Một số vấn đề về bảo vệ chủ quyền quốc gia dân tộc của các nước đang phát triển trong điều kiện toàn cầu hóa

Nguyễn Hữu Toàn<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 80(04): 91 - 94<br /> <br /> MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ BẢO VỆ CHỦ QUYỀN QUỐC GIA DÂN TỘC<br /> CỦA CÁC NƯỚC ĐANG PHÁT TRIỂN TRONG ĐIỀU KIỆN TOÀN CẦU HÓA<br /> Nguyễn Hữu Toàn*<br /> Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Hiện nay, khi toàn cầu hóa trở thành xu thế chủ đạo trong mọi mặt của đời sống thế giới thì vấn đề<br /> bảo vệ, giữ vững chủ quyền quốc gia dân tộc là một vấn đề luôn mang tính thời sự với các quốc<br /> gia, nhất là đối với những nước đang phát triển. Trong điều kiện toàn cầu hóa, các nước đang phát<br /> triển có rất nhiều cơ hội nhưng cũng có không ít những thách thức. Một trong những điều kiện để<br /> các nước đang phát triển có thể khai thác được những nhân tố thuận lợi trong xu thế toàn cầu hóa<br /> đó chính là chiến lược bảo vệ, giữ vững chủ quyền quốc gia dân tộc. Do đó, cần có cách nhìn<br /> khoa học về vấn đề này, từ những tác động tích cực của quá trình toàn cầu hóa, những lợi ích mà<br /> các quốc gia đang phát triển có thể khai thác để phát triển cho đến những tác động tiêu cực không<br /> những ảnh hưởng đến quá trình phát triển, mà còn liên quan chặt chẽ tới sự tồn vong của một quốc<br /> gia dân tộc.<br /> Từ khóa: Bảo vệ, chủ quyền quốc gia dân tộc, đang phát triển, điều kiện, toàn cầu hóa<br /> <br /> Chủ quyền quốc gia dân tộc là thuật ngữ dùng<br /> để chỉ quyền làm chủ thiêng liêng, bất khả<br /> xâm phạm của một quốc gia độc lập nhất<br /> định, được thể hiện trên mọi phương diện<br /> chính trị, an ninh, quốc phòng, ngoại giao,<br /> kinh tế, văn hóa, xã hội; và được đảm bảo<br /> toàn vẹn, đầy đủ về mọi mặt, cả lập pháp,<br /> hiến pháp lẫn tư pháp của một quốc gia trong<br /> phạm vi lãnh thổ quốc gia đó. Hiểu một cách<br /> chung nhất chủ quyền quốc gia dân tộc là<br /> quyền làm chủ của một quốc gia.*<br /> Chủ quyền quốc gia là đặc trưng chính trị<br /> pháp lý thiết yếu của một quốc gia độc lập,<br /> được thể hiện trong các hoạt động của các cơ<br /> quan nhà nước và trong hệ thống pháp luật<br /> quốc gia. Quốc gia dân tộc là chủ thể duy<br /> nhất có chủ quyền, được coi là một thực thể<br /> chính trị - pháp lý bao gồm các yếu tố cơ bản:<br /> lãnh thổ, dân cư, bộ máy nhà nước và quyền<br /> năng chủ thể. Chủ quyền quốc gia dân tộc<br /> được coi là thuộc tính cơ bản của quốc gia<br /> dân tộc, là phạm trù chính trị - pháp lý có liên<br /> hệ mật thiết với vấn đề độc lập, chính trị, an<br /> ninh, kinh tế… của quốc gia dân tộc.<br /> Trong lịch sử chủ quyền là vấn đề gây nên sự<br /> tranh luận giữa các nhà triết học, chính trị<br /> học, luật học, các nhà chính trị, các nhà ngoại<br /> *<br /> <br /> Tel: 0912386627<br /> <br /> giao, các nhà kinh tế… và là một khái niệm<br /> được giải thích khác nhau dưới nhiều góc độ,<br /> song nhìn chung người ta thường quan tâm<br /> tới các thuộc tính liên quan đến một quốc gia<br /> độc lập, có chủ quyền trong cộng đồng quốc<br /> tế; nguồn gốc của quyền lực chính trị trong<br /> một quốc gia dân tộc.<br /> Vấn đề chủ quyền quốc gia dân tộc có rất<br /> nhiều định nghĩa và quan điểm khác nhau,tuy<br /> nhiên trên cơ sở kế thừa những thành tựu của<br /> chính trị học, dân tộc học…. cũng như những<br /> thay đổi lớn trong so sánh lực lượng trên thế<br /> giới trong thời đại ngày nay, đặc biệt kể từ<br /> sau chiến tranh thế giới thứ hai, quan niệm về<br /> chủ quyền quốc gia dân tộc thường được biểu<br /> hiện trên nhiều bình diện và được thể hiện ở<br /> nhiều khía cạnh như chủ quyền dân tộc<br /> (quyền của mỗi dân tộc được thành lập một<br /> quốc gia dân tộc độc lập của mình), chủ<br /> quyền quốc gia và chủ quyền nhân dân<br /> (quyền của nhân dân trong việc hoạch định<br /> một hệ thống kinh tế - xã hội và hình thái tổ<br /> chức nhà nước theo sự lựa chọn phù hợp với<br /> mình, quyền xác định trong một quy chế<br /> chính trị, kinh tế, xã hội và pháp lý cho<br /> mình…). Có thể khái quát quan niệm chủ<br /> quyền quốc gia dân tộc ở hai nội dung cơ bản:<br /> quyền tối cao của quốc gia dân tộc trong<br /> phạm vi lãnh thổ và quyền độc lập của quốc<br /> gia dân tộc trong quan hệ quốc tế.<br /> 91<br /> <br /> Nguyễn Hữu Toàn<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> Với tính cách là một xu thế khách quan trong<br /> tiến trình phát triển của lịch sử nhân loại, toàn<br /> cầu hoá có quá trình hình thành từ sớm trên<br /> cơ sở những tiền đề vật chất - kỹ thuật cụ thể.<br /> Toàn cầu hóa được hiểu trước hết là quá trình<br /> phổ biến hoá trên phạm vi toàn cầu những giá<br /> trị, tri thức, những hoạt động, những định chế,<br /> mô hình,... theo chiều hướng đi tới nhất thể<br /> hoá trong nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội,<br /> nhưng trước hết là về kinh tế và kỹ nghệ. Do<br /> vậy, toàn cầu hóa là sự phát triển trên một cấp<br /> độ mới cao hơn về chất của quá trình quốc tế<br /> hoá lực lượng sản xuất vốn có trước đó. Từ<br /> cách tiếp cận này, có thể thấy về thực chất, xu<br /> thế toàn cầu hóa có quá trình hình thành từ<br /> cuối thế kỷ XIX và từng bước vận động qua<br /> các nấc thang mang tính tiền đề là quốc tế<br /> hoá, khu vực hoá.<br /> Như vậy, từ quốc tế hoá và khu vực hoá đến<br /> toàn cầu hóa đã diễn ra một quá trình vận<br /> động và phát triển đan quyện với nhau của<br /> các yếu tố kinh tế, vật chất - kỹ thuật, quản lý,<br /> chính trị, văn hoá.., vừa mang tính khách<br /> quan, vừa có tính chủ quan; song yếu tố nổi<br /> lên xuyên suốt và chi phối có ý nghĩa quyết<br /> định là sự phát triển không ngừng của lực<br /> lượng sản xuất xã hội thế giới. Nói cách khác,<br /> toàn cầu hoá là một xu thế lịch sử xuất hiện<br /> trong những điều kiện của một thời đại cụ thể<br /> và được quyết định trước hết bởi các nhân tố<br /> vật chất khách quan của chính thời đại ấy.<br /> Nếu quốc tế hoá là quá trình liên kết, hợp tác,<br /> phân công lao động giữa hai quốc gia trở lên<br /> trong các hoạt động kinh tế, chính trị, văn<br /> hoá, xã hội…,chủ thể của mọi hành động vẫn<br /> là các quốc gia độc lập; thì khu vực hoá là<br /> quá trình thiết lập liên minh, liên kết giữa các<br /> nước trong cùng khu vực trên cơ sở tương<br /> đồng, gần gũi về văn hoá, địa lý và lợi ích cơ<br /> bản. Tham gia quá trình khu vực hoá tuy các<br /> quốc gia - dân tộc vẫn có vai trò là những chủ<br /> thể độc lập trong các hoạt động chủ yếu,<br /> nhưng họ đã bị ràng buộc bởi các quy tắc<br /> pháp lý đã được thoả thuận đa phương; đồng<br /> thời trước một số vấn đề quốc tế, họ ứng xử<br /> trong tư cách một đối tác tập thể. Còn toàn<br /> cầu hóa là quá trình chứa đựng khuynh hướng<br /> 92<br /> <br /> 80(04): 91 - 94<br /> <br /> nhất thể hoá hoạt động của các quốc gia khi<br /> tham gia vào đời sống quan hệ quốc tế trên<br /> nhiều lĩnh vực, cho nên nó không chỉ bao hàm<br /> những nội dung cốt yếu của quốc tế hoá và<br /> khu vực hoá mà còn là cấp độ cao hơn về<br /> chất, hành động của các chủ thể quốc gia dân tộc bị ràng buộc, tuỳ thuộc lẫn nhau một<br /> cách chặt chẽ, dưới sự chế định của các thoả<br /> thuận và thiết chế toàn cầu mà họ tham gia.<br /> Toàn cầu hóa có tác động sâu sắc đến các nhà<br /> nước dân tộc, nhất là đối với các nước đang<br /> phát triển. Với tư cách là một quá trình mang<br /> tính hai mặt, tác động của toàn cầu hóa theo<br /> cả hai chiều thuận - nghịch, tích cực và tiêu<br /> cực. Vì vậy, vấn đề đặt ra hiện nay đối với<br /> việc bảo vệ chủ quyền quốc gia dân tộc ở các<br /> nước đang phát triển cũng chứa đựng nhiều<br /> nội dung mới.<br /> Những tác động tích cực của toàn cầu hóa:<br /> - Trên lĩnh vực kinh tế, xu thế toàn cầu hóa<br /> thúc đẩy sự phát triển sâu rộng của các quan<br /> hệ kinh tế quốc tế, tạo cơ hội cho từng quốc<br /> gia tận dụng được thị trường thế giới cho các<br /> hoạt động sản xuất - kinh doanh của mình.<br /> Trong nền kinh tế thị trường, việc khai thông<br /> và mở rộng thị trường có ý nghĩa quan trọng<br /> sống còn đối với mỗi nền kinh tế quốc gia.<br /> Đồng thời, xu thế toàn cầu hóa làm lưu<br /> chuyển tự do các nguồn vốn đầu tư, công<br /> nghệ sản xuất tiên tiến và khoa học quản lý<br /> hiện đại, đặt các yếu tố quan trọng này vào<br /> khả năng tiếp cận, sử dụng của mọi quốc gia.<br /> - Xu thế toàn cầu hóa mở ra khả năng cho các<br /> quốc gia, nhất là các quốc gia đang phát triển<br /> có thể tham gia nhanh chóng và hiệu quả vào<br /> hệ thống phân công lao động quốc tế, từ đó có<br /> thể tận dụng mọi nguồn lực (nội lực và ngoại<br /> lực), hay nói chính xác hơn là có thể kết hợp<br /> nội lực với ngoại lực thành sức mạnh quốc<br /> gia tổng hợp phục vụ mục tiêu phát triển của<br /> quốc gia mình.<br /> - Xu thế toàn cầu hóa tạo điều kiện cho tất cả<br /> các nước trong cộng đồng quốc tế tham gia<br /> vào đời sống các quan hệ quốc tế thông qua<br /> các tổ chức quốc tế, các tập hợp lực lượng lớn<br /> nhỏ trên các lĩnh vực khác nhau đang hoạt<br /> động trên khắp địa cầu. Chính nhờ được tham<br /> <br /> Nguyễn Hữu Toàn<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> gia vào các tổ chức này, các tập hợp lực<br /> lượng này mà các nước lớn - nhỏ, mạnh - yếu<br /> dù khác nhau cũng có thể tham gia vào các<br /> diễn đàn, các tổ chức quốc tế nhằm đạt được<br /> các mục đích của mình.<br /> - Xu thế toàn cầu hóa thúc đẩy mạnh mẽ các<br /> hoạt động giao lưu văn hóa và tri thức quốc<br /> tế, tăng cường sự hiểu biết, tin cậy lẫn nhau<br /> và tình hữu nghị giữa các dân tộc. Có thể thấy<br /> giao lưu văn hóa đã là quy luật tồn tại và phát<br /> triển của mọi nền văn hóa và mọi xã hội từ<br /> xưa đến nay.<br /> - Xu thế toàn cầu hóa làm cho các nước ngày<br /> càng phụ thuộc lẫn nhau. Cùng với đà phát<br /> triển của xu thế toàn cầu hóa, sự phụ thuộc<br /> lẫn nhau giữa các nhà nước dân tộc ngày càng<br /> đa chiều hơn, toàn diện hơn, sâu sắc hơn và<br /> với quy mô rộng lớn hơn. Đáng chú ý là sự<br /> phụ thuộc lẫn nhau giữa các nhà nước dân tộc<br /> hiện nay thể hiện không chỉ trên lĩnh vực kinh<br /> tế như trước đây, mà còn trên các lĩnh vực<br /> chính trị, an ninh… Tính tùy thuộc, phụ thuộc<br /> lẫn nhau và sự ràng buộc lợi ích nhiều mặt<br /> giữa các quốc gia, nhà nước dân tộc gia tăng<br /> đã làm hạn chế những ý đồ của quốc gia, nhà<br /> nước này muốn xâm phạm chủ quyền của<br /> quốc gia, nhà nước dân tộc khác, vì điều đó<br /> nhất định sẽ làm tổn hại đến lợi ích của chính<br /> những quốc gia có ý đồ xâm hại chủ quyền và<br /> lợi ích của các nước khác.<br /> Những tác động tiêu cực của toàn cầu hóa:<br /> - Trên lĩnh vực kinh tế, đông đảo các nước<br /> trên thế giới đã và đang phải chịu sự ràng<br /> buộc của các quy tắc kinh tế, thương mại, tài<br /> chính - tiền tệ, đầu tư chủ yếu do các nước<br /> Phương Tây đề ra từ cách đây hơn nửa thế kỷ.<br /> Sự cạnh tranh kinh tế quốc tế và quan hệ kinh tế<br /> quốc tế trở nên bất bình đẳng và bất hợp lý cao<br /> độ. Trong bối cảnh đó, chủ quyền quốc gia của<br /> các nước đang phát triển trên lĩnh vực kinh tế<br /> đứng trước những thách thức rất lớn cả từ bên<br /> trong từng nước lẫn do áp lực từ bên ngoài.<br /> - Mỗi quốc gia trong bối cảnh toàn cầu hóa có<br /> thể biến động phức tạp, tiêu cực và khó<br /> lường, làm cho sự phân tầng, phân hóa xã hội<br /> cũng trở thành yếu tố tiêu cực đối với bản<br /> thân sự phát triển của đất nước. Đây là những<br /> nguy cơ tiềm ẩn có thể dẫn đến sự bùng nổ xã<br /> hội trong từng quốc gia cũng như trên phạm<br /> vi toàn cầu, và đây cũng là cơ hội thuận lợi<br /> <br /> 80(04): 91 - 94<br /> <br /> cho các thế lực cực đoan từ bên trong từng<br /> nước và từ bên ngoài lợi dụng phục vụ cho<br /> các mục đích của họ.<br /> - Xu thế toàn cầu hóa đặt nền văn hóa của các<br /> quốc gia đang phát triển vào nguy cơ bị các<br /> giá trị phương Tây nhất là các giá trị văn hóa<br /> Mỹ xâm nhập ồ ạt, làm tổn hại bản sắc văn<br /> hóa dân tộc. Khuynh hướng đồng nhất trên<br /> những bình diện nào đó về văn hóa (không<br /> nhất thiết là đồng hóa trên cơ sở một nền văn<br /> hóa lớn, mạnh, mà có thể là sự lai tạp nhiều<br /> giá trị của các nền văn hóa khác nhau) đang<br /> trở nên rất rõ ràng. Đây thực sự là vấn đề rất<br /> lớn, không đơn giản chỉ đe dọa bản sắc dân<br /> tộc, mà còn là vấn đề tác động đến sự tồn<br /> vong của mỗi dân tộc.<br /> - Trên lĩnh vực an ninh quốc gia, xu thế toàn<br /> cầu hóa đặt ra cho mỗi nhà nước dân tộc hàng<br /> loạt vấn đề rất mới. Nội dung khái niệm "an<br /> ninh quốc gia" được mở rộng với nhiều nội<br /> dung phức tạp. Cục diện an ninh dưới tác<br /> động của toàn cầu hóa đã thay đổi, nên các<br /> công cụ, biện pháp, hình thức, cơ chế bảo<br /> đảm an ninh cũng phải thay đổi. Chính sách<br /> phát triển kinh tế bền vững và bảo đảm an<br /> ninh kinh tế trên mọi bình diện trở thành nội<br /> dung trung tâm, xuyên suốt của các quốc gia<br /> đang phát triển.<br /> Việc nhận thức đúng về những thời cơ cũng<br /> như những thách thức của xu thế toàn cầu hóa<br /> sẽ là điều kiện tiên quyết để các nước đang<br /> phát triển giữ vững được chủ quyền quốc gia<br /> dân tộc cũng như có những hướng đi đúng<br /> trong xu thế hội nhập quốc tế hiện nay.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> [1]. Bộ Ngoại giao (1999), Hội nhập kinh tế<br /> trong xu thế toàn cầu hóa, Nxb Chính trị quốc<br /> gia, Hà Nội.<br /> [2]. Đỗ Minh Hợp và Nguyễn Kim Lai (2005),<br /> Những vấn đề toàn cầu trong thời đại ngày nay,<br /> Nxb Giáo dục, Hà Nội.<br /> [3]. Đoàn Văn Thắng, An ninh quốc gia trong bối<br /> cảnh toàn cầu hoá, Tạp chí Nghiên cứu quốc tế,<br /> Số 3 tháng 9 năm 2004<br /> [4]. Viện Nghiên cứu khoa học xã hội (2003),<br /> Toàn cầu hóa và phát triển bền vững, Nxb Khoa<br /> học xã hội, Hà Nội.<br /> [5]. Phạm Thái Việt, Chủ quyền quốc gia trong<br /> thời đại toàn cầu hóa, Thông tin khoa học xã hội ,<br /> số 6/2003<br /> <br /> 93<br /> <br /> Nguyễn Hữu Toàn<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 80(04): 91 - 94<br /> <br /> SUMMARY<br /> SOME PROBLEMS OF NATIONAL SECURITY NATIONAL SOVEREIGNTY<br /> OF DEVELOPING COUNTRIES IN GLOBALIZATION CONDITIONS<br /> Nguyen Huu Toan*<br /> College of Education - TNU<br /> <br /> Currently, when globalization is becoming the mainstream in all aspects of life in the world,<br /> national sovereignty and protection issues is a matter which is the most important to other<br /> countries, especially for developing countries. In the globalization, developing countries have a lot<br /> of chances but they also have challenges. One of the conditions for developing countries can<br /> exploit the favorable factors in the trend of globalization that is the strategy to protect, maintain<br /> national sovereignty. Therefore, there should be scientific perspective on this issue, from the<br /> positive impact of the globalization process, the benefits that developing countries can be<br /> exploited to develop criteria for the effects poles not only affect the development process, but also<br /> closely related to the survival of a nation<br /> Keywords: Protection, national sovereignty, growing conditions, globalization<br /> <br /> *<br /> <br /> Tel: 0912386627<br /> <br /> 94<br /> <br />