”. minh, nh− gi÷a nÒn v¨n minh ph−¬ng<br /> T©y vµ thÕ giíi Håi gi¸o kh«ng ph¶i lµ<br /> 2. Mét nhãm t¸c gi¶ thø hai bµn ®Õn<br /> d©n chñ mµ lµ giíi tÝnh; gi÷a ph−¬ng<br /> ®ông ®é v¨n minh d−íi khÝa c¹nh tè c¸o<br /> §«ng vµ ph−¬ng T©y kh«ng chØ lµ kh¸c<br /> b¸ quyÒn v¨n ho¸ hay cßn gäi lµ chñ<br /> biÖt vÒ v¨n ho¸ mµ cßn cã nguyªn nh©n<br /> nghÜa ®Õ quèc v¨n ho¸ cña c¸c n−íc lín,<br /> tõ kinh tÕ, chÝnh trÞ; sù ®ông ®é kh«ng<br /> ®Æc biÖt lµ Mü vµ c¸c n−íc ph−¬ng T©y.<br /> chØ gi÷a c¸c nÒn v¨n minh mµ cßn trong<br /> C¸c t¸c gi¶ nµy nhËn thÊy trong t×nh<br /> néi bé cña mét nÒn v¨n minh; thùc chÊt<br /> h×nh cña toµn cÇu ho¸ hiÖn nay, c¸c<br /> cña sù ®ông ®é lµ xung ®ét gi÷a c¸c nÒn<br /> n−íc lín ®ang dùa vµo søc m¹nh kinh<br /> v¨n minh x−a vµ nay, tøc xung ®ét cña<br /> tÕ, chÝnh trÞ, qu©n sù cña m×nh vµ c¶<br /> v¨n minh n«ng nghiÖp víi v¨n minh<br /> søc m¹nh mÒm lµ nh÷ng ho¹t ®éng v¨n<br /> c«ng nghiÖp vµ ®−a toµn cÇu ho¸ ®Õn<br /> ho¸ ®ang ®−îc hç trî b»ng ®iÒu kiÖn vËt<br /> kÕt qu¶ lµ nÒn v¨n minh c«ng nghiÖp sÏ<br /> chÊt ®Ó më réng vµ kh¼ng ®Þnh tÝnh −u<br /> thay thÕ nÒn v¨n minh n«ng nghiÖp,<br /> viÖt cña nÒn v¨n minh ph−¬ng T©y.<br /> v.v...<br /> §ông ®é v¨n minh ë ®©y ®−îc gi¶i quyÕt<br /> theo kiÓu kÎ m¹nh sÏ th¾ng, dÉn ®Õn sù<br /> Cã thÓ thÊy, chÝnh Huntington ®·<br /> suy yÕu råi tiªu vong cña c¸c nÒn v¨n<br /> kh¬i lªn ngän löa nghiªn cøu vÒ mèi<br /> minh kh¸c. Tiªu biÓu cho xu h−íng nµy<br /> quan hÖ gi÷a c¸c nÒn v¨n ho¸, v¨n minh<br /> lµ c¸c c«ng tr×nh: “Chñ nghÜa ®Õ quèc<br /> trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi, «ng ®· ®¸nh<br /> v¨n ho¸ cuèi thÕ kû XX” (1993) cña<br /> tróng ®iÓm yÕu cña lý thuyÕt: v¨n ho¸<br /> Jemes Petras, “Mü ho¸ hay toµn cÇu<br /> kh«ng chØ lµ miÕng ®Êt cña hîp t¸c vµ<br /> ho¸ n−íc Mü” (1999) cña Elena<br /> hoµ hîp; ®ã lµ miÕng ®Êt tù nhiªn cña<br /> Korjakina, “Thö bµn vÒ ®ông ®é v¨n<br /> xung ®ét, ®ông ®é. Vµ v× thÕ nã ®· lµm<br /> ho¸ trong quan hÖ quèc tÕ” (2004) cña<br /> tèn kh«ng Ýt giÊy mùc vµ nhiÒu cuéc héi<br /> Gua Jiemin, “Sù ®ông ®é thùc sù gi÷a<br /> th¶o bµn vÒ vÊn ®Ò nµy. ThiÕt nghÜ ®iÒu<br /> c¸c nÒn v¨n minh” cña Ronald<br /> ®ã lµ v« cïng cÇn thiÕt ®Ó c¶nh b¸o, dù<br /> Inglehart, “§èi tho¹i v¨n minh trong<br /> b¸o cho c¸c nhµ n−íc d©n téc trong quan<br /> tÇm nh×n toµn cÇu ho¸ kinh tÕ” (2004)<br /> hÖ quèc tÕ kh«ng thÓ xem nhÑ nh÷ng<br /> cña Wang Jian, v.v...<br /> nh©n tè v¨n ho¸, v¨n minh. ChÝnh trong<br /> Th«ng qua c¸c bµi viÕt tiªu biÓu xu thÕ ®ã, ngµy nay, ng−êi ta nhÊn<br /> trªn c¸c t¸c gi¶ còng ®· cã nhiÒu quan m¹nh ®Õn ngo¹i giao v¨n ho¸ vµ nã<br /> ®iÓm ph¶n ®èi Huntington vÒ lý luËn ®ang trë thµnh “mèt” cña c¸c nhµ n−íc,<br /> “sù ®ông ®é gi÷a c¸c nÒn v¨n minh”. ®−îc coi lµ c¸i “®i tr−íc, vÒ sau” trong<br /> §Æc biÖt nhiÒu t¸c gi¶ kh«ng ®ång ý víi quan hÖ gi÷a c¸c quèc gia trªn thÕ giíi.<br /> kh¸i niÖm “v¨n minh”, ®−êng biªn giíi<br /> gi÷a c¸c nÒn v¨n minh vµ nhiÒu vÊn ®Ò 3. Nhãm khuynh h−íng thø ba cã lÏ<br /> kh¸c trong luËn thuyÕt vÒ sù ®ông ®é lµ hîp lý h¬n c¶ v× nã cã ý nghÜa nhÊt<br /> gi÷a c¸c nÒn v¨n minh cña Huntington. cña thêi ®¹i ngµy nay, ®ã lµ: t×m con<br /> Còng víi c¸c tiÕp cËn phª ph¸n nh− ®−êng ®óng ®¾n ®Ó gi¶i quyÕt c¸c ®ông<br /> trªn, nhiÒu t¸c gi¶ ®· luËn gi¶i nguyªn ®é v¨n minh. Cã thÓ rót ra mét sè ®iÓm<br /> 44 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 11.2009<br /> <br /> chñ yÕu trong néi dung c«ng tr×nh cña mét thø v¨n minh ®Ó thèng trÞ loµi<br /> c¸c t¸c gi¶ theo khuynh h−íng nµy: ng−êi. Ngoµi ra, ®ông ®é gi÷a c¸c nÒn<br /> v¨n minh cã thÓ duy tr× søc sèng vµ<br /> Thø nhÊt, thõa nhËn ®ông ®é gi÷a<br /> thóc ®Èy dung hîp giữa chóng. §ông ®é<br /> c¸c nÒn v¨n minh nh− lµ tÊt yÕu cña<br /> lµ thÓ hiÖn tÝnh ®a d¹ng vµ cÇn sù kÝch<br /> thêi ®¹i ngµy nay.<br /> thÝch, c¹nh tranh cña c¸c nÒn v¨n minh.<br /> Thø hai, nhÊn m¹nh tÇm quan §ông ®é gi÷a c¸c nÒn v¨n minh thóc<br /> träng vµ hËu qu¶ cña ®ông ®é v¨n minh ®Èy v¨n ho¸ c¸c n−íc, c¸c d©n téc hiÓu<br /> trong thêi ®¹i toµn cÇu ho¸. biÕt lÉn nhau s©u thªm, bæ sung cho<br /> Thø ba, ®ông ®é v¨n minh lµ vÊn ®Ò nhau. Tuy nhiªn, còng cã thÓ lµm c¶n<br /> ph¶i gi¶i quyÕt vµ cã thÓ gi¶i quyÕt theo trë møc ®é kh¸c nhau tÝnh ®ång nhÊt<br /> ph−¬ng ch©m ®èi tho¹i vµ hîp t¸c. v¨n ho¸, lµm gay g¾t thªm m©u thuÉn<br /> quèc gia, thËm chÝ dÉn ph¸t chiÕn<br /> Thø t−, gi¶i quyÕt ®ông ®é v¨n<br /> tranh. §ång nhÊt v¨n ho¸ ®ßi hái sù<br /> minh dùa trªn nh÷ng ®Æc ®iÓm cña mçi<br /> thÝch øng, khoan dung vµ hoµ hîp lÉn<br /> nÒn v¨n minh, ®ång thêi kh«ng t¸ch rêi<br /> nhau gi÷a c¸c hÖ thèng v¨n ho¸ kh¸c<br /> nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ vµ chÝnh trÞ.<br /> nhau, do ®ã lµ mét qu¸ tr×nh l©u dµi,<br /> Nh÷ng néi dung chung trªn ®©y thËm chÝ lµ quanh co.<br /> trong hµng lo¹t c«ng tr×nh, tiªu biÓu lµ:<br /> HiÖn nay, hÇu hÕt c¸c nhµ nghiªn<br /> “§ông ®é hay lµ hîp nhÊt” (1996) cña<br /> cøu vÒ v¨n hãa, v¨n minh trªn thÕ giíi<br /> Wang Jisi vµ Zou Sicheng, “§ông ®é<br /> ®Òu cã mét mong muèn ®¸nh thøc nh©n<br /> hay lµ b¶n hoµ tÊu cña c¸c nÒn v¨n<br /> tè tÝch cùc, h−íng c¸c nÒn v¨n minh<br /> minh trong qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i ho¸ toµn<br /> trªn thÕ giíi ®Õn mèi quan hÖ ®èi tho¹i,<br /> thÕ giíi” (1995) cña V.G. Khiro, “Toµn<br /> hîp t¸c lÉn nhau.<br /> cÇu ho¸ v¨n ho¸ vµ sù ®èi tho¹i gi÷a c¸c<br /> nÒn v¨n ho¸” (2003) cña U. Makbraid, Nguyªn nh©n cña ®ông ®é gi÷a c¸c<br /> “C¸c ph−¬ng diÖn v¨n minh cña mét nÒn v¨n minh vÒ ®¹i thÓ ®· ®−îc lµm râ,<br /> nÒn v¨n ho¸” (2001) cña Yakovets Yu. nh−ng t¹i sao c¸c nÒn v¨n minh l¹i ph¶i<br /> V., “§èi tho¹i, chø kh«ng ph¶i lµ sù ®èi tho¹i, hîp t¸c víi nhau? §· cã nhiÒu<br /> ®ông ®é gi÷a c¸c nÒn v¨n minh” (2000) nhµ nghiªn cøu ®i t×m c©u tr¶ lêi vµ cã<br /> cña Mahdi Elmandjra,... thÓ ghi nhËn nh− sau:<br /> §ông ®é gi÷a c¸c nÒn v¨n minh Thø nhÊt, xuÊt ph¸t ®iÓm lÊy ®ông<br /> kh«ng chØ cã ý nghÜa tiªu cùc, th«ng qua ®é lµm c¬ së ®Ó luËn gi¶i cho ®èi tho¹i<br /> ®ông ®é gióp c¸c nÒn v¨n minh cã n¨ng vµ hîp t¸c. NhiÒu t¸c gi¶ cho r»ng, sù<br /> lùc ph¶n t−, tù nhËn thøc ®−îc s©u s¾c kh¸c biÖt gi÷a c¸c nÒn v¨n ho¸ kh«ng<br /> h¬n vÒ chÝnh b¶n th©n mình vµ t×m c¸ch chØ ®−îc xem nh− mét nguyªn nh©n g©y<br /> ®iÒu chỉnh cho phï hợp trong mét thÕ ra c¸c mèi quan hÖ xung ®ét, chóng cßn<br /> giíi mµ ®ông ®é vÒ v¨n ho¸, v¨n minh cã thÕ lµ nguån gèc cña nh÷ng thÓ<br /> dÉn ®Õn ®èi ®Þch gi÷a c¸c quèc gia, d©n nghiÖm vÒ tÝnh bæ sung. C¸c nÒn v¨n<br /> téc. Sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c nÒn v¨n minh ho¸ kh¸c nhau cã nh÷ng c«ng cô trÝ tuÖ,<br /> cã tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña nã, biÓu tr−ng vµ sinh tån ®em l¹i mét quan<br /> kh«ng thÓ dïng søc m¹nh ®Ó chinh niÖm riªng vÒ hiÖn thùc c¸ nh©n, lÞch sö<br /> phôc vµ tiªu diÖt, còng kh«ng thÓ dïng vµ vò trô, nh−ng chóng kh«ng cÇn mét<br /> Mét sè quan ®iÓm vÒ… 45<br /> <br /> quan niÖm kh«ng cã tÝnh thÈm thÊu. DÜ téc hiÓu biÕt lÉn nhau s©u thªm, bæ<br /> nhiªn, viÖc lµm giµu lÉn nhau chØ cã thÓ xung cho nhau. C¸c nÒn v¨n ho¸ kh¸c<br /> thùc hiÖn ®−îc khi c¸c ®¶ng ph¸i kh¸c nhau võa më ngá, va ®Ëp, ®ông ®é lÉn<br /> nhau thõa nhËn b¶n chÊt cã giíi h¹n nhau, võa giao l−u, héi nhËp, thu n¹p<br /> cña chóng. §èi tho¹i lµ sù thõa nhËn lÉn nhau, ®©y lµ quy luËt quan träng<br /> nh÷ng quan ®iÓm kh¸c vµ nh÷ng kinh cña sù ph¸t triÓn v¨n ho¸ c¸c d©n téc<br /> nghiÖm kh¸c trong sù trung thùc vµ cè (xem: 2).<br /> kÕt cña chóng. Nã còng ngô ý vÒ sù héi<br /> nhËp nh÷ng yÕu tè cã gi¸ trÞ tõ nh÷ng Thø hai, hoµ b×nh, æn ®Þnh hîp t¸c<br /> truyÒn thèng kh¸c mµ kh«ng sî bÞ mÊt ®Ó cïng ph¸t triÓn ®ang lµ xu thÕ tÊt<br /> b¶n s¾c cña m×nh. Mét ®¶m b¶o cho hoµ yÕu cña thêi ®¹i ngµy nay. Mét trong<br /> b×nh gi÷a c¸c nÒn v¨n ho¸ vµ v¨n minh nh÷ng ng−êi nhiÖt thµnh ñng hé vµ<br /> lµ hoµ b×nh gi÷a c¸c t«n gi¸o. TÊt c¶ c¸c luËn chøng cho ®Ò ¸n ®èi tho¹i gi÷a c¸c<br /> t«n gi¸o lín trªn thÕ giíi ®Òu kªu gäi nÒn v¨n minh ph−¬ng §«ng vµ ph−¬ng<br /> hoµ b×nh, t×nh yªu, sù hµi hoµ, lßng tr¾c T©y lµ cùu Tæng thèng Iran M.<br /> Èn, c«ng lý, lßng nh©n tõ, lßng khoan Khatami. Víi nhiÒu bµi viÕt (Trong con<br /> dung vµ sù dÞu hiÒn. C¸c t«n gi¸o kh«ng ng−êi kÕt tô c¶ t©m hån ph−¬ng §«ng<br /> chØ ph¶i r¨n d¹y vÒ tÝnh phi b¹o lùc bªn vµ lý tÝnh ph−¬ng T©y (2001), §èi tho¹i<br /> trong c¸c céng ®ång cña chóng, mµ cßn gi÷a c¸c nÒn v¨n minh: kinh nghiÖm<br /> ph¶i thùc hiÖn mét cuéc ®èi tho¹i th©n lÞch sö vµ triÓn väng thÕ kû XX...) vµ<br /> t×nh thµnh thùc víi c¸c t«n gi¸o kh¸c vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn, «ng ®· h¨ng h¸i ®Ò<br /> sù b¶o vÖ tù do t«n gi¸o – ph¸p chÕ t«n cao viÖc cÇn thiÕt ph¶i ®èi tho¹i gi÷a c¸c<br /> träng sù tù do vÒ l−¬ng t©m cña mçi nÒn v¨n minh víi môc ®Ých h−íng tíi<br /> ng−êi vµ cho phÐp bÊt kú t«n gi¸o nµo nÒn hoµ b×nh trªn toµn thÕ giíi. Ch¼ng<br /> còng cã quyÒn ho¹t ®éng trªn l·nh ®Þa h¹n, sau khi §¹i héi ®ång Liªn Hîp<br /> lÞch sö cña c¸c t«n gi¸o kh¸c. Vµ c¸c t«n Quèc th«ng qua ®Ò nghÞ cña Céng hoµ<br /> gi¸o sÏ cã thÓ ®¹t ®−îc sù nhÊt trÝ vÒ Håi gi¸o Iran vÒ viÖc triÓn khai cuéc ®èi<br /> mét hÖ thèng c¸c chuÈn mùc ®¹o ®øc tho¹i gi÷a c¸c nÒn v¨n ho¸ vµ v¨n minh,<br /> chung ®em l¹i mét nÒn t¶ng cho hoµ Khatami ®· ph¸t biÓu t¹i “Héi nghÞ<br /> b×nh thÕ giíi, më cöa cho nh÷ng tho¶ th−îng ®Ønh thiªn niªn kû” t¹i Liªn Hîp<br /> −íc liªn v¨n ho¸ vµ chÝnh trÞ réng r·i Quèc, th¸ng 9 n¨m 2000, luËn chøng<br /> dùa trªn nguyªn t¾c phi b¹o lùc. s©u s¾c cho sù cÇn thiÕt cña viÖc ®èi<br /> tho¹i gi÷a c¸c nÒn v¨n minh. Theo s¸ng<br /> §ång t×nh víi quan ®iÓm nµy, t¸c kiÕn cña Khatami, Liªn Hîp Quèc ®·<br /> gi¶ Guo Jiemin ®· viÕt trong bµi “Thö tuyªn bè lÊy n¨m 2001 lµ n¨m §èi tho¹i<br /> bµn vÒ ®ông ®é v¨n ho¸ trong quan hÖ gi÷a c¸c nÒn v¨n minh.<br /> quèc tÕ” (2004) r»ng ®ông ®é v¨n ho¸ cã<br /> thÓ duy tr× søc sèng v¨n ho¸, thóc ®Èy Sau c¸c vô khñng bè ngµy 11/9/2001<br /> dung hîp v¨n ho¸. §ông ®é v¨n ho¸ lµ ë Mü, mèi quan hÖ gi÷a ph−¬ng T©y vµ<br /> thÓ hiÖn tÝnh ®a d¹ng v¨n ho¸, ph¸t thÕ giíi Håi gi¸o bÞ xÊu ®i, ngµy<br /> triÓn v¨n ho¸ cÇn sù kÝch thÝch, c¹nh 2/11/2001, §¹i héi ®ång UNESCO ®·<br /> tranh vµ giao phong cña c¸c nÒn v¨n th«ng qua Tuyªn bè chung vÒ sù ®a<br /> ho¸ kh¸c nhau. §ông ®é v¨n ho¸ lµnh d¹ng v¨n ho¸, xem ®èi tho¹i gi÷a c¸c<br /> tÝnh thóc ®Èy v¨n ho¸ c¸c n−íc, c¸c d©n nÒn v¨n ho¸ lµ c¸i b¶o ®¶m tèt nhÊt cho<br /> 46 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 11.2009<br /> <br /> hoµ b×nh. CÇn ph¶i nhÊn m¹nh r»ng, lµ giao l−u, ®èi tho¹i vµ hîp t¸c. LÞch sö<br /> ®©y lµ lÇn ®Çu tiªn céng ®ång quèc tÕ nh©n lo¹i ®· chøng minh r»ng nÒn v¨n<br /> th«ng qua mét v¨n b¶n ph¸p quy ®−a minh nµo tù c« lËp m×nh víi thÕ giíi cßn<br /> tÝnh ®a d¹ng v¨n ho¸ lªn hµng “di s¶n l¹i sÏ tÊt yÕu bÞ diÖt vong. ñng hé ®a<br /> chung cña nh©n lo¹i”, c¸i cÇn thiÕt ®èi d¹ng v¨n ho¸, khuyÕn khÝch c¸c nÒn<br /> víi nh©n lo¹i kh«ng kh¸c g× “sù ®a d¹ng v¨n ho¸ ®èi tho¹i, hîp t¸c nh»m bæ<br /> sinh häc trong giíi tù nhiªn h÷u sinh”. sung, kÕ thõa nh÷ng gi¸ trÞ tèt ®Ñp cña<br /> Trong tuyªn bè cã nãi r»ng, “viÖc b¶o vÖ nhau, nhiÒu nghiªn cøu cho r»ng: TÝnh<br /> tÝnh ®a d¹ng v¨n ho¸ lµ chØ lÖnh ®¹o ®a d¹ng v¨n ho¸ lµ mét ®iÒu kiÖn cña<br /> ®øc” g¾n liÒn víi viÖc “t«n träng phÈm cuéc sèng, trong ®ã cã cuéc sèng cña con<br /> gi¸ cña c¸ nh©n con ng−êi”. ng−êi. VÝ nh− thiªn nhiªn kh«ng ngõng<br /> t¹o ra tÝnh ®a d¹ng. Chóng ta cã thÓ coi<br /> Chñ ®Ò ®èi tho¹i gi÷a c¸c nÒn v¨n<br /> träng viÖc b¶o tån tÝnh ®a d¹ng gièng<br /> minh ®−îc x¸c ®Þnh nh− lµ môc tiªu<br /> loµi hay m«i tr−êng víi tÝnh c¸ch lµ c¸c<br /> chiÕn l−îc cña UNESCO trong thêi kú<br /> lo¹i vËt phÈm chung toµn cÇu. TÝnh ®a<br /> 2002 – 2007. §iÒu quan träng n÷a lµ,<br /> d¹ng v¨n ho¸ th−êng nãi lªn môc tiªu<br /> ®©y kh«ng chØ lµ khÈu hiÖu chÝnh trÞ,<br /> mµ sù biÖt lÖ vÒ v¨n ho¸ ®ang theo ®uæi,<br /> hoÆc thËm chÝ mét c−¬ng lÜnh chÝnh trÞ,<br /> sù ®¸nh gi¸ cao vµ b¶o vÖ c¸c nÒn v¨n<br /> mµ lµ mét tÝn niÖm t«n gi¸o - triÕt häc<br /> ho¸ thÕ giíi ®ang ph¶i ®èi mÆt víi nguy<br /> s©u s¾c dùa trªn toµn bé lÞch sö quan hÖ<br /> c¬ ®ång d¹ng ho¸. Liªn quan ®Õn vÊn ®Ò<br /> qua l¹i gi÷a c¸c d©n téc vµ c¸c quèc gia.<br /> nµy, hiÖn nay xuÊt hiÖn chñ nghÜa c«<br /> §èi tho¹i gi÷a c¸c nÒn v¨n minh tr−íc<br /> lËp v¨n ho¸ - nh÷ng ng−êi theo khuynh<br /> hÕt lµ sù ®èi tho¹i gi÷a c¸c t«n gi¸o<br /> h−íng nµy hoµn toµn bá qua mèi quan<br /> (xem: 3).<br /> hÖ t¸c ®éng tÝch cùc tån t¹i gi÷a c¸c nÒn<br /> Thø ba, hiÖn nay ®ang xuÊt hiÖn v¨n minh vµ v¨n ho¸ kh¸c nhau trong<br /> nh÷ng vÊn ®Ò toµn cÇu ®ßi hái sù hîp t¸c lÞch sö mµ nhÊn m¹nh phiÕn diÖn viÖc<br /> gi¶i quyÕt gi÷a c¸c quèc gia, d©n téc. Bªn b¶o tån tÝnh ®éc ®¸o v¨n ho¸ cña m×nh.<br /> c¹nh ®ã cã sù lÖ thuéc lÉn nhau gi÷a c¸c Chñ nghÜa c« lËp v¨n ho¸ cho r»ng, gi÷a<br /> nÒn v¨n minh. MÆt kh¸c, kho¶ng c¸ch c¸c nÒn v¨n minh vµ v¨n ho¸ kh¸c nhau<br /> c«ng nghÖ gi÷a c¸c nÒn v¨n minh ngµy lµ kh«ng thÓ ®èi tho¹i, hîp t¸c, do ®ã, ®Ó<br /> mét gia t¨ng, c¸c nÒn v¨n minh cã tr×nh b¶o vÖ v¨n ho¸ b¶n ®Þa vèn cßn “ch−a bÞ<br /> ®é khoa häc kü thuËt hiÖn ®¹i ®ang « nhiÔm” vµ cßn mang “phong vÞ nguyªn<br /> chiÕm −u thÕ vµ ®ßi hái c¸c nÒn v¨n s¬”, nã ph¶n ®èi c¸c nÒn v¨n ho¸ ngo¹i<br /> minh ph¸t triÓn chËm h¬n ph¶i hîp t¸c, lai, hoµn toµn c¸ch ly v¨n ho¸ cña m×nh<br /> häc hái. Sù ph©n h÷u tri thøc (division víi thÕ giíi bªn ngoµi, tù c« lËp m×nh.<br /> of knowledge) lµ qu¸ tr×nh kh«ng thÓ §Èy cao h¬n cña chñ nghÜa c« lËp v¨n<br /> c−ìng l¹i trong mét thÕ giíi cã ph©n cùc ho¸ lµ chñ nghÜa cùc ®oan v¨n ho¸, hä<br /> vÒ mÆt c«ng nghÖ s©u s¾c. Ph−¬ng kh«ng chØ ph¶n ®èi sù giao l−u, tham<br /> h−íng hîp t¸c gi÷a c¸c nÒn v¨n minh lµ kh¶o, hÊp thô vµ dung hîp lÉn nhau<br /> sù thu hÑp kho¶ng c¸ch vÒ tr×nh ®é ph¸t gi÷a c¸c nÒn v¨n ho¸ mµ cßn dïng<br /> triÓn c«ng nghÖ. ph−¬ng thøc b¹o lùc vµ ®æ m¸u ®Ó tiªu<br /> Thø t−, quy luËt tån t¹i vµ ph¸t diÖt c¸c nh©n tè v¨n ho¸ “dÞ ®oan”,<br /> triÓn cña c¸c nÒn v¨n ho¸, v¨n minh ®ã thËm chÝ cßn tiªu diÖt vÒ mÆt vËt chÊt<br /> Mét sè quan ®iÓm vÒ… 47<br /> <br /> ®èi víi c¸c chñng téc vµ tæ chøc t«n gi¸o thiÓn, ®ª tiÖn cña sù bµnh tr−íng qu©n<br /> mµ nÒn v¨n ho¸ “dÞ ®oan” ®ang së h÷u sù, kinh tÕ, víi chñ nghÜa kh¾c kû t«n<br /> (xem: 4, 5). gi¸o vµ kh¸t väng tiªu diÖt “tµ gi¸o”.<br /> Lo¹i h×nh nµy lµ phï hîp víi x· héi hËu<br /> Nh− vËy, cã thÓ thÊy hîp t¸c gi÷a<br /> c«ng nghiÖp nh©n ®¹o ®ang h×nh thµnh,<br /> c¸c nÒn v¨n minh lµ rÊt cã triÓn väng<br /> lµ trô cét tinh thÇn cña nã. Nã cã c¸i mµ<br /> nh−ng l¹i rÊt phøc t¹p. Nã gi¶ ®Þnh ph¸t<br /> UNESCO gäi lµ “v¨n ho¸ hoµ b×nh":<br /> triÓn sù hîp t¸c cã thiÖn chÝ gi÷a c¸c nÒn<br /> “hiÓu biÕt lÉn nhau vµ khoan dung;<br /> v¨n minh. C¸c bé phËn cña céng ®ång<br /> nhËn thøc vµ thõa nhËn tÝnh ®a s¾c<br /> toµn cÇu, c¸c quèc gia vµ c¸c d©n téc, t¹o<br /> th¸i vµ ®a cùc cña thÕ giíi, quyÒn b×nh<br /> ra c¬ chÕ h÷u hiÖu ®Ó gi¶i quyÕt m©u<br /> ®¼ng vµ sù t−¬ng t¸c gi÷a c¸c nÒn v¨n<br /> thuÉn tÊt yÕu xuÊt hiÖn gi÷a c¸c nÒn v¨n<br /> ho¸, c¸c d©n téc, c¸c nÒn v¨n minh kh¸c<br /> minh. Sù gióp ®ì lÉn nhau, sù gióp ®ì<br /> nhau; t«i luyÖn kh¶ n¨ng ng¨n chÆn<br /> c¸c d©n téc vµ c¸c nÒn v¨n minh nghÌo,<br /> xung ®ét cßn nÕu chóng xuÊt hiÖn (xung<br /> kÐm ph¸t triÓn h¬n khi cã sù b×nh quyÒn<br /> ®ét tÊt yÕu xuÊt hiÖn trong thÕ giíi biÕn<br /> vÒ chÝnh trÞ, kh«ng cã c−ìng bøc, b¹o lùc.<br /> ®æi theo chu kú, cã bÊt ®ång vÒ lîi Ých) -<br /> Khi ph¸i triÓn nÒn d©n chñ toµn cÇu b¶o<br /> biÕt t×m ra c¸c ph−¬ng ph¸p hoµ b×nh,<br /> ®¶m tù do thÓ hiÖn ý nguyÖn cña céng<br /> phi b¹o lùc ®Ó gi¶i quyÕt chóng, kh«ng<br /> ®ång; nã gi¶ ®Þnh viÖc ®éc lËp th«ng qua<br /> ®−a t×nh h×nh ®Õn b¹o lùc, chiÕn tranh.<br /> quyÕt ®Þnh cã ý nghÜa chung khi tÝnh ®Õn<br /> Song viÖc thay thÕ sù sïng b¸i chiÕn<br /> lîi Ých cña kÎ yÕu lÉn kÎ m¹nh, c¶ ®a sè<br /> tranh b»ng v¨n ho¸ hoµ b×nh lµ c«ng viÖc<br /> lÉn thiÓu sè.<br /> kÐo dµi, nã ®ßi hái cã sù thay thÕ cña vµi<br /> Qu¸ tr×nh x©y dùng c¬ chÕ hîp t¸c thÕ hÖ vµ ph¶i kh¾c phôc sù ph¶n kh¸ng<br /> gi÷a c¸c nÒn v¨n minh lµ rÊt l©u dµi vµ cña c¸c thñ lÜnh, c¸c nhµ l·nh ®¹o tæ hîp<br /> phøc t¹p, tr¶i qua c¸c h×nh thøc vµ c¸c c«ng nghiÖp qu©n sù vµ viÖc bu«n b¸n vò<br /> giai ®o¹n kÕ tiÕp nhau, víi tèc ®é kh¸c khÝ. ChØ cã mét phong trµo x· héi ®¹i<br /> nhau ë c¸c bé phËn kh¸c nhau trªn chóng, toµn cÇu ho¸ vµ sù gi¸m s¸t cña<br /> hµnh tinh. nã ®èi víi giíi chãp bu chÝnh trÞ vµ qu©n<br /> sù cña mäi n−íc vµ mäi nÒn v¨n minh<br /> HiÖn nay, cã nh÷ng nghiªn cøu vÒ<br /> míi cã kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò toµn<br /> tÝch hîp v¨n ho¸, nghÜa lµ kÕt hîp hµi<br /> cÇu nµy.<br /> hoµ c¸c ®Æc ®iÓm cña chÕ ®é v¨n ho¸ x·<br /> héi tÝch cùc. P. Sorokin ®· tiªn ®o¸n sù<br /> h×nh thµnh trong t−¬ng lai mét lo¹i TµI LIÖU THAM KH¶O<br /> h×nh v¨n ho¸ x· héi tÝch hîp, thay thÕ 1. DiÔn ®µn Merrill Lynch. Toµn cÇu<br /> cho lo¹i h×nh v¨n ho¸ c¶m tÝnh ®ang hãa kinh tÕ vµ v¨n hãa: ®èi tho¹i víi<br /> thèng trÞ ë ph−¬ng T©y vµ lo¹i h×nh v¨n tiÕn sÜ Francis Fukuyama..<br /> ho¸ x· héi lý t−ëng ho¸ thèng trÞ ë (http://www.ml.com), 2004.<br /> ph−¬ng §«ng. §iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ<br /> 2. Guo Jiemin. Thö bµn vÒ ®ông ®é v¨n<br /> nhÊt thÓ ho¸ hoµn toµn lo¹i h×nh v¨n<br /> ho¸ trong quan hÖ quèc tÕ, TN 2004<br /> ho¸ x· héi vµ t©m th¸i ë ph−¬ng §«ng<br /> - 85&86 (ViÔn Phè dÞch).<br /> vµ ph−¬ng T©y. Lo¹i h×nh v¨n ho¸ x·<br /> héi tÝch hîp lµ mang tÝnh hµi hoµ, nã 3. Zotov V.D. C¸c nÒn v¨n minh thÕ kû<br /> kh«ng dung hîp ®−îc víi h×nh thøc th« XXI – Xung ®ét vµ chiÕn tranh hay<br /> 48 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 11.2009<br /> <br /> ®èi tho¹i vµ hîp t¸c? TN 2006- nh÷ng ®ông ®é vÒ gi¸ trÞ”), TN 2000<br /> 12&13. - 09, (NguyÔn §¹i dÞch).<br /> <br /> 4. Wang Jian. §èi tho¹i v¨n minh trong<br /> tÇm nh×n toµn cÇu ho¸ kinh tÕ - 8. Huntington S.P. Sù ®ông ®é gi÷a c¸c<br /> Kiªm bµn vÒ c¬ së v¨n ho¸ cña hîp nÒn v¨n minh?, chuyªn ®Ò Th«ng tin<br /> t¸c ¸ – ¢u, TN 2004 - 38 (ViÔn Phè KHXH sè 1, 1995.<br /> dÞch).<br /> <br /> 5. Dragunskij D.V. Cuéc néi chiÕn gi÷a 9. Tzvetan Todorov. Chóng ta cã thÓ<br /> c¸c nÒn v¨n minh, TN 2004 – 57 kh«ng cÇn ®Õn nh÷ng thiªn thÇn,<br /> (Ng« ThÕ Phóc dÞch). nh−ng kh«ng thÓ sèng thiÕu nh÷ng<br /> ng−êi kh¸c, TN 2007 – 25&26 (Lª<br /> 6. Ronald Inglehart, Pippa Norris. Sù<br /> S¬n dÞch).<br /> ®ông ®é thùc sù gi÷a c¸c nÒn v¨n<br /> minh, TN 2004 - 58 (Ng« ThÕ B¾c<br /> dÞch).<br /> 10. Xie Yiaian. Ph©n tÝch c¸c quan ®iÓm<br /> 7. Fung Ningjun. Mét bµi kho¸ to lín trong bµi “Sù ®ông ®é gi÷a c¸c nÒn<br /> cã tÝnh thêi ®¹i (Héi th¶o khoa häc ë v¨n minh”?, chuyªn ®Ò Th«ng tin<br /> Nam Kinh vÒ “Toµn cÇu ho¸ vµ KHXH sè 1, 1995<br /> <br /> <br /> (TiÕp theo trang 33) Sector”, The Economics of<br /> Transition, 1993, 1(2):135-170.<br /> TµI LIÖU THAM KH¶O<br /> 6. Kornai J¸nos. Kinh tÕ häc thiÕu hôt<br /> 1. A. Jr. Chandler. Strategy and (quyÓn th−îng). Khoa häc kinh tÕ:<br /> Structure. New York: Doubleday & 1986.<br /> Company, Inc., 1966. 7. D. Van Atta. “Russian Agriculture<br /> 2. O. Williamsons. Markets and between Plan and Market”, in D.<br /> Hierarchies: Analysis and Antitrust Van Atta (ed.): The “Farmer<br /> Implication”. New York: The Free Threat”, 9 – 24, Boulder, CO:<br /> Press, 1975. Westview Press, 1993.<br /> <br /> 3. TiÒn DÜnh NhÊt. Kinh tÕ häc hiÖn ®¹i 8. J. Butterfiled. “Devolution in<br /> vµ c¶i c¸ch kinh tÕ Trung Quèc, §¹i Decision-Making and<br /> häc Nh©n d©n Trung Quèc: 2004. Organizational Change in Soviet<br /> Agriculture” in W. Moskoff (ed),<br /> 4. F. von Hayek (1960). Nguyªn lÝ cña<br /> Perestroika in the Countryside, 19 –<br /> trËt tù tù do. Tam Liªn th− ®iÕm:<br /> 46. New York: M. E. Sharpe, 1990.<br /> 2003.<br /> 9. §oµn V¨n B©n. Ph©n c«ng, thï lao<br /> 5. Yingyi Qian, G. Roland and<br /> t¨ng dÇn vµ chÕ ®é doanh nghiÖp –<br /> Chenggang Xu. “Why China's<br /> Mét khung lý thuyÕt vµ ph©n tÝch vÒ<br /> Economic Reforms Differ: The M-<br /> doanh nghiÖp nhµ n−íc. Nh©n d©n<br /> Form Hierarchy and<br /> Thiªn T©n: 1998.<br /> Entry/Expansion of the Non-State<br />