Một số suy nghĩ về sự phát triển của lực lượng tàu thuyền khai thác trên vùng đặc quyền kinh tế biển Việt Nam

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> <br /> Số 1/2015<br /> <br /> VAÁN ÑEÀ TRAO ÑOÅI<br /> <br /> MỘT SỐ SUY NGHĨ VỀ SỰ PHÁT TRIỂN CỦA LỰC LƯỢNG<br /> TÀU THUYỀN KHAI THÁC TRÊN VÙNG ĐẶC QUYỀN<br /> KINH TẾ BIỂN VIỆT NAM<br /> SOME THOUGHTS OF THE DEVELOPMENT OF FISHING VESSEL FORCE<br /> IN THE EXCLUSIVE ECONOMIC ZONE OF VIETNAM<br /> Trần Đình Chất1<br /> Ngày nhận bài: 08/5/2014; Ngày phản biện thông qua: 13/10/2014; Ngày duyệt đăng: 10/2/2015<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Sự phát triển gần như tự phát của lực lượng tàu thuyền khai thác hải sản trên vùng biển Việt nam gây ra nhiều hệ lụy<br /> khôn lường. Trong hơn 3 thập kỷ qua số lượng đơn vị đánh bắt hải sản tăng hơn 4 lần, tổng công suất tàu khai thác tăng 15<br /> lần tạo ra một sức ép khổng lồ đối với nguồn lợi vốn dĩ đã cạn kiệt trong vùng biển đặc quyền kinh tế của nước ta. Hơn nữa<br /> cơ cấu đội tàu khai thác lại bất hợp lý, những tàu có công suất nhỏ đánh bắt ven bờ chiếm tỷ trọng quá lớn làm cho tình<br /> hình càng trầm trọng hơn. Đứng trước tình hình đó, vấn đề đặt ra vô cùng cấp thiết là phải tổ chức lại ngành khai thác hải<br /> sản Việt nam như thế nào cho hợp lý để bảo đảm sự phát triển bền vững với hiệu quả kinh tế xã hội cao nhất.<br /> Từ khóa: Số lượng, cơ cấu, tự phát, sức ép, cạn kiệt, bất hợp lý, tỷ trọng, trầm trọng hơn, cấp thiết, tổ chức lại, phát<br /> triển bền vững.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> The spontaneous increase of the number of fishing vessels in Exclusive Economic Zone of Vietnam has created<br /> serious consequences. Over last three decades, the number of fishing boats has increased more than 4 times, or equivalence<br /> to 15 times of harvesting capacity. The situation has created a huge pressure on fishery resources that are believed to be<br /> exhausted. In addition, the structure of fishing vessels is unreasonable, with a high density of small boats exploiting inshore<br /> have made the state worsen. In that situation, there is an urgent necessitate to reorganize the fishing industry so that it<br /> becomes sustainable and has the most efficient social-economic results.<br /> Keywords: Spontaneous, number of fishing vessels, serious consequences, pressure, serious consequences,<br /> unreasonable, high density, inshore, state worsen, urgent necessitate<br /> I. MỞ ĐẦU<br /> Trong vài thập kỷ gần đây, khai thác hải sản<br /> của nước ta ghi nhận sự tăng trưởng liên tục.<br /> Sản lượng khai thác năm 2011 đạt 2.226.600 tấn,<br /> tăng hơn gấp 3 lần so với năm 1990; trong đó giá<br /> trị kim ngạch xuất khẩu từ khai thác hải sản đạt<br /> gần 2 tỷ USD, chiếm hơn 1/3 tổng kim ngạch xuất<br /> khẩu thủy sản (6,1 tỷ USD), cung cấp một nguồn<br /> thực phẩm vô cùng quan trọng cho tiêu dùng nội<br /> địa, tạo công ăn việc làm cho khoản 700.000 lao<br /> động trực tiếp trên biển. Có thể nói, ngành khai<br /> thác hải sản đã có những đóng góp to lớn cho sự<br /> phát triển kinh tế, xã hội, an ninh quốc phòng của<br /> <br /> 1<br /> <br /> TS. Trần Đình Chất: Khoa Kinh tế - Trường Đại học Nha Trang<br /> <br /> 220 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG<br /> <br /> đất nước. Trong những năm trước mắt cũng như<br /> về lâu dài, vị trí đặc biệt của nó là không thể thay<br /> thế được.<br /> Thực trạng số lượng cũng như tổng công suất<br /> tàu thuyền hiện có là quá lớn so với quy định, dẫn<br /> tới sự mất cân bằng nghiêm trọng giữa năng lực<br /> khai thác và trữ lượng nguồn lợi cho phép đánh bắt.<br /> Xét về cơ cấu tàu thuyền cũng hết sức bất hợp lý,<br /> điều đó tạo ra sức ép toàn diện cho nguồn lợi trên<br /> toàn bộ vùng biển đặc quyền kinh tế và đặc biệt là<br /> vùng biển ven bờ. Trong khi đó, sự phát triển gần<br /> như tự phát của lực lượng tàu thuyền vẫn tiếp tục<br /> diễn ra.<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> Trong bối cảnh đó, việc đánh giá năng lực khai<br /> thác của các đơn vị tàu thuyền trong mối tương quan<br /> với trữ lượng của nguồn lợi là hết sức cần thiết. Đây<br /> là một trong những cơ sở quan trọng nhất để tiến<br /> hành tổ chức lại sản xuất ngành khai thác hải sản<br /> nhằm bảo đảm sự phát triển bền vững của ngành<br /> này, trên cơ sở hiệu quả kinh tế xã hội cao nhất.<br /> II. NỘI DUNG<br /> 1. Tình hình biến động của lực lượng tàu thyền<br /> khai thác hải sản trên vùng biển nước ta<br /> Số lượng tàu thuyền khai thác trên vùng biển Việt<br /> nam đã tăng gần 4 lần trong vòng 3 thập kỷ (1981 2013), từ 29.584 lên tới 117.998 chiếc (bảng 1).<br /> Trong thời kỳ này, chỉ có nửa đầu thập niên 80<br /> của thế kỷ trước số lượng tàu thuyền có giảm chút<br /> ít; thời gian còn lại ghi nhận sự tăng trưởng. Đặc<br /> biệt số lượng tàu thuyền tăng lên nhanh chóng.<br /> diễn ra trong các năm 1991 - 1994. Chẳng hạn,<br /> <br /> Số 1/2015<br /> trong năm 1992 thống kê được 54.612 chiếc, điều<br /> đó có nghĩa là so với năm trước đã tăng lên 10.672<br /> chiếc hay 24,3%. Trong năm 1993, số lượng tàu<br /> thuyền lại tăng tiếp 7.143 chiếc, hay tăng 13,2% so<br /> với năm 1992. Tốc độ tăng trưởng còn cao hơn nữa<br /> vào năm 2008, bởi lẽ so với năm trước số đơn vị<br /> khai thác trên vùng biển Việt nam tăng thêm 37.109<br /> (42,9%). Đó là sự tăng trưởng cao nhất ghi nhận<br /> được trong kỳ phân tích. Nguyên nhân của sự biến<br /> động bất thường này là do chính vào năm này Nhà<br /> nước thực hiện trợ giá xăng dầu cho bà con ngư<br /> dân và để được hưởng sự ưu đãi này ngư dân đã kê<br /> khai tàu thuyền khai thác của mình, vốn dĩ trước đó<br /> nằm ngoài số liệu thống kê của cơ quan chức năng.<br /> Qua đây, chúng ta có thể thấy rằng nhờ có chính<br /> sách trợ giá xăng dầu của Nhà nước, số lượng tàu<br /> thuyền thực tế mới được làm rõ. Mặt khác, phần<br /> nào ta cũng có thể kết luận số liệu thống kê được<br /> công bố có độ chính xác không cao.<br /> <br /> Bảng 1. Số lượng và công suất bình quân của lực lượng tàu thuyền thời kỳ 1981–2008<br /> Năm<br /> <br /> 1981<br /> 1982<br /> 1983<br /> 1984<br /> 1985<br /> 1986<br /> 1987<br /> 1988<br /> 1989<br /> 1990<br /> 1991<br /> 1992<br /> 1993<br /> 1994<br /> 1995<br /> 1996<br /> 1997<br /> 1998<br /> 1999<br /> 2000<br /> 2001<br /> 2002<br /> 2003<br /> 2004<br /> 2005<br /> 2006<br /> 2007<br /> 2008<br /> 2009<br /> 2010<br /> 2011<br /> 2012<br /> 2013<br /> <br /> Số lượng tàu<br /> <br /> 29.584<br /> 29.429<br /> 29.117<br /> 29.549<br /> 29.323<br /> 31.680<br /> 35.406<br /> 35.774<br /> 37.035<br /> 41.266<br /> 43.940<br /> 54612<br /> 61.805<br /> 67.254<br /> 69.000<br /> 69.953<br /> 71.500<br /> 71.779<br /> 73.397<br /> 75.928<br /> 78.978<br /> 81.800<br /> 83.122<br /> 83.300<br /> 84.080<br /> 85.530<br /> 86.500<br /> 123.609<br /> 131.000<br /> 128.449<br /> 126.458<br /> 125.000<br /> 117.998<br /> <br /> Tốc độ tăng [%]<br /> <br /> -0,5<br /> -1,1<br /> 1,5<br /> -1,8<br /> 8,0<br /> 11,7<br /> 1,0<br /> 3,5<br /> 11,4<br /> 6,5<br /> 24,3<br /> 13,2<br /> 8,8<br /> 2,6<br /> 1,4<br /> 2,2<br /> 0,4<br /> 2,3<br /> 3,4<br /> 4,0<br /> 3,6<br /> 1,6<br /> 0,2<br /> 0,9<br /> 1,7<br /> 1,1<br /> 42,9<br /> 6,0<br /> -2,0<br /> -1,6<br /> -11,6<br /> -5,9<br /> <br /> −<br /> <br /> Công suất b/q [CV]<br /> <br /> 16,2<br /> 16,0<br /> 16,3<br /> 16,4<br /> 16,9<br /> 17,0<br /> 16,9<br /> 17,0<br /> 17,8<br /> 17,6<br /> 18,8<br /> 18,1<br /> 20,9<br /> 21,5<br /> 21,7<br /> 22,0<br /> 25,9<br /> 33,8<br /> 34,3<br /> 42,0<br /> 47,1<br /> 49,4<br /> 49,3<br /> 50,4<br /> 50,0<br /> 53,5<br /> 64<br /> 55<br /> 57<br /> 65<br /> 72<br /> 77,6<br /> 85<br /> <br /> Tốc độ tăng [%]<br /> <br /> -1,3<br /> 1,8<br /> 0,6<br /> 3,0<br /> 0,6<br /> -0,6<br /> 0,6<br /> 4,7<br /> -1,1<br /> 6,8<br /> -3,7<br /> 15,5<br /> 2,9<br /> 0,9<br /> 1,4<br /> 17,7<br /> 30,5<br /> 1,5<br /> 22,2<br /> 12,4<br /> 4,9<br /> -0,2<br /> 2,2<br /> -0,8<br /> 7,0<br /> 19,6<br /> -16,4<br /> 3,6<br /> 14,0<br /> 10,8<br /> 7,7<br /> 9,5<br /> <br /> −<br /> <br /> Nguồn: Bộ Thủy sản và Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, 2014.<br /> <br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 221<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> Công suất tàu thuyền bình quân trong kỳ<br /> nghiên cứu cũng chứng tỏ xu hướng tăng trưởng<br /> hàng năm. Vào năm 2007, công suất bình quân của<br /> một đơn vị tàu khai thác hải sản lớn gấp 3,7 lần so<br /> với năm 1981; cụ thể tăng từ 16,2 CV đến 59,9 CV.<br /> Sự tăng trưởng này là kết quả của chiến lược tái cơ<br /> cấu lực lượng tàu thuyền theo hướng tăng tỷ trọng<br /> của những tàu có công suất lớn hơn, có khả năng<br /> khai thác xa bờ nhằm giảm sức ép đối với nguồn lợi<br /> gần bờ vốn dĩ đã khai thác đến ngưỡng cho phép,<br /> thậm chí cạn kiệt, một só loài khó có khả năng phục<br /> hồi. Tuy nhiên, trong năm 2008 công suất bình<br /> quân của một đơn vị tàu thuyền đột ngột giảm 9 CV<br /> (16,4%). Song đây không phải là một hiện tượng<br /> bất thường trong quá trình phát triển, mà là do thời<br /> kỳ trước chưa thống kê được số lượng tàu thuyền<br /> chính xác, trong năm này nhờ có sự kê khai của<br /> chính ngư dân để hưởng trợ giá xăng dầu mới biết<br /> được con số sát với thực tế như đã nói ở trên.<br /> Trong những năm 90 của thế kỷ XX, Nhà nước<br /> đã có chương trình cho ngư dân vay với lãi suất ưu<br /> đãi để đóng tàu có công suất lớn khai thác xa bờ<br /> nhằm bảo vệ nguồn lợi gần bờ đang có nguy cơ<br /> cạn kiệt.<br /> Từ thời điểm này cơ cấu tàu thuyền khai thác<br /> trên các vùng biển nước ta có sự thay đổi nhanh<br /> chóng, khi các tàu có công suất trên 90 CV chiếm<br /> tỷ trọng ngày càng lớn hơn trong tổng số các đơn<br /> vị đánh bắt.<br /> 2. Cơ cấu tàu theo công suất và khu vực khai thác<br /> Tuy nhiên, một vấn đề mà các nhà quản lý cần<br /> đặc biệt quan tâm là số tàu thuyền có công suất nhỏ<br /> (