Năng lực tiến hành động viên giáo viên của hiệu trưởng trường tiểu học: Từ lí thuyết đến thực tiễn

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE<br /> Educational Sci., 2016, Vol. 61, No. 6B, pp. 19-28<br /> This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn<br /> <br /> DOI: 10.18173/2354-1075.2016-0096<br /> <br /> NĂNG LỰC TIẾN HÀNH ĐỘNG VIÊN GIÁO VIÊN<br /> CỦA HIỆU TRƯỞNG TRƯỜNG TIỂU HỌC: TỪ LÍ THUYẾT ĐẾN THỰC TIỄN<br /> Nguyễn Thị Ngọc Liên<br /> <br /> Khoa Quản lí Giáo dục, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội<br /> Tóm tắt. Với quan niệm rằng động lực làm việc của giáo viên xuất phát từ việc có các điều<br /> kiện và môi trường thuận lợi giúp thỏa mãn các nhu cầu trong công việc của họ, chúng tôi<br /> nghiên cứu năng lực tiến hành động viên giáo viên của hiệu trưởng tiểu học gắn với việc<br /> tạo các điều kiện, môi trường giúp giáo viên thỏa mãn các nhu cầu cơ bản. Theo đó, bài<br /> viết đề cập đến mô hình lí thuyết về các nhu cầu cơ bản của giáo viên và khả năng hiệu<br /> trưởng tạo điều kiện giúp giáo viên thỏa mãn nhu cầu đó. Đồng thời bằng thang đo được<br /> thiết kế gồm 39 chỉ báo tập trung vào 5 mặt biểu hiện chúng tôi đã khảo sát trên 97 hiệu<br /> trưởng và 142 giáo viên tiểu học và phân tích để thấy được thực trạng biểu hiện năng lực<br /> này ở hiệu trưởng tiểu học.<br /> Từ khóa: Năng lực, năng lực tiến hành động viên, hiệu trưởng tiểu học.<br /> <br /> 1.<br /> <br /> Mở đầu<br /> <br /> Động viên (Motivate) là đem đến (cho ai đó) một lí do để làm điều gì đó hoặc làm cho một<br /> người nào đó có sự quan tâm hay nhiệt tình đối với một cái gì đó [8], là kích thích tính tích cực làm<br /> việc của con người [9], là tạo ra sự nỗ lực ở nhân viên trong quá trình thực hiện nhiệm vụ của tổ<br /> chức trên cơ sở thỏa mãn lợi ích cá nhân [5] . Một nghiên cứu của Brumback (1986) đã chỉ ra mối<br /> quan hệ giữa thái độ giảng dạy của giáo viên (GV) với hiệu quả và kết quả học tập của học sinh.<br /> Theo đó, có sự khác biệt lớn về điểm số giữa những học sinh được dạy bởi những GV có sự hài<br /> lòng cao và những GV có sự hài lòng thấp trong công việc [2]. Để GV có được sự hài lòng và nhiệt<br /> tình trong công việc, đòi hỏi tác động từ rất nhiều yếu tố, trong đó có yếu tố đặc biệt quan trọng:<br /> nghệ thuật tác động đến con người của người quản lí, lãnh đạo mà trực tiếp nhất là hiệu trưởng<br /> (HT) nhà trường.<br /> Động viên có mối quan hệ mật thiết với nhu cầu. Điều này đã được khẳng định trong phép<br /> biện chứng của tự nhiên của F. Engels và trong các lí thuyết tâm lí học nền tảng của Covaliốp [3],<br /> B. Ph Lomov [7]. . . Do vậy, để động viên GV, người HT tiểu học cần dựa trên các nhu cầu nổi trội<br /> của họ trong từng giai đoạn để xác lập các cách động viên phù hợp, hiệu quả. Theo đó, bài viết<br /> quan niệm năng lực (NL) tiến hành động viên GV của HT tiểu học là khả năng HT vận dụng hiệu<br /> quả các hiểu biết về nhu cầu GV để lựa chọn cách thức tác động phù hợp nhằm gia tăng tính tích<br /> cực của GV vì mục tiêu chung của nhà trường. Với tiếp cận như vậy, chúng tôi sẽ phân tích cơ sở<br /> lí luận và thực trạng NL tiến hành động viên GV của HT trường tiểu học<br /> Ngày nhận bài: 15/5/2016. Ngày nhận đăng: 20/8/2016<br /> Liên hệ: Nguyễn Thị Ngọc Liên, e-mail: lienqlgd@gmail.com<br /> <br /> 19<br /> <br /> Nguyễn Thị Ngọc Liên<br /> <br /> * Phương pháp nghiên cứu:<br /> Để làm sáng tỏ vấn đề nghiên cứu, chúng tôi đã sử dụng phối hợp nhóm các phương pháp<br /> sau: Nhóm phương pháp nghiên cứu lí thuyết (phân tích và tổng hợp, phân loại, hệ thống hóa lí<br /> thuyết), nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn (điều tra viết; quan sát; nghiên cứu sản phẩm hoạt<br /> động; trò chuyện, phỏng vấn sâu); và phương pháp thống kê toán học (tính số trung bình cộng, số<br /> trung vị, hệ số tương quan, số phần trăm)<br /> * Khách thể nghiên cứu: Đề tài được nghiên cứu trên 97 HT trường tiểu học và 142 GV tiểu<br /> học<br /> <br /> 2.<br /> <br /> Nội dung nghiên cứu<br /> <br /> 2.1.<br /> <br /> Vài nét về NL tiến hành động viên GV của HT tiểu học<br /> <br /> Theo quan điểm về bản chất động viên thì động viên có mối quan hệ chặt chẽ với với nhu<br /> cầu và NL tiến hành động viên GV là khả năng tác động vào các nhu cầu GV của người HT.<br /> Có rất nhiều lí thuyết khác nhau bàn về nhu cầu. Song đến nay, lí thuyết được thừa nhận<br /> và nghiên cứu rộng rãi là lí thuyết thang bậc nhu cầu của Maslow (Maslow’s hierarchy of needs,<br /> 1943). Theo lí thuyết đó, con người có năm nhu cầu cơ bản sắp xếp theo thanh bậc từ 1 đến 5 gồm:<br /> Nhu cầu sinh học, nhu cầu an toàn, nhu cầu giao tiếp, nhu cầu được tôn trọng và nhu cầu tự khẳng<br /> định. Bài viết dựa trên lí thuyết này để tiếp cận phân tích các biểu hiện của NL tiến hành động viên<br /> GV. Cụ thể:<br /> Bảng 1. Biểu hiện NL tiến hành động viên GV thông qua tác động vào các nhu cầu<br /> <br /> Loại nhu cầu<br /> của GV<br /> <br /> Nhu cầu tồn tại<br /> <br /> Nhu cầu liên kết,<br /> giao tiếp<br /> <br /> Nhu cầu được tôn<br /> trọng<br /> <br /> 20<br /> <br /> Khả năng tác động của HT<br /> <br /> Xét tăng lương hợp lí cho GV<br /> - Thưởng bằng vật chất xứng đáng khi GV hoàn thành tốt công việc<br /> - Thực hiện công bằng, minh bạch trong phân chia phúc lợi<br /> - Bố trí cảnh quan nhà trường sạch đẹp, an toàn<br /> - Sắp xếp cơ sở vật chất nhà trường hợp lí<br /> - Trang bị đầy đủ trang thiết bị làm việc cho GV<br /> - Trang bị đầy đủ trang thiết bị học tập cho học sinh<br /> - Tổ chức thời gian làm việc hợp lí cho GV<br /> - Đưa ra các biện pháp xử lí kỉ luật khéo léo<br /> - Xây dựng nội quy nhà trường phù hợp<br /> - Xây dựng quan hệ thân thiện, hợp tác giữa GV với nhau<br /> - Xây dựng quan hệ cởi mở, hợp tác giữa HT với GV<br /> - Tạo dựng bầu không khí tâm lí thân tình, hợp tác trong nhà trường<br /> - Tổ chức các chuyến đi du lịch cho GV<br /> - Phát huy truyền thống “tôn sư trọng đạo” trong nhà trường<br /> - Tổ chức các HĐ văn hóa, thể thao để gắn kết các thành viên trong<br /> nhà trường<br /> - Phát huy tinh thần tự chủ của GV trong thực hiện công việc<br /> - GV được tham gia có hiệu quả vào các công việc của trường<br /> <br /> Năng lực tiến hành động viên giáo viên của hiệu trưởng trường tiểu học: từ lí thuyết đến thực tiễn<br /> <br /> - Tin tưởng khi giao việc cho GV<br /> - Phân công công việc đúng sở trường, NL của từng GV<br /> - Giúp GV hiểu rõ nhiệm vụ được giao và khả năng đáp ứng công<br /> việc<br /> - Khen thưởng kịp thời thành quả công việc của GV<br /> - Công bằng trong đánh giá nỗ lực bỏ ra và tiến bộ trong công việc<br /> của GV<br /> - Giúp GV nhận thấy sự đóng góp của mình vào mục tiêu chung của<br /> nhà trường<br /> - SKKN của GV được đưa vào áp dụng hiệu quả trong nhà trường<br /> - Thực hiện nhiều cách sáng tạo để đề cao, tôn vinh những đóng góp<br /> của GV<br /> Nhu cầu tự khẳng - Tạo cơ hội cho GV được bồi dưỡng nâng cao kiến thức, NL cần<br /> thiết<br /> định<br /> - Khích lệ GV thử nghiệm ý tưởng mới và sử dụng các sáng tạo trong<br /> công việc<br /> - Tạo cơ hội thăng tiến công bằng cho mọi GV<br /> - Tổ chức hiệu quả các hoạt động tôn vinh nghề GV<br /> (Nguồn: Tác giả tổng hợp dựa trên lí thuyết thang bậc nhu cầu của A. Maslow và khảo sát ý kiến GV)<br /> <br /> Như vậy, NL tiến hành động viên GV thông qua tác động vào nhu cầu của họ được đánh giá<br /> qua các tiêu chí- là sự biểu hiện cụ thể cho khả năng đáp ứng 4 nhóm nhu cầu cơ bản: Tồn tại, liên<br /> kết, tôn trọng và tự khẳng định<br /> Bên cạnh đó, nếu việc động viên chỉ tập trung vào các nhu cầu của GV thì thành công mới<br /> đạt được một nửa. HT có thể có sức hấp dẫn và sức cuốn hút để tạo ra lòng trung thành, sự tin<br /> cậy, tận tâm và một ước muốn mạnh mẽ từ phía GV để thúc đẩy họ đi theo những gì mà HT mong<br /> muốn. Yếu tố động viên qua tấm gương của chính mình rất hiệu quả trong những tình huống gặp<br /> khó khăn, khi những người GV cảm thấy ít hi vọng, lo lắng, bi quan, chán nản. . . Đó là giá trị của<br /> sự lôi cuốn cá nhân.<br /> Động viên qua tấm gương của chính HT biểu hiện qua:<br /> - Sự tận tâm với công việc của nhà trường và với các vấn đề của GV. Sự tận tâm là một trong<br /> những “phẩm chất vàng của nhà lãnh đạo” (John Maxwell (2008)). Tận tâm được biểu hiện dưới<br /> nhiều hình thức như thời gian dành cho công việc, cách nâng cao NL hay sự giúp đỡ không vụ lợi<br /> [6]. Tận tâm của HT sẽ tạo ra được sức cuốn hút tới GV vì tận tâm là hành động đến cùng vì có<br /> niềm tin vào việc mình làm. Khi HT có niềm tin, sẽ lan tỏa được tới GV.<br /> - Tinh thần trách nhiệm trong công việc: Nhà lãnh đạo có thể từ bỏ mọi thứ trừ trách nhiệm<br /> bởi vì đó là phẩm chất chung của những người thành công [6]. Đối với HT tiểu học, tinh thần trách<br /> nhiệm giúp họ hoàn thành được các mục tiêu đặt ra cho bản thân và nhà trường và vì vậy, họ phát<br /> triển được cá nhân và tổ chức.<br /> - Thái độ sống tích cực: Thái độ là phản ứng cơ bản của con người đối với các tác động của<br /> tình huống, hoàn cảnh- nó là yếu tố quan trọng quyết định hành động. Lãnh đạo là ảnh hưởng. Vì<br /> vậy, thái độ của HT sẽ lan truyền đến các GV. Nói cách khác, GV là hình ảnh phản chiếu thái độ<br /> của HT. HT có thái độ tích cực, thái độ đó sẽ được truyền cho những người xung quanh, tạo thành<br /> môi trường chuẩn mực, tích cực và ngược lại.<br /> Đã có nhiều nghiên cứu chỉ ra các phẩm chất, NL cần thiết đối với nhà lãnh đạo nói chung<br /> và HT nhà trường nói riêng. Nhưng trong khuôn khổ nghiên cứu tác động của những phẩm chất<br /> 21<br /> <br /> Nguyễn Thị Ngọc Liên<br /> <br /> có ảnh hưởng nhất đến sức hút của nhà lãnh đạo, tạo nên ảnh hưởng lôi cuốn, khích lệ GV, chúng<br /> tôi chỉ nhấn mạnh đến 3 phẩm chất: sự tận tâm, tinh thần trách nhiệm và thái độ sống tích cực bởi<br /> vì 3 phẩm chất này có tác động mạnh mẽ đến cả 3 khía cạnh: sự phát triển của bản thân HT, hiệu<br /> quả công việc, mức độ động lực của GV.<br /> <br /> 2.2.<br /> <br /> Thực trạng NL tiến hành động viên GV của HT tiểu học<br /> <br /> Với những phân tích về mặt lí luận trên, bài báo làm sáng tỏ thực trạng NL tiến hành động<br /> viên GV của HT tiểu học trên các mặt:<br /> - NL tiến hành động viên thông qua tác động vào nhu cầu tồn tại;<br /> - NL tiến hành động viên thông qua tác động vào nhu cầu giao tiếp;<br /> - NL tiến hành động viên thông qua tác động vào nhu cầu tôn trọng;<br /> - NL tiến hành động viên thông qua tác động vào nhu cầu tự khẳng định;<br /> - NL tiến hành động viên thông qua tấm gương của chính mình.<br /> Kết quả cụ thể:<br /> <br /> 2.2.1. NLĐV của HT trường tiểu học thông qua tác động vào nhu cầu tồn tại<br /> Bảng 2. Biểu hiện NL tiến hành động viên thông qua tác động vào NC tồn tại<br /> Các biểu hiện<br /> <br /> Sắp xếp cơ sở vật chất nhà trường hợp lí<br /> Thưởng bằng vật chất xứng đáng khi GV hoàn<br /> thành tốt công việc<br /> Xét tăng lương hợp lí cho GV<br /> Thực hiện công bằng, minh bạch trong phân<br /> chia phúc lợi<br /> Trang bị đầy đủ trang thiết bị làm việc cho GV<br /> Bố trí cảnh quan nhà trường sạch đẹp, an toàn<br /> Tổ chức thời gian làm việc hợp lí cho GV<br /> Trang bị đầy đủ trang thiết bị học tập cho HS<br /> Tổ chức khám sức khỏe định kì cho GV<br /> Đưa ra các biện pháp xử lí kỉ luật khéo léo<br /> Xây dựng nội quy nhà trường phù hợp<br /> TỔNG<br /> <br /> HT (N=97)<br /> ĐTB ĐLC<br /> TB<br /> 3.70 0.63<br /> 4<br /> <br /> GV(N=142)<br /> ĐTB ĐLC<br /> TB<br /> 3.44 1.10<br /> 4<br /> <br /> 3.36<br /> <br /> 0.82<br /> <br /> 10<br /> <br /> 2.74<br /> <br /> 1.00<br /> <br /> 11<br /> <br /> 3.96<br /> <br /> 0.63<br /> <br /> 2<br /> <br /> 3.18<br /> <br /> 1.36<br /> <br /> 8<br /> <br /> 3.98<br /> <br /> 0.65<br /> <br /> 1<br /> <br /> 3.33<br /> <br /> 0.81<br /> <br /> 6<br /> <br /> 3.56<br /> 3.68<br /> 3.38<br /> 3.54<br /> 3.10<br /> 3.62<br /> 3.72<br /> 3.60<br /> <br /> r<br /> 0.46<br /> <br /> 0.71<br /> 7<br /> 3.60 1.13<br /> 3<br /> 0.72<br /> 5<br /> 4.04 0.87<br /> 1<br /> 0.74<br /> 9<br /> 3.25 0.96<br /> 7<br /> 0.76<br /> 8<br /> 3.35 1.04<br /> 5<br /> 0.91<br /> 11<br /> 3.02 0.96<br /> 10<br /> 0.65<br /> 6<br /> 3.15 0.87<br /> 9<br /> 0.59<br /> 3<br /> 3.79 1.02<br /> 2<br /> 0.36<br /> 3.35 0.48<br /> (Điểm trung bình thấp nhất là 1, cao nhất là 5)<br /> <br /> Bảng trên cho thấy HT đã quan tâm và bước đầu có kiến thức và kĩ năng ĐVGV thông<br /> qua việc hiểu và tác động vào các nhu cầu tồn tại của họ với mức ĐTB đi từ trung bình đến khá<br /> (= 3.60; với ĐLC= 0.36). Trong đó, các biểu hiện cụ thể không đồng đều mà phân thành thứ bậc,<br /> ở mức độ hiểu biết và thực hiện từ khá đến tốt là: Thực hiện công bằng, minh bạch trong phân chia<br /> phúc lợi; Xét tăng lương hợp lí cho GV; Xây dựng nội quy nhà trường phù hợp.<br /> Nhận thức được tầm quan trọng của sự công bằng, minh bạch trong QL đặc biệt là trong<br /> phân chia phúc lợi, đa phần HT được khảo sát đều cho rằng mình đã thực hiện tốt việc này. Chia<br /> sẻ của thầy P.Đ.H HT trường N.T của Bến Tre có nói: Quỹ phúc lợi của nhà trường không đáng là<br /> bao, nhưng tôi luôn tâm niệm làm sao cho anh chị em cán bộ công nhân viên thấy rõ được sự công<br /> 22<br /> <br /> Năng lực tiến hành động viên giáo viên của hiệu trưởng trường tiểu học: từ lí thuyết đến thực tiễn<br /> <br /> bằng và minh bạch khi sử dụng nguồn quỹ này. Chúng tôi đã minh bạch trong các khoản chi phúc<br /> lợi, thưởng thông qua quy chế chi tiêu nội bộ. Tôi nghĩ khi GV không băn khoăn gì về vấn đề này,<br /> họ sẽ yên tâm công tác hơn. Bên cạnh đó, việc xét tăng lương hợp lí cho GV cũng được HT quan<br /> tâm và thực hiện.<br /> Những chỉ báo được đánh giá ở mức thấp nhất là: Tổ chức thời gian làm việc hợp lí cho<br /> GV; Thưởng bằng vật chất xứng đáng khi GV hoàn thành tốt công việc; Tổ chức khám sức khỏe<br /> định kì cho GV . Những chỉ báo trên đều nằm ở mức độ TB với ĐLC khá cao thể hiện sự phân tán<br /> trong ý kiến đánh giá của HT về vấn đề này. Theo lí thuyết về tháp nhu cầu của Maslow, những<br /> nhu cầu bậc thấp (nhu cầu về vật chất, nhu cầu an toàn..) nhưng tính cấp thiết của nó rất cao, đòi<br /> hỏi cần được thỏa mãn để con người sống và hoạt động. Do đó, việc đảm bảo những điều kiện tối<br /> thiểu này để GV yên tâm làm việc là rất cần thiết. Trong một nghiên cứu của mình, tác giả Grantt<br /> viết: Vì phần lớn các nghiên cứu về động lực nhà giáo được thực hiện ở những nước phát triển, nơi<br /> mà các nhu cầu cơ bản của GV xem ra đã được đáp ứng ở mức độ đáng kể nên chẳng có gì ngạc<br /> nhiên nếu việc đáp ứng các đặc trung nội tại của công việc, các nhu cầu bậc cao của GV đóng vai<br /> trò quan trọng và thường trực hơn. Hiển nhiên, điều này không phải như vậy ở các nước đang phát<br /> triển [4]. . . Tuy nhiên, thực tế nhìn chung HT tự đánh giá mình chỉ đạt ở mức độ TB thậm chí yếu<br /> trong việc tạo các điều kiện giúp GV hài lòng với các nhu cầu này. Tìm hiểu sâu hơn chúng tôi<br /> được biết: Khối lượng công việc của GV tiểu học trong ngày (dạy học, theo dõi, ghi sổ sách, đánh<br /> giá, trông bán trú. . . ); kinh phí chi cho khen thưởng, phúc lợi của các trường hạn hẹp. . . là những<br /> lí do khách quan và chủ yếu dẫn tới thực trạng này. Mặt khác, nhiều HT chưa thực sự để tâm đến<br /> việc này.<br /> * So sánh ý kiến đánh giá của HT và GV về vấn đề này bằng tương quan thứ bậc Speacman<br /> cho kết quả r=0.46. Tương quan thuận nhưng không chặt này cho thấy có sự thống nhất tương đối<br /> trong đánh giá của hai khách thể khảo sát. Một số điểm thống nhất trong đánh giá của hai khách<br /> thể khảo sát như: Nội quy nhà trường phù hợp, sắp xếp cơ sở vật chất nhà trường hợp lí đều được<br /> đánh giá khá cao và các chỉ báo có ĐTB thấp nhất ở cả hai nhóm là Thưởng bằng vật chất xứng<br /> đáng khi GV hoàn thành tốt công việc và Tổ chức khám sức khỏe định kì cho GV. Tuy nhiên, cũng<br /> có thể dễ dàng nhận ra một số đánh giá có sự thiếu thống nhất: Xét tăng lương hợp lí cho GV được<br /> HT xếp thứ bậc 2/11 (= 3.96); trong khi GV đánh giá ở mức 8/11(= 3.18); Thực hiện công bằng,<br /> minh bạch trong phân chia phúc lợi được HT đánh giá 1/11 (= 3.98); nhưng GV chỉ đánh giá ở<br /> mức 5/11(= 3.33). Số liệu trên cho thấy, sự mong mỏi và kì vọng hơn nữa của GV về vấn đề liên<br /> quan đến tiền lương và phúc lợi- đặc biệt vấn đề có liên quan đến thẩm quyền của HT: xét tăng<br /> lương và sử dụng hợp lí quỹ phúc lợi của nhà trường.<br /> <br /> 2.2.2. NLĐV của HT trường tiểu học thông qua tác động vào nhu cầu giao tiếp<br /> Môi trường làm việc tích cực, bầu không khí tâm lí thân thiện, hợp tác là yếu tố quan trọng<br /> giúp cho GV thỏa mãn nhu cầu liên kết, giao tiếp. Đây là biểu hiện được HT đánh giá ở mức khá<br /> (=3.78; ĐLC= 0.37). Ở mức độ này, HT tự đánh giá hiểu được tầm quan trọng, biết cách xây dựng<br /> môi trường nhà trường thân thiện, đoàn kết trong đó các cá nhân được quan tâm, chia sẻ và giao<br /> lưu với nhau. Và trên thực tế, HT đã có những kĩ năng thể hiện trong HĐ thực tế nhằm xây dựng<br /> mối liên kết, sự giao lưu hợp tác giữa các GV với nhau: Tổ chức các HĐ văn hóa, văn nghệ; quan<br /> tâm, thăm hỏi, giúp đỡ GV; có các HĐ phát huy truyền thống tôn sư trọng đạo trong nhà trường;<br /> tổ chức tham quan, du lịch, giao lưu, học hỏi. . . Hầu hết các chỉ báo này được HT đánh giá ở mức<br /> độ khá với ĐLC khá phân tán từ 0.55 đến 0.81 (có hiểu biết, hiểu được ý nghĩa, tầm quan trọng,<br /> thường xuyên thực hiện và có hiệu quả).<br /> 23<br /> <br />