Nghệ thuật sử dung hư từ trong thơ thiên nhiên đời Trần

Sè 6<br /> <br /> (188)-2011<br /> <br /> ng«n ng÷ & ®êi sèng<br /> <br /> danh t mà thành t trung tâm là danh t<br /> <br /> 39<br /> (xem ti p trang 30)<br /> <br /> Ng«n ng÷ víi v¨n ch−¬ng<br /> <br /> NghÖ thuËt sö dông h− tõ<br /> trong th¬ thiªn nhiªn ®êi trÇn<br /> trÇm thanh tuÊn<br /> (Tr−êng THPT Long HiÖp, Trµ Có, Trµ Vinh)<br /> <br /> 1. Trong giáo trình Cơ s ng văn Hán Nôm (T p 1), nhà nghiên c u Hán ng<br /> ng<br /> c Siêu ã quan ni m: "Hư t nói chung là<br /> nh ng t ch có ý nghĩa ng pháp v<br /> i th<br /> bao g m: gi i t , liên t , tr t các lo i".<br /> Tr n Văn Chánh trong cu n Sơ lư c ng<br /> pháp Hán Văn ã phân lo i hư t g m 5<br /> lo i: phó t , gi i t , liên t , tr t , thán t .<br /> C văn xưa s d ng hư t r t nhi u b i vì ó<br /> là nh ng công c ng pháp quan tr ng. Nó<br /> ư c dùng di n t tư duy phán oán, suy<br /> lí, dùng<br /> xác l p nh ng quan h ho c<br /> nh ng tín hi u ng t câu (trong văn xuôi c<br /> ngày xưa ngư i ta không dùng d u ch m<br /> câu). ó là nh ng t như: Chi, h , giã, dã,<br /> h , nhĩ, h u, tương, d .... V quan ni m s<br /> d ng hư t trong thơ, các nhà lí lu n c i n<br /> c a Trung Qu c ã khá th ng nh t v i nhau<br /> m t s<br /> i m. Tri u M nh Ph ( i<br /> Nguyên) cho r ng: "Thơ mà dùng hư t thì<br /> y u". T Trăn, nhà bình lu n i Minh cũng<br /> nh n m nh: "Dùng nhi u th c t thì ý gi n<br /> mà câu m nh, dùng nhi u hư t thì ý ph n<br /> mà l i y u". Như v y trong quan ni m c a<br /> các nhà lí lu n c i n trên, vi c v n d ng<br /> ph bi n thao tác t nh lư c hư t không gi n<br /> ơn ch là vì yêu c u ki m l i mà ch y u<br /> xu t phát t quan ni m v v<br /> p c a l i nói<br /> hàm súc, cô ng, gi n d . Trong th c t , t<br /> thơ ư ng tr v sau và thơ ch Hán c a<br /> <br /> văn h c trung i Vi t Nam, hư t ư c s<br /> d ng r t h n ch trong thơ. Hi m l m ta m i<br /> b t g p nh ng chi, h , gi , dã trong ư ng<br /> thi.:<br /> Tá v n b ch u ông<br /> Thuỳ vân k th dã ?<br /> (Vương Xương Linh)<br /> (Nh n h i ông u b c - Buông câu ó<br /> m y i ?)<br /> T quân chi xu t hĩ,<br /> B t ph c lí tân ki.<br /> (T quân chi xu t hĩ - Trương C u Linh)<br /> (T ngày chàng bư c ra i - cái khung d t<br /> c i chưa h dúng tay)<br /> Tuy nhiên, bên c nh ó cũng có nh ng ý<br /> ki n t ra kín k hơn như Nguy n Kh c Phi<br /> ã có nh ng nh n xét xác áng: "Trong lu t<br /> thi, v n d ng hư t r t khó song n u v n<br /> d ng thành công thì ó l i thư ng là nh ng<br /> i m sáng c a bài thơ. Th c t như máu<br /> th t, như xương c t, hư t như gân kh p.<br /> Gân kh p linh ng m i chuy n ng nhanh<br /> ư c”(1). Trong bài vi t Cái hay c a thơ<br /> ư ng, nhà nghiên c u Phan Ng c ã có<br /> nh n xét: "Vì m c ích c a thơ ư ng là<br /> nêu tính th ng nh t cho nên t t c nh ng hư<br /> t này có tác d ng gi i thi u s<br /> ng nh t<br /> u ư c s d ng”(2). Th nên ta không th<br /> ph nh n có m t h th ng hư t ã ư c s<br /> <br /> 40<br /> <br /> ng«n ng÷ & ®êi sèng<br /> <br /> d ng trong ư ng thi ã " em l i cho ngư i<br /> c m t h ng thú không kém ph n thú v ".<br /> 2. Thơ thiên nhiên i Tr n ã ti p nh n<br /> h th ng hư t này và chúng ã t o nên v<br /> p c a ngôn t trong thơ thiên nhiên khi y.<br /> H th ng hư t mà ngư i vi t mu n<br /> c p<br /> ây trư c tiên là nh ng hư t như: d<br /> (與 ), tương (相 ), c ng (相 ). Có nghĩa i<br /> 與<br /> 相<br /> 相<br /> khái là cùng nhau<br /> Thân d cô vân trư ng luy n t ,<br /> Tâm ng c tĩnh b t sinh lan.<br /> (Xuân án - Chu Văn An)<br /> (Thân ta cùng ám mây cô ơn mãi mãi<br /> lưu luy n h c núi - Lòng gi ng như m t<br /> gi ng c , ch ng h g n sóng).<br /> Câu thơ s d ng d nh m th hi n s<br /> ng nh t, hoà nh p gi a thi nhân và thiên<br /> nhiên. Nhà thơ mu n s ng c nh nhàn d t nơi<br /> thâm sơn,<br /> y ch có thiên nhiên và lòng<br /> ngư i không còn vư ng b n nh ng n i lo<br /> toan c a tr n th .<br /> M t l n n chùa ông Sơn, Tr n Minh<br /> Tông ã c m tác bài<br /> ông Sơn T , trong<br /> hai câu thơ u như sau:<br /> Vân t thanh sơn sơn t vân,<br /> Vân sơn trư ng d lão tăng thân.<br /> Trong câu thơ này d có vai trò như m t<br /> ch t keo n i k t hai hình nh mây núi vào v<br /> sư già nh m kh c h a không gian Thi n,<br /> không gian n d t tiêu bi u c a Thi n nhân.<br /> Trong thơ Nguy n Khuy n ta cũng b t g p<br /> hình nh này:<br /> Chùa xưa l n cùng cây á,<br /> Sư c n m chung v i khói mây.<br /> (Nh c nh chùa i)<br /> Bên c nh vi c dùng d , thơ thiên nhiên<br /> i Tr n còn dùng tương, c ng<br /> nêu lên<br /> quan h tương h .<br /> 相相相相相相相<br /> 相相相相相相相<br /> 相相不相相相相<br /> 相相相相相相相<br /> <br /> sè 6<br /> <br /> (188)-2011<br /> <br /> Dương li u hoa thâm i u ng trì,<br /> Hoa ư ng thi m nh m vân phi,<br /> Khách lai b t v n nhân gian s ,<br /> C ng lan can khán thúy vi .<br /> (Xuân C nh - Tr n Nhân Tông)<br /> (Sâu trong khóm hoa dương li u, chim<br /> hót ch m rãi - Dư i bóng th m ngôi nhà<br /> ch m v , mây chi u lư t bay - Khách n<br /> chơi không h i vi c ngư i i - Cùng d a<br /> lan can ng m màu xanh c a chân tr i).<br /> "Con ngư i vô ngôn" là hình nh n i b t<br /> trong thơ thiên nhiên i Tr n. Các thi nhân<br /> cao s tr c c m, bác b s suy lu n lí trí<br /> nên h xem thư ng ngôn ng , b i ngôn ng<br /> h u h n không th di n t ư c chân lí vô<br /> cùng. H ch trương con ư ng duy nh t t<br /> ư c chân lí là s ch ng nghi m c a b n<br /> thân ch không th thay th b ng s h c h i<br /> qua nh ng l i di n gi i, thuy t minh. bài<br /> thơ này ta th y khách và ch v n u là<br /> nh ng "con ngư i vô ngôn", h không trò<br /> chuy n. Nhưng th c ch t h ã nói v i nhau<br /> r t nhi u. i u ó ã ư c th hi n qua hư<br /> t c ng. C ng th hi n s hoà nh p, hoà h p<br /> gi a hai tâm h n v i nhau ng th i gi a hai<br /> tâm h n y v i thiên nhiên t o v t. C khách<br /> - ch<br /> u ã t ư cs<br /> i ng b i khi h<br /> ã cùng bình tâm, tâm ã tĩnh t ó mà h<br /> có th chiêm nghi m l<br /> i, nh ng "nhân<br /> gian s " t thiên nhiên ngo i v t.<br /> Thi n sư Huy n Quang vi t trong Hoá<br /> châu tác<br /> 相相相相相相相<br /> H i thiên th o m c c ng s u ngâm<br /> (Cây c tr i bi n cùng ta ngâm nga n i<br /> bu n).<br /> Nguyên t c tìm ki m m i giao hoà gi a<br /> con ngư i và thiên nhiên là c u t ph bi n<br /> trong thơ thiên nhiên i Tr n.<br /> câu thơ<br /> này, con ngư i và thiên nhiên có s<br /> ng<br /> c m sâu s c cùng vui, cùng bu n, cùng hòa<br /> i u. Hư t c ng ã làm n i b t m i giao<br /> c m c bi t gi a ngư i và c nh. n ây ta<br /> <br /> Sè 6<br /> <br /> (188)-2011<br /> <br /> ng«n ng÷ & ®êi sèng<br /> <br /> l i nh<br /> n câu thơ trong bài Sơ nguy t c a<br /> Nguy n Du :<br /> 相相相相相相相<br /> Nh t ình sương l c ng s u miên<br /> Trư c khi Nguy n Trãi vi t nh ng câu<br /> thơ như: "Núi láng gi ng, chim b u b n Mây khách kh a, nguy t anh tam" (Thu t<br /> h ng XIV) thì trư c ó hơn trăm năm Tr n<br /> Anh Tông ã vi t:<br /> 相相相相相相相<br /> 相風相相相為相<br /> Tuy t phong cánh h u h c tiên gi<br /> Thanh phong minh nguy t tương vi<br /> lân<br /> (Vân Tiêu am)<br /> (Trên nh núi cao nh t l i có ngư i h c<br /> o tiên - Cùng gió mát trăng trong k t làm<br /> láng gi ng).<br /> Hư t tương trong câu thơ trên có ý nghĩa<br /> h t s c quan tr ng trong vi c xác l p nghĩa<br /> cho c hai câu thơ. Lúc này ch tương óng<br /> vai trò như là "m t s i dây liên h " n i câu<br /> trên và câu dư i. Bên c nh ý nghĩa ng<br /> pháp, nó còn có s liên k t v m t ng<br /> nghĩa: con ngư i (tiên gi ) hoà h p v i thiên<br /> nhiên (thanh phong minh nguy t) tr thành<br /> tri âm tri k .<br /> Trong m t câu thơ khác, Tr n Nhân Tông<br /> vi t:<br /> Vân sơn tương vi n c n ( ăng B o ài<br /> Sơn)<br /> (Núi như mây, ng n xa ng n g n)<br /> Hư t tương trư ng h p này, ã liên k t<br /> hai tính ch t c a vân sơn là g n xa góp ph n<br /> t o d ng m t không gian tr i dài t g n cho<br /> n xa.<br /> Bên c nh các h hư t nêu trên thơ thiên<br /> nhiên i Tr n còn s d ng các hư t như:<br /> h u (相), t i (在)<br /> 相<br /> 在<br /> Nguy n Trung Ng n, m t êm<br /> u<br /> thuy n Kim Lăng Thành ã c m tác vi t<br /> <br /> 41<br /> <br /> bài D b c Kim Lăng Thành trong ó có<br /> câu:<br /> 相在相相相在相<br /> Nhân t i bi n chu nguy t t i hà<br /> (Ngư i thì<br /> trong chi c thuy n h p,<br /> trăng thì trên sông).<br /> Cùng v i vi c s d ng hư t t i (在) và<br /> 在<br /> l p chính hư t<br /> y, thi nhân mu n nh n<br /> m nh nh ng i m tương ng gi a ch th<br /> tr tình v i v ng trăng: ngư i cô ơn l nh<br /> l o trên sông và trăng cũng v y. C m khái<br /> v thân ph n cô ơn, hoàn c nh tha hương<br /> ư c khơi g i t chính tương quan gi a các<br /> hình nh ư c t o d ng t bi n pháp l p hư<br /> t t i.<br /> Trong Xuân nh t khê thư ng vãn hành<br /> Nguy n T Thành vi t:<br /> 相在相相相在頭<br /> Nguy t t i tùng sao thu t i u<br /> (Trăng trên ng n tùng, su i u ngu n)<br /> Trong câu thơ này phép l p hư t t i ã<br /> "c<br /> nh v trí" hai không gian mang tính i<br /> l p. Tuy nhiên v i s liên k t n i t i (do<br /> hi u qu c a phép i, phép l p mà hư t t i<br /> óng vai trò quan tr ng) gi a các hình nh<br /> ngư i c v n hình dung ra ư c b c tranh<br /> thiên nhiên có tính ch nh th r t cao.<br /> c bi t trong thơ thiên nhiên i Tr n s<br /> d ng r t nhi u hư t h u (相): (l i)<br /> 相<br /> Cô ăng minh h u di t<br /> (Hoàng Giang d vũ - Nguy n Phi<br /> Khanh)<br /> Hư t h u trong câu thơ này ư c s<br /> d ng c áo. Nó th hi n s l p l i c a hai<br /> tr ng thái sáng - m c a ánh èn cô ơn.<br /> Như ã nói trư c hình nh "cô ăng" bi u<br /> trưng cho hình nh thi nhân. Qua ó giúp<br /> cho ngư i c có th hình dung ra ư c hình<br /> nh c a m t cô nhân ang thao th c su t<br /> canh trư ng vì nh ng trăn tr v gi c m ng<br /> h i h chưa tho chí. ây ch ng ph i là th<br /> <br /> 42<br /> <br /> ng«n ng÷ & ®êi sèng<br /> <br /> sè 6<br /> <br /> pháp "ho vân xu t nguy t" quen thu c<br /> trong ư ng thi ó sao?<br /> <br /> (188)-2011<br /> <br /> (xem ti p trang 45)<br /> <br /> DiÔn ®µn vµ khuyÕn nghÞ<br /> <br /> l¹"<br /> Sè phËn cña nh÷ng "tõ l¹"<br /> NguyÔn ®øc d©n<br /> (GS.TS, Tp Hå ChÝ Minh)<br /> <br /> Ngôn ng luôn luôn bi n i, thư ng<br /> xuyên xu t hi n nh ng t l - nh ng t<br /> ng không bình thư ng. Theo th i gian,<br /> nhi u t s m t i nhưng cũng có nh ng t<br /> tr thành thông thư ng.<br /> Có 3 l p t l áng lưu ý.<br /> 1. Nh ng khái ni m m i<br /> Xã h i luôn luôn bi n i nên thư ng<br /> xuyên xu t hi n nh ng t ng ch nh ng khái<br /> ni m m i l . Hàng năm, nh ng nhà xu t b n<br /> l n luôn luôn có nh ng t i n nh ng t ng<br /> m i xu t hi n trong năm. Nhưng nhi u khi<br /> v a in xong thì ngay trong năm ó l i xu t<br /> hi n nh ng t r t m i n a. Ví d quy n<br /> Oxford Dictionary of English NewWords.pdf<br /> (l n th hai) c a Oxford University Press,<br /> xu t b n năm 2003 nhưng l i không có t<br /> yuppie , m t t xu t hi n năm 2003 và ư c<br /> t o thành t 4 t : young, urban ( thành<br /> ph ), professional (có chuyên môn), hippie<br /> (có tham v ng và m t chút n i lo n). Khái<br /> ni m này ã ư c th o lu n trên Di n àn<br /> thanh niên th gi i (Voice of Youth).<br /> Nhi u t ng l b th i gian ào th i<br /> nhưng cũng nhi u t ng t n t i mãi làm<br /> v n t c a chúng ta tăng lên, phong phú lên.<br /> Nh ng t ng l xưa như trái t là nh ng<br /> t liên quan t i nh ng khái ni m khoa h c.<br /> M t t m i ư c t ra cho m t khái ni m<br /> khoa h c thư ng ư c dùng vĩnh vi n. M t<br /> nhà khoa h c M phát hi n m t lo i h t cơ<br /> b n. Trong lúc loay hoay tìm tên t cho lo i<br /> h t này thì nghe ti ng qu kêu. Ông bèn g i<br /> <br /> lo i h t này là quark. Cái t mô ph ng ti ng<br /> qu kêu nghe l l m này tr thành m t thu t<br /> ng ư c dùng luôn trong v t lí lư ng t .<br /> Khi m i xu t hi n, nh ng ơn v o lư ng<br /> kg, km, ha, m, cm…cũng là nh ng t l .<br /> Nhi u ngư i không hi u t i sao l i vi t như<br /> v y. Không hi u thì v n ph i dùng. Có<br /> nh ng nông dân nói: “Nhà tôi có 3 ha t”<br /> mà không nói “Nhà tôi có 3 héc ta t”. ơn<br /> v o di n tích héc ta ư c vi t t t là ha là<br /> m t kí hi u qu c t nhưng v n là m t t ti ng<br /> Vi t.<br /> Hi n nay cách vi t 300K (v i nghĩa là<br /> 300.000) trông l m t. Có ngư i cho là ti ng<br /> lóng. Th t ra, K là quy ư c cho s 1000, theo<br /> ch<br /> u k trong km (= 1000 m), kg (=1000<br /> gam), kw (= 1000 watt)… S là trong th k<br /> 20, có quy ư c cách vi t cho máy tính như<br /> sau: m i ngày, tháng, năm ư c vi t b ng 2<br /> ch s , ch ng h n ngày 30 tháng 4 năm 1975<br /> s ư c vi t là 30.04.75. G n bư c sang<br /> thiên niên k th ba, nh ng chuyên gia tin h c<br /> trên th gi i r t lo l ng v “s c máy tính<br /> Y2K”, t c là “s c máy tính năm 2000”.<br /> Y2K là vi t t t c a Year 2000. Lo vì không<br /> bi t trong m t h p ng kinh t , ho c gi l i<br /> nh ng văn b n ngo i giao, n u g p 30.04.75<br /> thì máy s hi u th nào? Ngày 30.04.1975<br /> hay ngày 30.04.2075? Th y cách vi t Y2K<br /> ng n g n, m t s nư c ã dùng cách vi t t t<br /> này, thay vì ba ch s 0 ngư i ta dùng m t<br /> ch K. Quy ư c này có h t nhân h p lí, nên<br /> ngày càng tr nên ph bi n trên th gi i. Vi t<br /> Nam không là m t ngo i l . i u gì h p lí<br /> <br /> Sè 6<br /> <br /> (188)-2011<br /> <br /> ng«n ng÷ & ®êi sèng<br /> <br /> - TRÒ CHƠI U I HÌNH B T CH .<br /> V i nh ng hình v sinh ng và nh ng liên<br /> tư ng b t ng , sinh viên s ư c h c các t<br /> ghép, t láy, các c m t c<br /> nh c a ti ng<br /> Vi t m t cách d dàng và y hào h ng.<br /> - TRÒ CHƠI Ô CH NGÔN NG H C.<br /> V n v i các câu h i liên quan n ng pháp<br /> ho c t v ng, sinh viên ph i l n lư t gi i các<br /> ô ch hàng ngang<br /> cu i cùng tìm ra ô ch<br /> ch<br /> . Ví d : ây là phương th c ng pháp<br /> quan tr ng nh t c a ti ng Vi t (tr t t t );<br /> ho c ây là ơn v trung gian gi a t và câu<br /> (c m t )… M i hàng ngang tìm ư c s<br /> hi n lên m t ch cái có trong ô ch ch<br /> .<br /> Sinh viên ph i s p x p l i theo th t . Ô ch<br /> cu i cùng (c a CLB 2010) là tên m t GS<br /> ngôn ng h c n i ti ng – GS<br /> H u Châu<br /> – nguyên ch nhi m khoa Ng văn, nguyên<br /> ch nhi m b môn Ngôn ng trư ng HSP,<br /> ngư i th y mà chúng tôi vô cùng yêu quý và<br /> t hào.<br /> - THAM LU N NGÔN NG H C. Sinh<br /> viên vi t tham lu n ph i tr i qua m t cu c<br /> tuy n ch n trư c khi ư c trình bày chính<br /> th c trong CLB. Nhi u tham lu n gây b t<br /> ng cho ngư i d như tham lu n: Ngôn ng<br /> tu i teen c a sinh viên<br /> ng Th Ng c Ly<br /> (in trang 46).<br /> - K CH VUI NGÔN NG . Các v k ch<br /> xoay quanh nh ng nét hài hư c trong cách<br /> nói năng c a ngư i Vi t. Sinh viên là ngư i<br /> vi t k ch b n, ng th i cũng là di n viên.<br /> Chúng tôi ng i tham d nh ng CLB y,<br /> nghe th y nh ng tràng cư i s ng khoái, nhìn<br /> th y nh ng gương m t sáng b ng, nh ng ôi<br /> m t long lanh c a các cô c u h c trò, xúc<br /> ng trư c hàng trăm cánh tay giơ lên khi có<br /> nh ng câu h i dành cho khán gi , c m nh n<br /> r ng môn ngôn ng h c v n có s c h p d n<br /> l n l m. V i nh ng CLB như th này, ki n<br /> th c ngôn ng h c ã th m vào t ng sinh<br /> viên m t cách vô cùng t nhiên, tho i mái<br /> qua m t sân chơi y p ti ng cư i. Chúng<br /> <br /> 45<br /> <br /> tôi mong H i Ngôn ng h c Vi t Nam s có<br /> nh ng sân chơi l n hơn<br /> sinh viên có cơ<br /> h i th hi n s hi u bi t và lòng yêu m n<br /> ti ng Vi t c a mình.<br /> (Ban Biªn tËp nhËn bµi 23-05-2011)<br /> <br /> (NghÖ<br /> <br /> thuËt sö dông…..ti p theo<br /> <br /> trang 41)<br /> Bên c nh ó, hư t h u còn n m trong c u<br /> trúc i x ng các ng o n trong n i b<br /> câu th hi n s th a ti p. Có khi ó là s th a<br /> ti p các hình nh không gian:<br /> Sơn thanh / thu l c / (h u) thu quang.<br /> (Phi m chu - Huy n Quang)<br /> Hình nh không gian n m phía sau hư t<br /> h u ã b sung làm cho b c tranh thiên nhiên<br /> v i non xanh nư c bi c tr nên r ng l n,<br /> khoáng t hơn. T ó càng i l p v i hình<br /> nh c a con ngư i nh bé, cô ơn (ti u nh).<br /> Cùng có nh ng tác d ng ó hư t h u<br /> trong câu k t c a bài Hoá Thành th n chung<br /> c a Nguy n Phi Khanh càng c áo hơn khi<br /> nó t o s th a ti p hai hình nh nh m n i<br /> k t hai không gian: trên cao, dư i th p t<br /> ó t o d ng không gian mang tính th ng<br /> nh t:<br /> Nguy t b ch / (h u) / giang không.<br /> Hơn th n a ngoài vi c th hi n s th a<br /> ti p c a các hình nh không gian, hư t h u<br /> còn th hi n s th a ti p trong hành ng:<br /> Khan Sơn / khan thu / (h u) khan vân.<br /> 3. Như ã nói trên tuy hư t ư c dùng<br /> có s h n ch trong thơ thiên nhiên i Tr n,<br /> tuy nhiên khi tác gi ã dùng thì nh ng hư t<br /> y u có giá tr bi u t r t cao.<br /> ng th i<br /> qua vi c s d ng hư t trong thơ cũng góp<br /> ph n kh ng nh tài năng c a thi nhân th i<br /> Tr n. ó là i u mà Phan Ng c cũng ã<br /> kh ng nh: "Gi i thơ ư ng là gi i d ng h<br /> hư t này ch không ph i gi i i n tích, gi i<br /> i ch i"<br /> (Ban Biªn tËp nhËn bµi ngµy25-11-2010)<br /> <br /> Chú thích<br /> <br />