Nâng cao hiệu quả hoạt động của hợp tác xã kiểu mới trong quá trình xây dựng nông thôn mới ở ba khu vực Tây Bắc, Tây Nguyên và Tây nam Bộ

Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc KINH NGHIỆM THỰC TIỄN<br /> <br /> <br /> <br /> NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA HỢP TÁC XÃ<br /> KIỂU MỚI TRONG QUÁ TRÌNH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI<br /> Ở BA KHU VỰC TÂY BẮC, TÂY NGUYÊN VÀ TÂY NAM BỘ*<br /> Lại Hoa(1)<br /> <br /> N hững ngày này hơn 72 năm trước (11/04/1946), Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết thư gửi điền chủ<br /> nông gia Việt Nam, trong đó nhấn mạnh “Nông dân muốn giàu, nông nghiệp muốn thịnh thì cần<br /> phải có hợp tác xã”. 72 năm qua, trải qua nhiều giai đoạn lịch sử của đất nước, các Hợp tác xã (HTX) đã<br /> thể hiện rõ bản chất tốt đẹp và sức sống mãnh liệt của mình, luôn nỗ lực vươn lên góp phần chuyển đổi<br /> cơ cấu kinh tế, tham gia xóa đói giảm nghèo, đóng góp tích cực vào việc thực hiện chương trình mục tiêu<br /> quốc gia xây dựng nông thôn mới.<br /> Từ khóa: Hợp tác xã; nông nghiệp.<br /> <br /> <br /> 1. Hợp tác xã đóng góp tích cực vào sự nghiệp quan trọng vào sự phát triển kinh tế - xã hội của đất<br /> xây dựng và bảo vệ Tổ quốc nước trong thời kỳ đổi mới. Những năm gần đây,<br /> Đề cập đến tầm quan trọng của nông nghiệp, thực hiện đường lối đổi mới của Đảng, các HTX đã,<br /> trong “Thư gửi điền chủ nông gia Việt Nam” ngày đang vượt qua khó khăn để đổi mới, phát triển, từng<br /> 11/4/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh: bước khẳng định vai trò, vị trí của kinh tế tập thể,<br /> “Việt Nam là một nước sống về nông nghiệp. Nền HTX, đối với sự nghiệp cách mạng và phát triển<br /> kinh tế ta lấy canh nông làm gốc... Nông dân giàu kinh tế - xã hội của đất nước.<br /> thì nước ta giàu. Nông nghiệp ta thịnh thì nước ta Trong kháng chiến chống Pháp, dù chỉ mới<br /> thịnh”. Với cách đặt vấn đề như vậy, Người đi đến hình thành ở vùng tự do hoặc khu căn cứ địa cách<br /> một kết luận quan trọng: “Nông dân muốn giàu, mạng, nhưng các tổ hợp tác, HTX đã bước đầu tập<br /> nông nghiệp muốn thịnh thì cần phải có hợp tác hợp nông dân, thợ thủ công vào làm ăn tập thể, có<br /> xã”. Về vai trò của HTX, nhất là HTX nông nghiệp, những đóng góp nhất định trong việc đảm bảo hậu<br /> Người xác định rất rõ ràng và cụ thể: “HTX nông cần cho cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp.<br /> nghiệp là một tổ chức có lợi to cho nhà nông. Nó Trong công cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu<br /> là cách tranh đấu kinh tế hiệu quả nhất, để giúp vào nước, HTX có vai trò quan trọng, nhờ phát triển<br /> việc xây dựng nước nhà. HTX nông nghiệp là một phong trào HTX, miền Bắc nước ta đã thực sự<br /> cách làm cho nhà nông đoàn kết, làm cho nhà nông trở thành hậu phương lớn vững chắc, chi viện sức<br /> thịnh vượng. HTX nông nghiệp giúp cho nhà nông người, sức của để giải phóng miền Nam đồng thời<br /> đạt đến mục đích, đã ích quốc lại lợi dân”. Rõ ràng, góp phần đánh thắng cuộc chiến tranh phá hoại của<br /> theo tư tưởng Hồ Chí Minh, HTX vừa là một loại đế quốc ở miền Bắc, thống nhất đất nước.<br /> hình kinh tế quan trọng của nền kinh tế quốc dân<br /> vừa là “bà đỡ” cho kinh tế hộ nông dân phát triển 2. Phát triển Hợp tác xã kiểu mới theo Luật<br /> vững chắc. Tư tưởng này đã được Đảng ta kế thừa Hợp tác xã năm 2012<br /> và vận dụng khi ban hành các chủ trương, Nghị Khi bắt đầu công cuộc xây dựng Chủ nghĩa Xã<br /> quyết về phát triển kinh tế tập thể, đặc biệt là Nghị hội (CNXH), chúng ta thường dùng các khái niệm:<br /> quyết số 13-NQ/TW ngày 18 tháng 3 năm 2002, tổ đổi công, tập đoàn sản xuất, HTX bậc thấp, HTX<br /> Hội nghị lần thứ 5 Ban chấp hành Trung ương Đảng bậc cao... Vào thời kỳ này, kinh tế HTX phát triển<br /> khoá 9 về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao mạnh và đã có nhiều đóng góp quan trọng trong xây<br /> hiệu quả kinh tế tập thể và các văn bản chỉ đạo sau dựng nông thôn và phát triển cộng đồng. Sau khoán<br /> này. 10, các HTX và tập đoàn sản xuất bắt đầu tan rã,<br /> Trong mỗi giai đoạn lịch sử của cách mạng Việt trên diễn đàn khoa học và đời sống hàng ngày, khái<br /> Nam, các HTX đã có những đóng góp tích cực niệm “Hợp tác xã” ít được đề cập đến. Nhiều nhận<br /> vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, nhất thức không đúng về kinh tế hợp tác cùng với những<br /> là kinh tế tập thể, HTX đã có những đóng góp to lúng túng trong việc tìm tòi, thử nghiệm mô hình<br /> lớn về “sức người”, “sức của” cho sự toàn thắng HTX kiểu mới đã đặt ra yêu cầu phải đổi mới cả về<br /> Mùa xuân 1975, thống nhất đất nước và góp phần nội dung và phương thức hoạt động của HTX cho<br /> <br /> <br /> Ngày nhận bài: 2/3/2018; Ngày phản biện: 6/3/2018; Ngày duyệt đăng: 10/3/2018 Số 21 - Tháng 3 năm 2018<br /> (1)<br /> Đài Tiếng nói Việt Nam; e-mail: laihoa285@gmail.com<br /> Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc KINH NGHIỆM THỰC TIỄN<br /> <br /> phù hợp với cơ chế kinh tế mới khi đất nước bước Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, tính đến<br /> vào thời kỳ đổi mới. 31/12/2016, toàn quốc có hơn 19.500 HTX, tăng<br /> Trước yêu cầu đó của thực tiễn, Nghị quyết Đại khoảng 3,07% so với thời điểm 31/12/2013 và các<br /> hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII (1996) đã đề HTX đều tăng ở cả 3 khu vực kinh tế (công nghiệp<br /> ra nhiệm vụ phải xây dựng HTX kiểu mới. Tháng - xây dựng, nông nghiệp và dịch vụ). Trong đó, chủ<br /> 3/1996, tại kỳ họp thứ 9, Quốc hội khoá IX đã ban yếu là HTX nông nghiệp chiếm trên 50%. Cả nước<br /> hành Luật HTX để tạo cơ sở pháp lý cho việc tổ có khoảng trên 6,2 triệu thành viên tham gia. Trong<br /> chức và hoạt động của HTX trong nền kinh tế hàng tổng số các HTX kiểu cũ thì có 15.606 HTX phải<br /> hoá nhiều thành phần vận hành theo cơ chế thị chuyển đổi lại mô hình hoạt động theo quy định<br /> trường có sự quản lý của Nhà vước theo định hướng của Luật HTX năm 2012, trong đó 13.094 HTX<br /> XHCN. Sự ra đời của Luật HTX đánh dấu một bước đã chuyển đổi và đăng ký lại (chiếm 83,9%). Hơn<br /> phát triển quan trọng trong tiến trình đổi mới HTX, 2.000 HTX chưa tiến hành chuyển đổi theo Luật do<br /> mở ra một môi trường thể chế thuận lợi để HTX tiếp còn vướng một số vấn đề như tài sản, công nợ…<br /> tục phát triển. Tổng kết 5 năm thực hiện chuyển đổi, Đến năm 2020, Chính phủ đặt mục tiêu phát triển<br /> thành lập HTX theo Luật HTX (năm 1996), hội nghị khoảng 4 vạn HTX.<br /> Trung ương 5 khoá IX (3/2002) đã ra Nghị quyết về Mặc dù còn gặp nhiều khó khăn nhưng hiệu quả<br /> “tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả hoạt động của các HTX ngày càng ổn định và có xu<br /> kinh tế tập thể” để lãnh đạo sự phát triển kinh tế tập hướng phát triển. Doanh thu bình quân năm 2016<br /> thể mà nòng cốt là HTX. Trên cơ sở nghị quyết của đạt trên 3 tỷ đồng/HTX, tăng 19,8% so với năm<br /> Đảng và thực tiễn hoạt động của HTX kiểu mới, 2013; lãi bình quân tăng từ 155 triệu đồng/HTX<br /> ngày 26-11-2003, tại kỳ họp thứ 4, Quốc hội khoá năm 2013 lên 196,8 triệu đồng/HTX năm 2016,<br /> XI đã thông qua Luật HTX sửa đổi, bổ sung (Luật tăng khoảng 26,7%; thu nhập bình quân của một lao<br /> HTX năm 2003). Các HTX hoạt động theo Luật động thường xuyên trong HTX tăng từ 22,8 triệu<br /> HTX năm 1996 và Luật HTX sửa đổi năm 2003 đồng năm 2013 lên 31,3 triệu đồng năm 2016, tăng<br /> được gọi chung là HTX kiểu mới (để phân biệt với khoảng 37,3%.<br /> mô hình HTX trước đổi mới), tuỳ từng ngành nghề, Các HTX đã thể hiện rõ bản chất tốt đẹp và sức<br /> lĩnh vực kinh tế mà hình thành các mô hình có tính sống mãnh liệt của mình, nỗ lực phấn đấu vươn lên;<br /> đặc trưng, đặc thù riêng biệt. nhiều HTX tiếp tục được củng cố, đổi mới, nâng<br /> Ngày 20/11/2012, tại kỳ họp thứ 4 Quốc hội cao chất lượng và hiệu quả hoạt động, tỷ lệ HTX<br /> khóa 13 đã thông qua luật Hợp tác xã 2012, có hiệu có lãi tăng qua các năm, tốc độ tăng trưởng của các<br /> lực thi hành từ ngày 01/07/2013. Theo Luật Hợp HTX trong một số lĩnh vực như công nghiệp, vận<br /> tác xã 2012, nhận thức về HTX đã thay đổi căn bản, tải, thương mại dịch vụ, tín dụng v.v… đạt kết quả<br /> không còn trái mà đã phù hợp với quy luật phát khá; công tác tuyên truyền, vận động phát triển các<br /> triển HTX thế giới 150 năm qua. Nguyên tắc chung HTX mới tiếp tục được đẩy mạnh. Hoạt động của<br /> là cái gì HTX làm có lợi hơn là thành viên tự làm, các HTX đã góp phần tích cực vào việc cung ứng<br /> hoặc cái gì thành viên không thể làm được thì HTX các dịch vụ thiết yếu cho thành viên, hỗ trợ kinh<br /> làm. Qua đó làm cho sản xuất của các hộ thành viên tế hộ thành viên phát triển; nhiều HTX đã không<br /> hiệu quả cao hơn. Bản thân các hộ thành viên vẫn là ngừng mở rộng sản xuất kinh doanh, phát triển<br /> người sản xuất trực tiếp, sản phẩm cây, con mà họ ngành nghề, thu hút lao động, giải quyết việc làm,<br /> làm ra thuộc sở hữu của họ, không phải của HTX. góp phần chuyển đổi cơ cấu kinh tế, tham gia xóa<br /> HTX không phủ định, thay thế kinh tế hộ, mà làm đói giảm nghèo, xây dựng cộng đồng, có những<br /> cho kinh tế hộ hiệu quả hơn, có sức cạnh tranh cao đóng góp tích cực vào việc thực hiện chương trình<br /> hơn, thu nhập thành viên cao hơn. mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới.<br /> Phát triển các HTX kiểu mới theo Luật Hợp tác Trong quá trình củng cố, phát triển HTX, các mô<br /> xã năm 2012 ở nhiều địa phương đã chứng minh hình HTX kiểu mới, mô hình HTX điển hình tiên<br /> các HTX này tuy chỉ có vài chục xã viên song đã tiến được hình thành và phát triển trong các ngành,<br /> thực sự giúp các hộ xã viên sản xuất kinh doanh lĩnh vực và các địa phương trong cả nước. Đó là<br /> hiệu quả hơn hẳn, đặc biệt là quy hoạch sản xuất những HTX được tổ chức và quản lý theo đúng<br /> theo nhu cầu thị trường và tiêu thụ sản phẩm. Trong các nguyên tắc HTX, thành viên tham gia HTX tự<br /> quá trình tái cơ cấu nông nghiệp hướng tới sản xuất nguyện, có góp vốn và tham gia vào các hoạt động<br /> quy mô lớn với các sản phẩm chủ lực, sử dụng các kinh tế của HTX, dân chủ trong HTX được phát<br /> giống chất lượng và năng suất cao, quy trình canh huy; HTX có phương hướng sản xuất kinh doanh<br /> tác hiện đại gắn với chế biến, tiêu thụ và sản xuất phù hợp, đáp ứng yêu cầu của thị trường và nhu cầu<br /> khẩu sản phẩm thì chủ thể quan trọng nhất của quá lợi ích của thành viên; nguồn vốn tích lũy của HTX<br /> trình tái cơ cấu nông nghiệp phải là các HTX. được tăng cường, HTX mạnh dạn đầu tư, mở rộng<br /> 3. Đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh, đổi mới công nghệ, nâng cao<br /> Hợp tác xã năng suất và chất lượng sản phẩm. Cùng với các mô<br /> <br /> <br /> Số 21 - Tháng 3 năm 2018 117<br /> Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc KINH NGHIỆM THỰC TIỄN<br /> <br /> hình HTX kiểu mới, các HTX điển hình tiên tiến, HTX giai đoạn 2015-2020 theo Quyết định số 2261<br /> trong thời gian qua cũng đã xuất hiện nhiều cán bộ của Thủ tướng chính phủ.<br /> quản lý HTX tiêu biểu, cán bộ quản lý HTX giỏi, có Kế thừa lời dạy của Bác Hồ, phát huy truyền<br /> năng lực lãnh đạo, có tinh thần HTX, vững tay chèo thống của phong trào Hợp tác xã hơn 70 năm qua<br /> lái đưa phong trào HTX tiếp tục đi lên. và thực hiện đường lối đổi mới, các hộ sản xuất cá<br /> Để tiếp tục thực hiện thắng lợi đường lối phát thể của Việt Nam đã tham gia tích cực vào chuỗi<br /> triển kinh tế tập thể, HTX của Đảng cần tiếp tục đổi sản xuất, tiệu thụ sản phẩm. Trong bối cảnh này, mô<br /> mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể, hình hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã chính là con<br /> HTX, đưa kinh tế tập thể, HTX thực sự trở thành đường căn bản và hợp lý nhất để các hộ sản xuất<br /> thành phần kinh tế quan trọng, góp phần phát triển cá thể trở thành những chủ thể kinh tế có tư cách<br /> kinh tế, bảo đảm an sinh xã hội, ổn định chính trị pháp nhân, có sức cạnh tranh, chủ động liên kết,<br /> cơ sở; gắn phát triển kinh tế tập thể, HTX với tái cơ hợp tác và tiêu thụ sản phẩm của mình. Nói cách<br /> cấu nền kinh tế đất nước, với việc thực hiện Chương khác, như lời của Chủ tịch Hồ Chí Minh “Nông dân<br /> trình xây dựng nông thôn mới, chương trình mục muốn giàu, nông nghiệp muốn thịnh thì cần phải có<br /> tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững và các chương hợp tác xã”./.<br /> trình phát triển kinh tế-xã hội khác. Trong thời gian Tài liệu tham khảo<br /> tới, cần phải quán triệt sâu sắc quan điểm, đường [1] C.Mác và Ph.Ăngghen (1984), Tuyển tập,<br /> lối phát triển kinh tế tập thể, HTX của Đảng; việc tập 6, NXB. Sự thật, Hà Nội;<br /> phát triển kinh tế tập thể, HTX phải gắn bó mật<br /> [2]  Phạm Thị Cần, Vũ Văn Phúc, Nguyễn Văn<br /> thiết phục vụ thực hiện thắng lợi Nghị quyết đại hội<br /> Kỷ (2003), “Kinh tế hợp tác trong nông nghiệp nước<br /> Đảng lần thứ 12, đường lối và chiến lược phát triển<br /> ta hiện nay”, NXB. Chính trị Quốc gia, Hà Nội;<br /> kinh tế của đất nước, hướng vào phục vụ các nhu<br /> cầu và lợi ích của đông đảo các tầng lớp trong xã [3] Liên minh Hợp tác xã Việt  Nam  (2005),<br /> hội, nhất là các hộ kinh tế cá thể, tiểu chủ, các cơ sở Những hợp tác xã điển hình tiên tiến trong thời kỳ<br /> sản xuất kinh doanh nhỏ và vừa, các hộ nông dân và đổi mới, NXB. Đại học Sư phạm, Hà Nội;<br /> những người lao động khác; phát triển các mô hình [4]   Luật Hợp tác xã (2012), NXB. Chính trị<br /> HTX kiểu mới gắn với chuỗi giá trị phát triển bền quốc gia, Hà Nội.<br /> vững trong các ngành, lĩnh vực mà xã hội và cuộc<br /> sống có nhu cầu; tập trung củng cố, nâng cao hiệu * Bài viết là kết quả nghiên cứu khoa học của<br /> quả hoạt động của các HTX hiện có; gắn củng cố, dự án Nông thôn mới cấp quốc gia: “Xây dựng mô<br /> đổi mới, phát triển HTX với việc thực hiện triệt để hình điểm tổ chức cộng đồng xây dựng Nông thôn<br /> Kết luận số 56-KL/TW ngày 21 tháng 2 năm 2013 mới ở 3 xã đặt biệt khó khăn thuộc 3 huyện nghèo<br /> của Bộ Chính trị; Luật HTX năm 2012 Chỉ thị 19 (CT 30A) của 3 khu vực Tây Bắc, Tây Nguyên và<br /> của Thủ tướng chính phủ và Chương trình phát triển Tây Nam Bộ”<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Improving the performance of the new type of cooperative in the process of building<br /> new rural areas in the Northwest,<br /> the Central Highlands, the South-western region<br /> Lai Hoa<br /> Abstract: On these days more than 72 years ago (April 11, 1946), President Ho Chi Minh wrote to the<br /> Vietnamese farmer’s household, in which He emphasized “Farmers want to be rich, agriculture wants to be<br /> prosperous, there must be a cooperative”. Over the past 72 years, experiencing many stages of the country’s<br /> history, Cooperatives (HTX) has expressed its strong nature and vitality, always strived to contribute to<br /> economic restructuring, participated in poverty reduction; actively contributed to the implementation of<br /> the national target program for building new countryside.<br /> Keywords: Cooperative; agriculture, rural areas, farmers; new type of cooperative.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 118 Số 21 - Tháng 3 năm 2018<br />