Nghiên cứu ảnh hưởng của hàm lượng đậu tương lên chất lượng giống của cá lăng chấm (Hermibagrus guttatus Lacépède, 1803) giai đoạn cá hương lên cá giống (30 ngày - 60 ngày)

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> <br /> Số 1/2014<br /> <br /> KEÁT QUAÛ NGHIEÂN CÖÙU ÑAØO TAÏO SAU ÑAÏI HOÏC<br /> <br /> NGHIÊN CỨU ẢNH HƯỞNG CỦA HÀM LƯỢNG ĐẬU TƯƠNG<br /> LÊN CHẤT LƯỢNG GIỐNG CỦA CÁ LĂNG CHẤM<br /> (Hermibagrus guttatus Lacépède, 1803) GIAI ĐOẠN CÁ HƯƠNG<br /> LÊN CÁ GIỐNG (30 NGÀY- 60 NGÀY)<br /> EFFECT OF SOYBEAN LEVELS ON QUALITY OF DOT CATFISH<br /> (Hermibagrus guttatus Lacépède, 1803) NURSING FROM FRY TO SEED<br /> (30 DAYS – 60 DAYS)<br /> Trần Thị Mai Hương1, Lại Văn Hùng2<br /> Ngày nhận bài: 29/5/2012; Ngày phản biện thông qua: 17/7/2013; Ngày duyệt đăng: 10/3/2014<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Cá lăng chấm (Hermibagrus guttatus) là loài cá có giá trị kinh tế cao và nhu cầu con giống ngày càng nhiều. Hiện<br /> nay quy trình sinh sản nhân tạo và ương nuôi cá lăng giống đã và đang được ứng dụng phục vụ sản xuất. Tuy nhiên chất<br /> lượng cá giống còn thấp, tỷ lệ dị hình cao, nên số lượng giống sản xuất không được nhiều. Đậu tương có hàm lượng dinh<br /> dưỡng cao, có thể sử dụng làm thức ăn cho cá lăng. Hơn nữa, đậu tương chứa hàm lượng protein phù hợp với nhu cầu của<br /> cá Lăng giống trong giai đoạn giống. Đậu tương có thể là nguồn thay thế cho bột cá mà không gây ảnh hưởng đến tăng<br /> trưởng của cá. Nghiên cứu đã tiến hành thử nghiệm với 3 công thức thức ăn, mỗi nghiệm thức lặp lại 3 lần gồm: Công thức<br /> 1: bột cá 50% và thịt cá mè 50%; Công thức 2: bột cá 46%, đậu tương 4%, thịt cá mè 50%; Công thức 3: bột cá 40%, đậu<br /> tương 10%, thịt cá mè 50%. Sự sai khác giữa các công thức thức ăn được thực hiện trên độ tin cậy 95%. Báo cáo trình bày<br /> ảnh hưởng của hàm lượng đậu tương khi ương từ hương lên giống (30 ngày – 60 ngày)<br /> Từ khóa: cá lăng chấm, ương nuôi cá lăng giống, hàm lượng đậu tương, dị hình xương<br /> <br /> ABSTRACT<br /> Dot catfish (Hermibagrus guttatus) is a wild fish species which have high economic value, it distributive in Hong<br /> River system. Because of overshoot exploitation, dot catfish may be died out. The artificial seed production process was<br /> successful and applied for hatcheries. However, the quality of dot catfish seed is low, vertebral deformity is high. As a result<br /> the seed production effect in hatcheries is not high. Soybean has a high volume of nutrion. In addition, soybean included<br /> protein for nutritional requirement of dot catfish in the early period. Soybean is a good source with the purpose of replacing<br /> fishmeal. Three feed formulas with three repetitions are: fish meal 50% and big-head carp 50%, fish meal 46% and<br /> soybean 4% and big-head carp 50%, fish meal 40% and soybean 10% and big-head carp 50%. The effects of soybean levels<br /> on quality of dot catfish (Hermibagrus guttatus) nursing from fry to seed (30 days – 60 days) are presented in this report.<br /> Keywords: Dot catfish, nursing, soybean, vertebral deformity<br /> <br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Từ năm 2008 đến nay cá lăng chấm<br /> (Hermibagrus guttatus) đã được xếp ở mức nguy<br /> cấp bậc 2 trong Sách Đỏ Việt Nam, cần có những<br /> biện pháp bảo vệ (Bộ Thủy sản, 2008). Họ cá lăng<br /> Bagridae ở Việt Nam có 7 giống gồm 18 loài, trong<br /> <br /> 1<br /> 2<br /> <br /> đó giống Hemibaggrus có 3 loài (Nguyễn Văn Hảo,<br /> 1993; Mai Đình Yên, 1978; Mai Đình Yên, 1983).<br /> Việc nghiên cứu sản xuất nhân tạo giống cá lăng<br /> chấm có ý nghĩa quan trọng, không những giúp chủ<br /> động về con giống trong sản xuất mà còn giảm áp<br /> lực khai thác ngoài tự nhiên; là một trong những biện<br /> <br /> Trần Thị Mai Hương: Cao học Nuôi trồng thủy sản 2009 – Trường Đại học Nha Trang<br /> PGS.TS. Lại Văn Hùng: Viện Nuôi trồng thủy sản – Trường Đại học Nha Trang<br /> <br /> 132 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> pháp hiệu quả giúp bảo vệ đối tượng có giá trị kinh<br /> tế cao này. Viện Nghiên cứu Nuôi trồng thủy sản I<br /> đã cho sinh sản nhân tạo thành công giống cá này<br /> nhưng trong quá trình ương nuôi tỷ lệ cá bị dị hình<br /> như vẹo thân, cong lưng, dị hình đầu vẫn còn cao.<br /> Dị hình xương là vấn đề chính của các trại sản xuất<br /> và ương nuôi giống (Divanach et al. 1996) Có nhiều<br /> yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng cá giống nhưng<br /> dinh dưỡng cũng là 1 yếu tố quan trọng (Cahu et al.<br /> 2003). Hơn nữa việc sử dụng nguồn nguyên liệu bột<br /> cá cũng đang gặp nhiều khó khăn: không chủ động<br /> được nguồn nguyên liệu, giá bột cá ngày càng tăng,<br /> môi trường nuôi nhanh bị ô nhiễm bởi lượng thức ăn<br /> thừa, nên việc tìm được nguồn nguyên liệu thay thế<br /> bột cá cũng là vấn đề cần quan tâm. Hiện nay chưa<br /> có nhiều công trình nghiên cứu về cá lăng chấm,<br /> nên việc nghiên cứu để tăng chất lượng con giống<br /> và giảm lượng bột cá sử dụng trong ương nuôi là<br /> điều cần thiết, góp phần làm giảm áp lực đối với<br /> môi trường tự nhiên. Đậu tương là nguồn nguyên<br /> liệu phổ biến sẵn có tại Việt Nam. Thêm vào đó<br /> đậu tương còn có giá trị dinh dưỡng cao đặc biệt là<br /> protein dễ hấp thụ. Trong các công thức thức ăn truyền<br /> thống đậu tương thường là nguyên liệu được lựa<br /> chọn để thay thế bột cá mà vẫn đảm bảo hàm lượng<br /> protein trong thức ăn. Kết quả nghiên cứu phần nào<br /> hoàn thiện quy trình ương nuôi cá giống hiện nay.<br /> II. ĐỐI TƯỢNG, VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Địa điểm, thời gian và đối tượng nghiên cứu<br /> - Đối tượng nghiên cứu: cá lăng chấm<br /> (Hermibagrus guttatus Lacépède, 1803).<br /> - Thời gian nghiên cứu: từ tháng 3-2010 đến<br /> tháng 12-2010.<br /> - Địa điểm nghiên cứu: Viện Nuôi trồng Thủy<br /> sản I – Đình Bảng – Từ Sơn – Bắc Ninh.<br /> 2. Phương pháp thu số liệu môi trường<br /> Số liệu môi trường gồm nhiệt độ và pH được<br /> đo 2 lần/ngày lúc buổi sáng (6h) và buổi chiều (2h).<br /> Để đo nhiệt độ sử dụng nhiệt độ kế có độ chính<br /> xác 0,10C, sử dụng pH test để đo pH nước theo<br /> hướng dẫn sử dụng kèm theo, so màu và đọc<br /> kết quả.<br /> 3. Phương pháp thiết kế thí nghiệm<br /> Sử dụng 9 bể kính 60 l, có ống cấp và thoát<br /> nước, mỗi bể đều có gắn sục khí.<br /> Các nguyên liệu được phối trộn theo công<br /> thức đảm bảo thành phần protein trong thức ăn từ<br /> 32 - 38%. Đậu tương có hàm lượng protein tương đối<br /> <br /> Số 1/2014<br /> cao và dễ tiêu hóa, có thể thay thế một phần cho<br /> bột cá.<br /> Bảng 1. Một số thành phần dinh dưỡng<br /> trong nguyên liệu<br /> Protein<br /> Lipid<br /> Khoáng<br /> <br /> Bột cá<br /> <br /> Cá mè<br /> <br /> Đậu tương<br /> <br /> 59,29%<br /> 8,24%<br /> 24,15%<br /> <br /> 15,04%<br /> 9,10%<br /> 20%<br /> <br /> 32,04%<br /> 17,41%<br /> 5,06%<br /> <br /> Thí nghiệm thiết kế để so sánh 3 công thức thức<br /> ăn: công thức 1 (chứa 0% đậu tương), công thức 2<br /> (chứa 4% đậu tương), công thức 3 (chứa 10% đậu<br /> tương). Mỗi công thức thức ăn được lặp lại 3 lần.<br /> Công thức 1: 50% thịt cá mè và 50% bột cá<br /> (60%P), bổ sung 1g vitamin C/1kg thức ăn<br /> Công thức 2: 50% thịt cá mè, 46% bột cá<br /> (60%P), 4% đậu tương Ấn Độ, vitamin C 1g/1kg<br /> thức ăn.<br /> Công thức 3: 50% thịt cá mè, 10% bột cá<br /> (60%P), 10% đậu tương Ấn Độ, vitamin C 1g/1kg<br /> thức ăn.<br /> 4. Phương pháp thu mẫu và phân tích mẫu<br /> 4.1. Phương pháp thu mẫu<br /> Khi cá lăng bột ương nuôi được 30 ngày đạt giai<br /> đoạn cá hương đưa vào thí nghiệm. Sau khi thực<br /> hiện thí nghiệm, cá đã nuôi được 15 ngày tiến hành<br /> thu mẫu bằng vợt cầm tay d = 22 cm, lưới mềm kích<br /> cỡ mắt lưới 2a = 4 mm.<br /> Khi kiểm tra cân đo bắt ở mỗi bể 30 cá thể<br /> để cân đo, khoảng cách đo giữa 2 lần là 15 ngày,<br /> khoảng cách cân giữa 2 lần là 30 ngày.<br /> 4.2. Phương pháp phân tích mẫu<br /> - Đo chiều dài: Sử dụng thước có sai số<br /> +/- 1 mm.<br /> - Đo khối lượng: Sử dụng cân điện tử chính xác<br /> đến 0,001g.<br /> - Nhuộm mẫu để xác định dị hình theo phương<br /> pháp của Matsuoka, 1987.<br /> Mẫu được cố định trong dung dịch formalin<br /> 10-15% (2 – 3 ngày), ethanol 50% (1 ngày),<br /> ethanol 90 (1 ngày). Mẫu được xử lý trong dung<br /> dịch Borats bão hòa (12 giờ) trước khi làm trong<br /> mẫu bằng dung dịch Tripsine 1% (30 ml Borats<br /> bão hòa + 30 ml nước cất + 1g Tripsine) ở nhiệt độ<br /> 370C (24 giờ). Xương được nhuộm bằng dung dịch<br /> Alizaril và KOH 5% (1 giờ). Quá trình làm sạch mẫu<br /> được thực hiện trong các dung dịch glycerine:kali<br /> hidroxit với tỉ lệ 3:1, 1:1, 1:3 (1 ngày/1tỉ lệ). Mẫu<br /> sạch được bảo quản trong glycerine nguyên chất.<br /> 4.3. Phương pháp phân tích số liệu<br /> Số liệu được xử lý trên phần mềm Excell,<br /> ANOVA một yếu tố và hai yếu tố.<br /> <br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 133<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN<br /> 1. Một số yếu tố môi trường của hệ thống thí nghiệm<br /> Bảng 2. Một số yếu tố môi trường<br /> trong hệ thống bể thí nghiệm<br /> Yếu tố môi trường<br /> <br /> Nhiệt độ<br /> <br /> Giá trị<br /> <br /> Số đo<br /> <br /> TB<br /> Min - Max<br /> Min - Max<br /> <br /> 29,51 ± 1,32<br /> 26,8 – 31,9<br /> 7 – 7,5<br /> <br /> pH<br /> * Nhiệt độ<br /> Nhiệt độ môi trường nước trong hệ thống ương<br /> nuôi dao động trong khoảng 26,8 – 31,90C, nhiệt<br /> độ chênh lệch giữa buổi sáng và buổi chiều khoảng<br /> trên 20C. Nhiệt độ thích hợp cho ương nuôi cá nói<br /> chung nằm trong khoảng 25 – 300C (Boyd, 1990),<br /> <br /> Số 1/2014<br /> còn cá lăng chấm dao động từ 26 – 290C (Phạm<br /> Báu và ctv, 2000).<br /> pH<br /> Giá trị pH trong hệ thống thí nghiệm dao động<br /> trong khoảng 7 – 7,5. Giới hạn pH thích hợp cho<br /> nuôi thủy sản là 6,5 – 9 và cho cá lăng là 6,7 – 8,5<br /> (Lawson, 1995).<br /> Nhiệt độ và pH trong thí nghiệm tương đương<br /> với nhiệt độ và pH của các thí nghiệm cá lăng<br /> trước 5.<br /> <br /> *<br /> <br /> 2. Ảnh hưởng của thức ăn đến tăng trưởng và<br /> tỉ lệ sống<br /> 2.1. Tăng trưởng chiều dài<br /> Kết quả tăng trưởng chiều dài của cá sau 2 lần<br /> đo được thể hiện trong bảng 3.<br /> Bảng 3. Tăng trưởng chiều dài của cá sau 2 lần kiểm tra<br /> Chiều dài trung bình cá sau 15<br /> ngày nuôi<br /> <br /> Loại thức ăn<br /> <br /> 4,83 + 0,06a<br /> 4,93 + 0,06a<br /> 4,92 + 0,06a<br /> <br /> 0% đậu tương<br /> 4% đậu tương<br /> 10% đậu tương<br /> <br /> Chiều dài trung bình cá sau 30<br /> ngày nuôi<br /> <br /> 5,54 = 0,13a<br /> 5,48 + 0,10a<br /> 5,38 + 0,13a<br /> <br /> Tăng trưởng chiều dài (cm/<br /> ngày)<br /> <br /> 0,047<br /> 0,037<br /> 0,031<br /> <br /> Không có sự sai khác về chiều dài của cá khi sử dụng 3 loại thức ăn khác nhau (phân tích ANOVA một yếu<br /> tố độ tin cậy 95%). Như vậy sử dụng thức ăn có thay thế một phần bột cá bằng đậu tương cũng không làm ảnh<br /> hưởng đến tăng trưởng chiều dài của cá thể.<br /> 2.2. Tăng trưởng khối lượng<br /> Bảng 4. Tăng trưởng khối lượng cá sau khi kiểm tra<br /> Loại thức ăn<br /> <br /> Khối lượng trung bình của cá<br /> khi bắt đầu thí nghiệm (g)<br /> <br /> 0% đậu tương<br /> 4% đậu tương<br /> 10% đậu tương<br /> <br /> 0,38<br /> 0,39<br /> 0,38<br /> <br /> Khối lượng trung bình của cá sau 30 ngày thí<br /> nghiệm ở nghiệm thức 0% đậu tương nhỏ hơn so<br /> với hai nghiệm thức 4% đậu tương và 10% đậu<br /> tương (P=0.05). Tuy nhiên, không có sự khác nhau<br /> có ý nghĩa thống kê về khối lượng của cá giữa các<br /> nghiệm thức sử dụng đậu tương.<br /> 2.3. Hệ số chuyển hóa thức ăn và tỉ lệ sống<br /> Bảng 5. Hệ số chuyển hóa thức ăn (FCR)<br /> của 3 công thức thức ăn<br /> Công thức thức ăn<br /> <br /> FCR<br /> <br /> Công thức 1<br /> Công thức 2<br /> Công thức 3<br /> <br /> 1,17<br /> 1,19<br /> 1,22<br /> <br /> Khối lượng trung bình<br /> của cá sau 30 ngày nuôi (g)<br /> <br /> 1,23 + 0,03a<br /> 1,36 + 0,01b<br /> 1,38 + 0,01b<br /> <br /> Tăng trưởng khối lượng<br /> (g/ngày)<br /> <br /> 0,028<br /> 0,032<br /> 0,033<br /> <br /> Hệ số chuyển hóa thức ăn của 3 loại thức ăn<br /> không chênh lệch nhiều. Ở bảng 6 tỉ lệ sống có sự<br /> chênh lệch sau khi kiểm tra lần thứ 2. Công thức 2<br /> có tỉ lệ sống 83% cao hơn so với công thức 1 (68%)<br /> và công thức 3 (67%). Đây cũng là 1 tiêu chí để thay<br /> thế một phần bột cá bằng đậu tương.<br /> 3. Ảnh hưởng của thức ăn đến dị hình xương<br /> Bảng 7. Các loại dị hình xương xuất hiện<br /> ở các nhóm cá sử dụng thức ăn khác nhau<br /> Các loại dị hình xương<br /> <br /> Các công thức thức ăn<br /> CT1<br /> <br /> CT2<br /> <br /> CT3<br /> <br /> 1. DH xương hàm<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> Bảng 6. Tỉ lệ sống trung bình của cá sau 2 lần<br /> kiểm tra<br /> <br /> 2. DH xương giáp đầu<br /> <br /> 0<br /> <br /> 1,1%<br /> <br /> 0,3%<br /> <br /> Cá 15 ngày tuổi<br /> (%)<br /> <br /> Cá 30 ngày tuổi<br /> (%)<br /> <br /> 3. Cột sống cong vẹo<br /> <br /> 1,9%<br /> <br /> 1,1%<br /> <br /> 1,4%<br /> <br /> 4. Cột sống bị mất đốt<br /> <br /> 3,3%<br /> <br /> 4,7%<br /> <br /> 5,2%<br /> <br /> 98,33<br /> 99,00<br /> 99,00<br /> <br /> 68,00<br /> 83,00<br /> 67,00<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0,3%<br /> <br /> 0<br /> <br /> Thức ăn<br /> <br /> Công thức 1<br /> Công thức 2<br /> Công thức 3<br /> <br /> 134 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG<br /> <br /> 5. DH xương gốc tia vây lưng<br /> 6. DH xương đuôi<br /> <br /> 1,1%<br /> <br /> 0<br /> <br /> 1,1%<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> 6,3%<br /> <br /> 7,2%<br /> <br /> 8,0%<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> <br /> Số 1/2014<br /> <br /> Qua bảng 7 ta thấy tỉ lệ xương dị hình ở các loại thức ăn có sự sai khác, tỉ lệ dị hình xương ở cá sử dụng<br /> thức ăn chứa 10% đậu tương là cao nhất 8%. Tỉ lệ dị hình xương ở cá sử dụng thức ăn không chứa đậu tương<br /> là thấp nhất 6,3%, tỉ lê dị hình xương cá ở thức ăn chứa 4% đậu tương là 7,2%<br /> <br /> Hình 1. Bộ xương cá không bị dị hình<br /> <br /> Hình 2. Dị hình xương cột sống (cột sống bị mất đốt)<br /> <br /> Hình 3. Dị hình xương đuôi<br /> <br /> IV. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ<br /> 1. Kết luận<br /> Có thể thay 4% bột cá trong thức ăn bằng đậu<br /> tương mà không ảnh hưởng đến tỉ lệ sống, tăng<br /> trưởng, nhưng tỉ lệ dị hình còn cao.<br /> 2. Kiến nghị<br /> - Cá lăng là loài có giá trị kinh tế cao để<br /> sản xuất được con giống có chất lượng cao cần<br /> <br /> có thêm nghiên cứu các yếu tố: canxi, photpho,<br /> vitamin C… ảnh hưởng đến dị hình xương của<br /> cá giống.<br /> - Nên có thêm nghiên cứu để xác định ảnh<br /> hưởng cụ thể của đậu tương đối với dị hình xương<br /> cá lăng giống.<br /> - Nguồn lợi cá lăng ngoài tự nhiên đang bị khai<br /> thác quá mức, cần có các biện pháp bảo vệ đối với<br /> loài cá này.<br /> <br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 135<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> <br /> Số 1/2014<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> Tiếng Việt<br /> 1.<br /> <br /> Phạm Báu, Nguyễn Đức Tuân, Bùi Đình Đặng, Nguyễn Công Thắng, 1999. Điều tra nghiên cứu hiện trạng và biện pháp<br /> bảo vệ, phục hồi một số loài cá hoang dã quý hiếm có nguy cơ tuyệt chủng trên hệ thống sông Hồng: Cá anh vũ (Semilabeo<br /> notabilis Peters, 1880); Cá bỗng (Spinibarbus denticulatus Oshima, 1926); Cá lăng (Hemibagrus guttatus Lacépède, 1803);<br /> Cá chiên (Bagarius yarrelli Sykes, 1841). Báo cáo tổng kết đề tài. Viện Nghiên cứu Nuôi trồng thủy sản I.<br /> <br /> 2.<br /> <br /> Nguyễn Văn Hảo, 1993. Ngư loại học tập II. NXB Nông nghiệp. Hà Nội<br /> <br /> 3.<br /> <br /> Nguyến Đức Tuân, Khương Văn Thưởng, Lê Thiên Lý, Ngô Ngọc Ninh, 2005. Nghiên cứu kỹ thuật sinh sản nhân tạo cá<br /> lăng chấm (Hemibagrus guttatus Lacépède, 1803) trong điều kiện nuôi. Báo cáo tổng kết đề tài.Viện Nghiên cứu Nuôi trồng<br /> thủy sản 1.<br /> <br /> 4.<br /> <br /> Mai Đình Yên, 1978. Định loại cá nước ngọt các tỉnh phía Bắc Việt Nam. NXB Khoa học Kỹ thuật. Hà Nội.<br /> <br /> 5.<br /> <br /> Mai Đình Yên, 1983. Các loài cá kinh tế miền Bắc Việt Nam. NXB Khoa học Kỹ thuật. Hà Nội.<br /> <br /> 6.<br /> <br /> Bộ Thủy sản, 2008. Sách đỏ Việt Nam. NXB Khoa học kỹ thuật Hà Nội.<br /> Tiếng Anh<br /> <br /> 7.<br /> <br /> Boyd C.E., 1990. Water Quality in Ponds for Aquaculture (first printing). Birmingham Publishing Co. Birmingham. Alabama.<br /> <br /> 8.<br /> <br /> Cahu, C. Zambonino Infante, J. Takeuchi, 2003. Nutritional component affecting skeletal development in fish larvae.<br /> Aquaculture 227: 245 – 258.<br /> <br /> 9.<br /> <br /> Divanach, P. Boglione, C. Menu, M. Koumoundouros, G. Kentouri, M. Cataudella, 1996. Abnormalities in finfish<br /> mariculture. European Aquaculture Society, October 16-18. Verona, Italy: 45-66.<br /> <br /> 136 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG<br /> <br />