Một số yếu tố liên quan về tuân thủ điều trị ARV và kết quả điều trị ở người nhiễm HIV/AIDS tại 2 phòng khám ngoại trú tỉnh Ninh Bình năm 2012

TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2014<br /> <br /> MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN VỀ TUÂN THỦ ĐIỀU TRỊ ARV<br /> VÀ KẾT QUẢ ĐIỀU TRỊ Ở NGƢỜI NHIỄM HIV/AIDS<br /> TẠI 2 PHÒNG KHÁM NGOẠI TRÚ TỈNH NINH BÌNH NĂM 2012<br /> Tạ Thị Lan Hương*; Hoàng Huy Phương*; Đỗ Văn Dung*<br /> TÓM TẮT<br /> Nghiên cứu tiến hành tại 2 Phòng khám Ngoại trú tỉnh Ninh Bình từ tháng 12 - 2011 đến<br /> 6 - 2012 bằng phương pháp mô tả cắt ngang và hồi cứu trên bệnh án, tiến hành phỏng vấn<br /> 296 bÖnh nh©n (BN) đang điều trị ARV.<br /> Kết quả nghiên cứu cho thấy tỷ lệ tuân thủ điều trị (TTĐT) ARV trong vòng 7 ngày trước thời<br /> điểm điều tra là 64,2%; tỷ lệ người tham gia nghiên cứu có kiến thức về TTĐT đạt 70,9%. Các<br /> yếu tố cản trở đối với việc TTĐT là đi làm xa nhà, uống rượu và có sử dụng ma túy; các yếu tố<br /> tăng cường TTĐT bao gồm: phác đồ điều trị đơn giản (uống thuốc 1 lần/ngày), có biện pháp<br /> nhắc nhở uống thuốc và có kiến thức tốt về TTĐT. Sau điều trị ARV từ 6 đến 48 tháng, < 50%<br /> BN tăng cân, > 94% BN không còn nhiễm trùng cơ hội, > 94% BN có số lượng CD4 tăng so với<br /> trước điều trị ARV.<br /> * Từ khóa: Nhiễm HIV/AIDS; ARV; Tuân thủ điều trị.<br /> <br /> SOME RELATED FACTORS TO ADHERENCE TO ARV<br /> AND TREATMENT OUTCOMES IN PEOPLE WITH HIV/AIDS at two<br /> OUTPATIENT CLINICS IN NINHBINH PROVINCE IN 2012<br /> summary<br /> The study was carried out on 2 outpatient clinics in Ninhbinh from December, 2011 to June,<br /> 2012, using the cross-section description study and history case re-check and interview with<br /> 296 patients treated with ARV.<br /> The result study showed that the percentage of following ARV treatment properly within 7<br /> days prior to the study was 64.2%; the percentage of people in the study who had the knowledge to<br /> follow the treatment properly was 70.9%. The factors to prevent the proper treatment for patients<br /> are working away from home, drinking alcohol and taking drugs; the factors to facilitate the proper<br /> treatment are simple treatment regimen (taking medicine once a day), being reminded to take medicine<br /> every day and having good knowledge about proper treatment. After the treatment with ARV from 6<br /> to 48 months, less than 50% of patients gain weight, more than 94% of patients have no opportunistic<br /> infection, more than 94% of patients have higher level of CD4 than before the treatment.<br /> * Key words: HIV/AIDS infections; ARV; Adherence.<br /> * Sở Y tế Ninh Bình<br /> Người phản hồi (Corresponding): Tạ ThÞ Lan H-¬ng (lanhuong689@gmail.com)<br /> Ngày nhận bài: 26/11/2013; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 20/01/2014<br /> Ngày bài báo được đăng: 06/03/2014<br /> <br /> 100<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2014<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> §¹i dịch HIV/AIDS là mối đe dọa đối với<br /> loài người, gây tổn thất to lớn cho quốc<br /> gia, cộng đồng và gia đình trên toàn thế<br /> giới, hơn 30 triệu người đã chết vì AIDS;<br /> 34 triệu người đang sống chung với HIV,<br /> > 7.000 ca nhiễm mới mỗi ngày, 6 triệu<br /> người đang điều trị ARV tại các quốc gia<br /> có thu nhập thấp và trung bình [1, 2].<br /> Ở Việt Nam, chưa từng có dịch bệnh<br /> nào lây lan rộng khắp và kéo dài như dịch<br /> HIV/AIDS. Theo báo cáo tính đến 31 - 12<br /> - 2011, cả nước có 197.355 người nhiễm<br /> HIV đang còn sống, trong đó 48.720 BN<br /> AIDS còn sống và đã có 52.325 người<br /> chết do AIDS. Dịch vẫn đang tiếp tục lây<br /> lan trên đất nước ta với > 10.000 người<br /> nhiễm mới mỗi năm; hơn 75% số xã/phường;<br /> 98% quận/huyện; 100% tỉnh/thành phố báo<br /> cáo có người nhiễm HIV [1].<br /> Với sự gia tăng nhanh chóng của số<br /> người nhiễm HIV và số người chuyển<br /> sang giai đoạn AIDS, công tác chăm sóc,<br /> điều trị người nhiễm HIV/AIDS ngày càng<br /> trở nên cấp thiết. Cho đến nay, phương<br /> pháp điều trị bằng thuốc kháng retrovirut<br /> (ARV) vẫn là phương pháp hiệu quả nhất<br /> giúp người nhiễm HIV/AIDS nâng cao sức<br /> khoẻ, kéo dài tuổi thọ, giảm tử vong, giảm<br /> các bệnh nhiễm trùng cơ hội… Nhiều nghiên<br /> cứu gần đây cho thấy điều trị ARV cho<br /> người nhiễm HIV là liệu pháp dự phòng<br /> tốt, đây là quá trình liên tục kéo dài suốt<br /> cuộc đời và đòi hỏi sự TTĐT tuyệt đối của<br /> người bệnh [1, 4].<br /> <br /> Ninh Bình là tỉnh có số người nhiễm<br /> HIV tăng nhanh, số BN chuyển sang giai<br /> đoạn AIDS và có nhu cầu điều trị ARV<br /> cũng gia tăng nhanh trong những năm<br /> gần đây. Đến ngày 31 - 3 - 2012, số người<br /> nhiễm HIV còn sống của tỉnh là 2.200<br /> người, trong đó, số BN AIDS còn sống<br /> 730 người; hiện đã có 582 người tử vong<br /> do AIDS, tổng số BN đang điều trị ARV tại<br /> tỉnh là 420 người (tăng gấp 14 lần so với<br /> năm 2007). Tại tỉnh Ninh Bình, hiện vẫn<br /> chưa có báo cáo đầy đủ về việc đánh giá<br /> TTĐT, các yếu tố liên quan và kết quả điều<br /> trị ARV của người nhiễm HIV/AIDS [7].<br /> Xuất phát từ thực tiễn trên, chúng tôi<br /> tiến hành nghiên cứu đề tài này nhằm:<br /> Mô tả một số yếu tố liên quan và đánh<br /> giá kết quả sau điều trị ARV của BN<br /> HIV/AIDS tại 2 Phòng khám Ngoại trú,<br /> tỉnh Ninh Bình năm 2012.<br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣợng nghiên cứu.<br /> Người nhiễm HIV/AIDS đang điều trị<br /> ARV tại 2 Phòng khám Ngoại trú ở Ninh<br /> Bình.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> Nghiên cứu cắt ngang có phân tích và<br /> hồi cứu thông tin trong hồ sơ bệnh án<br /> ngoại trú.<br /> - Cỡ mẫu: toàn bộ BN đang điều trị<br /> ARV tại 2 Phòng khám Ngoại trú của tỉnh<br /> 103<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2014<br /> <br /> đáp ứng đủ các tiêu chuẩn lựa chọn<br /> (khảo sát ban đầu được 330 người; kết<br /> quả nghiên cứu đã tiếp cận và mời được<br /> 296 người đồng ý tham gia nghiên cứu).<br /> <br /> Toàn bộ bệnh án ngoại trú của 296<br /> người đã đồng ý tham gia nghiên cứu.<br /> <br /> * Xử lý và phân tích số liệu: bằng phần<br /> mềm Epidata 3.1 và làm sạch, phân tích<br /> số liệu bằng phần mềm SPSS 18.0.<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN<br /> <br /> Bảng 1: Thông tin về điều trị ARV của đối tượng nghiên cứu (n = 296).<br /> (n = 296)<br /> <br /> (%)<br /> <br /> Phác đồ điều trị<br /> 1a (d4T + 3TC + NVP)<br /> <br /> 121<br /> <br /> 40,9<br /> <br /> 1b (d4T + 3TC + EFV)<br /> <br /> 25<br /> <br /> 8,4<br /> <br /> 1c (AZT + 3TC + NVP)<br /> <br /> 79<br /> <br /> 26,7<br /> <br /> 1e (TDF + 3TC + NVP)<br /> <br /> 27<br /> <br /> 9,1<br /> <br /> 1g (TDF + 3TC + EFV)<br /> <br /> 44<br /> <br /> 14,9<br /> <br /> 127<br /> <br /> 42,9<br /> <br /> 123<br /> <br /> 41,6<br /> <br /> 44<br /> <br /> 14,9<br /> <br /> Có<br /> <br /> 65<br /> <br /> 22<br /> <br /> Không<br /> <br /> 231<br /> <br /> 78<br /> <br /> CD4 trước điều trị (thấp nhất: 1; cao nhất: 575; trung vị: 110 )<br /> 3<br /> <br /> ≤ 100 TB/mm<br /> <br /> 101 - 200 TB/mm<br /> > 200 TB/mm<br /> <br /> 3<br /> <br /> 3<br /> <br /> Đang gặp tác dụng phụ của thuốc<br /> <br /> Ghi chú: d4T: stavudine; 3TC: lamivudine; NVP: nevirapine; EFV: efavirenz; AZT:<br /> zidovudine; TDF: tenofovir. Tên gọi của phác đồ 1e và 1g do cơ sở điều trị đặt.<br /> Số liệu cho thấy, tỷ lệ BN đang điều trị theo phác đồ 1a chiếm nhiều nhất (40,9%),<br /> tiếp đến là phác đồ 1c (26,7%), phác đồ 1g (14,9%), có ít BN điều trị theo phác đồ 1b<br /> (8,4%) và 1e (9,1%).<br /> Có tới 42,9% BN vào điều trị ARV khi số lượng tế bào (TB) CD4 < 100 TB/mm3<br /> máu, người có số lượng TB miễn dịch thấp nhất trước khi vào điều trị là 1 TB/mm3<br /> máu, người có CD4 khi vào điều trị cao nhất là 575 TB/mm3 máu.<br /> <br /> 104<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2014<br /> <br /> Kh«ng tu©n thñ,<br /> 106 ng-êi, 35,8%<br /> <br /> Tu©n thñ,<br /> 190 ng-êi, 64,2%<br /> <br /> Biểu đồ 1: Tỷ lệ tuân thủ điều trị ARV trong tuần.<br /> 64,2% BN TTĐT, 35,8% không TTĐT. Những lý do khiến đối tượng nghiên cứu<br /> không tuân thủ uống thuốc trong tuần cho thấy, 54 lượt người (50,9%) với lý do bận<br /> việc, 46 lượt người (43,4%) do đi làm không mang theo thuốc, 23 lượt người (21,7%)<br /> do ngủ quên.<br /> Bảng 2: Đặc điểm nhân khẩu học liên quan đến tuân thủ điều trị (n = 296).<br /> <br /> KHÔNG TUÂN THỦ<br /> (n = 106) (%)<br /> <br /> TUÂN THỦ<br /> (n = 190) (%)<br /> <br /> OR (95%CI)<br /> <br /> ÷2<br /> <br /> p<br /> <br /> Nam<br /> <br /> 66 (36,1)<br /> <br /> 117 (63,9)<br /> <br /> 1,03 (0,63 - 1,68)<br /> <br /> 0,14<br /> <br /> 0,91<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> 40 (35,4)<br /> <br /> 73 (64,6)<br /> <br /> < Trung học phổ thông<br /> <br /> 81 (36,3)<br /> <br /> 142 (63,7)<br /> <br /> 1,09 (0,63 - 1,91)<br /> <br /> 0,11<br /> <br /> 0,85<br /> <br /> ≥ Trung học phổ thông<br /> <br /> 25 (34,2)<br /> <br /> 48 (65,8)<br /> <br /> Độc thân/ly dị/góa<br /> <br /> 44 (41,5)<br /> <br /> 62 (58,5)<br /> <br /> 1,46 (0,89 - 2,39)<br /> <br /> 2,33<br /> <br /> 0,16<br /> <br /> Sống cùng vợ/chồng<br /> <br /> 62 (32,6)<br /> <br /> 128 (67,4)<br /> <br /> Có<br /> <br /> 41 (47,1)<br /> <br /> 46 (52,9)<br /> <br /> 2,12 (1,27 - 3,53)<br /> <br /> 8,33<br /> <br /> 0,006<br /> <br /> Không<br /> <br /> 65 (31,1)<br /> <br /> 141 (68,9)<br /> <br /> ĐẶC ĐIỂM<br /> NHÂN KHẨU HỌC<br /> <br /> Giới tính<br /> <br /> Trình độ học vấn<br /> <br /> Tình trạng hôn nhân<br /> <br /> Đi làm xa nhà*<br /> <br /> 104<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2014<br /> <br /> Không có sự chênh lệch đáng kể về tỷ lệ TTĐT giữa từng phân nhóm các yếu tố<br /> giới tính, trình độ học vấn, tình trạng hôn nhân của đối tượng nghiên cứu.<br /> Có mối liên quan có ý nghĩa thống kê giữa TTĐT với việc đi làm xa nhà của đối<br /> tượng nghiên cứu (χ2 = 8,33, p < 0,05). Nhóm BN đi làm xa nhà có nguy cơ không<br /> TTĐT ARV > 2,12 lần so với nhóm BN không đi làm xa nhà.<br /> Bảng 3: Sử dụng rượu, bia, ma túy liên quan đến TTĐT (n = 296).<br /> KHÔNG TUÂN<br /> THỦ (n = 106) (%)<br /> <br /> TUÂN THỦ<br /> (n = 190) (%)<br /> <br /> OR (95%CI)<br /> <br /> ÷2<br /> <br /> p<br /> <br /> Có<br /> <br /> 54 (44,3)<br /> <br /> 68 (55,7)<br /> <br /> 1,86 (1,15 - 3,02)<br /> <br /> 6,45<br /> <br /> 0,016<br /> <br /> Không<br /> <br /> 52 (29,9)<br /> <br /> 122 (70,1)<br /> <br /> Có<br /> <br /> 17 (65,4)<br /> <br /> 9 (34,6)<br /> <br /> 4,5 (1,8 - 10,9)<br /> <br /> 11,8<br /> <br /> 0,001<br /> <br /> Không<br /> <br /> 36 (29,8)<br /> <br /> 85 (70,2)<br /> <br /> ĐẶC ĐIỂM<br /> <br /> Uống rượu tuần qua*<br /> <br /> Sử dụng ma túy tuần qua*<br /> <br /> Trong số những người uống rượu, 44,3% không TTĐT, trong đó tỷ lệ này ở nhóm<br /> không uống rượu là 29,9%. Sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (p < 0,05 và OR = 1,86).<br /> 65,4% người có sử dụng ma túy không TTĐT, tỷ lệ này ở nhóm không sử dụng ma túy<br /> thấp hơn (29,8%). Sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (p < 0,001 và OR = 4,5).<br /> Bảng 4: Các yếu tố hỗ trợ liên quan đến TTĐT (n = 296).<br /> YẾU TỐ<br /> <br /> KHÔNG TUÂN<br /> THỦ (n = 106) (%)<br /> <br /> OR<br /> <br /> TUÂN THỦ<br /> (n = 190) (%)<br /> <br /> (95%CI)<br /> <br /> ÷2<br /> <br /> p<br /> <br /> 2,76 (1,46 - 5,25)<br /> <br /> 10,2<br /> <br /> 0,003<br /> <br /> 1,82 (1,08 - 3,06)<br /> <br /> 5,11<br /> <br /> 0,033<br /> <br /> Có biện pháp nhắc uống thuốc*<br /> Không<br /> <br /> 26 (56,5)<br /> <br /> 20 (43,5)<br /> <br /> Có<br /> <br /> 80 (32)<br /> <br /> 170 (68)<br /> <br /> Tham gia sinh hoạt câu lạc bộ*<br /> Không<br /> <br /> 78 (40,4)<br /> <br /> 115 (59,6)<br /> <br /> Có<br /> <br /> 28 (27,2)<br /> <br /> 75 (72,8)<br /> <br /> Nghiên cứu chỉ ra có mối tương quan chặt chẽ giữa TTĐT với biện pháp nhắc nhở<br /> uống thuốc (p < 0,01 và OR = 2,76).<br /> Những BN tham gia sinh hoạt câu lạc bộ thì TTĐT (72,8%) cao hơn nhóm BN không<br /> tham gia câu lạc bộ (59,6%), sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (p < 0,05 và OR = 1,82).<br /> 105<br /> <br />