Một vài kinh nghiệm tổ chức hoạt động học tập theo nhóm trong giảng dạy Hóa học tại Đại học Nha Trang - Hoàng Thị Huệ An

MỘT VÀI KINH NGHIỆM TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP THEO <br /> NHÓM TRONG GIẢNG DẠY HÓA HỌC TẠI ĐẠI HỌC NHA TRANG<br /> Hoàng Thị Huệ An<br />  Bộ môn Hóa<br /> ABSTRACT<br /> The report presents experiences, primary results as well as difficulties in the  <br /> application of colaborative learning approach to Chemistry courses in Nha Trang  <br /> University for the past few years.<br /> I. Mở đầu<br /> Trong thời đại ngày nay, kỹ  năng làm việc theo nhóm (teamwork) là một  <br /> trong những tố chất quyết định sự thành công của sinh viên sau khi tốt nghiệp. Do  <br /> vậy, việc trau dồi kỹ năng làm việc nhóm cho sinh viên là một trong những yêu cầu  <br /> quan trọng của giáo dục đại học. <br /> Dạy học theo nhóm là một phương pháp giảng dạy  trong đó người dạy sẽ <br /> tổ  chức người học thành những nhóm nhỏ  để  thực hiện các hoạt động như  thảo <br /> luận, đóng vai, giải quyết vấn đề,... Mỗi thành viên không chỉ có trách nhiệm thực  <br /> hiện các hoạt động của nhóm mà còn phải có trách nhiệm hợp tác, giúp đỡ  các <br /> thành viên trong nhóm hoàn thành các nhiệm vụ  được giao. Đây là một phương <br /> pháp giảng dạy khá  ưu việt, cho phép rèn luyện kỹ  năng làm việc nhóm cho sinh  <br /> viên hiện đang được áp dụng rộng rãi cho nhiều môn học và trong nhiều trường <br /> đại học trên thế giới.<br /> Bài viết này trình bày một vài kinh nghiệm tổ chức hoạt động học tập theo  <br /> nhóm trong giảng dạy các môn Hóa Cơ bản tại Đại học Nha Trang.<br /> II. Vài kinh nghiệm tổ  chức hoạt động học tập theo nhóm trong giảng <br /> dạy Hóa học tại Đại học Nha Trang<br /> 1. Hình thành  động cơ hoạt động nhóm:<br /> Do hạn chế  của nền giáo dục phổ  thông  ở  nước ta, nhiều sinh viên (SV)  <br /> mới vào trường tỏ ra khá rụt rè, thụ động, thờ ơ với sinh hoạt nhóm, sinh hoạt tập <br /> thể. Do vậy, ngay từ  tiết học đầu tiên của học phần, giảng viên (GV) cần động  <br /> viên, khuyến khích SV tự  tin, mạnh dạn thể hiện mình. Bên cạnh đó, để  SV thực <br /> sự tự giác, tích cực tham gia hoạt động nhóm (HĐN), cần hình thành cho SV nhận  <br /> thức đúng đắn rằng mục tiêu của HĐN không phải chỉ để nâng cao điểm số mà là <br /> giúp SV nắm vững kiến thức môn học, phát triển năng lực cá nhân, rèn luyện kỹ <br /> năng giao tiếp, kỹ năng xã hội thông qua sự  hợp tác, nhờ  đó đáp  ứng tốt hơn yêu <br /> cầu hiện nay của xã hội về nguồn nhân lực. <br /> 2. Tổ chức, quản lý hoạt động nhóm<br /> Ngay từ tiết học đầu tiên của học phần, giảng viên (GV) cần thông báo cho  <br /> sinh viên kế hoạch, phương thức tổ chức và đánh giá HĐN. <br /> ­  Phân nhóm: Việc phân nhóm cần thực hiện sao cho GV có thể  theo dõi, <br /> đánh giá HĐN nhưng đồng thời cũng đảm bảo phát huy tính tích cực của mỗi SV.  <br /> Về lý thuyết, một nhóm lý tưởng nhất gồm 4 ­ 6 thành viên. Trong thực tế, tùy theo <br /> quỹ  thời gian môn học và quy mô lớp học, GV có thể  thay đổi linh hoạt. Với quy <br /> mô lớp 30 ­ 40 SV, có thể cho sử dụng hình thức thảo luận nhóm nhỏ (trong cùng 1  <br /> bàn hay 2 bàn kề  nhau). Với lớp đông, một nhóm có thể  gồm 3­ 4 bàn gộp lại.  <br /> Những tiết học đầu tiên, sự phân nhóm có thể mang tính ngẫu nhiên. Tuy nhiên, sau <br /> đó GV cần điều chỉnh sao cho có sự  cân bằng trình độ, năng lực học tập giữa SV <br /> các nhóm với nhau, nhằm thúc đẩy mối quan hệ  hợp tác, giúp đỡ  lẫn nhau trong <br /> học tập giữa các thành viên trong nhóm. <br /> ­ Quản lý: GV cần chỉ định nhóm trưởng điều hành và thư  ký ghi chép nội <br /> dung thảo luận, mức độ  tham gia của các thành viên trong nhóm. Việc phân công  <br /> này cần thay đổi linh hoạt để mỗi SV đều có thể phát huy vai trò cá nhân. GV giao  <br /> nhiệm vụ  cho các nhóm và theo dõi để  có thể  giúp đỡ, điều chỉnh kịp thời hoạt  <br /> động của mỗi nhóm đi đúng hướng và đánh giá chính xác về sự đóng góp của mỗi  <br /> cá nhân cũng như  hoạt động chung của cả  nhóm. Sau mỗi buổi học, GV nên yêu  <br /> cầu SV đánh giá các hoạt động mà họ  đã tham gia để  có những điều chỉnh cần <br /> thiết cho các hoạt động tiếp theo.<br /> ­ Bố trí thời gian: HĐN cần diễn ra thường xuyên và xen kẽ với hoạt động <br /> thuyết giảng của GV (chẳng hạn cuối một tiết giảng, sau khi kết thúc một chủ đề <br /> hay trước khi chuyển sang một chủ đề mới). Điều này sẽ giúp SV đỡ nhàm chán và  <br /> GV kịp thời nắm bắt mức độ  tiếp thu của SV, từ  đó định hướng điều chỉnh, bổ <br /> sung kiến thức, tài liệu tham khảo cho SV. <br /> 3. Thiết kế hoạt động nhóm <br /> Cần thiết kế  HĐN sao cho mọi thành viên trong nhóm đều phải nổ  lực <br /> không chỉ vì thành tích cá nhân mà còn vì thành công của cả nhóm. Một HĐN được <br /> xem là thiết kế  tốt nếu nhiệm vụ của nhóm sẽ  không được hoàn tất khi thiếu sự <br /> đóng góp của bất kỳ thành viên nào trong nhóm. <br /> Sau đây là một số hình thức HĐN được áp dụng trong giảng dạy hóa học ở <br /> Đại học Nha Trang trong những năm qua.<br /> ­ Bài tập nhóm: Tùy theo mức độ dễ hay khó của bài tập mà GV có thể yêu <br /> cầu các nhóm SV giải quyết ngay tại lớp (các câu hỏi, bài tập ứng dụng trực tiếp <br /> kiến thức của một tiết giảng) hay sau khi đã nghiên cứu tài liệu, hệ thống hóa kiến  <br /> thức ở nhà (các câu hỏi, bài tập mang tính tổng hợp, hệ thống hóa kiến thức,…). <br /> ­ Thảo luận nhóm: Để tạo hứng thú cho SV, vấn đề thảo luận nên gần với <br /> thực tiễn cuộc sống và yêu cầu năng lực tư duy bậc cao hơn (phân tích, tổng hợp,  <br /> đánh giá). Do vậy, vấn đề  thảo luận thường được đặt ra sau khi kết thúc một  <br /> chương hay một học phần. <br /> Các hình thức bài tập nhóm, thảo luận nhóm có thể  áp dụng cho môn Hóa <br /> Đại cương, Hóa học (được giảng dạy cho sinh viên  ở  học kỳ  I năm thứ  nhất) <br /> nhằm giúp SV bước đầu làm quen với HĐN, rèn luyện kỹ năng diễn đạt, tạo ra sự <br /> hiểu biết và hợp tác lẫn nhau giữa các SV vừa mới vào trường.<br /> ­ Seminar: Hóa học là môn học có nhiều ứng dụng trong thực tiễn đời sống và <br /> sản xuất. Do vậy, phương pháp PBL1  thường được sử  dụng trong hình thức HĐN  <br /> này. Trong phương pháp này, GV yêu cầu SV vận dụng kiến thức môn học để  giải  <br /> quyết một vấn đề  thực tiễn nào đó, qua đó giúp SV phát triển năng lực nhận thức <br /> bậc cao  (tổng hợp, phân tích, phê phán, khám phá) đồng thời rèn luyện kỹ năng giải  <br /> quyết vấn đề, kỹ  năng giao tiếp (biết diễn đạt, trình bày và bảo vệ  quan điểm của  <br /> mình, biết kiềm chế và lắng nghe,…). <br /> <br /> <br /> 1<br /> PBL: Problem-based learning (dạy học dựa trên vấn đề)<br />  Hình thức này có thể  áp dụng cho các học phần Hóa Hữu cơ, Hóa Lý­Hóa <br /> Keo, Hóa Phân tích (được giảng dạy cho SV ở học kỳ II năm thứ nhất)<br /> 4. Đánh giá hoạt động nhóm<br /> Để tránh tình trạng ỷ lại, chây lười của một số SV trong HĐN, cần đánh giá <br /> kết quả HĐN không chỉ dựa trên thành tích chung của cả nhóm mà còn dựa trên sự <br /> đóng góp của từng thành viên trong nhóm. Điểm trung bình của cả  nhóm dựa trên  <br /> chất lượng HĐN (mức độ  am hiểu vấn đề, kỹ  năng diễn đạt/trình bày, tinh thần  <br /> hợp tác giữa các thành viên trong nhóm). Điểm của từng SV được tính trên cơ  sở <br /> điểm trung bình của nhóm có tính đến mức độ đóng góp của từng cá nhân đóng góp <br /> vào HĐN<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bảng 1. Tóm tắt các hoạt động của GV­SV trong một số HĐN <br /> Hình thức  Hoạt động của thầy và trò<br /> HĐN GV SV<br /> Bài   tập   ­ Đưa ra câu hỏi, bài tập (chuẩn bị  tại  ­ Các thành viên trong nhóm tự nghiên cứu tài <br /> nhóm lớp/về nhà) liệu độc lập đưa ra đáp án<br /> ­ Hướng dẫn nội dung nghiên cứu, giới <br /> thiệu tài liệu tham khảo (đối với dạng   ­   Các   thành   viên   trao   đổi   đáp  án,   phân  tích  <br /> bài tập làm ở nhà) đúng/sai/thiếu sót hoàn chỉnh đáp án<br /> ­ Chỉ  định 1 nhóm trình bày đáp án (có   ­ Đại diện nhóm trình bày đáp án<br /> thể  chỉ  định bất cứ  thành viên nào trong <br /> nhóm)<br /> ­ Yêu cầu các nhóm khác cho ý kiến về  ­ Các nhóm khác phân tích đúng/sai/thiếu sót <br /> đáp án  điều chỉnh đáp án<br /> ­ Phản hồi: Phân tích, đánh giá kiến thức  ­ Rút kinh nghiệm (kiến thức, kỹ  năng, thái <br /> (đúng/sai/thiếu   sót),   kỹ   năng   diễn   đạt  độ)  Điều chỉnh hoạt động cá nhân và hoạt <br /> (viết/nói),   thái   độ   (tích   cực/thờ   ơ)   của  <br /> SV  Đưa ra đáp án động nhóm <br /> Thảo   luận   ­ Nêu vấn đề thảo luận  ­  Nhóm trưởng: điều khiển hoạt động nhóm <br /> nhóm ­ Hướng dẫn nội dung nghiên cứu, giới  (yêu cầu mọi thành viên suy nghĩ độc lập và <br /> thiệu tài liệu tham khảo (đối với vấn đề <br /> cần chuẩn bị ở nhà) nêu ý kiến)<br /> ­   Theo   dõi,   quan   sát,   hướng   dẫn   các   ­ Thư ký nhóm: ghi chép trình tự HĐN (họ tên <br /> nhóm thảo luận theo đúng hướng thành viên, nội dung phát biểu)  tổng hợp ý <br /> kiến, sắp xếp ý tưởng    đọc để  cả  nhóm <br /> góp ý<br /> ­  Các thành viên: nhận xét, góp ý bản tổng <br /> kết<br /> ­ Thư ký: hoàn chỉnh ý kiến<br /> ­ Yêu cầu đại diện 1 nhóm trình bày ý   ­ Đại diện nhóm trình bày ý kiến/quan điểm<br />  kiến (có thể  chỉ  định bất cứ  thành viên <br /> nào trong nhóm)<br /> ­ Yêu cầu các nhóm khác bổ sung ý kiến ­ Các nhóm khác phân tích đúng/sai/thiếu sót <br />  bổ sung ý kiến<br /> ­   Phân   tích:   kiến   thức   (   đúng/sai/thiếu  ­ Rút kinh nghiệm (kiến thức, kỹ  năng, thái <br /> sót), kỹ  năng diễn đạt (trình bày ý kiến,   độ)  Điều chỉnh HĐCN và HĐN <br /> tranh luận), thái độ  (tích cực/thờ   ơ) của <br /> SV  Nêu ý kiến kết luận<br /> Seminar ­   Nêu   chủ   đề   seminar   (ngay   từ   những   ­ Nhóm trưởng: phân công<br /> tuần đầu tiên của học phần) ­ Các thành viên: tìm tài liệu<br /> ­ Giới thiệu, cung cấp, hướng dẫn cách <br /> tìm tài liệu (thư viện, internet) ­ Đọc/dịch và tổng hợp tài liệu<br /> ­ Hướng dẫn cách đọc tài liệu, cách trình  ­ Soạn thảo nội dung báo cáo<br /> bày   seminar   (nội   dung,   bố   cục,   hình  ­ Nộp bản thảo báo cáo<br /> thức)<br /> ­ Góp ý chỉnh sửa bản thảo báo cáo ­ Nêu thắc mắc <br /> ­ Gợi ý sinh viên tìm thông tin bổ  sung,  <br /> giải đáp thắc mắc <br /> ­ Hoàn chỉnh báo cáo<br /> ­ Tổ  chức seminar (ngày, giờ, dịa điểm,  ­ Trình bày báo cáo<br /> phòng ốc, projector,...)<br /> ­ Đặt câu hỏi và yêu cầu các nhóm khác <br /> đặt câu hỏi cho nhóm seminar ­ Trả lời câu hỏi của GV và các nhóm khác<br /> ­ Tổng  kết ; giải đáp câu hỏi<br /> 5. Thành công ­ Hạn chế và nguyên nhân<br /> Việc áp dụng phương pháp dạy học theo nhóm trong giảng dạy hóa học ở <br /> Đại học Nha Trang trong những năm qua đã bước đầu hình thành và  phát triển  ở <br /> SV năng lực cá nhân (tự  nghiên cứu; phân tích/tổng hợp/ hệ  thống kiến thức), kỹ <br /> năng giao tiếp (viết /nói / trình bày báo cáo, mạnh dạn thể hiện mình), kỹ năng xã <br /> hội (tổ chức, phân công, hợp tác, tinh thần trách nhiệm). <br /> Tuy  nhiên, những kết quả trên vẫn chưa thật sự đồng đều ở tất cả SV do  <br /> một số nguyên nhân sau đây:<br /> ­ Phần lớn lớp học quá đông (100 – 180 SV). Do vậy, GV khó lòng theo  <br /> dõi, đánh giá chính xác sự đóng góp, tham gia của người học HĐN, gây ra tâm lý ỷ <br /> lại của SV <br /> yếu kém vào các thành viên khá, giỏi trong HĐN. <br /> ­ Đa số  GV đại học  ở  Đại học Nha Trang chỉ  được bồi dưỡng lý thuyết <br /> chung chung về  phương pháp giảng dạy, chứ  chưa được huấn luyện cụ  thể  kỹ <br /> năng thiết kế học phần do mình đảm nhiệm. Trong khi đó, định mức giờ giảng khá  <br /> cao nên GV ít có thời gianhọc hỏi, sáng tạo các biện pháp đổi mới phương pháp <br /> giảng dạy. Điều này dẫn đến sự  đơn điệu trong việc thiết kế, tổ  chức HĐN và ít  <br /> nhiều gây nhàm chán cho SV.<br /> ­ Năng lực và ý thức học tập của SV đầu vào khá thấp nên chậm thích nghi  <br /> với phương pháp học tập tích cực. <br /> ­ Chương trình đào tạo ở trường chúng ta còn nặng tính hàn lâm, dàn trãi và <br /> có quá nhiều môn học không thiết thực cho nghề nghiệp thực tiễn SV sau này. Do <br /> vậy, quỹ thời gian cho từng môn học quá eo hẹp, gây khó khăn, mệt mỏi cho GV  <br /> lẫn SV trong tổ chức hoạt động học tập theo nhóm vì phải làm việc quá tải !<br /> III. Kết luận và kiến nghị<br /> Phương pháp dạy học theo nhóm có nhiều hiệu quả tích cực trong việc nâng <br /> cao chất lượng giảng dạy, đào tạo ở bậc đại học. Tuy nhiên, việc áp dụng phương  <br /> pháp này ở Đại học Nha Trang còn nhiều hạn chế do việc tổ chức đào tạo, chương  <br /> trình đào tạo và chế  độ  làm việc của GV còn nhiều bất cập. Để  cải thiện chất  <br /> lượng đào tạo đại học hiện nay, chỉ yêu cầu sự nổ lực, phấn đấu của đội ngũ GV  <br /> là không đủ. Nhà trường và Bộ  Giáo dục­Đào tạo cần có những biện pháp thiết <br /> thực khắc phục các hạn chế nói trên, nhằm nhanh chóng đưa nền giáo dục đại học <br /> ở Việt Nam phát triển, hội nhập cùng các nước trong khu vực và thế giới. <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> [1] Lê Văn Hảo, Sổ  tay phương pháp giảng dạy và đánh giá, Đại học Nha Trang,  <br /> <br /> 2010 (Tài liệu lưu hành nội bộ)<br /> [2] http://depts.washington.edu/cidrweb/resources/grouptools.html<br /> [3] http://depts.washington.edu/cidrweb/resources/discussiontools.html<br /> [4] http://teaching.berkeley.edu/bgd/collaborative.html<br /> [5] (Nhiều tác giả)(2004), Phương pháp dạy học dựa trên vấn đề  (Tuyển tập các <br /> bài giảng về phương pháp giảng dạy đại học, phương pháp dạy học dựa trên vấn <br /> đề), Đại học Thủy Sản (Tài liệu lưu hành nội bộ).<br /> [6] Hoàng Thị  Huệ  An,  Ứng dụng phương pháp dạy học dựa trên vấn đề  (PBL)  <br /> trong giảng dạy môn Hóa Phân tích, Kỷ  yếu báo cáo đổi mới phương pháp giảng <br /> dạy, Khoa Khoa học Cơ bản, 2007<br />