Luận văn Thạc sĩ Sinh học: Nghiên cứu cấu trúc và khả năng tái sinh tự nhiên của một số quần xã thực vật ở xã Minh Tiến, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

MAI TRUNG ANH

NGHIÊN CỨU CẤU TRÖC VÀ KHẢ NĂNG TÁI SINH TỰ NHIÊN CỦA MỘT SỐ QUẦN XÃ THỰC VẬT Ở XÃ MINH TIẾN, HUYỆN ĐẠI TỪ, TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ SINH HỌC

THÁI NGUYÊN - 2017

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

MAI TRUNG ANH

NGHIÊN CỨU CẤU TRÖC VÀ KHẢ NĂNG TÁI SINH TỰ NHIÊN CỦA MỘT SỐ QUẦN XÃ THỰC VẬT Ở XÃ MINH TIẾN, HUYỆN ĐẠI TỪ, TỈNH THÁI NGUYÊN

Chuyên ngành: Sinh thái học

Mã số: 60.42.01.20

LUẬN VĂN THẠC SĨ SINH HỌC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Ma Thị Ngọc Mai

THÁI NGUYÊN - 2017

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan kết quả nghiên cứu, số liệu trong luận văn là trung

thực và đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, chưa được sử dụng để

bảo vệ cho bất kỳ một công trình nghiên cứu nào. Nếu sai tôi xin hoàn toàn

chịu trách nhiệm.

Thái Nguyên, tháng 6 năm 2016

Tác giả

Mai Trung Anh

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và cảm ơn sâu sắc tới cô giáo - người

hướng dẫn khoa học: TS. Ma Thị Ngọc Mai đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ,

truyền đạt những kiến thức cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu

để hoàn thành luận văn tốt nghiệp này.

Tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình, tạo điều kiện thuận lợi của

các thầy (cô) và đồng nghiệp, phòng Đào tạo trường Đại học Sư phạm Thái

Nguyên trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài luận văn thạc sĩ chuyên

ngành Sinh Thái học, tại khoa Sinh học - Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên.

Tôi xin trân trọng cảm ơn UBND xã Minh Tiến, huyện Đại Từ đã tạo

mọi điều kiện giúp tôi tiến hành điều tra, nghiên cứu, hoàn thành luận văn này.

Cuối cùng, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn tới toàn thể gia đình, bạn bè

đã luôn đông viên, giúp đỡ tôi hoàn thành khóa học trong suốt thời gian qua.

Thái Nguyên, tháng 6 năm 2016

Tác giả

Mai Trung Anh

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i

LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii

MỤC LỤC .......................................................................................................... iii

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT ........................................ iv

DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................. v

DANH MỤC CÁC HÌNH .................................................................................. vi

MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1

1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1

2. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................ 3

3. Ý nghĩa của đề tài ............................................................................................ 3

4. Cấu trúc của luận văn ...................................................................................... 4

Chƣơng 1. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ...................................... 5

1.1. Những khái niệm liên quan .......................................................................... 5

1.1.1. Thảm thực vật ............................................................................................ 5

1.1.2. Thảm thực vật thứ sinh .............................................................................. 5

1.1.3. Khái niệm về rừng ..................................................................................... 5

1.1.4. Tái sinh rừng .............................................................................................. 6

1.1.5. Phục hồi rừng ............................................................................................. 7

1.2. Những nghiên cứu về thành phần loài .......................................................... 7

1.2.1. Thế giới ...................................................................................................... 7

1.2.2. Ở Việt Nam ................................................................................................ 8

1.3. Những nghiên cứu về thành phần dạng sống .............................................. 10

1.3.1. Thế giới .................................................................................................... 10

1.3.2. Việt Nam .................................................................................................. 11

1.4. Nghiên cứu về khả năng tái sinh phục hồi rừng, khả năng tái sinh

phục hồi thảm thực vật sau nương rẫy ............................................................... 13

1.4.1. Thế giới .................................................................................................... 13

1.4.2. Việt Nam .................................................................................................. 16

iii

Chƣơng 2. MỤC TIÊU, ĐỐI TƢỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG

PHÁP NGHIÊN CỨU ..................................................................................... 21

2.1. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................... 21

2.2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .............................................................. 21

2.2.1. Đối tượng nghiên cứu .............................................................................. 21

2.2.2. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................. 22

2.3. Nội dung nghiên cứu .................................................................................. 22

2.4. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................ 22

2.4.1. Phương pháp luận .................................................................................... 22

2.4.2. Phương pháp nghiên cứu cụ thể .............................................................. 23

2.4.3. Phân tích và xử lý số liệu ......................................................................... 26

2.4.4. Phương pháp điều tra trong nhân dân ...................................................... 29

Chƣơng 3. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN - KINH TẾ XÃ HỘI KHU VỰC

NGHIÊN CỨU ................................................................................................. 30

3.1. Điều kiện tự nhiên ...................................................................................... 30

3.1.1. Vị trí địa lý ............................................................................................... 30

3.1.2. Địa hình, đất đai, thổ nhưỡng .................................................................. 30

3.1.3. Khí hậu, thủy văn ..................................................................................... 31

3.2. Điều kiện kinh tế, xã hội ............................................................................. 32

3.3. Rừng và đất lâm nghiệp .............................................................................. 34

Chƣơng 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN........................... 35

4.1. Hiện trạng các thảm thực vật sau nương rẫy tại khu vực nghiên cứu ........ 35

4.1.1. Hệ thực vật ............................................................................................... 35

4.1.2. Các trạng thái thảm thực vật tại khu vực nghiên cứu .............................. 36

4.2. Quy luật phân bố cây tái sinh ..................................................................... 40

4.2.1. Phân bố cây tái sinh theo cấp chiều cao .................................................. 40

4.2.2. Phân bố cây tái sinh theo cấp đường kính ............................................... 44

4.2.3. Phân bố cây tái sinh theo m t ph ng ngang ............................................ 47

4.3. Nguồn gốc và chất lượng cây tái sinh ........................................................ 50

4.4. Đa dạng về thành phần dạng sống .............................................................. 54

4.5. Cấu trúc hình thái của các trạng thái thảm thực vật ................................... 55

1. Kết luận .......................................................................................................... 60

2. Kiến nghị ....................................................................................................... 61

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 62

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT

: Đường kính ngang ngực (cm). 1. D1.3

2. FAO (Food and

Agriculture Organization) : Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp

của Liên Hiệp Quốc.

: Chiều cao vút ngọn (m). 3. Hvn

4. IUCN (International union

conservation of nature) : Tổ chức bảo tồn thiên nhiên quốc tế.

5. KVNC : Khu vực nghiên cứu.

6. N : Mật độ (cây/ha).

7. ODB : Ô dạng bản.

8. OTC : Ô tiêu chuẩn.

9. TTV : Thảm thực vật.

10. UNDP (Union national

development programme) : Chương trình phát triển của Liên Hiệp Quốc.

11. WWF (Word widlife fund) : Quỹ bảo vệ động vật hoang dã thế giới.

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1. Ký hiệu độ nhiều của thực bì theo tiêu chuẩn Drude ................... 28

Bảng 4.1. Thành phần thực vật trong các điểm nghiên cứu .......................... 35

Bảng 4.2. Mật độ cây g tái sinh theo cấp chiều cao ..................................... 41

Bảng 4.3. Phân bố cây g tái sinh theo cấp đường kính ngang ngực ............ 45

Bảng 4.4. Phân bố cây g tái sinh theo m t ph ng ngang ............................. 49

Bảng 4.5. Chất lượng của cây tái sinh ở các giai đoạn phục hồi rừng ............... 51

Bảng 4.6. Kết quả phân tích thành phần dạng sống ở KVNC ....................... 54

Bảng 4.7. Cấu trúc hình thái theo chiều th ng đứng của các trạng thái

thảm cỏ, thảm cây bụi và rừng thứ sinh ........................................ 56

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 2.1. Sơ đồ bố trí các ODB trong OTC .................................................. 24

Hình 4.1. Tỷ lệ các taxon trong các ngành của hệ thực vật ở KVNC ........... 35

Hình 4.2. Đồ thị mật độ cây g tái sinh theo cấp chiều cao .......................... 41

Hình 4.3. Đồ thị phân bố cây g tái sinh theo cấp đường kính ..................... 46

Hình 4.4. Biểu đồ nguồn gốc cây tái sinh ...................................................... 51

Hình 4.5. Biểu đồ chất lượng cây tái sinh ..................................................... 51

Hình 4.6. Tỉ lệ thành phần dạng sống ở KVNC qua từng giai đoạn ............. 54

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Sự phát triển dân số tại Việt Nam đang là một vấn đề nóng, tạo ra sức ép

đối với quá trình phát triển kinh tế - xã hội và ảnh hưởng không nhỏ đến môi

trường, dân số và môi trường là hai yếu tố có quan hệ ch t chẽ với nhau. Sự

phát triển của yếu tố này có mối liên hệ đến sự phát triển của yếu tố kia: Sự

biến động của dân số có tác động tích cực hay tiêu cực và sự phát triển bền

vững hay không bền vững của môi trường, đ c biệt trong xu thế phát triển kinh

tế xã hội ngày nay thì mối quan hệ trên càng được thể hiện rõ nét.

Rừng tham gia vào quá trình điều hòa khí hậu, đảm bảo chu chuyển Oxy

và các nguyên tố cơ bản khác trên trái đất, duy trì tính ổn định và độ màu mỡ

của đất, hạn chế lũ lụt, hạn hán, ngăn ch n xói mòn đất, lượng đất xói mòn của

vùng đất có rừng chỉ bằng 10% lượng đất xói mòn của vùng đất không có rừng,

rừng làm giảm nhẹ sức tàn phá khốc liệt của các thiên tai, bảo tồn nguồn nước

m t, nước ngầm và làm giảm mức ô nhiễm không khí và nước.

Rừng là thảm thực vật của những cây thân g trên bề m t Trái Đất, giữ

vai trò to lớn đối với con người như: cung cấp nguồn g , củi, điều hòakhí hậu,

tạo ra oxy, điều hòa nước, nơi cư trú động thực vật và tàng trữ các nguồn gen

quý hiếm.

Một hecta rừng hàng năm tạo nên sinh khối khoảng 300 - 500 kg, 16 tấn

oxy (rừng thông 30 tấn, rừng trồng 3 - 10 tấn).

M i người một năm cần 4.000kg O2 tương ứng với lượng oxy do 1.000 -

3.000 m² cây xanh tạo ra trong một năm.Nhiệt độ không khí rừng thường thấp

hơn nhiệt độ đất trống khoảng 3 - 5 °C. Rừng là nguồn gen vô tận của con

người, là nới cư trú của các loài động thực vật quý hiếm.

Nếu như tất cả thực vật trên Trái Đất đã tạo ra 53 tỷ tấn sinh khối (ở

trạng thái khô tuyệt đối là 64%) thì rừng chiếm 37 tỷ tấn (70%). Và cáccây

rừng sẽ thải ra 52,5 tỷ tấn (hay 44%) oxy để phục vụ cho hô hấp của con người,

động vật và sâu bọ trên Trái Đất trong khoảng 2 năm (S.V. Belov 1976).

Vào khoảng thế kỷ XX ở nước ta độ che phủ của rừng còn lại 43% diện

tích đất tự nhiên. Thì sau 30 năm chiến tranh tiếp theo là giai đoạn mà rừng

Việt Nam bị thu hẹp lại khá nhanh. Hơn 80 triệu lít chất diệt cỏ cùng 13 triệu

tấn bom đạn với 25 triệu hố bom đạn, bom cháy rừng cùng với đội xe ủi đất

khổng lồ đã tiêu hủy hơn 2 triệu ha rừng nhiệt đới các loại và diện tích rừng chỉ

còn khoảng 9,5 triệu ha, chiếm 29% diện tích cả nước.

Năm 1979 - 1981 rừng chỉ còn lại 7,8 triệu ha, chiếm khoảng 24% diện

tích cả nước (Viện Điều tra và Quy hoạch rừng), trong đó 10% là rừng nguyên

sinh. Ở nhiều tỉnh rừng tự nhiên giàu còn lại rất thấp, như Lai Châu còn 7,88%,

Sơn La 11,955 và Lào Cai 5,38%. Sự suy giảm về độ che phủ rừng ở các vùng

này là do mức tăng dân số đã tạo nhu cầu lớn về lâm sản và đất trồng trọt. Kết

quả đã dẫn tới việc biến nhiều vùng rừng thành đất hoang cằn c i. Những khu

rừng còn lại ở vùng núi phía Bắc đã xuống cấp, trữ lượng g thấp và bị chia cắt

thành những đám rừng nhỏ phân tán.

Theo số liệu thống kê của Bộ Nông nghiệp và PTNT, tính đến thời điểm

tháng 12 năm 2008 diện tích rừng cả nước là 13,1 triệu ha (chiếm 38,7% tổng diện

tích tự nhiên) bao gồm: 10,3 triệu ha rừng tự nhiên và 2,8 triệu ha rừng trồng.

Theo số liệu Báo cáo Chương trình điều tra, theo dõi và đánh giá tài

nguyên rừng toàn quốc (NFIMAP) chu kỳ III, hơn 2/3 diện tích rừng tự nhiên

của Việt Nam được coi là rừng nghèo; Rừng giàu và rừng trung bình chỉ chiếm

4,6% tổng diện tích rừng và phần lớn phân bố tại các vùng núi cao, vùng sâu,

vùng xa. Trong giai đoạn 1999 - 2005, diện tích rừng tự nhiên giàu giảm 10,2%

và rừng trung bình giảm 13,4%. Nhiều diện tích rừng tự nhiên rộng lớn tại vùng

Tây Nguyên, Đông Nam Bộ và Tây Bắc đã bị mất trong giai đoạn từ 1991 - 2001.

Vì vậy tỷ lệ đất có rừng che phủ của một quốc gia là một chỉ tiêu an ninh

môi trường quan trọng (diện tích đất có rừng đảm bảo an toàn môi trường của

một quốc gia tối ưu là ≥ 45% tổng diện tích).

Minh Tiến là một xã thuộc huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên, Việt Nam.

Đây là một xã thuộc vùng núi Tam Đảo, Xã nằm ở phía bắc của huyện Đại từ,

có tuyến tỉnh lộ 264 nối giữa hai huyện Đại Từ và Định Hóa đi qua. Minh Tiến

tiếp giáp với hai xã Phú Đình và Bình Thành thuộc huyện Định Hóa ở phía bắc,

hai xã Phúc Lương và Đức Lương ở phía đông, xã Phú Cường ở phía nam, xã

Yên Lãng ở phía tây nam. Qua dãy núi Tam Đảo, Minh Tiến tiếp giáp với xã

Tân Trào và Lương Thiện của huyện Sơn Dương, tỉnh Tuyên Quang. Xã có tọa độ địa lý là: 21032’28’’ vĩ độ bắc và 105038’16’’ kinh độ đông.

Do vị trí địa lý của xã thuộc vùng núi Tam, xã nằm ở phía Bắc của

huyện, địa hình phức tạp, chia cắt mạnh. Độ cao của xã từ 100- 1400m so với mực nước biển, độ dốc trung bình từ 150 - 250. Nhìn chung địa hình của xã

Minh Tiến nói riêng và của huyện Đại Từ nói chung, cùng với khí hậu đất đai

phù hợp với nhiều loại cây lâm, nông nghiệp.

Trên địa bàn xã có 8 nhóm đất trong đó có 4 nhóm đất chính:

- Đất xám mùn trên núi có chiếm 28,57%.

- Đất Feralit phát triển trên đá biến chất chiếm 25,98%.

- Đất Feralit phát triển trên phù sa cổ chiếm 22,15%.

- Đất phù sa Gley phát triển trên phù sa cổ chiếm 23,44%.

Như vậy, đất trên địa bàn vùng nghiên cứu nói chung là phù hợp với các

loại cây trồng nông, lâm nghiệp, cây công nghiệp lâu năm đ c biệt là cây Chè,

xã có một số cây chè cổ thụ được đem triển lãm tại vestivan chè năm 2011.

Từ những lý do trên, chúng tôi đã chọn đề tài: “Nghiên cứu cấu trúc và

khả năng tái sinh tự nhiên của một số quần xã thực vật ở xã Minh Tiến,

Huyện Đại Từ, Tỉnh Thái Nguyên”.

2. Mục tiêu nghiên cứu

- Xác định được cấu trúc và đánh giá được khả năng tái sinh tự nhiên của

một số quần xã thực vật ở xã Minh Tiến, Huyện Đại Từ, Tỉnh Thái Nguyên.

- Đề xuất một số biện pháp nhằm đẩy nhanh quá trình tái sinh phục hồi

rừng tại địa phương.

3. Ý nghĩa của đề tài

3.1. Ý nghĩa lý luận

Góp phần làm sáng tỏ thêm quy luật tái sinh tự nhiên của thảm thực vật.

Bổ sung tư liệu về tái sinh rừng.

3.2. Ý nghĩa thực tiễn

Kết quả nghiên cứu là cơ sở khoa học để đề xuất các biện pháp kỹ thuật

lâm sinh thích hợp đối với thảm thực vật phục hồi của một số quần xã thực vật

tại vùng nghiên cứu.

4. Cấu trúc của luận văn

Mở đầu

Chương 1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu

Chương 2. Mục tiêu, đối tượng, nội dung, phương pháp nghiên cứu.

Chương 3. Điều kiện tự nhiên, kinh tế và xã hội khu vực nghiên cứu.

Chương 4. Kết quả nghiên cứu và thảo luận.

Kết luận và đề nghị

Chƣơng 1

TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU

1.1. Những khái niệm liên quan

1.1.1. Thảm thực vật

Thảm thực vật (vegetation) là 1 khái niệm quen thuộc, nhiều nhà khoa học

trong nước và nước ngoài định nghĩa khác nhau. Theo Thái Văn Trừng

(1978)[49], thảm thực vật là các quần thể thực vật phủ lên m t đất như một tấm

thảm xanh. Theo Trần Đình Lý (1988)[35], thảm thực vật là toàn bộ lớp phủ thực

vật ở 1 vùng cụ thể hay toàn bộ lớp phủ thực vật trên toàn bộ bề m t trái đất…

Như vậy, hiểu theo khái niệm nào đi nữa thì thảm thực vật cũng là một

khái niệm chung chưa chỉ rõ đối tượng cụ thể. Nó chỉ có ý nghĩa và giá trị cụ thể

khi có định ngữ kèm theo như: thảm thực vật cây bụi, thảm thực vật thứ sinh…

1.1.2. Thảm thực vật thứ sinh

Thảm thực vật thứ sinh là các trạng thái thảm thực vật xuất hiện sau khi

thảm thực vật nguyên sinh bị thay đổi đột ngột ho c bị phá hoại, do những

yêu tố tác động từ môi trường như thiên tai, bão, lũ, hạn hán,… ho c do tác

động từ con người khai thác sai phương pháp, phá rừng làm nương rẫy quá

giới hạn cho phép…

Thảm thực vật thứ sinh thường bao gồm các trạng thái: Thảm cỏ, thảm

cây bụi, rừng tái sinh tự nhiên ở các giai đoạn khác nhau (rừng non, rừng

trưởng thành, rừng già…).

Thảm thực vật thứ sinh và thảm thực vật nguyên sinh có sự khác biệt về

cấu trúc, thành phần thực vật, cấu trúc tầng tán, khả năng sinh trưởng, phát

triển, tái sinh, sinh khối, hoàn cảnh rừng và những yếu tố khác.

1.1.3. Khái niệm về rừng

Năm 1964, VN. Sukhatrép đề xướng học thuyết sinh địa quần lạc. Theo

ông “Rừng là một quần lạc sinh địa. Quần lạc sinh địa là tổ hợp các yếu tố

thiên nhiên đồng nhất trên vùng đất xác định (khí hậu, đá mẹ, đất, các điều

kiện khí hậu - thuỷ văn, thực vật, động vật, vi sinh vật). Các yếu tố tự nhiên có

vai trò thiết lập ra các mối quan hệ, cùng với các nhóm sinh vật chúng hình

thành kiểu trao đổi chất và năng lượng đặc trưng giữa chúng với nhau và với

các yếu tố tự nhiên của môi trường sống, nó là một thể thống nhất đang biến

động và phát triển” (Dẫn theo Hoàng Chung, 2005)[8].

Theo Trần Đình Lý (1995)[36] đối với rừng thì sự có m t của các loài

cây g có chiều cao từ 3m trở lên và độ tàn che (k) của chúng là thông số cho

thấy trạng thái của rừng g , nếu k < 0,3 là đất chưa có rừng, nếu k = 0,3 - 0,6 là

rừng thưa (rừng non), nếu k > 0,6 là rừng kín. Đối với rừng vầu, nứa theo tiêu

chuẩn tại điểm c mục 2 điều 7 quy phạm QPN 21-98 độ che phủ đạt trên 80%,

nhưng điểm bổ sung là độ che phủ tính cho cả vầu, nứa và cây g h n giao.

1.1.4. Tái sinh rừng

Tái sinh rừng được nhiều nhà lâm học nghiên cứu và đề xuất các khái niệm

khác nhau. Xét về phương diện lý luận, khái niệm tái sinh rừng gồm cả hai thuật ngữ:

“Restoration” thuật ngữ dùng để diễn đạt sự hoàn trả, sự l p lại của toàn bộ quần xã

sinh vật giống như nó đã xuất hiện trong tự nhiên (Jordan, Peter và Allan, 1988) và

thuật ngữ “Rehabitilation” chỉ sự phục hồi lại và đã được hiểu là những xúc tiến,

quản lý, điều chế rừng đã bị suy thoái (Schereckenbeg, Hadley và Dyer, 1990).

Tái sinh (Regeneration) là thuật ngữ chỉ khả năng tự tái tạo, tự phục hồi

từ mức độ tế bào đến mức độ mô, cơ quan, cá thể ho c cả một quần lạc sinh vật

trong tự nhiên.

Tái sinh rừng (Forest regeneration) là một thuật ngữ được nhiều nhà

khoa học sử dụng để mô tả sự tái tạo (sự phục hồi) của lớp cây con dưới tán

rừng. Căn cứ vào nguồn giống, người ta chia 3 mức độ tái sinh:

- Tái sinh nhận tạo: Nguồn giống do con người tạo ra bằng cách gieo

giống trực tiếp.

- Tái sinh bán nhân tạo: nguồn giống được con người tạo ra bằng cách

trồng bổ sung các cây giống, sau đó chính cây giống sẽ tạo nguồn hạt cho quá

trình tái sinh.

- Tái sinh tự nhiên: Nguồn hạt (nguồn giống) hoàn toàn tự nhiên.

Ở Việt Nam, theo Phùng Ngọc Lan (1986)[29] theo nghĩa rộng tái sinh

rừng được hiểu là sự tái sinh của cả hệ sinh thái rừng, theo nghĩa hẹp tái sinh

rừng là sự phục hồi lại thành phần cơ bản của rừng, chủ yếu là tầng cây g .

Như vậy, tái sinh rừng là chỉ khả năng và quá trình thiết lập lớp cây con

dưới tán rừng, lớp cây con đều có nguồn gốc từ hạt và chồi có sẵn, trong trường

hợp tái sinh nhân tạo thì cây con cũng phải mọc từ nguồn hạt do con người gieo

trước đó. Vì đ c điểm đó nên tái sinh là một quá trình sinh học mang tính đ c

thù của hệ sinh thái rừng. Trong luận văn, tái sinh rừng được hiểu là quá trình

phục hồi các thành phần của hệ sinh thái rừng.

1.1.5. Phục hồi rừng

Theo Trần Đình Lý, Đ Hữu Thư (1995)[36] thì phục hồi rừng là một

quá trình tái tạo lại một hệ sinh thái mà trong đó cây g là yếu tố cấu thành chủ

yếu. Đó là một quá trình sinh địa rất phức tạp qua nhiều giai đoạn và kết thúc

bằng sự xuất hiện một thảm thực vật cây g bắt đầu khép tán.

Các giải pháp phục hồi rừng tùy theo mức độ tác động của con người:

Phục hồi nhân tạo (trồng rừng) phục hồi tự nhiên và phục hồi tự nhiên có tác

động của con người (xúc tiến tái sinh).

1.2. Những nghiên cứu về thành phần loài

1.2.1. Thế giới

Về thành phần loài, đã có nhiều nhà khoa học trên thế giới tiến hành

nghiên cứu.

Tại Liên xô (cũ) có nhiều công trình nghiên cứu của Vusotxki (1915),

Alokhin (1904), Craxit (1927), Sennhicốp (1933), Creepva (1978)... Theo các

tác giả thì m i vùng sinh thái sẽ hình thành thảm thực vật đ c trưng, giữa các

thảm thực vật có sự khác nhau về thành phần loài, thành phần dạng sống, cấu

trúc và động thái của nó. Việc nghiên cứu thành phần loài, thành phần dạng

sống là chỉ tiêu quan trọng trong phân loại loại hình thảm thực vật.

Longchun và cộng sự (1993) đã nghiên cứu về đa dạng thực vật ở hệ

sinh thái nương rẫy tại Xishuang Bana tỉnh Vân Nam Trung Quốc đã rút ra

kết luận: khi nương rẫy bỏ hóa được 3 năm thì có 17 họ, 21 chi, 21 loài, bỏ

hóa 19 năm thì có 60 họ, 134 chi và 167 loài (Dẫn theo Phạm Hồng Ban, 2000[2] và Phạm Ngọc Thường, 2003[48]). Chỉ số loài đa dạng tăng dần theo

thời gian bỏ hóa, ở 19 năm chỉ số đa dạng về họ tăng gấp 3, đa dạng về chi

tăng gấp 7 đa dạng về loài tăng gấp 8.

1.2.2. Ở Việt Nam

Ở Việt Nam, những công trình nghiên cứu về thành phần loài cũng được

tiến hành rất nhiều.

Phan Kế Lộc (1970) đã xác định hệ thực vật miền Bắc Việt Nam có 5609

loài thuộc 1660 chi và 240 họ.

Phan Kế Lộc (1978)[32] phát hiện 20 loài cây có tannin thuộc họ Trinh

nữ (Mimosaceae) và giới thiệu 4 loài khác mọc ở Việt Nam có tannin.

Thái Văn Trừng (1978)[49] thống kê hệ thực vật Việt Nam có 7004 loài

thực vật bậc cao có mạch thuộc 1850 chi, 289 họ.

Hoàng Chung (1980) [7] khi nghiên cứu đồng cỏ vùng núi phía Bắc Việt

Nam đã công bố thành phần loài thu được gồm 233 loài thuộc 54 họ và 44 bộ.

Phan Nguyên Hồng (1991)[23] lập danh mục cùng với một số chỉ tiêu

khác (dạng sống, môi trường, khu phân bố) của 75 loài thuộc 2 nhóm loài cây

ngập m n điển hình và cây gia nhập vào rừng ngập m n.

Phạm Hoàng Hộ (1991 -1993) [21] trong “Cây cỏ Việt Nam” đã thống kê

số loài hiện có của hệ thực vật là 10.500 loài gần đạt số lượng 12000 loài theo

dự đoán của các nhà khoa học.

Lê Ngọc Công và Hoàng Chung (1994)[13] nghiên cứu thành phần loài,

dạng sống của savan bụi và đồi trung du Bắc Thái (cũ) đã phát hiện được 123

loài thuộc 47 họ khác nhau.

Đ Tất Lợi (1995) khi nghiên cứu các loài cây thuốc đã công bố 798 loài

thuộc 164 họ có ở hầu hết các tỉnh nước ta.

Nguyễn Nghĩa Thìn (1997)[46] tổng kết các công trình nghiên cứu về

khu hệ thực vật ở Việt Nam đã ghi nhận 2393 loài thực vật bậc thấp và 1373

loài thực vật bậc cao thuộc 2524 chi, 378 họ.

Lê Trọng Cúc, Phạm Hồng Ban (2000)[15] nghiên cứu sự biến động thành

phần loài thực vật sau nương rẫy ở huyện con Cuông, Nghệ An nhận xét rằng: do

ảnh hưởng của canh tác nương rẫy nên thành phần loài và số lượng cây g trên

một đơn vị diện tích có xu hướng giảm dần, đơn giản hóa để tái ổn định.

Trần Đình Đại (2001)[16] căn cứ vào kết quả điều tra thực địa, mẫu vật

lưu giữ tại các phòng tiêu bản đã thống kê danh lục các loài thực vật tại vùng

Tây Bắc Bộ (Lai Châu, Lào Cai, Sơn La) gồm 226 họ, 1050 chi và 3074 loài

thuộc 6 ngành thực vật bậc cao có mạch.

Đ ng Kim Vui (2002)[52] nghiên cứu đ c điểm cấu trúc rừng phục hồi

sau nương rẫy đề làm cơ sở đề xuất giải pháp khoanh nuôi, làm giàu rừng ở

huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên đã kết luận: giai đoạn phục hồi 1 - 2 tuổi,

thành phần loài thực vật là 72 loài thuộc 36 họ, trong đó họ Hòa thảo có số

lượng lớn nhất là 10 loài, sau đó là họ Thầu Dầu (6 loài)…; giai đoạn 3 - 5 tuổi

có 65 loài thuộc 34 họ; giai đoạn 5 - 10 tuổi có 56 loài thuộc 36 họ; giai đoạn

11 - 15 tuổi có 57 loài thuộc 31 họ.

Phạm Ngọc Thường (2003)[48] khi nghiên cứu đ c điểm quá trình tái

sinh tự nhiên sau nương rẫy ở Bắc Kạn kết luận: quá trình phục hồi sau

nương rẫy chịu tác động tổng hợp của các nhóm nhân tố sinh thái như nguồn

giống, địa hình, thoái hóa đất, con người. Mật độ cây giảm dần theo thời

gian phục hồi của thảm thực vật cây g , trên đất tốt nhiều nhất 11 - 25 loài,

trên đất xấu 8 - 12 loài.

Lê Ngọc Công (2004)[12] nghiên cứu hệ thực vật tỉnh Thái Nguyên đã

thống kê các loài thực vật bậc cao có mạch của tỉnh Thái Nguyên là 160 họ,

468 chi, 654 loài chủ yếu là cây lá rộng thường xanh, trong đó có nhiều cây g

quý như: Lim, Dẻ, Trai, Nghiến…

Vũ Thị Liên (2005)[31] khi nghiên cứu một số kiểu thảm thực vật ở Sơn

La đã thu được 452 loài thuộc 326 chi, 153 họ.

1.3. Những nghiên cứu về thành phần dạng sống

1.3.1. Thế giới

Đầu tiên là Humbon (1805) đã đề nghị phân loại thực vật theo hình dạng

ngoài và đã xác định được 19 dạng thực vật, trong đó có các kiểu như hòa thảo,

dương xỉ, dây leo... (Dẫn theo Hoàng Chung, Quần xã học thực vật, 2005).

Warming (1901) là người đầu tiên đưa ra khái niệm dạng sống thực vật.

I.K.Patsoxki (1915) chia thảm thực vật thành 6 nhóm: thực vật thường xanh;

thực vật rụng lá vào thời kỳ bất lợi trong năm; thực vật tàn lụi phần trên m t đất

trong thời kỳ bất lợi; thực vật tàn lùi vào thời kì bất lợi; thực vật có thời kỳ sinh

trưởng và phát triển ngắn; thực vật có thời kỳ sinh trưởng và phát triển lâu

năm....(Dẫn theo Hoàng Chung, Quần xã học thực vật, 2005).

G.N.Vuxoxki (1915) chia thực vật thảo nguyên làm 2 lớp: lớp cây nhiều

năm và lớp cây hàng năm.

Braun - Blanquet (1951) đánh giá cách mọc của thực vật dựa vào tính

liên tuc hay đơn độc của loài đó chia thành 5 thang: mọc lẻ; mọc thành vạt;

mọc thành dải nhỏ; mọc thành vạt lớn và mọc thành khóm lớn.

Trong rất nhiều cách phân loại dạng sống thì bảng phân loại dạng sống

của Raunkiaer (1934)[57] là được nhiề người công nhận. Ông đã dùng vị trí

chồi so với m t đất và đ c điểm của nó vào thời kỳ khó khăn nhất cho sự sinh

trưởng của thực vật (tức là lúc điều kiện khó khăn nhất loài đó tồn tại ở dạng

nào) đề làm cơ sở phân loại.

The Raunkiaer có chia 5 nhóm dang sống cơ bản:

1. Phanerophytes (Ph): nhóm cây có chồi trên m t đất

2. Chamaetophytes (Ch): nhóm cây có chồi sát m t đất

3. Hemicryphytes (He): nhóm cây có chồi nửa ẩn

4. Crytophytes(Cr): nhóm cây có chồi ẩn

5. Therophytes(Th): nhóm cây sống 1 năm

Cơ sở phân chia dạng sống của Raunkiaer dựa trên sự khác nhau về khả

năng thích nghi của thực vật qua thời gian bất lợi trong năm, từ việc tổ hợp các

dầu hiệu thích nghi ông chỉ chọn một dấu hiệu là vị trí chồi nằm ở đâu trên m t

đất trong suốt thời gian bất lợi trong năm. Trong nhóm 5 dạng sống đó ông còn

chia ra các nhóm gồm tất cả 30 nhóm dạng sống. Ông đã xây dựng phổ chuẩn

của các dạng sống ở các vùng khác nhau trên Trái đất (SB):

SB = 46Ph + 9Ch + 26He + 6Cr + 13Th

Hệ thống phân chia dạng sống của Raunkiaer có ý nghĩa quan trọng, đảm

bảo tính khoa học, đơn giản, dễ áp dung. Vì vậy trong công trình nghiên cứu của

mình tôi chọn cách phân chia dạng sống tại khu vực nghiên cứu theo Raunkiaer

Xêrêbriacốp (1962, 1964) đưa ra bảng phân loại dạng sống mang tính

chất sinh thái học hơn của Raunkiaer. Ngoài việc sử dụng những dấu hiệu hình

thái sinh thái, Xêrêbriacốp sử dụng cả những dấu hiệu như ra quả nhiều lần hay

một lần trong cả đời của cá thể. Trong bảng phân loại ông có chia ra các đơn vị,

bao gồm: ngành, kiểu, lớp và lớp phụ trong đó bao gồm cả dạng sống của thực

vật có hoa, hạt trần và không bao gồm cây thủy sinh.

Canon (1911), là người đầu tiên đưa ra bảng phân loại dạng sống cây

thuộc thảo, sau đó hàng loạt bảng đã được đưa ra. Với cây thảo, đ c điểm phần

dưới đất đứng vai trò rất quan trọng trong phân chia dạng sống, nó biểu thị mức

độ khắc nhiệt khác nhau của môi trường sống, là phần sống lâu năm của cây.

(Dẫn theo Hoàng Chung, Quần xã học thực vật, 2005).

1.3.2. Việt Nam

Doãn Ngọc Chất (1969), nghiên cứ dạng sống của một số loài thực vật

thuộc họ Hòa thảo. Thái Văn Trừng (1978)[49] cũng áp dụng nguyên tắc của

Raunkiaer khi phân chia dạng sống của hệ thực vật ở Việt Nam.

Hoàng Chung (1980) [7], khi thống kê thành phần dạng sống cho loại hình

đồng cỏ Bắc Việt Nam, ông đưa ra 18 kiểu dạng sống cơ bản (cây g , cây bụi, cây

thân bò, cây bụi nhỏi, câybụi nhỏ thân bò, cây nửa bụi, cây thảo lâu năm có rễ cái,

cây có chồi mọc từ rễ, cây thảo lâu năm có hệ rễ cái có thân rễ ngắn, cây thảo có

hệ rễ chùm sống lâu năm, cây thảo có hệ rễ chùm sống lâu năm có thân bò, cây

thảo mọc thành búi thưa sống lâu năm, cây thảo mọc thành búi dày sống lâu năm,

cây thảo sống lâu năm có thân rễ dài, cây thảo sống lâu năm có thân rễ dài và thân

bò, cây thảo một năm có rễ cái, cây thảo một năm có hệ rễ cái có thân bò, cây thảo

một năm có hệ rễ chùm) và bảng phân loại kiểu đồng cỏ sa van, thảo nguyên.

Lê Trần Chấn (1990)[5] khi nghiên cứu hệ thực vật Lâm Sơn, tỉnh Hòa Bình

cũng phân chia hệ thực vật thành 5 nhóm dạng sống chính theo phương pháp của

Raunkiaer. Tuy nhiên tác giả đã dựng thêm ký hiệu để chi tiết hóa một số dạng sống (a.

ký sinh; b. bì sinh; c. dây leo; d. Cây chồi trên thân thảo). Tác giả không xếp phương

thức sống ký sinh, bì sinh vào dạng sống cơ bản mà chỉ coi đây là những dạng phụ.

Phan Nguyên Hồng (1991)[23], khi nghiên cứu hình thái thảm thực vật

rừng ngập m n Việt Nam đã chia thành 7 dạng sống cơ bản: cây g (G), cây

bụi (B), cây thân thảo (T), dây leo (L), cây g thấp ho c dạng cây bụi (G/B), ký

sinh (K), bì sinh (B).

Phùng Ngọc Lan, Nguyễn Nghĩa Thìn, Nguyễn Bá Thụ (1996)[30] đã

xây dựng dạng sống của hệ thực vật vườn quốc gia Cúc Phương là:

SB= 57,8Ph + 10,5Ch + 12,4He + 8,3Cr + 11,0Th

Phạm Hồng Ban (2000)[2], nghiên cứu tính đa dạng sinh học của hệ

sinh thái sau nương rẫy vùng Tây Nam, Nghệ An phân chia dạng sống, phổ

dạng sống là:

SB= 67,09Ph + 7,33Ch + 12,62He + 8,53Cr + 4,09Th

Phan Ngọc Thường (2003)[48], khi nghiên cứu thảm thực vật sau nương

rẫy ở Thái Nguyên, Bắc Kạn đã cho kết quả phổ dạng sống của hệ thực vật là:

SB= 56,37Ph + 12,73Ch + 14,23He + 8,80Cr + 7,87Th

Nguyễn Thế Hưng (2003)[26] khi nghiên cứu dạng sống thực vật trong

các trạng thái thảm thực vật tại Hoành Bồ, Quảng Ninh đã kết luận về phổ dạng

sống của hệ thực vật là:

SB= 60,9Ph + 8,02Ch + 13,27He + 7,47Cr + 10,8Th

Vũ Thị Liên (2005)[31], phân chia dạng sống thực vật trong thảm thực

vật sau nương rẫy ở Sơn la theo thang phân loại của Raunkiaer. Kết quả phổ

dạng sống như sau:

SB= 69,69Ph + 3,76Ch + 9,29He + 10,84Cr + 6,42Th

Hoàng Chung (2008)[9] khi nghiên cứu thực vật trong đồng cỏ vùng núi

Bắc Việt Nam, đãphân chia 8 kiểu dạng sống chính là: kiểu cây g , kiểu cây bụi,

kiểu cây bụi thân bò, kiểu cây bụi nhỏ, kiểu cây bụi nhỏ bò, kiểu nửa bụi, kiểu

thực vật có khả năng tạo chồi mới từ rễ, kiểu cây thảo có hệ rễ cái sống lâu năm.

1.4. Nghiên cứu về khả năng tái sinh phục hồi rừng, khả năng tái sinh phục

hồi thảm thực vật sau nƣơng rẫy

1.4.1. Thế giới

1.4.1.1. Nghiên cứu về khả năng tái sinh phục hồi rừng

Hiệu quả tái sinh rừng được xác định bởi mật độ,tổ thành loài cây, cấu trúc

tuổi, chất lượng cây con, đ c điểm phân bố, sự tương đồng hay khác biệt giữa tổ

thành lớp cây tái sinh và tầng cây g lớn đã được nhiều nhà khoa học quan tâm

(Mibbre.ad, 1930; Richards 1933 - 1939; Aubreville, 1938; Beard, 1946; Lebrun

và Gilbert, 1954; Joné, 1955 - 1956; Schultz, 1960; Baur, 1964; Rollet, 1969). Do

tính chất phức tạp về tổ thành loài cây, trong đó chỉ có một số loài có giá trị nên

trong thực tiễn, người ta chỉ khảo sát những loài cây có ý nghĩa nhất định.

Van Steenis (1956), đã nghiên cứu hai đ c điểm tái sinh phổ biễn của

rừng mưa nhiệt đới là tái sinh phân tán liên tục của các loài cây chịu bóng và tái

sinh vệt của các loài cây ưa sáng.

Vấn đề tái sinh rừng nhiệt đới được thảo luận nhiều nhất là hiệu quả các

cách thức xử lý lâm sinh liên quan đến tái sinh của các loài cây mục đích ở các

kiểu rừng. Các nhà lâm sinh học đã xây dựng thành công nhiều phương thức

ch t tái sinh. Công trình của Bernard (1954, 1959); Wyatt Smith (1961, 1963)

Với phương thức rừng đều tuổi ở Mã Lai; Nicholson (1958) ở Bắc

Borneo; Taylor (1954), Jones (1960) với phương thức ch t dần tái sinh dưới tán

ở Nijêria và Gana; Barnarji (1959) với phương thức ch t dần nâng cao vòm lá ở

Andamann.... Nội dung chi tiết các bước và hiệu quả của từng phương thức đối

với tái sinh được Baur (1976)[3] tổng kết trong tác phần: Cơ sở sinh thái học

của kinh doanh rừng mưa.

Nghiên cứu tái sinh ở rừng nhiệt đới Châu Phi, Aubreville (1938) đã khái

quát hóa của hiện tượng tái sinh ở rừng nhiệt đới Châu Phi để đúc kết nên lý

luận bức khảm tái sinh, nhưng phần lý giải các hiện tượng đó còn bị hạn chế.

Vì vậy, lý luân của ông còn ít sức thuyết phục, chưa giúp ích cho các biện pháp

kỹ thuật điều khiển tái sinh rừng theo những mục tiêu kinh doanh đã đề ra.

P.W.Richards (1952)[56], Bernard Rollet (1974) nghiên cứu về phân bố

tái sinh tự nhiên rừng nhiệt đới đã tổng kết các kết quả nghiên cứu về phân bố

số cây tái sinh tự nhiên đã nhận xét: cây tái sinh có dạng phân bố cụm, một số ít

có phân bô Poison.

G.N.Baur (1976)[3] cho rằng sự thiếu hụt ánh sáng ảnh hưởng đến phát

triển của cây con còn đối với sự nẩy mầm và phát triển của cây mầm ảnh hưởng

này không rõ ràng và thảm cỏ, cây bụi có ảnh hưởng đến sinh trưởng của cây

tái sinh. Ở những quần tụ kín tán, thảm cỏ và cây bụi kém phát triển nhưng

chúng vẫn có ảnh hưởng đến cây tái sinh. Nhìn chung ở rừng nhiệt đới, tổ thành

và mật độ cây tái sinh thường khá lớn.

Xannikow (1976) và Vipper (1973) trong nghiên cứu tái sinh rừng nhận

thấy, tầng cây cỏ và cây bụi qua thu nhận ánh sáng, độ ẩm và các nguyên tố

dinh dưỡng khoáng của tầng đất m t đã ảnh hưởng xấu đến cây con tái sinh của

các loài cây g . Những quần tụ kín tán, đất khô và nghèo dinh dường khoáng

do đó thảm cỏ và thảm cây bụi sinh tưởng kém nên ảnh hưởng của nó đến các

cây g tái sinh không đáng kể. Ngược lại, những lâm phần thưa, rừng đã qua

khai thác thì thảm cỏ có điều kiện phát sinh mạnh mẽ là nhân tố gây trở ngại rất

lớn cho tái sinh rừng.

Về phương pháp điề tra tái sinh tự nhiên, nhiều tác giả đã sử dụng cách

lấy mẫu ô vuông theo hệ thống của Lowdermilk (1972), với diện tích ô đo đếm từ 1 đến 4 m2. Diện tích ô đo đếm nhỏ thuận lợi trong điều tra nhưng số lượng ô

phải đủ lớn mới phản ánh trung thực tính hình tái sinh rừng. Đề giảm sai sô

trong khi thống kê tái sinh tự nhiên, Barnard (1950) đã đề nghị một phương

pháp “ điều tra chẩn đoán” mà theo đó kích thước ô đo đếm có thể thay đổi tùy

theo giai đoạn phát triển của cây tái sinh ở các trạng thái rừng khác nhau (Theo

P.W.Richards 1952[56]).

X.V.Below (1983) nhấn mạnh phải áp dụng thống kê toán học để điều tra

và đánh giá tái sinh. Việc phân tích chi tiết lý luận các phương pháp thống kê

toán học trong điều tra và đánh giá tái sinh rừng được trình bày rõ trong các

công trình nghiên cứu của G. Smith (1967) và V.I.Vasilevich (Dẫn theo Phạm

Ngọc Thường, 2003[48]).

Như vậy các công trình nghiên cứu về tái sinh trên thế giới chủ yếu tập

trung với phương pháp nghiên cứu, ảnh hưởng của các nhân tố đến cây tái sinh,

quy luật tái sinh tự nhiên ở một số nơi, đ c biệt ở rừng nhiệt đới. Đó là cơ sở để

xây dựng các phương thức lâm sinh hợp lý nhằm thúc đẩy quá trình tái sinh có

hiệu quả và bền vững.

1.4.1.2. ghiên cứu về tái sinh, phục hồi thảm thực vật sau nư ng r y

F.A.Bazzaz (1968) khi nghiên cứu quả trình diễn thể phục hồi thảm thực

vật trên đất sau trồng trọt bỏ hoang ở vùng núi cai Shawnee, Illios (Mỹ) đã đi

đến kết luận rằng xói mòn đất có ảnh hưởng lâu dài đến diễn thể, ảnh hường

này thể hiện ở mật độ cây, tổng diện ngang của rừng đang phục hồi (Dẫn theo

Lê Đồng Tấn, 2000[43]).

H.Lamprecht et al (1989), Warner (1991), Rouw (1991) khi nghiên cứu

diễn thế đều cho rằng: đầu tiên đám nương rẫy được các lào cỏ xâm chiếm,

nhưng sau một năm loài cây g tiên phong được gieo giống từ vùng lân cận h

trợ cho việc hình thành quần tụ các loài cây g . Những cây g tiên phong chết

đi sau 5 - 10 năm và được thay dần bằngcác cây rừng mọc chậm, ước tính phải

mất hàng trăm năm thì nương rẫy cũ mới chuyển thành loại hình rừng gần với

dạng rừng nguyên sinh ban đầu (Dẫn theo Phạm Ngọc Thường, 2003).

Khi nghiên cứu ảnh hưởng của canh tác nương rẫy đến môi trường Brunig

và cộng sự (1975), đã chứng minh canh tác nương rẫy ở Sabah - Malaysia trong

thời gian canh tác đã gây ra mức độ xói mòn từ 0.5 - 2mm đất (10 - 40 tấn/ha) trên

đất rừng tự nhiên (Dẫn theo Phạm Ngọc Thường, 2003[48]).

Saldarraga (1991), khi nghiên cứu tại 24 điểm thuộc vùng rừng nhiệt dới

ở Colombia và Venezuela nhận xét: sau khi bỏ hóa số lượng loài thực vật tăng

dần từ gian đoạn đầu đến giai đoạn rừng thành thục. Thành phần các loài cây

trưởng thành phụ thược tỷ lệ các loài nguyên thủy mà nó được sống sót từ thời

gian đầu của quá trình tái sinh, thời gian phục hồi khác nhau phụ thuộc vào

mức độ, tần số canh tác khu vực đó (Dẫn theo Phạm Hồng Ban, 2000[2]).

Ramakrisnan (1981-1992), nghiên cứu khả năng tái sinh tự nhiên của

thảm thực vật sau nương rẫy từ 1- 20 năm ở vùng Tây Bắc Ấn Độ đã cho biết

chỉ số đa dạng loài rất thấp. Chỉ số loài ưu thế đạt đỉnh cao nhất ở pha đầu của

quá trình diễn thế và giảm dần theo thời gian bỏ hóa.

Như vậy, trên thế giới đã có nhiều công trình nghiên cứu về khả tăng tái

sinh của thảm thực vật sau canh tác nương rẫy, các công trình chủ yếu tập trung

vào đánh giá ảnh hưởng của canh tác nương rẫy đến môi trường, sự thay dổi và

tính đa dạng của các loài qua các giai đoạn phục hồi rừng, những công trình

trên chưa đi sâu vào nghiên cứu quy luật tái sinh tự nhiên phục hồi rừng ở trạng

thái sau nương rẫy.

1.4.2. Việt Nam

1.4.2.1. Nghiên cứu về khả năng tái sinh phục hồi rừng

Một số kết quả nghiên cứu về tái sinh thường được đề cập trong các công

trình nghiên cứu về thảm thực vật, trong các báo cáo khoa học và một phần

công bố trên các tạp chí.

Trong thời gian từ năm 1962 đến năm 1969, Viện Điều tra - Quy hoạch

rừng đã điều tra tái sinh tự nhiên theo các “loại hình thực vật ưu thế” rừng thứ

sinh ở Yên Bái (1965), Hà Tình (1966), Quảng Bình (1969) và Lạng Sơn

(1969). Đáng chú ý là kết quả điều tra tái sinh tự nhiên ở vùng sông Hiếu (1962

- 1964) bằng phương pháp đo đếm điển hình. Từ kết quả điều tra tái sinh, dựa

vào mật độ cây tái sinh, chất lượng cây tái sinh Vũ Đình Huề (1969)[24] đã

phân chia khả năng tái sinh và chất lượng tái sinh thành 5 cấp độ đó là cây tái

sinh rất tốt, tốt, trung bình, xấu và rất xấu.

Vũ Đình Huề (1975)[25] đã tổng kết về tái sinh tự nhiên rừng miền Bắc

Việt Nam mang những đ c điểm tái sinh của rừng nhiệt đới. Dưới tán rừng

nguyên sinh, tổ thành loài cây tái sinh tương tự như tầng cây g ; dưới tán rừng

thứ sinh tồn tại nhiều loài cây g mềm kém giá trị và hiện tượng tái sinh theo

đám được thể hiện rõ nét tạo nên sự phân bố cây không đồng đều trên m t đất

rừng. Với những kết quả đó, tác giả đã xây dựng biết đánh giá tái sinh áp dụng

cho các đối tượng rừng là rộng miền Bắc nước ta.

Thái Văn Trừng (1978)[49], trong “Thảm thực vật rừng Việt Nam” đã

nhấn mạnh một nhân tố sinh thái trong nhóm nhân tố khí hậu đã khống chế và

điều khiển quá trình tái sinh tự nhiên của các xã hợp trong thảm thực vật rừng,

đó là nhân tố ánh sáng.

Vũ Tiền Hinh (1991)[20], khi nghiên cứu đ c điểm tái sinh tự nhiên của

rừng tự nhiên ở Hữu Lũng (Lạng Sơn) và vùng Ba Chẽ (Quảng Ninh) đã nhận

xét hệ số tổ thành tính theo % số cây của tầng tái sinh và tầng cây cao có liên

quan ch t chẽ. Các loài có hệ số tổ thành ở tầng cây cao càng lớn thì hệ số tổ

thành ở tầng tái sinh cũng vậy.

Nguyễn Vạn Thường (1991)[47], đã tổng kết và đưa ra kết luận về tình

hình tái inh tự nhiên ở một số khu rừng miền Bắc Việt Nam như sau: Hiện tượng

tái sinh dưới tán rừng của các loài cây g tiếp diễn liên tục, không mang tính

chất chu kỳ. Sự phân bố số cây tái sinh không đồng đều, số cây mạ có chiều cao

nhỏ hơn 20cm chiếm ưu thế rõ rệt so với lớp cây ở các cấp kích thước khách

nhau. Những loài cây g cứng sinh trưởng châm chiếm tỷ lệ thấp và phân bố tản

mạn, thâm chí còn vắng bóng trong thế hệ sau trong rừng tự nhiên.

Đinh Quang Diệp (1993)[18] đã nghiên cứu tái sinh tự nhiện ở rùng

Khộp vùng Easup, ĐăcLắk đã kết luận: độ tàn che, độ dày rậm của thảm tươi,

thảm mục, lứa rừng và điều kiện lập địa là những nhân tố ảnh hướng đến số

lượng và chất lượng cây tái sinh dưới tán rừng, sự khô hạn và lứa rừng là hai

nhân tố tạo nên hiện tượng cây “đòi chồi”. Quy luật phân bố cây trên m t đất

theo tác giả là khi tăng diện tích thì lớp cây tái sinh có phân bố cụm.

Lê Mộng Chân (1994)[6] khi điều tra tổ thành loài cây ở vùng núi cao

vườn quốc gia Ba Vì, ông cho rằng mật độ cây tái sinh tốt trong khoảng từ

4100 - 7440 cây/ha. Cây có triển vọng chiếm trên 60%, thành phần cây tái sinh

phần lớn là những cây chịu bóng.

Nguyễn Ngọc Lung và cộng sự (1994)[34] khi nghiên cứu về khoanh

nuôi và phục hồi rừng đã cho răng, nghiên cứu quá trình tái sinh phải nắm chắc

các yếu tố về môi trường và các quy luật tự nhiên tác động lên thảm thực vật.

Qua đó xác định các điều kiện cần và đủ để tác động của con người đi đúng

hướng. Quá trình đó được gọi là xúc tiền tái sinh tự nhiên.

Trần Xuân Thiệp (1995)[45] đã đánh giá vai trò tái sinh và phục hồi rừng tự

nhiên ở các vùng miền Bắc, nghiên cứu tập trung vào sự biến đổi về lượng, chất

lượng của tái sinh tự nhiên và rừng phục hồi. Qua đó, tác giả kết luận: rừng phục

hồi vùng Đông Bắc chiếm trên 30% diện tích rừng hiện có, lớn nhất so với các

vùng khác còn rừng Tây Bắc phần lớn là diện tích rừng phục hồi sau nương rẫy.

Lê Ngọc Công (2004)[12], khi nghiên cứu quá trình phục hồi bằng

khoanh nuôi trên một số thảm thực vật ở Thái Nguyên cho rằng giai đoạn đầu

của quá trình diễn thế phục hồi rừng (giai đoạn 1 - 6 năm) mật độ cây tăng lên

sau đó giảm. Quá trình này bị chi phối bởi quy luật tái sinh tự nhiên, quả trình

nhập cư và quá trình đào thải của các loài cây.

1.4.2.2. Nghiên cứu về tái sinh, phục hồi thảm thực vật sau nư ng r y

Đào Công Khanh (1965)[27], trong “Trồng, bảo vệ rừng trong sản xuất

và khai hoang”, tác giả nhận định phục hồi rừng trong sản xuất nương rẫy gồm

các công tác cụ thể, đó là: thực hiện thâm canh và định cư, xây dựng quy hoạch

phục hồi rừng, trồng rừng trong sản xuất nương rẫy; phục hồi rừng sau nương

rẫy; phát triển ruộng nương bậc thang.

Trần Đính Lý, Đ Hữu Thư (1995)[36], khi nghiên cứu khả năng tái sinh

diễn thế và quá trình sinh trưởng phát triển của thảm thực vật trên đất rừng sau

nương rẫy tại Kon Hà Nừng cho rằng khả năng tái sinh rừng sau nương rẫy tại

Kon Hà Nừng là tốt và cần có biện pháp tác động làm lâm sinh đề tạo điều kiện

cho cây g phát triển tốt hơn.

Lâm Phúc Cố (1994)[11], khi nghiên cứu rừng thứ sinh sau nương rẫy ở

Púng Luông, Mù Căng Chải, Yên Bái đã có kết luận diễn thế thứ sinh thảm

thực vật sau nương rẫy ở Púng Luông theo chiều hường đi lên tiến tới rừng cao

đỉnh (rừng thành thục). Tổ thành loài cây tăng dần theo các giai đoạn diễn thế

từ 4 loài (dưới 5 năm) tăng dần lên 5 loài (trên 25 năm). Rừng được phục hồi có tầng cây g giao tán ở thời gian 10 tuổi và đạt độ tản che 0,4.

Các công trình nghiên cứu với chuyên đè về canh tác nương rẫy như:

đánh giá hiện trạng canh tác nương rẫy ở Tây Nguyên (1998- 1999) (Đ Đình

Sâm và cộng sự). Canh tác nương rẫy của một số dân tộc thiểu số ở Tây

Nguyên (Võ Đại Hải, Trần Văn Con, Nguyên Xuân Quát và cộng sự)... Các tác

giả của những công trình nghiên cứu này đã phân tích khá sâu sắc về tập quán

canh tác nương rẫy ở Tây Nguyên và các chính sách, giải pháp sử dụng hợp lý

đất rừng (theo Viện khoa học Lâm nghiệp 200[51]).

Lê Đồng Tấn (2000)[43], nghiên cứu quá trình phục hồi rừng tự nhiên

sau nương rẫy ở Sơn La đã kết luận: khi độ dốc tăng mật đô cay tái sinh giảm

dần từ chân đồi lên đỉnh đồi; mức độ thoái hóa đất ảnh hưởng đến mật độ, số

lượng loài cây và tổ thành loài cây; tổ hợp loài cây ưu thể trên ba vị trí địa hình

chân đồi, sườn đồi, đỉnh đồi và ở ba cấp độ dốc là giống nhau, sự khác nhau

chính là tổ thành các loài trong tổ hợp đó. Kết quả cho thấy thảm thực vật tái

sinh 4 năm có 41 loài, 10 năm có 56 loài, 14 năm có 53 loài. Như vậy, số loài

cây tái sinh tăng dần từ 4 tuổi đến 10 tuổi.

Phạm Hồng Ban (2000) [2], nghiên cứu tính đa dạng sinh học của hệ sinh

thái sau nương rẫy ở vùng Tây Nam - Nghệ An đã xác định hệ thực vật ở vùng

đệm Pù Mát (Nghệ An) khá đa dạng về thành phần loài, gồm 586 loài, thuộc

334 chi, 105 họ thực vật bậc cao có mạch.

Tóm lại: ở Việt Nam đã có nhiều công trình nghiên cứu về thảm thực vật

tái sinh sau nương rẫy, các công trình nghiên cứu đều đánh giá khả năng tái

sinh phục hồi rừng phụ thuộc vào điều kiện khí hậu, địa hình, tập quán canht

ác, chính sách, giải pháp sử dụng hợp lý đất rừng. Quá trình tái sinh phục hồi

rửng trải qua các giai đoạn của quá trình diễn thể đi lên kết quả của quá trính

diễn thế đi lên hình thành nên kiểu rừng thứ sinh thành thục.

Chƣơng 2

MỤC TIÊU, ĐỐI TƢỢNG, NỘI DUNG VÀ

PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.1. Mục tiêu nghiên cứu

- Về lý luận: Thông qua nghiên cứu đ c điểm cấu trúc và tái sinh tự

nhiên của một số quần xã thực vật sau nương rẫy tại xã Minh Tiến - Huyện Đại

Từ - Tỉnh Thái Nguyên góp phần bổ sung thêm những hiểu biết về đ c điểm

cấu trúc và tái sinh tự nhiên của thảm thực vật sau nương rẫy, làm sáng tỏ cơ sở

khoa học cho việc tác động các biện pháp lâm sinh trong việc phục hồi tái sinh

tự nhiên và bảo vệ quần xã thực vật tại KVNC.

- Về thực tiễn:

+ Xác định một số đ c điểm cấu trúc của một số quần xã rừng tái sinh

sau nương rẫy.

+ Xác định được thành phần dạng sống của cây tái sinh.

+ Xác định một số đ c điểm của lớp cây g tái sinh sau nương rẫy.

+ Đề xuất một số biện pháp kỹ thuật lâm sinh xúc tiến việc khoanh nuôi tái

sinh tự nhiên, nâng cao tính bền vững, bảo vệ tính đa dạng của hệ sinh thái rừng.

- Xác định được cấu trúc và đánh giá được khả năng tái sinh tự nhiên của

một số quần xã thực vật ở xã Minh Tiến, Huyện Đại Từ, Tỉnh Thái Nguyên.

- Đề xuất một số biện pháp nhằm đẩy nhanh quá trình tái sinh phục hồi

rừng tại địa phương.

2.2. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

2.2.1. Đối tượng nghiên cứu

Do điều kiện thời gian và kinh phí có hạn, tôi chọn đối tượng nghiên cứu

là rừng tái sinh sau nương rẫy tại xã Minh Tiến, Huyện Đại Từ, Tỉnh Thái

Nguyên ở 5 độ tuổi:

- Thảm thực vật tái sinh sau nương rẫy từ 1 - 3 năm.

- Rừng tái sinh sau nương rẫy từ 5 - 6 năm.

- Rừng tái sinh sau nương rẫy từ 8 - 9 năm.

- Rừng tái sinh sau nương rẫy từ 11 - 12 năm.

- Rừng tái sinh sau nương rẫy từ 14 - 15 năm.

2.2.2. Phạm vi nghiên cứu

Nghiên cứu về cấu trúc và khả năng tái sinh của cây g trong một số

quần xã thực vật tại xã Minh Tiến, Huyện Đại Từ, Tỉnh Thái Nguyên.

2.3. Nội dung nghiên cứu

- Hiện trạng thảm thực vật tại khu vực nghiên cứu.

- Sự thay đổi số lượng loài cây theo nhóm dạng sống

- Phân bố cây tái sinh theo cấp chiều cao.

- Phân bố cây tái sinh theo cấp đường kính ngang ngực (D1.3)

- Phân bố cây g theo m t ph ng nằm ngang.

- Xác định mật độ, nguồn gốc và đánh giá chất lượng cây tái sinh.

- Đa dạng về thành phần dạng sống.

- Đề xuất một số biện pháp khoanh nuôi, xúc tiến tái sinh tự nhiên phục

hồi rừng sau nương rẫy và sau khai thác triệt tại khu vực nghiên cứu.

2.4. Phƣơng pháp nghiên cứu

2.4.1. Phương pháp luận

Vận dụng quan điểm sinh thái phát sinh quần thể trong thảm thực vật rừng nhiệt đới của Thái Văn Trừng (1978)[49] “Thảm thực vật rừng là tấm

gương phản chiếu một cách trung thành nhất, mà lại tổng hợp các điều kiện của

hoàn cảnh tự nhiên, thông qua sinh vật để hình thành quần thể thực vật”. Do

thời gian nghiên cứu và kinh phí có hạn, nên đề tài không thể nghiên cứu trên

OĐV từ 15- 20 năm được, vì thế, chúng tôi đã vận dụng phương pháp dãy phát

triển tự nhiên để “lấy không gian thay thế thời gian”, kết hợp với việc đo đếm

trên OTC để nghiên cứu quá trình tái sinh.

2.4.2. Phương pháp nghiên cứu cụ thể

2.4.2.1. Thu thập số liệu về điều kiện tự nhiên, dân sinh, kinh tế- xã hội

Sử dụng phương pháp kế thừa có chọn lọc trong thu thập số liệu cơ bản

về điều kiện tự nhiên, dân sinh, kinh tế- xã hội của khu vực nghiên cứu. Phỏng

vấn trực tiếp và thu thập các thông tin từ các cơ quan chức năng như: Uỷ ban

nhân dân xã Minh Tiến, UBND huyện Đại Từ, Hạt kiểm lâm huyện Đại Từ,

Chi cục Lâm nghiệp tỉnh Thái Nguyên… Đồng thời tham khảo các tài liệu của

các tác giả trong và ngoài nước có liên quan đến đề tài.

Các tài liệu thu thập bao gồm:

- Tài liệu về điều kiện tự nhiên (Vị trí địa lý, địa hình, khí hậu thuỷ văn,

điều kiện đất đai).

- Tài liệu về dân sinh, kinh tế- xã hội.

- Bản đồ tài nguyên rừng.

- Các tài liệu báo cáo có liên quan.

2.4.2.2. Phư ng pháp phân chia giai đoạn phục hồi

Vận dụng quan điểm và phương pháp luận trên để phân chia đối tượng

nghiên cứu thành các giai đoạn kế tiếp nhau. Các giai đoạn được phân chia theo thời

gian bỏ hoá. M i giai đoạn có đ c trưng về tổ thành loài cây, mật độ, độ che phủ và

cấu trúc khác nhau. Theo đó chúng tôi phân thời gian bỏ hoá thành 5 giai đoạn:

- Giai đoạn I: 1 - 3 năm.

- Giai đoạn II: 5 - 6 năm.

- Giai đoạn III: 8 - 9 năm.

- Giai đoạn IV: 11 - 12 năm.

- Giai đoạn V: 14 - 15 năm.

2.4.2.3. Thu thập các số liệu tại khu vực nghiên cứu.

Phương pháp tổng quát được áp dụng để giải quyết các nội dung nghiên

cứu của đề tài là điều tra thu thập mẫu vật và các số liệu ngoài thực địa.

Phương pháp cụ thể được áp dụng để tiến hành nghiên cứu các nội dung

của đề tài là phương pháp điều tra nghiên cứu theo tuyến và theo ô tiêu chuẩn

của Hoàng Chung (2008)[9].

2.4.2.4. Điều tra s bộ theo tuyến (TĐT)

Dựa trên bản đồ địa hình của khu vực, hồ sơ quản lí rừng của xã và các

tài liệu thu thập được chúng tôi xác định tuyến điều tra (TĐT). Các TĐT có

hướng vuông góc với đường đồng mức chính và được đánh dấu trên bản đồ.

Chiều rộng của TĐT là 2 m. Khoảng cách giữa các TĐT là 50-100m tuỳ vào

địa hình cụ thể của từng quần xã thực vật.

Quan sát thống kê tất cả các loài đã g p trên TĐT như: tên loài (tên khoa

học hay tên địa phương), thống kê thành phần dạng sống theo Raunkiaer (1943).

2.4.2.5. Điều tra chi tiết theo ô tiêu chuẩn (OTC)

Dọc theo tuyến điều tra bố trí 4 - 6 ô tiêu chuẩn (OTC); m i OTC có diện tích 400 m2 (20 x 20m) đối với rừng thứ sinh, 4m2 (2 x 2m) đối với thảm cây bụi và 1m2 (1 x 1m) đối với thảm cỏ.

Trên các OTC 400 m2 bố trí các ô dạng bản (ODB) nằm trên đường các

đường chéo, các góc vuông và các cạnh sao cho tổng diện tích các ODB phải đạt từ 1/3 diện tích OTC trở lên. Kích thước ODB là 4m2 (2 x 2m), ngoài ra,

dọc hai bên tuyến điều tra cũng đ t các ODB phụ để thu thập số liệu bổ sung.

Hình 2.1. Sơ đồ bố trí các ODB trong OTC

Tại m i OTC mô tả vị trí địa lý, hướng phơi, độ dốc, độ cao tương đối,

lịch sử hình thành, thời gian phục hồi, đ c trưng thổ nhưỡng; thống kê các

thông tin về thành phần loài, dạng sống, chiều cao vút ngọn (Hvn), đường kính

thân cây (D1.3), phân tầng và độ phủ (%) vào phiếu điều tra.

+ Tên loài cây tái sinh, loài nào chưa rõ thì thu mẫu để xác minh.

+ Số lượng cây trong loài.

+ Đo chiều cao thân cây: đo đếm toàn bộ những cây có chiều cao Hvn từ

4m trở xuống và chiều cao dưới cành (Hdc) đo bằng sào có chia vạch đến

0,1m; đối với những cây cao trên 4m đo bằng thước Blumeleiss theo nguyên

tắc lượng giác (trị số trung bình của 3 lần đo).

+ Đo đường kính thân cây tại D1.3 (điểm cách m t đất 1.30 m - D1,3), với

những cây có đường kính từ 2,5cm đến 20cm đo trực tiếp bằng thước kẹp với

độ chính xác 0,1cm; các cây có đường kính  20cm đo chu vi bằng thước dây,

tra bảng tương quan đường kính - chu vi để tính đường kính tương ứng.

Trong m i OTC, mô tả vị trí địa lý, hướng phơi, độ dốc, độ cao tương

đối, lịch sử hình thành, thời gian phục hồi, đ c trưng thổ nhưỡng, điều tra về

thành phần loài, kiểu dạng sống (dựa trên sự phân chia nhóm dạng sống của

Raunkiaer - 1934, số lượng cây, chiều cao, độ che phủ, sự phân tầng.

+ Đo đường kính tán cây g (Dt): đo bằng thước dây và sào trên hình

chiếu th ng đứng của tán lá, sau đó tính trị số trung bình.

+ Độ che phủ: được xác định bằng quan trắc và ước tính tỷ lệ phần trăm

diện tích đất bị thảm thực vật che phủ. Độ che phủ được tính theo tỷ lệ phần trăm.

+ Điều tra về thành phần và mật độ cây tái sinh tự nhiên trong 1 ô. Xác

định nguồn gốc cây tái sinh (cây chồi, cây hạt)

+ Đánh giá chất lượng cây tái sinh theo 3 mức: tốt, trung bình, kém.

- Cây tốt: là những cây có tán lá phát triển đều đ n, tròn, xanh biếc, thân

tròn th ng, không bị khuyết tật nhiều và bị sâu bệnh.

- Cây trung bình: là những cây có tán lá bình thường, ít khuyết tật.

- Cây kém: là những cây có tán lá lệch, lá tập trung ở ngọn. sinh trưởng

kém, khuyết tật nhiều và bị sâu bệnh.

+ Đo chiều cao cây tái sinh tự nhiện: Để đánh giá cây tái sinh theo cấp

chiều cao phân chia cây tái sinh theo 4 cấp chiều cao:

- Cấp I (< 1m)

- Cấp II (từ 1m - 2m)

- Cấp III (Từ 2m - 3m)

- Cấp IV (> 3m)

2.4.3. Phân tích và xử lý số liệu

- Xác định tên khoa học của các loài cây theo một số tài liệu như Cẩm

nang tra cứu và nhận biết các họ thực vật hạt kín (Magnoliphyta, Angiospermae) ở

Việt Nam của Nguyễn Tiến Bân (1997)[1], Cây cỏ Việt Nam của Phạm

Hoàng Hộ (1991 - 1993)[21], Cẩm nang tra cứu đa dạng sinh vật của Nguyễn

Nghĩa Thìn (1997)[46]…

a, Mật độ cây tái sinh: tính theo cây/ha theo công thức.

- Để xác định mật độ dùng công thức sau:

Trong đó:

n: số lượng cá thể của loài ho c tổng số cá thể trong các OTC. S: Diện tích OTC (m2).

- Tỷ lệ tổ thành loài cây (n%) được tính theo công thức:

5% thì loài đó được tham gia vào công thức tổ thành. Nếu ni

5% thì loài đó không tham gia vào công thức tổ thành.

Nếu ni - Hệ số tổ thành loài cây (H) được tính theo công thức:

Trong đó: Ki: Hệ số tổ thành loài thứ i.

ni: Số lượng cá thể loài i.

m: Tổng số loài điều tra.

b, Phân bố cây theo cấp đường kính (n/D1.3) và theo cấp chiều cao (n/Hvn)

Sử dụng công thức của Hopman để chia cự li cấp chiều cao và cấp

đường kính:

và

Trong đó:

H là chiều cao cây cao nhất, h là chiều cao cây thấp nhất.

D là đường kính lớn nhất ở 1,3m và d là đường kính nhỏ nhất.

Trên cơ sở số liệu định hướng lại để tìm quy luật phân bố thực nghiệm

cần chia chiều cao và đường kính thành các cấp

- Với chiều cao: m i cấp lệch nhau 50cm.

- Với đường kính: m i cấp lệch nhau 0,5cm.

c, Phân bố cây theo m t ph ng nằm ngang:

Để nghiên cứu cây tái sinh trên bề m t đất rừng có thể sử dụng phương

pháp đo khoảng cách từ một điểm ngẫu nhiên đến 6 cây tái sinh gần nhất. Khi

đó phân bố Poisson được sử dụng tiêu chuẩn U của Clark và Evan để đánh giá,

khi lượng mẫu đủ lớn (n = 36) qua đó dự đoán được giai đoạn phát triển của

quần xã thực vật trong vùng:

U tính theo công thức:

Trong đó là giá trị trung bình khoảng cách gần nhất của n lần quan sát

là mật độ cây tính trên một đơn vị diện tích tương ứng

n là số lần quan sát

Nếu U 1,96 thì tổng thể cây tái sinh có phân bố đều.

Nếu U -1,96 thì tổng thể cây tái sinh có phân bố cụm.

Nếu -1,96 < U < 1,96 thì tổng thể cây tái sinh có phân bố ngẫu nhiên.

d, Đánh giá nguồn gốc cây tái sinh, chất lượng cây tái sinh theo cấp chất

lượng được tiến hành trên cơ sở thống kê số lượng cây tái sinh theo từng cấp

chất lượng và nguồn gốc cây tái sinh từ hạt hay từ chồi rồi tính (%) trong tổng

số theo công thức sau:

- Xác định mật độ cây tái sinh: việc xác định mật độ cây tái sinh là

thống kê toàn bộ số cây tái sinh trên một đơn vị diện tích (thường là ha), được

tính bằng công thức:

Trong đó:

N là mật độ cây tái sinh

S là diện tích ô dạng bản điều tra tái sinh (m2)

n là số lượng cây tái sinh điều tra.

e) Xác định độ che phủ bằng mắt thường và tính theo tỉ lệ % diện tích

đất bị thảm thực vật che phủ. Độ nhiều của thảm tươi, cây bụi xác định theo

tiêu chuẩn Drude.

Bảng 2.1. Ký hiệu độ nhiều của thực bì theo tiêu chuẩn Drude

Ký hiệu Tình hình thực bì

Thực vật mọc rộng khắp che phủ 75 - 100% diện tích Soc

Thực vật mọc rộng khắp che phủ 5 - 25% diện tích Cop 1

Thực vật mọc rộng khắp che phủ 25 - 50% diện tích Cop 2

Thực vật mọc rộng khắp che phủ 50 - 75% diện tích Cop 3

Thực vật mọc rộng khắp che phủ 5 diện tích trở xuống Sp

Thực vật mọc rải rác phân tán Sol

Một vài cây cá biệt Un

Thực vật phân bố không đều, mọc từng khóm Gr

2.4.4. Phương pháp điều tra trong nhân dân

Trong quá trình đi thực địa kết hợp trực tiếp phỏng vấn người dân địa

phương ho c các cơ quan chuyên môn hạt kiểm lâm, Ủy ban nhân dân xã để

nắm thêm được các thông tin về điều kiện tự nhiên, xã hội ở khu vực nghiên

cứu trạng thái của rừng, tên các loài thực vật, những tác động của con người và

động vật đến hệ thực vật rừng.

Chƣơng 3

ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN - KINH TẾ XÃ HỘI

KHU VỰC NGHIÊN CỨU

3.1. Điều kiện tự nhiên

3.1.1. Vị trí địa lý

Minh Tiến là một xã thuộc huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên, Việt Nam.

Đây là một xã thuộc vùng núi Tam Đảo, Xã nằm ở phía bắc của huyện Đại từ,

có tuyến tỉnh lộ 264 nối giữa hai huyện Đại Từ và Định Hóa đi qua. Minh Tiến

tiếp giáp với hai xã Phú Đình và Bình Thành thuộc huyện Định Hóa ở phía bắc,

hai xã Phúc Lương và Đức Lương ở phía đông, xã Phú Cường ở phía nam, xã

Yên Lãng ở phía tây nam. Qua dãy núi Tam Đảo, Minh Tiến tiếp giáp với xã

Tân Trào và Lương Thiện của huyện Sơn Dương, tỉnh Tuyên Quang. Xã có tọa độ địa lý là: 21032’28’’ vĩ độ bắc và 105038’16’’ kinh độ đông.

3.1.2. Địa hình, đất đai, thổ nhưỡng

3.1.2.1. Địa hình

Do vị trí địa lý của xã thuộc vùng núi Tam, xã nằm ở phía Bắc của

huyện, địa hình phức tạp, chia cắt mạnh. Độ cao của xã từ 100- 1400m so với mực nước biển, độ dốc trung bình từ 150 - 250. Nhìn chung địa hình của xã

Minh Tiến nói riêng và của huyện Đại Từ nói chung, cùng với khí hậu đất đai

phù hợp với nhiều loại cây lâm, nông nghiệp.

3.1.2.2. Đất đai, thổ nhưỡng

Trên địa bàn xã có 8 nhóm đất trong đó có 4 nhóm đất chính:

- Đất xám mùn trên núi có chiếm 28,57%.

- Đất Feralit phát triển trên đá biến chất chiếm 25,98%.

- Đất Feralit phát triển trên phù sa cổ chiếm 22,15%.

- Đất phù sa Gley phát triển trên phù sa cổ chiếm 23,44%.

Như vậy, đất trên địa bàn vùng nghiên cứu nói chung là phù hợp với các

loại cây trồng nông, lâm nghiệp, cây công nghiệp lâu năm đ c biệt là cây Chè,

xã có một số cây chè cổ thụ được đem triển lãm tại vestivan chè năm 2011.

3.1.3. Khí hậu, thủy văn

Xã Minh Tiến nằm trong huyện Đại Từ có nền chung của khí hậu vùng

núi miền Bắc Việt Nam, đ c trưng cơ bản của nền khí hậu này, có mùa đông

lạnh hanh khô, ít mưa và mùa hạ nóng ẩm, mưa nhiều. Như vậy xã Minh Tiến

có khí hậu nhiệt đới ẩm, gió mùa và chia làm 2 mùa rõ rệt, mùa mưa kéo dài từ

tháng 4 đến tháng 10, mùa khô từ tháng 11 đến tháng 3 năm sau. Các đ c trưng

chính của khí hậu:

- Chế độ nhiệt: Nhiệt độ không khí bình quân năm là 21,60 C. Nhiệt độ trung bình tháng thấp nhất là 13,5 0 C, nhiệt độ tối thấp tuyệt đối 30 C (vào tháng 2). Nhiệt độ trung bình tháng cao nhất là 27,30 C, nhiệt độ cao nhất tuyệt đối 42,60 C vào tháng 7. Số giờ nắng trung bình năm là 1.460 giờ, năm cao nhất

là 1.770 giờ, năm thấp nhất là 1.370 giờ. Đây là nguồn năng lượng dồi dào thúc

đẩy quá trình quang hợp mạnh mẽ, góp phần làm tăng năng suất cây trồng

trong nông - lâm nghiệp.

- Chế độ ẩm:

+ Lượng mưa trung bình năm là 1750 mm, cao nhất là 2.450 mm, thấp

nhất là 1.250 mm. Lượng mưa phân bố không đều, từ tháng 4 đến tháng 9

lượng mưa chiếm tới 83% tổng lượng mưa cả năm, ngày mưa lớn nhất có thể

đạt tới 300 mm. Từ tháng 10 đến tháng 3 năm sau, lượng mưa thấp chiếm 17%

lượng mưa cả năm. Các tháng có lượng mưa từ 10 - 20 mm là tháng 12, tháng 1

và tháng 2. Lượng mưa tập trung vào mùa mưa tuy thuận lợi cho công tác trồng

rừng và cho cây trồng sinh trưởng tốt nhưng có thể gây ra lũ lụt cục bộ làm ảnh

hưởng đến sản xuất và đời sống nhân dân trong vùng.

+ Lượng bốc hơi bình quân năm là 885 mm, bằng 50,6% lượng mưa trung

bình năm. Lượng bốc hơi lớn thường xảy ra vào các tháng 12, tháng 1 gây nên

tình trạng khô hạn nghiêm trọng ảnh hưởng đến cây trồng vụ đông xuân.

+ Độ ẩm không khí trung bình năm là 81,5%, giữa các tháng trong năm

biến thiên từ 75 - 86%. Độ ẩm không khí thấp nhất trong năm vào tháng 4 và

tháng 5. Các tháng mùa khô m c dù ít mưa nhưng có sương mù nên độ ẩm

không khí khá cao.

- Sương muối: Ở các thung lũng, sương muối thường xuất hiện vào tháng

12 và tháng 1 với tần suất xuất hiện là 2 - 3 lần/năm. Đây là yếu tố bất lợi cho

sinh trưởng và phát triển của cây trồng, đ c biệt là giai đoạn cây non.

Nhìn chung, khí hậu xã Minh Tiến, huyện Đại Từ có một số yếu tố hạn chế

như mưa tập trung với cường độ lớn làm xói mòn đất, gây ra lũ lụt, lốc xoáy,

sương muối… Nhưng vẫn tương đối thuận lợi cho quá trình sinh trưởng và phát

triển của nhiều loài cây rừng. Trên địa bàn xã có nhiều ngòi, suối, kênh rạch.

Nguồn nước ngầm xã và của huyện Đại Từ khá phong phú. Theo số liệu của Liên đoàn Địa chất II có khoảng 400.000m3/ngày có khả năng khai thác

được. Đây là yếu tố thuận lợi cơ bản phục vụ nước sinh hoạt, nước tưới cho các

loại cây trồng nông, lâm nghiệp.

3.2. Điều kiện kinh tế, xã hội

Theo niên giám thống kê đến tháng 12 năm 2011 của tỉnh Thái Nguyên,

toàn xã có diện tích 26,13 km². Xã có 16 xóm gồm: Lưu Quang 1; Lưu Quang

2; Lưu Quang 3; Lưu Quang 4; Lưu Quang 5; 6. Hòa Tiến 1; 7. Hòa Tiến 2;

Hòa Tiến 3; Hòa Tiến 4; 10. Minh Hòa; 11. Tân Hợp 1; Tân Hợp 2; Tân Hợp;

Tân Hợp 4; Tân Hợp 5; Trung Tâm. Các dân tộc chủ yếu tại địa bàn xã là Kinh,

Tày, Nùng, Dao, Sán Dìu phân bố khá đồng đều trên toàn xã.

Theo thống kê của Ủy Ban nhân dân xã đến tháng 12/2015, toàn xã có

dân số là 4012 người, mật độ cư trú đạt 165 người/km², tỷ lệ tăng dân số là

1,3%. Tổng số người ở độ tuổi lao động từ 15 trở lên là: 3.050 người, chiếm

khoảng 75,57% tổng số dân, trong đó:

- Lao động nông nghiệp: 2.800 người, chiếm hơn 95% tổng số lao động.

- Lao động nghành nghề khác: 250 người, chiếm gần 5% tổng số lao động.

Nguồn lao động trên địa bàn xã dồi dào, nhân dân chủ yếu làm nông, lâm

nghiệp, người dân cần cù lao động, trình độ lao động còn thấp do chưa được

học tập qua các lớp đào tạo. Tỷ lệ tăng dân số còn tương đối cao, nhu cầu lương

thực, thực phẩm và hàng tiêu dùng tăng lên, đ c biệt nhu cầu cao về chất đốt

(sao chè) và diện tích canh tác lương thực, diện tích đất làm nhà ở… Đây là

những sức ép lớn đến rừng và đất lâm nghiệp.

- Về cơ cấu kinh tế: ngành nông - lâm nghiệp chiếm 75%; ngành công

nghiệp xây dựng chiếm 5%, ngành dịch vụ thương mại chiếm 20%.

+ Thu nhập bình quân đầu người năm 2016 là: 17.5 triệu đồng/ người/ năm.

+ Tỷ lệ hộ nghèo năm 2016: 26,65%, giảm 8,78% so với năm 2015.

+ Sản lượng lương thực có hạt năm 2016 đạt 1774,1 tấn, sản lượng chè

bút tươi 2000 tấn.

+ Chăn nuôi trên địa xã có đàn trâu 355 con, đàn lợn 1400 con, đàn dê

1350 con, đàn gia cầm 32.000.

- Cơ sở hạ tầng:

+ Giao thông: Hệ thống giao thông trên địa bàn xã và huyện khá phát

triển gồm cả trục chính và đường nhánh. Đã có đường ô tô đến trung tâm xã và

trung tâm các xóm.

+ Xã có UBND được xây kiên cố 2 tầng có đủ các phòng ban. Có trường

học cấp 1 + cấp 2 và trạm xá được xây nhà cấp 4 tương đối khang trang.

+ 100% hộ dân trong xã được sử dụng điện lưới quốc gia.

+ 85% số hộ trong xã được sử dụng nước sinh hoạt hợp vệ sinh.

- Văn hoá xã hội: tính đến cuối năm 2016, toàn xã đạt 13/19 tiêu chí

nông thôn văn hóa.

+ Giáo dục: Do được sự quan tâm của Nhà nước,các cấp chính quyền

nên trường học được xây nhà cấp 4 và nhà hai tầng tương đối khang trang, đời

sống giáo viên từng bước được cải thiện. Tuy nhiên trang thiết bị trong giảng

dạy còn thiếu nên đã ảnh hưởng đến chất lượng giảng dạy của giáo viên và kết

quả học tập của học sinh.

+ Y tế: Nhìn chung công tác khám chữa bệnh và chăm sóc sức khoẻ cho

người dân trong xã còn nhiều khó khăn dù trạm xá được cung cung cấp trang

thiết bị y tế khá tốt nhưng do thiếu cán bộ y, bác sỹ có trình độ cập chuẩn.

+ Thông tin văn hoá: Đã được chú ý phát triển cả bề rộng và chiều sâu.

Hiện tại 100% số dân trong khu vực được xem truyền hình và nghe đài phát

thanh sóng Trung ương. Xã đã có trạm bưu điện và nhà văn hoá xã. Nên mọi

chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước sớm được cập nhật, góp phần

nâng cao trình độ văn hoá và trình độ dân trí của nhân dân.

3.3. Rừng và đất lâm nghiệp

Bảng thống kê biến động diện tích theo mục đích sử dụng đất

Xã Minh Tiến, huyện Đại Từ, tỉnh Thái guyên

So với năm 2010

So với năm 2005

Diện

Thứ

MỤC ĐÍCH

tích

Ghi

Diện

Tăng (+)

tự

SỬ DỤNG

năm

chú

tích

giảm (-)

2015

năm

-0.05 2613.49

88.96

Tổng diện tích đất của ĐVHC 2,702.45 2,702.50

2,585.50 2,479.35

106.15 2480.54

104.96

1 Đất nông nghiệp

529.84 552.94

-23.10 326.17

203.67

1.1 Đất sản xuất nông nghiệp

1.1.1 Đất trồng cây hàng năm

186.29 324.48

-138.19 218.90

-32.61

1.1.1.1 Đất trồng lúa

184.00 324.48

-140.48 203.46

-19.46

1.1.1.2 Đất trồng cây hàng năm khác

2.29

15.44

-13.15

1.1.2 Đất trồng cây lâu năm

343.55 228.46

115.09 107.27

236.28

2,040.07 1,920.92

119.15 2,148.88

-108.81

1.2 Đất lâm nghiệp

1.2.1 Đất rừng sản xuất

879.47 1920.92 -1,041.45 2148.88 -1,269.41

1.2.2 Đất rừng phòng hộ

1,160.60

1.2.3 Đất rừng đ c dụng

0.00

Tổng diện tích đất của toàn xã là 2.702,45ha, trong đó đất lâm nghiệp là

2.040,07ha chiếm 75.49% diện tích đất tự nhiên của toàn xã, có 2 loại rừng:

rừng phòng hộ 1.160,60ha chiếm 42.95% diện tích đất lâm nghiệp, đất rừng sản

xuất 879,47ha chiếm 32.54% diện tích đất lâm nghiệp. Ở xã hiện nay không

còn diện tích đất lâm nghiệp nào chưa có rừng.

Chƣơng 4

KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN

4.1. Hiện trạng các thảm thực vật sau nƣơng rẫ tại khu vực nghiên cứu

4.1.1. Hệ thực vật

Từ kết quả nghiên cứu chúng tôi thống kê được 337 loài thuộc 238 chi,

85 họ và 4 ngành thực vật bậc cao có mạch. Số lượng và sự phân bố Taxon

được trình bày trong bảng và hình.

Bảng 4.1. Thành phần thực vật trong các điểm nghiên cứu

Họ

Chi

Loài

STT

Ngành

T lệ

Số

T lệ

Số

T lệ

Số

%

chi

%

loài

%

họ

1.17

0.42

0.59

Thông đất (Lycopdiophyta)

5.88

4.20

3.27

2 Dương xỉ (Polypodiophyta)

2.37

0.84

0.59

Thông (Pinophyta)

Ngành Mộc lan (Magnoliophyta)

90.58

225 94.54 322

95.55

- Lớp Mộc Lan (Magnoliopsida)

72.94

188 78.99 270

80.11

- Lớp Hành (Liliopsida)

17.64

15.55

15.43

Tổng số

100

238

100

337

100

Hình 4.1. Tỷ lệ các taxon trong các ngành của hệ thực vật ở KVNC

Kết quả trong bảng 4.1 và hình 4.1 cho thấy tại KVNC chiếm ưu thế là

ngành Mộc lan (Magnoliophyta) về cả số lượng, họ, chi và loài, ngành này có

số loài 322/337 loài của toàn hệ chiếm 95,55%, 225 chi chiếm tới 94,54% và

77 họ chiếm 90,58%. Sau đó đến ngành Dương xỉ (Polypodiophyta) có số loài

là 11 chiếm 3,27%, có 10 chi chiếm 4,20% và 5 họ chiếm 5,88% tổng số loài

của toàn hệ. Hai ngành còn lại thấp hơn là ngành Thông đất (Lycopdiophyta) có

2 loài chiếm 0.59%, 1 chi chiếm 0.42% và 1 họ chiếm 1,17%, ngành Thông

(Pinophyta) có 2 loài chiếm 0.59%, 2 chi chiếm 0.84% và 2 họ chiếm 2,37% .

Như vậy, trong khu vực nghiên cứu hệ thực vật tương đối đa dạng, kết

quả điều tra chúng tôi thống kê được 4 ngành: Thông đất (Lycopdiophyta),

Dương xỉ (Polypodiophyta), Thông (Pinophyta) và Mộc lan (Magnoliophyta),

trong đó ngành Mộc lan chiếm ưu thế nhất và phân bố rộng trong phạm vi diện

tích khu vực nghiên cứu. Số lượng họ, chi, loài phản ánh sự đa dạng phong phú

hay nghèo nàn của thực vật trong m i ngành.

4.1.2. Các trạng thái thảm thực vật tại khu vực nghiên cứu

Thảm thực vật nguyên sinh tại xã Minh Tiến, Huyện Đại Từ, Tỉnh Thái Nguyên

từ trước kia thuộc kiểu rừng kín thường xanh mưa ẩm nhiệt đới, nhưng đến nay

thảm thực vật này đã bị phá hủy nghiêm trọng, thay thế vào đó là các kiểu thảm

thứ sinh nhân tác.

4.1.2.1. Rừng trồng

Là những khoanh rừng được trồng thông qua các dự án đầu tư bảo vệ và

phát triển rừng của Nhà nước, gồm có: Rừng trồng thuần loại, chỉ có một loài:

rừng Bạch đàn (Eucalyptus sp.), Keo tai tượng (Acacia mangium), Keo lá tràm

(Acacia auriculiformis), Vải (Litchi chimensis), Nứa (Neohouzeaua dulloa). Rừng

trồng h n giao: Bạch đàn (Eucalyptus sp.) và Keo tai tượng (Acacia mangium).

4.1.2.2. Thảm thực vật tự nhiên

Theo khung phân loại thảm thực vật theo đ c điểm ngoại mạo của

UNESCO (1973), tại khu vực nghiên cứu có các trạng thái thảm thực vật như sau:

I.A.1.1. Rừng kín thƣờng xanh mƣa m a nhiệt đới ở địa hình thấp

I.A.1.1.1. Rừng câ gỗ lá rộng

Là một dạng thoái hóa do khai thác cạn kiệt. Hiện nay được bảo vệ

nghiêm ng t ít bị tác động, có cấu trức đ c trưng của rừng nhiệt đới mưa mùa.

Thành phần loài thực vật rất đa dạng, bao gồm cả các loài cây tiên phong ưa

sáng mọc nhanh, cây định vị và cây rừng nguyên sinh còn sót lại. Có nhiều loài

cây g lớn, chiều cao từ 10 - 15m, đường kính dao động từ 15 - 35cm, như:

Trám trắng (Canarium album), Trám chim (Canarium tonkinense), Máu chó

(Knema globularia), Chò nâu (Dipterocarpus tonkinensis), Vàng anh (Saraca

dives)….. cá biệt có một vài cá thể Gội (Agalia sp.), thuộc họ Xoan (Meliaceae)

cao tới 28m và đường kính 60cm, Nang trứng (Hydrocarpus sp.) cao 25m,

đường kính 50cm. Các cây g tạo ra độ tàn che lớn 90%.

Tầng cây bụi chủ yếu là các loài cây ở tầng trên tái sinh tự nhiên còn

non, phân bố rải rác. Thảm tươi có thành phần loài nghèo nàn gồm các loại

thuộc họ Cỏ (Poaceae), Dương xỉ (Polypodiaceae), dây leo ít.

I.A.1.1.2. Quần xã nứa xen câ gỗ

Trạng thái rừng do kết quả của việc khai thác g củi quá mức hình thành

nên, phân bố chủ yếu trên độ cao 300 - 400m. Trong trạng thái này, cây g có

mật độ thưa với thành phần chính là: Lá nến (Macaranga denticulata), Bồ đề

(Styrax tonkinensis), Ràng ràng (Ormosia balansae), Hu đay (Trema

Orientalis), Dẻ gai (Castanopsis indica), Ngát (Gironniera subaequalis), Re

(Cinnamonmum sp.), Bứa (Garcinia boni), Tai chua (Garcinia cowa). Sau sau

(Liquidambar formosana). Thảm tươi có độ dày rậm từ Cop1 đến Cop2. Thành

phần chính là các loài cây chịu bóng thuộc họ Ráy (Araceae), họ Gừng

(Zingiberaceae), họ Loa kèn (Liliaceae) và các loài Dương xỉ.

II.A.1.1. Rừng thƣa thƣờng xanh mƣa m a nhiệt đới ở địa hình thấp

II.A.1.1.1. Rừng câ gỗ lá rộng

Rừng thứ sinh phục hồi sau khai thác kiệt, đất nương rẫy bỏ hoang lâu

năm, trạng thái rừng này phân bố ở sườn núi trên độ cao từ 200m trở lên. Tổ

thành chủ yếu là: Bồ đề (Styrax tonkinesis), Ràng ràng (Ormosia balansae), Hu

đay (Trema orientalis), Re (Cinnamomum sp.), Sau sau (Liquidambar

formosana), Lá nến (Macaranga denticulata), Sơn rừng (Toxicodendron

succedanea), Trâm (Syzygium sp.), Côm (Elaecarpus sp.), Trôm (Sterculia sp.),

Bời lời (Litsea sp.).

II.A.1.1.2. Quần xã nứa xen câ gỗ

Rừng nứa (Neohowzeana dullosa) h n giao với cây lá rộng phân bố ở

độ cao từ 250m - 400m. Rừng này được hình do bị khai thác quá mức nên

nứa đã bị suy thoái, cây nứa có đường kính trung bình 2cm - 3cm, có một số

nơi là nứa tép đường kính trung bình 1cm - 2cm. Trạng thái rừng này cây g

có mật độ thưa 150 - 200 cây/1ha. Thành phần cây g cũng chủ yếu là các

loài cây tiên phong ưa sáng mọc nhanh như: Bồ đề (Styrax tonkinensis), Lá

nến (Macaranga denticulata), Hu chanh (Alagium kuzii), Thôi ba (Alangium

chinensis), Bời lời (Litsea sp.), Sau sau (Liquidambar formosana); các loài

có đời sống dài như: Dẻ gai (Castannopsis sp.), Trâm (Syzygium sp.), Côm

(Elaecarpus sp.), Re (Cinnamomum sp.), Trám (Canarium allbum)… Thảm

tươi có độ dày rậm Cop2, thành phần chính là các loài cây chịu bóng và các

loài Dương xỉ.

II.A.1.1.3. Rừng giang, vầu

Có rừng Giang (Ampelocalamus patellaris) được hình thành do rừng bị

khai thác kiệt. Kiểu rừng này thường là những khoảnh nhỏ có diện tích 5 - 6 ha,

được phân bố ở độ cao dưới 300m.

Rừng vầu, thường tạo thành từng khoảnh nhỏ 6-7ha phân bố rải rác trong

vùng, có loài cây g thưa thớt với thành phần khá đơn giản, những loài thường

g p như: Bồ đề (Styrax tonkinensis), Dẻ gai (Castannopsis sp.), Nhội

(Bischofia javanica), các loài thuộc chi Ficus…

III.A.1.1. Thảm câ bụi thƣờng xanh mƣa m a nhiệt đới ở địa hình thấp

Phân bố ở độ cao dưới 100m so với mực nước biển. Các thảm cây bụi

này bao gồm các quần xã có hay không có cây g tái sinh với nhiều trạng thái

khác nhau: thảm cây bụi thấp sau nương rẫy, thảm cây bụi cao sau nương rẫy,

thảm cây bụi cao sau khai thác kiệt, trồng rừng nhưng không thành công. M i

một trạng thái có thời gian phục hồi khác nhau, tổ thành thực vật khác nhau

chủ yếu thuộc 3 họ: họ Thầu dầu (Euphorbiaceae), họ Cỏ (Poacaea) và họ Cà

phê (Rubiaceae). Trong thảm này có một số loài cây g hai lá mầm mọc rải

rác chủ yếu là các loài cây tiên phong, ưa sáng như Ba soi (Macaranga

denticulata), Bời lời vòng (Litsea verticillata), Kháo (Machilus sp.), Hu đen

(Commersonia bartramia). Thầu tấu (Aporoza dioica), Bồ cu vẽ (Breynia

fruticosa), Hoắc quang (Wendlandia paniculata), Vỏ dụt (Hymenodictyon

oriense), Ba chạc (Euodia lepta); Phèn đen (Phyllanthus riticulatus); Me rừng

(Phyllanthus emblica).

Ngoài ra còn g p một số họ khác như họ Na (Annonaceae), họ Trôm

(Sterculiaceae), họ Nhài (Oleaceae), họ Cam (Rutaceae). Cây bụi chủ yếu là

các loài thuộc họ Mua (Melastomataceae), họ Sim (Myrtaceae).

IV.A.1.1. Thảm cỏ

Thảm cỏ dạng lúa trung bình chụi hạn với các ưu hợp Lách (Saccharum

spontaneum), Cỏ tranh (Imperata cylindrrica), Chít (Thysanolaena maxima) và

trảng cỏ không dạng lúa có ưu hợp Guột (Dicranopteris linearis).

Thảm cỏ thấp không dạng lúa chịu hạn: hình thành trên đất sau nương rẫy.

Kiểu thảm này phổ biến trong khu vực nghiên cứu, phân bố trên các sườn núi độ

cao từ 150m trở xuống. Cây bụi có Me rừng (Phyllanthus emblica), Hoắc quang

(Wendlandia paniculata), Găng (Randia spinosa), Sim (Rhodomyrtus tomentosa),

Mua (Melastoma normale). Có ưu hợp Guột (Dicranoteris linearis).

Nhận xét: Theo khung phân loại thảm thực vật theo đ c điểm ngoại mạo

của UNESCO (1973), tại khu vực nghiên cứu có các trạng thái thảm thực vật:

Rừng kín thường xanh mưa mùa nhiệt đới ở địa hình thấp; Rừng thưa thường

xanh mưa mùa nhiệt đới ở địa hình thấp; Thảm cây bụi thường xanh mưa mùa

nhiệt đới ở địa hình thấp và Thảm cỏ.

4.2. Qu luật phân bố câ tái sinh

4.2.1. Phân bố cây tái sinh theo cấp chiều cao

Phân bố cây cây theo cấp chiều cao là một chỉ tiêu quan trọng phản ánh

hình thái của quần thể thực vật và quy luật kết cấu của rừng. Về phương diện

sinh thái học nó biểu thị cho quá trình cạnh tranh giành không gian sống của

các cá thể cùng loài hay khác loài, trong quá trình cạnh tranh những cá thể có

sức sống tốt sẽ vươn lên tầng trên, những cá thể có sức sống yếu sẽ bị đào

thải. Đối với rừng tự nhiên nhiều tầng, cấu trúc này rất phức tạp, việc nghiên

cứu cấu trúc số cây theo cấp chiều cao có thể đánh giá được cấu trúc tầng thứ

cũng như tỷ lệ các loài trong các tầng rừng qua đó hiểu được quy luật phân bố

tán cây trong lâm phần.

Việc nghiên cứu sự phân hóa cây theo chiều cao có ý nghĩa rất quan

trọng, giúp cho những nhà sinh thái và lâm nghiệp tìm ra được giải pháp tác

động đúng giai đoạn để loại trừ những cá thể kém sức sống, tạo điều kiện

môi trường tốt cho các cây khỏe sinh trưởng, phát triển nhanh hơn. Điều đó

sẽ thúc đẩy nhanh quá trình phục hồi rừng và nâng cao chất lượng rừng

phục hồi.

Để xác định sự thay đổi về mật độ cây tái sinh theo cấp chiều cao, chúng

tôi chia cấp 4 cấp chiều cao như sau:

+ Cấp I: chiều cao <1m

+ Cấp II: chiều cao từ 1 -2m

+ Cấp III: chiều cao từ 2 -3m

+ Cấp IV: chiều cao > 3m

Từ số liệu điều tra ở các ô dạng bản thống kê được số cây g tái sinh

theo cấp chiều cao, kết quả được thể hiện ở bảnh 4.2 và hình 4.2.

Bảng 4.2. Mật độ câ gỗ tái sinh theo cấp chiều cao

Mật độ tái sinh theo chiều cao (cây/ha)

Thời gian phục hồi

Tổng

Cấp I (< 1m)

Cấp II (1-2m)

Cấp III (2 -3m)

Cấp IV (>3m)

rừng (năm)

cộng

Số cây

T lệ (%)

Số cây

T lệ (%)

Số cây

T lệ (%)

Số cây

T lệ (%)

I (1 - 3 năm)

378 6.68 2003 35.43 1839 32.54 1433 25.35 5653

II (5 - 6 năm)

199 3.41

680

11.66 1346 23.08 3606 61.85 5831

III (8 - 9 năm)

1.39

295

5.26

528

9.43

4699 83.92 5600

IV (11-12 năm)

1.66

263

6.53

494

12.27 3202 79.54 4026

V (14 - 15 năm)

1.36

140

3.68

462

12.15 3150 82.81 3804

Hình 4.2. Đồ thị mật độ cây gỗ tái sinh theo cấp chiều cao

Từ kết quả tại bảng 4.2 và hình 4.2 rút ra một số nhận xét như sau:

- Thời gian phục hồi rừng tăng mật độ cây g tái sinh có chiều cao nhỏ

hơn 3,0m giảm dần. Giai đoạn I cây g tái sinh có chiều cao 2-3,0m chiếm tỷ lệ

(25,35%) và tỷ lệ này giảm dần ở các giai đoạn phục hồi sau: giai đoạn II là

23,08%; giai đoạn III là 9,43%, giai đoạn IV là 12,27%; giai đoạn V là 12,15%.

- Thời gian phục hồi rừng tăng mật độ cây tái sinh có chiều cao 3m, lớn

hơn 3m tăng dần. Giai đoạn I là 32,54%, giai đoạn II là 61,85%, giai đoạn III là

83,92%, giai đoạn IV là 79,54% và giai đoạn V là 82,81%.

- Số lượng cây g tái sinh cũng giảm dần theo thời gian rừng phục hồi:

giai đoạn I mật độ cây g tái sinh là 5653 cây/ha; giai đoạn II là 5831 cây/ha;

giai đoạn III là 5600 cây/ha; giai đoạn IV là 4026 cây/ha; giai đoạn V là 3804

cây/ha. Như vậy từ gian đoạn I đến giai đoạn V số lượng loài cây g tái sinh

giảm khoảng 1849 cây/ha.

- Phân bố cây g tái sinh theo cấp chiều cao có dạng phân bố 1 đỉnh, thời

gian phục hồi rừng tăng dạng phân bố thay đổi theo hướng 1 đỉnh lệch phải.

- Giai đoạn I (từ 1 - 3 năm): Giai đoạn này, điều kiện ánh sáng, không

gian sống phù hợp cho các loài cây cỏ, cây bụi ưa sáng tái sinh, tiếp đến là

một vài loài cây g ưa sáng sinh trưởng nhanh tái sinh như Thành nghạnh

(Cratoxylum formosum); Hu day (Trema angustifolia); Ba soi (Macaranga

denticulata); Bùng bục (Mallotus barbatus). Phân bố số cây g ưa sáng tái

sinh tập trung chủ yếu ở chiều cao 1-2m tỷ lệ 35.43%, từ 2 - 3m 32.54%,

chiều cao >3m tỷ lệ 25,35%.

- Giai đoạn II (từ 5 - 6 năm): Bên cạnh các loài cỏ, các loài cây bụi có

lớp cây g ưa sáng tái sinh, lớp cây g ưa sáng này đã tạo nên hoành cảnh rừng

mới, ở giai đoạn này rừng bắt đầu khép tán, trên m t đất không còn nhiều l

trống đây là điều kiện môi trường sống thuận lợi cho những cây ưa sáng tiếp

tục sinh trưởng phát triển.

Giai đoạn này có một số loài cây mới tái sinh như Hoắc quang

(Wendlandia paniculata), Kháo (Phoebe lanceolata). Phân bố cây g tái sinh

chủ yếu ở cấp chiều cao >3m chiếm tỷ lệ 61.85%, lớp cây ở cấp chiều cao 1-2m

chỉ còn 11.66%. Trong giai đoạn này diễn ra sự cạnh tranh về không gian sống

và dinh dưỡng giữa các loài, đây là nguyên nhân dẫn đến có sự phân cấp chiều

cao giữa các tầng cây tái sinh trên 3m ở giai đoạn sau. Ở giai đoạn này nên dọn

rừng, ch t tỉa bớt một số cây tạm cư có chiều cao lớn nhất để tạo không gian

sống và dinh dưỡng cho những cây tái sinh định cư. Đây là giai đoạn quan

trọng trong quá trình phát triển rừng.

- Giai đoạn III (từ 8 - 9 năm): Khi đã có hoàn cảnh rừng thuận lợi về độ

che phủ, độ ẩm và dinh dưỡng đất, giai đoạn này còn gọi là giai đoạn rừng non,

trong giai đoạn này đã xuất hiện một số các loài cây chịu bóng như Kháo

(Phoebe lancelata), Thừng mức (Wrightia laevina). Ở giai đoạn này những loài

cây chiếm ưu thế vẫn là những loài cây tiên phong ưa sáng tập trung chủ yếu

cây có chiều cao trung bình 4 - 6m tỷ lệ 83.92%, những cây có chiều cao 2 -

3m giảm đi chỉ còn 9.43%, cây có chiều cao 1-2m tỷ lệ 5.26%.

Ở giai đoạn này sự cạnh tranh về không gian sống và dinh dưỡng diễn ra

mạnh hơn giai đoạn II, những cá thể có sức sống tốt, sinh trưởng nhanh và

vươn lên chiếm không gian sống, những cá thể có sức sống yếu, sâu bệnh sẽ bị

chèn ép, sinh trưởng chậm lại, nhiều cá thể bị vỡ tán và bị đào thải. Tại KVNC

chúng tôi nhận thấy giai đoạn 3 rừng được 8 - 9 năm có quá trình phân hóa

chiều cao của các cây rừng diễn ra mạnh mẽ.

- Giai đoạn IV (từ 11 - 12 năm): giai đoạn này hoàn cảnh rừng cơ bản đã

được tái lập, số loài cây g định cư tái sinh đã đang được tăng dần, độ tàn che

của cây g tăng lên làm cho số loài cây bụi, thảm tươi ưa sáng giảm dần. Giai

đoạn này các loài cây g chiếm ưu thế, chiều cao trung bình của cây g từ 5.5-

7.0m tăng có tỷ lệ 79.54% xen lẫn cây định cư và cây tạm cư, các loài cây ưa

sáng chiếm tầng trên, các loài cây ưa bóng và chịu bóng sinh trưởng ở tầng

dưới tán, giai đoạn này mật độ cây cũng giảm chỉ còn 4026 cây/ha.

Trong giai đoạn này nên tỉa bớt cành và tiếp tục phát bỏ cây bụi và

những cây có sức sống kém, dọn thảm tươi tạo điều kiện cho các loài cây g tái

sinh có môi trường sống thuận lợi để phát triển.

- Giai đoạn V (từ 14 - 15 năm): Số lượng loài và cá thể cây bụi, thảm

tươi giảm đi rõ rệt, do vậy cây g tái sinh không còn phải cạnh tranh nhiều về

không gian sống và dinh dưỡng, đây là điều kiện sống thuận lợi cho cây g tái

sinh trường phát triển tốt. Giai đoạn này cấp chiều cao tập trung chủ yếu trong

khoảng 7.0 - 8.5m, có tỷ lệ 82.81%, ở giai đoạn này các cấp chiều cao dưới

giảm đi rõ rệt, mật độ cây g khoảng 3804 cây/ha.

Như vậy, trong quá trình phát triển của rừng qua các giai đoạn từ rừng

non (giai đoạn III rừng được 8-9 tuổi) đến giai đoạn V rừng được 14-15 năm,

giai đoạn này có thể coi là giai đoạn rừng trưởng. Trong các giai đoạn phát

triển của rừng đã có sự phân hóa về chiều cao của các cây g tái sinh để hình

thành cấu trúc chiều cao của cây g tái sinh đã phản ánh một phần quá trình

cạnh tranh không gian sống giữa các cá thể cùng loài và các cá thể khác loài

trong quần thể, quần xã. Trong quá trình phát triển đó, những cá thể có sức

sống yếu sẽ bị đào thải (quá trình tự đào thải), những cá thể có sức sống tốt sẽ

vươn lên tạo lên hoàn cảnh rừng. Đây chính là quá trình phân hóa về chiều cao

để hình thành các tầng tán của rừng.

4.2.2. Phân bố cây tái sinh theo cấp đư ng kính

Quy luật phân bố cây theo cấp đường kính phản ánh tiềm năng phát

triển của rừng. Sự tăng trưởng về đường kính thân cây là một nhân tố được

đánh giá rất quan trọng, là chỉ tiêu cơ bản dùng để xác định thể tích của cây,

trữ lượng, sản lượng, lâm phần… Do đó, nội dung này thường được các nhà

nghiên cứu sử dụng trong thiết kế kinh doanh và xây dựng mô hình rừng

chuẩn. Đối quá trình phục hồi rừng thứ sinh, phân bố theo cấp đường kính

còn phản ánh quá trình sinh trưởng, phát triển của loài cây. Đồng thời, cùng

với phát triển về chiều cao cây và tăng trưởng đường kính cây còn cho biết

khả năng tái sinh tự nhiên dưới tán rừng. Sự phát triển về đường kính của

thân cây chậm nên chúng tôi chỉ đo những cây g tái sinh có đường kính

ngang ngực (D1.3) từ 2,5cm trở lên, m i cấp đường kính cách nhau 0,5cm.

Kết quả được thể hiện ở bảng 4.3 và hình 4.3.

Bảng 4.3. Phân bố câ gỗ tái sinh theo cấp đƣờng kính ngang ngực

Thời gian phục hồi rừng (năm) Đƣờng kính câ

ngang ngực 11 - 12 14 - 15 1 - 3 năm 5 - 6 năm 8 - 9 năm (cm) (N/D1.3) năm năm

7.03 6.95 2.59 2,5 11.07 7.17

5.11 7.78 6.74 3,0 16.78 11.60

11.00 11.59 8.46 3,5 18.92 13.08

12.50 13.41 9.84 4,0 15.35 14.76

11.80 10.93 10.00 4,5 14.64 12.65

13.00 9.27 11.00 5,0 9.28 11.39

10.10 10.26 12.10 5,5 3.57 9.90

7.99 10.76 8.81 6,0 5.00 8.01

6.23 6.78 7.08 6,5 2.14 5.27

4.15 3.64 5.87 7,0 2.50 2.74

3.35 2.81 4.84 7,5 0.75 1.05

2.56 1.49 3.80 8,0 1.27

1.44 1.49 2.94 8,5 0.42

0.80 0.99 1.90 9,0 0.42

1.12 0.82 0.69 9,5 0.27

1.12 0.82 1.21 10,0

0.64 0.21 0.69 10,5

0.52 11,0

0.69 11,5

0.35 12

Cộng 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0

Hình 4.3. Đồ thị phân bố cây gỗ tái sinh theo cấp đư ng kính

Căn cứ kết quả trong bảng 4.3 và hình 4.3 chúng tôi có nhận xét:

Đồ thị phân bố cây g tái sinh theo cấp đường kính (Phân bố N/D1.3) có

dạng phân bố 1 đỉnh lệch trái.

Sự sinh trưởng về đường kính của cây chậm nên qua m i giai đoạn số cây

tập trung cao nhất nằm ở đường kính tiếp theo: Thời gian phục hồi rừng từ 1 - 3

năm số cây tập trung cao nhất ở đường kính từ 3.0cm đến 4.5cm, trong đó cấp

đường kính 3,5cm có tỷ lệ cao nhất 18.92%; thời gian phục hồi 5 - 6 năm ở cấp

đường kính 3.5 đến 5.0cm có tỷ lệ cao hơn, trong đó đường kính 4,0cm có tỷ lệ

cao nhất là 14.76%; thời gian phục hồi 8 - 9 năm ở cấp đường kính 4,0cm; sau

11 - 12 năm ở cấp đường kính 5,0cm; sau 14 - 15 năm ở cấp đường kính 5,5cm.

Phân bố số cây theo cấp đường kính theo xu hướng số lượng cây giảm

dần khi cấp đường kính tăng lên (dạng phân bố giảm, dạng phân bố đ c trưng

của kiểu rừng thứ sinh tự nhiên h n loài nhiệt đới, dạng phân bố này hợp với

quy luật chung của rừng tự nhiên h n loài.

Thời gian phục hồi rừng lâu thì sự phân hóa về cấp đường kính càng nhiều

(sau 1 - 3 năm, đường kính cây ngang ngực dao động từ 2,5cm đến 8,0cm; sau 5 -

6 năm đường kính cây ngang ngực dao động từ 2,5cm đến 9,5cm; sau 8 - 9 năm

đường kính cây ngang ngực dao động từ 2,5cm đến 10,5cm; sau 11 - 12 năm

đường kính cây ngang ngực dao động từ 2,5cm đến 10,5cm; sau 14 - 15 năm

đường kính cây ngang ngực dao động từ 2,5 đến 12,0cm).

Sự phân bố về cấp đường kính diễn ra song song với sự phân hóa về cấp

chiều cao. Sự phân hóa về chiều cao và cấp đường kính nó phản ánh tính đa

dạng và phức tạp của những rừng phục hồi tự nhiên.

Trong quá trình nghiên cứu về cấp chiều cao và cấp đường kính chúng

tôi có nhận xét những cây có sự sinh trưởng nhanh về chiều cao và đường kính

chủ yếu tập trung vào những cây tiên phong ưa sáng, có đời sống ngắn và có

giá trị kinh tế thấp. Do vậy trong khoanh nuôi phục hồi rừng nên dọn rừng ch t

tỉa bớt đi một số cây có giá trị kinh tế thấp để tạo ra không gian sống cho lớp

cây tái sinh định cư với mục đích sinh trưởng.

4.2.3. Phân bố cây tái sinh theo m t ph ng ngang

Đối với rừng trồng, phân bố cây trên m t đất phần nhiều do con người

quyết định. Tuy nhiên, trong quá trình sinh trưởng phát triển của cây trồng vẫn

diễn ra quá trình tự tỉa thưa và tự điều chỉnh lại phân bố nếu không có sự can

thiệp của con người.

Theo quy luật chung thì quá trình điều chỉnh phân bố cây diễn ra theo xu

hướng điều chỉnh phân bố cá thể trong quần xã sao cho đồng đều và cân bằng.

Một đ c điểm khá đ c trưng của tái sinh tự nhiên là sự phân bố cây tái sinh

không đều trên m t đất, tạo ra các khoảng trống không có cây tái sinh, đ c điểm

này được thể hiện qua kết quả nghiên cứu phân bố số cây tái sinh theo m t

ph ng nằm ngang.

Nghiên cứu phân bố cây tái sinh trên m t ph ng nằm ngang có ý nghĩa

rất quan trọng trong quá trình diễn thế đi lên của thảm thực vật để phục hồi

rừng tự nhiên. Trên cơ sở nghiên cứu phân bố cây theo m t ph ng nằm ngang

để trong quá trình khoanh nuôi phục hồi rừng người ta xác định vị trí trồng bổ

sung những cây bản địa để tạo nguồn gieo giống, xúc tiến quá trình tái sinh. Sự

phân bố cây trên bề m t đất phụ thuộc vào đ c tính sinh vật học của loài cây và

không gian dinh dưỡng, nguồn gieo giống tự nhiên.

Đối với rừng phục hồi tự nhiên do nhiều yếu tố tác động của môi trường

khác nhau như: điều kiện lập địa, mức độ thoái hóa đất, nguồn gieo giống, thảm

tươi dưới tán rừng, khả năng nảy mầm của hạt, đ c tính sinh lý, sinh thái của

các loài cây nên phân bố cây trên m t đất thường có dạng phân bố theo cụm.

Phân bố theo cụm không chỉ thể hiện ở các loài mà còn thể hiện ở cả các cá thể

trong cùng một loài. Do đ c trưng này mà trên thực tế chúng ta g p những quần

thể (ưu hợp thực vật) ở rừng thứ sinh chỉ ưu thế bởi một, hai ho c ba loài cây,

ưu thế này chủ yếu là các loài cây tiên phong ưa sáng, thường những kiểu ưu

thế này trong khu vực nghiên cứu chúng tôi g p trên những diện tích không lớn

chỉ khoảng 3, 4 ho c 5ha).

Trong thực tế cho thấy, có những lâm phần có mật độ cây tái sinh cao,

chất lượng và tổ thành cây tái sinh đảm bảo cho quá trình tái sinh nhưng do

phân bố cây tái sinh trên bề m t đất rừng chưa hợp lý, dẫn đến ch có nhiều cây

tái sinh ch thì không có làm giảm hiệu quả tái sinh, do vậy trong khoanh nuôi

phục hồi rừng vẫn phải chú ý đến việc xúc tiến tái sinh để nâng cao hiệu quả tái

sinh. Nghiên cứu sự phân bố cây tái sinh trên m t đất là cơ sở khoa học đề xuất

biện pháp kĩ thuật nhằm thúc đẩy tái sinh của cây g theo hướng có lợi cho

phục hồi rừng và mục đích sử dụng của rừng.

Nghiên cứu phân bố cây tái sinh trên m t đất, chúng tôi sử dụng phương

pháp kiểm tra mức độ sai khác giữa số trung bình khoảng cách từ một cây được

chọn ngẫu nhiên với cây gần nhất với trị số bình quân lý thuyết, sử dụng tiêu

chuẩn U của phân bố chuẩn để xác định sự phân bố của cây tái sinh trong các

giai đoạn phục hồi rừng.

Chúng tôi đo khoảng cách từ một cây được chọn ngẫu nhiên đến 6 cây gần

nhất để lấy trị số trung bình ( ). Kết quả tính toán được thể hiện trong bảng 4.4.

Bảng 4.4. Phân bố câ gỗ tái sinh theo m t ph ng ngang

STT

Giai đoạn

U

Phân bố

Mật độ (cây/ha)

5653

(cây/m2) 0,5653

(m) 0,3113

- 2.2924

Cụm

I (1-3 năm)

5831

0,5831

0,3484

- 2,1926

Cụm

II (5 - 6 năm)

5600

0,5600

0,6238

- 0,3110 Ngẫu nhiên

III (8 - 9 năm)

4026

0,4026

0,9614

1,0310

Ngẫu nhiên

IV (11 - 12 năm)

3804

0,3804

1,1059

1,7064

Ngẫu nhiên

V (14 - 15 năm)

Nhận xét:

Phân bố cây g tái sinh cụm xảy ra ở giai đoạn I (1 - 3 năm) và giai đoạn

II (5 - 6 năm). Theo chúng tôi, khi thảm thực vật mới thiết lập cây tái sinh

thường tập trung tạo thành các đám do nguồn gieo gống, các đám cây tái sinh

giai đoạn đầu h trợ cho nhau phát triển, sau đó trong quá trình phát triển thì số

lượng cá thể của các loài tăng lên và cây lớn lên về chiều cao và đường kính

đây chính là động lực để mở rộng các đám cây này.

Theo thời gian, các đám cây lớn lên và nối liền với nhau đồng thời do sự

cạnh tranh về thức ăn và ánh sáng một số cá thể bị đào thải làm cho mật độ cây

trong các đám giảm đi. Quá trình này diễn ra liên tục trong quá trình phát triển

của thảm thực vật, kết quả sẽ dẫn đến sự phân bố lại mật độ cây tái sinh trong

các đám (các cụm). Sự điều chỉnh phân bố này theo hướng đồng đều hơn dẫn

đến sự phân bố ngẫu nhiên. Như vậy trong quá trình tái sinh phân bố cây trên

m t đất chuyển dần từ dạng phân bố cụm (ở giai đoạn phục hồi rừng I và giai

đoạn II) sang phân bố ngẫu nhiên (ở giai đoạn III, IV, V).

Kiểu phân bố trên cho thấy khi trồng bổ sung cây có mục đích nhằm bổ

sung các loài cây kế cận để cải thiện thành phần loài cây, cần phải chú ý đến

điều chỉnh phân bố cây trên m t đất nhằm tạo không gian hợp lý về môi trường

sống, dinh dưỡng, ánh sáng… và khả năng phát tán của hạt giống nhằm đẩy

nhanh thời gian phục hồi của thảm thực vật, phục hồi rừng và cải thiện chất

lượng rừng phục hồi theo hướng mục đích.

Vì vậy, trong khoanh nuôi tái sinh phục hồi rừng nên kết hợp với trồng

bổ sung những loài cây bản địa để làm giàu rừng, cải thiện chất lượng rừng

được phục hồi; những loài cây bản địa sẽ là nguồn gieo giống, do đó nên trồng

ở những nơi dễ phát tán nguồn giống. Đây là một trong những biện pháp có ý

nghĩa tích cực trong phục hồi rừng và việc điều chỉnh mật độ cây tái sinh.

4.3. Nguồn gốc và chất lƣợng câ tái sinh

Tái sinh rừng và diễn thế thứ sinh diễn ra theo những quy luật nhất định.

Tuy nhiên, trong quá trình phát triển nó cũng phụ thuộc vào các đ c tính sinh

lý, sinh thái của loài thực vật và điều kiện môi trường sống như môi trường đất,

khí hậu, thủy văn, điều kiện ánh sáng, chế độ chăm sóc khoanh nuôi...Do đó,

với những vùng có điều kiện sinh thái khác nhau và hệ thực vật khác nhau sẽ có

quy luật tái sinh khác nhau.

Khả năng tái sinh của cây g được đánh giá theo các chỉ tiêu về mật độ,

phẩm chất, nguồn gốc và số cây có triển vọng. Nghiên cứu về khả năng tái sinh

của cây g ở các giai đoạn của rừng phục hồi sau nương rẫy để từ đó đề xuất

được các giải pháp kỹ thuật lâm sinh hợp lý tác động vào rừng đề thúc đẩy quá

trình tái sinh tốt hơn.

Chất lượng cây tái sinh là kết quả tổng hợp của sự tác động qua lại giữa

cây rừng với nhau và giữa cây rừng với môi trường sống. Năng lực tái sinh

được đánh giá theo các chỉ tiêu về mật độ, phẩm chất và nguồn gốc số cây có

triển vọng. Năng lực tái sinh phản ánh mức độ thuận lợi của điều kiện hoàn

cảnh đối với quá trình phát tán, nẩy mầm hạt giống và quá trình sinh trưởng của

cây mạ, cây con; điều kiện hoàn cảnh rừng có tác động rất lớn ở giai đoạn này.

Có nhiều quan điểm khác nhau khi nghiên cứu về cây tái sinh và đánh

giá cây tái sinh có triển vọng, trong nghiên cứu này chúng tôi quan niệm:

cây tái sinh có triển vọng là những cây con tái sinh đã qua giai đoạn cây mạ

và có khả năng chống đỡ với điều kiện không có lợi của môi trường sống, có

chiều cao bằng ho c vượt chiều cao thảm tươi, cây có sức sống tốt không bị

sâu bệnh, không cong queo. Kết quả thu được trình bày ở bảng 4.5, hình 4.4

và hình 4.5.

Bảng 4.5. Chất lƣợng của câ tái sinh ở các giai đoạn phục hồi rừng

Nguồn gốc ( )

Chất lƣợng ( )

Mật độ

Giai đoạn (năm)

Trung

(cây/ha)

Hạt

Chồi

Tốt

Xấu

bình

5653

71.14

28.86

50.45

18.07

31.48

I (1-3 năm)

5831

74.06

25.94

54.69

20.75

24.56

II (5 - 6 năm)

5600

74.82

25.18

53.39

16.69

29.92

III (8 - 9 năm)

4026

77.29

22.71

62.71

22.93

14.36

IV (11 - 12 năm)

3804

78.57

21.43

73.55

20.68

5.77

V (14 - 15 năm)

Hình 4.4. Biểu đồ nguồn gốc cây tái sinh

Hình 4.5. Biểu đồ chất lượng cây tái sinh

Nhận xét:

- Mật độ cây tái sinh giảm dần theo thời gian phục hồi rừng. Thời gian

rừng phục hồi từ 1 - 3 năm, mật độ cây tái sinh nhiều nhất trung bình là 5653

cây/ha. Thời gian rừng phục hồi 13 - 15 năm, mật độ cây tái sinh ít nhất trung

bình là 3804 cây/ha. Như vậy, tại KVNC từ giai đoạn I đến giai đoạn V mật độ

cây tái sinh giao động giảm đi khoảng 1700 cây.

- Cây tái sinh chủ yếu có nguồn gốc từ hạt, trong các giai đoạn phục hồi

rừng cây tái sinh từ hạt chiếm tỷ lệ từ 74,06% đến 78,57%; cây tái sinh từ chồi

có khoảng 22%. Trong quá trình diễn thế phục hồi rừng cây tái sinh có nguồn

từ hạt chiếm tỷ lệ cao hơn cây tái sinh có nguồn gốc từ chồi là điều kiện thuận

lợi cho việc hình thành tầng rừng chính trong tương lai. Vì những cây tái sinh

có nguồn gốc từ hạt có đời sống dài hơn và sức sống tốt hơn cây tái sinh từ

chồi, do vậy mà khả năng chống chịu với môi trường sống bất lợi và sâu bệnh

tốt hơn cây tái sinh từ chồi.

- Chất lượng cây tái sinh: trong các giai đoạn phục hồi rừng thì cây tái

sinh có chất lượng tốt chiếm tỷ lệ cao nhất (từ 50,45% đến 73.55%); cây trung

bình 16.69% đến 22.93%; cây xấu từ 5,77% đến 31.48%. Như vậy trong

KVNC phần lớn cây tái sinh có chất lượng tốt và trung bình, đây là đ c điểm

thuận lợi cho quá trình phục hồi rừng. Biện pháp kỹ thuật áp dụng ở đây là xúc

tiến tái sinh tự nhiên kế hợp trồng bổ sung các loài có giá trị kinh tế, nuôi

dưỡng cây tái sinh mục địch phù hợp với m i kiểu thảm nhằm thúc đẩy nhanh

quá trình phục hồi nâng cao chất lượng rừng, phù hợp mục tiêu quản lý rừng.

Theo Nguyễn Ngọc Lung, Lâm Phúc Cố (1994)[32] ánh sáng là yếu tố

quan trọng quyết định khả năng tái sinh của thực vật. Trên cơ sở thực tế tại các

điểm nghiên cứu, chúng tôi cùng cán bộ kiểm lâm huyện nhận định tại KVNC

có chế độ ánh sáng tương đối tốt, đây là điểm thuận lợi cho sự tái sinh của cây

mạ và cây con. Nếu giữa các trạng thái có sự khác nhau về mật độ, phẩm chất,

nguồn giống thì chứng tỏ quá trình tái sinh còn chịu ảnh hưởng của các yếu tố

khác như: độ che phủ, mức độ thoái hóa của đất, phương thức tác động của con

người và tổ thành loài trong tầng cây cao.

Kết quả nghiên cứu tại bảng 4.5, cho thấy khi thời gian phục hồi rừng

tăng thì số lượng cây có phẩm chất, chất lượng tốt và có triển vọng tăng lên, số

lượng cây có chất lượng trung bình và xấu giảm dần. Sở dĩ như vậy, theo chúng

tôi thời gian phục hồi rừng tăng đã làm cho hoàn cảnh rừng được cải tạo đất

rừng cũng được cải thiện tốt hơn giai đoạn đầu (thời gian 1-3 năm). Vì vậy,

biện pháp kỹ thuật tác động vào rừng lúc này là xúc tiến tái sinh tự nhiên kết

hợp điều chỉnh mật độ cây tái sinh mục đích, trồng d m trải đều trên bề m t đất

rừng, đồng thời nuôi dưỡng để chúng sinh trưởng, phát triển tốt, có tỷ lệ cây tốt

chiếm tỷ lệ cao trong tổ thành sống phản ánh bản chất sinh thái của hệ thực vật

cũng như hệ sinh thái. Dạng sống được thể hiện trên từng cá thể loài và các loài

đó tập hợp nên quần xã riêng biệt phản ảnh môi trường sống của nơi đó. Thành

phần dạng sống là một trong những dấu hiệu đ c trưng nhất cho m i hệ thực

vật, cũng như m i quần xã thực vật.

Như vậy, dạng sống là một đ c tính biểu hiện của sự thích nghi của thực

vật với điều kiện môi trường sống. Nghiên cứu dạng sống cho thấy mối quan hệ

ch t chẽ của thực vật với điều kiện tự nhiên của từng vùng và biểu hiện sự tác

động của các điều kiện sinh thái đến từng loài thực vật.

Đề phân loại dạng sống trong các trạng thái thảm thực vật tại khu vực

nghiên cứu, chúng tôi dựa theo bảng phân loại dạng sống của Raukiaer (1943).

Theo thang phân loại của Raukiaer, kết quả phân tích thành phần dạng sống của

hệ thực vật sau nương rẫy tại khu vực nghiên cứu được xếp vào 5 nhóm dạng

sống cơ bản và được thể hiện trong cây tái sinh.

4.4. Đa dạng về thành phần dạng sống

Dạng bảng 4.6 và hình 4.5:

Bảng 4.6. Kết quả phân tích thành phần dạng sống ở KVNC

Giai đoạn I (1-3 năm)

Giai đoạn II (5-6 năm)

Giai đoạn III (8-9 năm)

Giai đoạn IV (11-12 năm)

Giai đoạn V (14-15 năm)

Dạng sống

Số loài

T lệ (%)

Số loài

T lệ (%)

Số loài

T lệ (%)

Số loài

T lệ (%)

Số loài

T lệ (%)

Cây chồi trên m t đất (Ph) 130 44.98 138 54.33 140 65.12 145 73.23 145 74.36

Cây chồi sát m t đất (Ch)

39 13.49 28 11.02 21

9.77

7.58

6.67

Cây chồi nửa ẩn (He)

48 16.60 38 14.96 22

10.23

8.59

7.18

Cây chồi ẩn (Cr)

35 12.11 22

8.67

7.9

6.56

8.21

Cây sống một năm (Th)

37 12.82 28 11.02 15

6.98

4.04

3.58

289 100

254

100

215

100

198

100

195

100

Tổng số

Hình 4.6. Tỉ lệ thành phần dạng sống ở KVNC qua từng giai đoạn

Nhận xét:

- Trong các giai đoạn phục hồi rừng KVNC có 5 nhóm dạng sống cơ bản

là: cây chồi trên m t đất (Ph), cây chồi sát m t đất (Ch), cây chồi nửa ẩn (He),

cây chồi ẩn (Cr) và cây sống một năm (Th).

- Trong các giai đoạn phục hồi rừng thì nhóm cây chồi trên m t đất (Ph)

chiếm tỷ lệ cao nhất trong các nhóm dạng sống, các nhóm còn lại giảm dần có

tỷ lệ thấp hơn nhiều. Nhóm cây chồi trên m t đất (Ph) có số loài phong phú

nhất chiếm tỷ lệ từ 44,98% đến 74,36%, nhóm cây chồi sát m t đất (Ch) có tỷ

lệ 6,67% đến 13,49%, nhóm cây chồi nửa ẩn (He) có tỷ lệ 7.18% đến 16.6%,

nhóm cây chồi ẩn (Cr) có tỷ lệ 7,9% đến 12,11%, nhóm cây sống một năm (Th)

có tỷ lệ 3,58% đến 12,82%.

- Theo quá trình phát triển của thảm thực vật qua các giai đoạn thì các

nhóm dạng sống thay đổi một cách rõ ràng: Tỷ lệ nhóm cây chồi trên m t đất

tăng dần (giai đoạn I chiếm 44,98%, giai đoạn II chiếm 54,33%, giai đoạn III

chiếm 65,12%, giai đoạn V chiếm 73,23%, giai đoạn V chiếm 74,36%), còn

các nhóm khác giảm dần; đ c biệt nhóm cây có đời sống một năm giảm nhanh

từ giai đoạn I có 37 loài (chiếm 12,82%) đến giai đoạn V khi rừng phục hồi

được 13 - 15 năm chỉ còn 7 loài (chiếm 3,58%). Theo Nguyễn Nghĩa Thìn (1997)[45] hệ thực vật hay hệ sinh thái riêng biệt mang tính chất càng tối ưu và

nguyên sinh thì các nhóm cây chồi trên m t đất chiếm tỷ lệ càng cao.

Phổ dạng sống của hệ thực vật tại khu vực nghiên cứu là:

SB = 61.57Ph + 9.12Ch + 13.94He + 7.2Cr + 8.07Th

4.5. Cấu trúc hình thái của các trạng thái thảm thực vật

Nghiên cứu về cấu trúc của quần xã có giá trị trong việc tìm hiểu về sự

phân bố của thực vật và sự biến động của nó trong quần xã, chúng tôi nghiên cứu

về cấu trúc không gian theo chiều th ng đứng của các trạng thái thảm thực vật:

thảm cỏ; thảm cây bụi và rừng thứ sinh. Ở m i trạng thái thảm thực vật theo

chiều th ng đứng đều có cấu trúc phân tầng với các tổ hợp loài thực vật; dây leo

và thực vật bì sinh thuộc thực vật ngoại tầng, kết quả trình bày trong bảng 4.7.

Bảng 4.7. Cấu trúc hình thái theo chiều th ng đứng của các trạng thái

thảm cỏ, thảm câ bụi và rừng thứ sinh

Cấu trúc tầng

Trạng thái thảm

Số

Thứ tự

Chiều cao

thực vật

tầng

Thành phần thực vật

tầng

tầng (m)

Thảm cỏ

0,5 - 1,0

Lách, Chít, Chè vè, Cỏ tranh, …

1 - 3 năm

< 0,5

Guột, Dương xỉ,…

Thảm cây bụi

Sim, Mua, Me rừng, Hoắc quang,

Thàu táu, Thừng mức, Ba chạc,

5 - 6 năm

Phèn đen, Găng gai, Cơm nguội,

1,0 - 3,0

Thấu kén, Thành ngạnh, Vai

trắng, Muối, Màng tang, Hu đay,

Ba soi, Sau sau,…

<0,5

Guột,…

Bồ đề, Sau sau, Kháo, Găng gai,

Sơn rừng, Dẻ gai, Re, Ràng ràng,

Bùm bụp nâu, Chẹo, Bời lời,

5,0 - 8,0

Trám chim, Trâm, Thị núi, Nhội,

Rừng non

Bứa, Tai chua, Lá nến, Nứa, Dọc,

thứ sinh

Súm lông,…

8 - 9 năm

Nóng, Phèn đen, Hoàng

linh,

1,0 - 3,0

Thành ngạnh, Sau sau …

<0,5

Guột…

Thị rừng, Dẻ, Nhội, Re, Long não,

Chò, Vàng anh, Nang trứng, Trám

8,0 - 13,0

trắng, Xoan nhừ, Nhãn rừng, Nứa,

Giang, …

Rừng thứ sinh

Bời lời, Dọc, Trâm, Re, Dâu gia

14 - 15 năm

5,0 - 6,0

đất, Kháo…

1,0 - 3,0 Mua, Đơn nem, Dâu tằm, Cói,…

<1,0

Ráy, Gừng, Đậu, …

* Trạng thái thảm cỏ

Trạng thái thảm cỏ có 2 tầng:

- Tầng thứ 1: Có chiều cao trung bình từ 0,5 - 1m, thường là những

khoảnh nhỏ được hình thành trên đất nương rẫy, đất do ch t trắng thảm thực

vật tự nhiên để trồng rừng hay làm nương rẫy một thời gian rồi bỏ trống. Tầng

này bao gồm những loài cỏ cao như: Lách (Saccharum spontaneum), Chít

(Thysanolaena maxima), Chè vè (Miscanthus floridulus), Cỏ Tranh (Imperata

cylindrica) có độ dày rậm Cop1.

- Tầng thứ 2: Có chiều cao trung bình <0,5m, được hình thành trên đất

nương rẫy bỏ hoang, do ch t trắng thảm thực vật để trồng rừng và những nơi

trước đây thường xuyên bị cháy rừng. Tầng này có thảm Guột (Dicranopteris

linearis) chiếm ưu thế với độ che phủ trên 75%.

* Trạng thái thảm câ bụi

Trạng thái này cũng gồm 2 tầng:

- Tầng 1: Có chiều cao trung bình 1,0 - 3,0m, được hình thành do khai

thác quá mức, ch t phá rừng làm nương rẫy, xử lí trắng thực bì để trồng rừng

nhưng bị thất bại. Thành phần thực vật gồm các loài cây bụi phổ biến như: Sim

(Rhodomyrtus tomentosa), Mua (Melastoma normale), Me rừng (Phyllanthus

emblica), Thàu táu (Aporosa sphaerosperma), Hoắc quang (Wendlandia

paniculata), Phèn đen (Phyllanthus riticulatus), Găng (Randia spinosa), Thành

ngạnh (Cratoxylum pruniflorum), Ba chạc (Euodia lepta)...

- Tầng 2: Có chiều cao < 0,5m, thảm Guột (Dicranopteris linearis) đã bị

chết đáng kể, độ dày rậm giảm còn Cop1, Cop2 và Sol do sự xâm nhập và phát

triển của lớp cây bụi.

Trạng thái thảm cây bụi là giai đoạn tiếp theo của quá trình diễn thế đi

lên từ thảm cỏ mà Guột là loài chiếm ưu thế ở giai đoạn đầu.

* Trạng thái rừng non thứ sinh

Đây là giai đoạn phát triển tiếp theo của thảm cây bụi, từ ch có các cây

g rải rác đã hình thành các khóm hay cụm riêng với độ tàn che của cây g

không cao, trên dưới 0,1. Sau đó là tầng cây g chiếm ưu thế với chiều cao

trung bình 5,0 - 8,0m cùng sự suy giảm của thảm tươi dưới rừng và thảm cây

bụi dày rậm. Trạng thái rừng này có 3 tầng:

- Tầng 1: Có chiều cao trung bình 5,0 - 8,0m, gồm các loài cây g lớn,

ưa sáng như: Thị rừng (Diospyos bangoiensis), Nhội (Bischoffia javanica),

Vàng anh (Saraca dives), Re (Cinnamomum balansae), Dẻ gai (Castanopsis

indica), Kháo (Phoebe lanceolata, P. tavoyana), Chẹo (Engelhardtia

roxburghiana), Dọc (Garcinia cowa), Trâm (Syzygium cinereum), Nứa

(Neohouzeaua dulloa), Giang (Dendrocalamus patellaris),...

- Tầng 2: Chiều cao trung bình 1,0 - 3,0m, gồm các loài cây bụi như:

Nóng, Phèn đen, Hoàng linh, Thành ngạnh, Sau sau,…

- Tầng 3: Là thảm tươi có chiều cao <0,5m, Guột vẫn chiếm ưu thế

nhưng đã chết nhiều do sự phát triển mạnh của các cây g , ngoài ra còn có thực

vật ngoại tầng là loài Bòng bong (Lygodium flexuosum),...

* Trạng thái rừng thứ sinh

Đây là giai đoạn phát triển từ rừng non thứ sinh. Trạng thái này gồm 4 tầng:

- Tầng 1: Cao trung bình từ 8,0 - 13,0m, tầng này gồm các loài cây tiên

phong định vị như: Thị rừng (Diospyros sp.), Nhội (Bischofia javanica), Vàng

anh (Saraca dives), Re (Cinnamomum sp.), Dẻ gai (Castnopsis sp.), Re trắng

(Phoebe sp.), Mỡ (Manglietia conifera), Côm (Elaeocarpus sp.), …

- Tầng 2: Cao trung bình 5,0 - 6,0m, gồm các loài cây như: Bời lời

(Litsea sp.), Dâu gia đất (Baccaurea ramiflora), Bứa (Garcinia cowa), Trám

trắng (Canarium album), Dọc (Gacinia multifolia),…

- Tầng 3: Cao trung bình 1,0 - 3,0m, gồm các cây ưu bóng như các loài

thuộc họ Gừng (Zingiberceae), họ Cói (Cyperaceae), họ Ráy (Aracerae), họ

Đơn nem (Myrsinaceae), họ Mua (Melastomataceae), họ Cà Phê (Rubiaceae),...

- Tầng 4: Gồm các cây cao trung bình < 1,0m như các loài thuộc họ Ráy,

họ Gừng, họ Đậu,…

Tóm lại, việc phân tầng ở hai trạng thái thảm cỏ và thảm cây bụi là chưa

rõ ràng, trạng thái rừng non thứ sinh và rừng thứ sinh đã thể hiện cấu trúc tầng

rõ hơn. Cấu trúc 4 tầng ở trạng thái rừng thứ sinh là kết quả của quá trình tái

sinh tự nhiên và rừng ở KVNC đang trong quá trình diễn thế đi lên từ thảm cỏ -

thảm cây bụi - rừng non thứ sinh - rừng thứ sinh.

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGH

1. Kết luận

Từ các kết quả nghiên cứu trên đây, chúng tôi rút ra được một số kết luận

như sau:

1. Trong khu vực nghiên cứu hệ thực vật tương đối đa dạng, kết quả điều

tra chúng tôi thống kê 337 loài thuộc 4 ngành: Thông đất (Lycopdiophyta),

Dương xỉ (Polypodiophyta), Thông (Pinophyta) và Mộc lan (Magnoliophyta),

trong đó ngành Mộc lan chiếm ưu thế nhất và phân bố rộng trong phạm vi diện

tích khu vực nghiên cứu.

2. Trong KVNC có các trạng thái thảm thực vật tự nhiên và rừng trồng:

- Thảm thực vật tự nhiên có: Rừng kín thường xanh mưa mùa nhiệt đới ở

địa hình thấp; Rừng thưa thường xanh mưa mùa nhiệt đới ở địa hình thấp;

Thảm cây bụi thường xanh mưa mùa nhiệt đới ở địa hình thấp; Thảm cỏ.

- Rừng trồng có: rừng trồng thuần loài và Rừng trồng h n loài: Bạch đàn

(Eucalyptus sp) + Keo tai tượng (Acacia mangium).

3. Phân bố số cây g tái sinh theo cấp chiều cao và cấp đường kính sự

thay đổi khác nhau trong m i giai đoạn phục hồi rừng. Đồ thị phân bố cây g

tái sinh theo cấp chiều cao có dạng phân bố 1 đỉnh lệch trái. Thời gian phục hồi

rừng tăng mật độ cây g tái sinh có chiều cao < 3,0m càng thấp. Đồ thị phân bố

cây g tái sinh theo cấp đường kính có dạng phân bố 1 đỉnh lệch trái. Sự sinh

trưởng về đường kính của cây qua m i giai đoạn có số cây tập trung cao nhất

nằm ở cấp đường kính tiếp theo. Thời gian phục hồi rừng càng lâu thì càng có

nhiều cấp đường kính và sự phân hóa đường kính càng rõ.

4. Phân bố cây g tái sinh chuyển dần từ dạng phân bố cụm (ở giai đoạn

I và giai đoạn II) sang phân bố ngẫu nhiên (giai đoạn III, IV và V). Mật độ

cây tái sinh giảm dần theo thời gian phục hồi rừng. Thời gian rừng phục hồi từ

1 - 3 năm, mật độ cây tái sinh nhiều nhất (trung bình là 5653 cây/ha). Thời

gian rừng phục hồi 14 - 15 năm, mật độ cây tái sinh ít nhất (trung bình là 3804

cây/ha). Cây tái sinh chủ yếu có nguồn gốc từ hạt tỷ lệ từ 74,06% đến

78,57%. Cây tái sinh có chất lượng tốt chiếm tỷ lệ cao nhất (từ 50,45% đến

73.55%), cây trung bình 16.69% đến 22.93%, đây là đ c điểm thuận lợi cho

quá trình phục hồi rừng.

5. Tại KVNC có 5 nhóm dạng sống cơ bản là: cây chồi trên m t đất (Ph),

cây chồi sát m t đất (Ch), cây chồi nửa ẩn (He), cây chồi ẩn(Cr) và cây sống

một năm(Th). Trong đó nhóm cây chồi trên m t đất (Ph) chiếm tỷ lệ cao nhất

trong các nhóm dạng sống, các nhóm còn lại giảm dần và có tỷ lệ thấp hơn

nhiều. Phổ dạng sống của hệ thực vật tại khu vực nghiên cứu là:

SB = 61.57Ph + 9.12Ch + 13.94He + 7.2Cr + 8.07Th

6. Cấu trúc hình thái của các trạng thái thảm thực vật tự nhiên theo chiều

th ng đứng: Trạng thái thảm cỏ và thảm cây bụi có 2 tầng, rừng non có 3 tầng

và rừng thứ sinh có 4 tầng.

2. Kiến nghị

Việc tiếp tục nghiên cứu đ c điểm tái sinh tự nhiên, cấu trúc rừng phục

hồi sau nương rẫy là điều rất cần thiết. Cần xây dựng những mô hình và các

giải pháp bảo vệ, quản lý rừng, khoanh nuôi, xúc tiến tái sinh phục hồi rừng sau

canh tác nương rẫy và khai thác triệt một cách có hiệu quả.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Tài liệu tiếng việt

1. Nguyễn tiến Bân (1997), Cẩm nang tra cứu và nhận biết các h thực vật

hạt kín iệt nam, Nxb Nông nghiệp, Hà Nội.

2. Phạm Hồng Ban (000), ước đầu nghiên cứu tính đa dạng sinh h c trong

nông nghiệp nư ng r y vùng Tây am - ghệ n, Luận án Tiến sĩ Sinh

học, trường Đại học Sư phạm Vinh.

3. Baur, G.N (1976), C s sinh thái h c của kinh doanh rừng mưa, Vương

Tấn Nhị dịch, Nxb Nông nghiệp, Hà Nội.

4. Catinot R (1965), âm sinh h c trong rừng rậm Châu Phi, Vương Tấn Nhị

dịch, Tài liệu KHLN, Viện KHLN Việt Nam.

5. Lê Trần Chấn (1980), Góp phần nghiên cứu một số đặc điểm c bản của

hệ thực vật âm S n tỉnh Hòa ình, Luận án PTS, Hà Nội.

6. Lê Mộng Châu (1994), Điều tra tổ thành thực vật vùng núi cao a ì,

Thông tin khoa học Lâm nghiệp, số 4.

7. Hoàng Chung (1980), Đồng c vùng núi phía c iệt am, Công trình

nghiên cứu khoa học trường Đại học sư phạm Thái Nguyên.

8. Hoàng Chung (2005), Quần xã h c thực vật, NXb Giáo dục.

9. Hoàng Chung (2008), Các phư ng pháp nghiên cứu quần xã thực vật,

tr.25-26, Nxb Giáo dục, Hà Nội.

10. Nguyễn Duy Chuyên (1988), Cấu trúc tăng trư ng sản lượng và tái sinh

tự nhiện rừng thường xanh lá rộng h n loài thuộc ba vùng kinh tế lâm

nghiệp iệt am, Tóm tắt luận án tiến sĩ khoa học tại Hungary, bản tiếng

việt tại Thư viện Quốc gia, Nxb Nông nghiệp, Hà Nội.

11. Lâm Phúc Cố (1994), “Vấn đề phục hồi rừng đầu nguồn Sông Đà tại Mù

Căng Chải”, Tạp chí âm nghiệp (5), tr14-15.

12. Lệ Ngọc Công (2004), ghiên cứu quá trình phục hồi rừng b ng khoanh

nuôi trên một số thảm thực vật Thái guyên, Luận án tiến sĩ sinh học,

Viện Sinh thái và Tái nguyên sinh vật, Hà Nội.

13. Lê Ngọc Công, Hoàng Chung (1994), ghiên cứu thành phần loài, thành

phần dạng sống của sa van bụi vùng đồi trung du c Thái, Thông báo

khoa học Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên, số 2.

14. Lê Trọng Cúc (2002), Đa dạng sinh h c và ảo tồn thiên nhiên, Nxb Đại

học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội.

15. Lê Trọng Cúc, Phạm Hồng Ban (2000), “Động thái thảm thực vật sau

nương rẫy ở Con Cuông, Nghệ An”, Tạp chí âm ghiệp, số 7.

16. Trần Định Đại (2001), hững d n liệu về hệ thực vật Tây b c iệt am

(ba tỉnh ai Châu, ào Cai, S n a), Tuyển tập các công trình nghiên cứu

Sinh thái học và Tài nguyên sinh vật 1996-2000, tr 45-49, Nxb Nông

nghiệp, Hà Nội.

17. Nguyễn Trọng Đạo (1965), Biện pháp xúc tiến tái sinh thiên nhiên , Tập san

âm nghiệp, (6), Tr 14-17.

18. Đinh Quang Diệp (1993), Góp phần nghiên cứu tiến trình tái sinh tự nhiên

rừng khộp asup - Đ c ăk, Luận án PTS, Hà Nội.

19. Nguyễn Tiến Dũng, Trần Văn Con, “Một số đ c điểm cấu trúc rừng làm

cơ sở đề xuất các biện pháp kỹ thuật lâm sinh nhằm quản lý rừng bên vững

ở Kon hà Nừng - Tây Nguyên”, Tạp chí và PT , kỳ 2 - tháng

3/2007, Tr48 - 52.

20. Vũ Tiến Hinh (1991), Đ c điểm tái sinh tự nhiên , Tập san âm nghiệp

số 2, Hà Nội.

21. Phạm Hoàng Hộ (1991 - 1993), Cây c iệt am, quyền I - III. Montreal,

Canada.

22. Phan Nguyên Hồng (1970), Đặc điểm phân bố sinh thái của hệ thực vật và

thảm thực vật Miền c iệt am, Nxb Đại học quốc gia Hà Nội.

23. Phan Nguyên Hồng (1991), Sinh thái thảm thực vật rừng ngập mặn iệt

Nam, Luận án tiến sĩ khoa học sinh học, Trường ĐH sư phạm Hà Nội I.

24. Vũ Đình Huề (1969), Tiêu chuẩn đánh giá tái sinh tự nhiên , Tập san

âm nghiệp, 69 (7), tr28-30.

25. Vũ Đình Huề (1975), hái quát về tình hình tái sinh tự nhiên rừng miền

c iệt am, Báo cáo khoa hoc, Viện điều tra quy hoạch rừng, Hà Nội.

26. Nguyễn Thế Hưng (2003), ghiên cứu đặc điểm và xu hướng phục hồi

rừng của thảm thực vật cây bụi huyện Hoành ồ, thị xã Cẩm Phả

(Quảng inh), Luận án tiến sĩ sinh học, Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh

vật, Hà Nội.

27. Đào Công Khánh (1965), Trồng bảo vệ rừng trong sản xuất nư ng r y và

khai hoang, Nxb Nông thôn.

28. Phùng Ngọc Lan (1986), Bảo đảm tái sinh trong khai thác rừng”, Tạp chí

âm nghiệp.

29. Phùng Ngọc Lan (1986), Lâm sinh học, tập 1, Nxb Nông nghiệp, Hà Nội.

30. Phùng Ngọc Lan, Nguyễn Nghĩa Thìn, Nguyễn Bá Thụ (1996), Tính đa

dạng thực vật Cúc Phư ng, Nxb Nông nghiệp Hà Nội.

31. Vũ Thị Liên (2005), ghiên cứu ảnh hư ng của một số kiểu thảm thực vật

đến sự biến đổi môi trường đất một số khu vực tỉnh S n a, Luận án tiến

sí sinh học, Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật, HN.

32. Phan Kế Lộc (1978), Tập san sinh vật h c, 2 (16).

33. Phan Kế Lộc (1985), Thử vận dụng bảng phân loại UNESCO để xây dựng

khung phân loại thảm thực vật rừng Việt Nam”, Tạp chí sinh h c, (12).

34. Nguyễn Ngọc Lung, Lâm Phúc Cổ (1994), ảo vệ khoanh nuôi và phục

hồi rừng”, Tạp chí lâm nghiệp, (10), tr6-7.

35. Trần Đình Lý (1998), Sinh thái thảm thực vật, Giáo trình cao học, Viện

sinh thái và Tài nguyên sinh vật Hà Nội.

36. Trần Đình Lý, Đ Hữu Thư (1995), Phục hồi rừng b ng khoanh nuôi

iệt am, Tuyển tập nghiên cứu sinh thái và tài nguyên sinh vật, Nxb

Khoa học và kỹ thuật, Hà Nội.

37. Trần Đình Lý, Đ Hữu Thư, Lê Đồng Tấn (1995), Khả năng tái sinh tự

nhiên thảm thực vật vùng núi cao SaPa”, Tạp chí lâm nghiệp, 2/1995,12-13.

38. Nguyễn Danh Nho (1999), Chính sách quản l đất b hóa sau nư ng r y

iệt am, Tài liệu hội thảo định canh, định cư Hà Nội.

39. Trần Ngũ Phương (1970), ước đầu nghiên cứu rừng Miền c iệt am,

xb hoa h c và k thuật, Hà Nội.

40. Trần Ngũ Phương (2000), Một số vấn đề về rừng nhiệt đới ở Việt Nam,

Nxb Nông nghiệp, Hà Nội.

41. Vũ Đình Phương (1987), Cấu trúc rừng và vốn rừng trong không gian và

thời gian. Thông tin khoa học lâm nghiệp,1 tr 5-11.

42. Richardr.P.W (1976), “Rừng mưa nhiệt đới”, tập 1,2, Vương Tân Nhị

dịch, Khoa học và Kỹ thuật, Hà Nội.

43. Lê Đồng Tấn (2000), ghiên cứu quá trình phục hồi tự nhiên một số quần

xã thực vật sau nư ng r y tại S n a phục vụ cho khoanh nuôi, Luận án

Tiến sĩ sinh học, Hà Nội.

44. Lê Đồng Tấn, Đ Hữu Thư, Hà Văn Tuế (1995), Một số kết quả nghiên

cứu về cấu trúc thảm thực vật tái sinh trên đất sau nương rẫy tại Chiềng

Sinh, Sơn La, Tuyển tập các công trình nghiên cứu sinh thái và tái nguyên

sinh vật (1990-1992), Nxb Khoa học và Kỹ thuật, tr117-121.

45. Trần Xuân Thiệp (1995), ghien cứu quy luật phân bố chiều cao cây tái

sinh trong rừng chặt tại lâm trường Hư ng S n, Hà T nh, Công trình

nghiên cứu khoa h c k thuật, Viện điều tra quy hoạch rừng 1991-1995,

Nxb Nông nghiệp, Hà Nội.

46. Nguyễn Nghĩa Thìn (1997), Cẩm nang nghiên cứu đa dạng sinh h c, Nxb

Nông nghiệp, Hà Nội.

47. Nguyễn Vạn Thường (1991), “Bước đầu tìm hiểu tình hình tái sinh tự

nhiên ở một số khu rừng miền Bắc Việt Nam”, một số công trình 30 năm

điều tra quy hoạch rừng 1961- 1991, Viện điều tra quy hoạch rừng, Hà

Nội, tr49-54.

48. Phạm Ngọc Thường (2003), ghiên cứu đặc điểm quá trình tái sinh tự nhiên

và đề xuất một số giải pháp k thuật lâm sinh phục hồi rừng sau nư ng r y

hai tỉnh Thái guyên, c ạn, Luận án tiến sĩ nông nghiệp, Hà Nội.

49. Thái Văn Trừng (1978), Thảm thực vật rừng iệt am, Nxb Khoa học và

Kỹ thuật, Hà Nội.

50. Nguyễn Hải Tuất (1981), Thống kê toán h c cho ngành âm nghiệp, Nxb

Nông nghiệp, Hà Nội.

51. Viện khoa học Lâm Nghiệp Việt Nam (2001), Chuyên đề về canh tác

nư ng rãy, Hà Nội.

52. Đ ng Kim Vui (2002), “Nghiên cứu đ c điểm cấu trúc rừng phục hồi sau

nương rẫy, cơ sở đề xuất giải pháp giúp khoanh nuôi, làm giàu rừng ở

huyền Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên”, Tạp chí ông nghiệp và phát triển

nông thôn, số 12.

Tài liệu tiếng nƣớc ngoài

53. Ghent A. W., (1969), “Studies of regeneration in foret stands devasrated

by the Spruce Budworm, Problems of stocked - quadrat sampling”, Forest

scienve, Vol. 15, No 4, pp 120 -130.

54. Lecomte.H. (1907-1937), Flore Generale de ’indochine, I - VII, Paris.

55. Maurand L. (1943), Indochine forestiere. Bel, Unecarter forestiere.

56. P.W.Richards (1952), The Tropical Rain Forest, Cambridge university

Press, London.

57. Raukiaer (1934), Plant life forms, Claredon, Oxford, 104 pp.

58. UNESCO (1973), International classification and mapping of vegetation, Paris.

Một số trang Web

59. http://www.dalabirawatchingclub.com/Tài nguyên rừng và nguyên nhân

gây suy thoài rừng.

60. http://www.tailieu.vn/ Vai trò của rừng.

61. http://www.Thuviensinhhoc.com/ Hương Thảo (2010)/Tài nguyên rừng và

nguyên nhân suy thoái rừng ở Việt Nam.

62. http://www.wikipedia.org/wiki Phân loại thảm thực vật rừng ở Việt Nam.

PHỤ LỤC

Phụ lục 1: Danh lục thực vật trong khu vực nghiên cứu

STT

Tên khoa học

Tên Việt Nam

Công dụng

Dạng sống

Thảm Cỏ

I. LYCOPODIOPHYTA

Trạng thái thảm thực vật Thảm Cây bụi

Rừng thứ sinh

NGÀNH THÔNG ĐẤT

1. SELAGINELLACEAE Willkl.

HỌ QUYỂN BÁ

1 Selaginella moellendorffii Hieron.

Quyển bá

2 Selaginella monospora Spring

Quyển bá lá yếu

II. POLYPODIOPHYTA

NGÀNH DƢƠNG XỈ

1. ADIANTACEAE Newm.

HỌ TÓC VỆ NỮ

3 Adiantum flabellulatum L.

Tóc vệ nữ đuôi

4 Antrophyum vittaroides Bak.

Lưỡi beo hẹp

5 Pteris ensiformis Burm. f.

Chân xỉ hình guột

2. ASPLENIACEAE Newm.

HỌ TỔ ĐIỂU

6 Blechnum orientale L.

Ráng dừa đông

7 Diplazium esculentum

R-T

Rau dớn

8 Diplazium mettenianum

Ráng song quần

3. GLEICHENIEACEAE

HỌ GUỘT

9 Dicranopteris linearis

Tế thường

STT

Tên khoa học

Tên Việt Nam

Công dụng

Dạng sống

Thảm Cỏ

Trạng thái thảm thực vật Thảm Cây bụi

Rừng thứ sinh

4. POLYPODIACEAE Berrcht.

HỌ DƢƠNG XỈ

10 Aglaomorpha coromans

Ráng long cuớc

11 Colysis pothifolia (D. Don) C.Presl

Cổ ly bầu dục

5. SCHIZAEACEAE Kaulf

HỌ BÕNG BONG

12 Lygodium scandens (L.) Sw.

10c

Bòng bong leo

13 Schizaea dichotoma (L.) Sm.

Ráng ngón chẻ

III. PINOPHYTA

NGÀNH THÔNG

1. GNETACEAE Lindl.

HỌ GẮM

14 Gnetum latifolium Blume

Gắm lá rộng

2. PINACEAE Lindl.

HỌ THÔNG

15 Pinus merkusii Jungh. & de Vriese

G-Nh

Thông nhựa

IV. MAGNOLIOPHYTA

NGÀNH MỘC LAN

MAGNOLIOPSIDA

LỚP MỘC LAN

1. ACANTHACEAE Juss.

HỌ Ô RÔ

16 Justicia fragilis Wall.

Xuân tiết giòn

17 Strobilanthes gigantodes Lindau

N-T

Chuỳ hoa to

18 Strobilanthes sarmantosus Benoist

Chùy hoa leo

STT

Tên khoa học

Tên Việt Nam

Công dụng

Dạng sống

Thảm Cỏ

2.ACTINIDIACEAE Hutch.

19 Actinidia latifolia (Gardn. & Champ.) Merr. 20 Saurauia tristyla DC.

Trạng thái thảm thực vật Thảm Cây bụi + +

Rừng thứ sinh + +

Q-T

8c 83

HỌ DƢƠNG ĐÀO Dương đào lá rộng Nóng

3.ALANGIACEAE DC.

21 Alangium chinense (Lour.) Harms

83 +

HỌ THÔI BA Thôi ba

4.ALTINGIACEAE Lindl. 22 Liquidambar formosana Hance

G-R-T

82 +

HỌ TÔ HẠP Sau sau

5.AMARANTHACEAE Juss.

23 Amaranthus spinosus L. 24 Cyathula prostrata (L.) Blume

R-T T

12 10

+ +

HỌ RAU DỀN Rau dền gai Cỏ cước đài

6.ANACARDIACEAE Lindl. 25 Dracontomelon duperreanum Pierre 26 Toxicodendron succedanea (L.) Mold.

G-Q-T Nk

81 83

+

+ +

HỌ XOÀI Sấu Sơn

7.ANNONACEAE Juss.

27 Alphonsea tonkinensis DC. 28 Desmos chinensis Lour. 29 Enicosanthellum plagioneuron (Diels) Ban 30 Polyalthia consanguinea Merr. 31 Uvaria microcarpa Champ. ex Benth.

T G

83 8c 82 8 8c

+ +

+ + + +

+ + +

HỌ NA Thâu lĩnh Hoa dẻ thơm Nhọc trái khớp lá thuôn Nhọc sần Bù dẻ trườn

STT

Tên khoa học

Tên Việt Nam

Công dụng

Dạng sống

Thảm Cỏ

8.APOCYNACEAE Juss.

Trạng thái thảm thực vật Thảm Cây bụi

Rừng thứ sinh

HỌ TRÖC ĐÀO

31 Bousigonia mekongensis Pierre

Dây giom

33 Kibatalia macrophylla

Thần linh lá to

34 Tabernaemontana bovina Lour.

Lài trâu

35 Wrightia pubescens R. Br.

G-T

Lòng mực lông

9.AQUIFOLIACEAE Bartl.

HỌ TRÂM BÙI

36 Ilex godajam (Colber ex Wall.) Wall.

Mộc hương nam

37 Ilex rotunda Thunb.

G-T

Bùi lá tròn

10.ARALIACEAE Juss.

HỌ NGŨ GIA BÌ

38 Brassaiopsis glomerulata (Blume) Regel

Cây than

39 Schefflera leucantha R. Vig.

Chân chim leo

40 Scheffleropis hemiepiphytica Gruskv. & N. Skvorts.

Chân chim phụ sinh

11.ARISTOLOCHIACEAE Juss.

HỌ MỘC HƢƠNG

41 Aristolochia balansae Franch.

Mộc hương nam

42 Asarum glabrum Merr.

Hoa tiên

12.ASCLEPIADACEAE R. Br.

HỌ THIÊN LÝ

43 Streptocaulon juventas (Lour.) Merr.

11c

Hà thủ ô nam

STT

Tên khoa học

Tên Việt Nam

Công dụng

Dạng sống

Thảm Cỏ

13.ASTERACEAE Dumort.

44 Bidens pilosa L. 45 Blumea aromatica DC. 46 Blumea balsamifera (L.) DC. 47 Blumea megacephala (Rand.) Chang 48 Cirsium japocicum Fish. ex DC. 49 Conyza canadensis (L.) Cronq. 50 Conyza japonica (Thunb.) Lees. 51 Elephantopus scaber. L. 52 Eupatorium odoratum L. 53 Vernonia villosa (Blume) W. Wight. 54 Xanthium strumarium L.

Trạng thái thảm thực vật Thảm Cây bụi + + + + + + + + + + +

Rừng thứ sinh

+ + + + + + + + + + +

T T T T T T T T T T

12 9 9 9c 10 12 10 10 9 12 84

HỌ CÖC Đơn buốt Hoàng đầu thơm Đại bi Kim đầu đầu to Đại kế Thương lão Cỏ lâm thiệt Cúc chỉ thiên Cỏ lào Nút áo tím Ké đầu ngựa

14.BEGONIACEAE Agardh.

55 Begonia aptera Blume 56 Begonia handelii Irmsch. 57 Begonia laciniata Roxb.

+ + +

10 10 10

HỌ THU HẢI ĐƢỜNG Thu hải đường không cánh R-T Thu hải đường handel Thu hải đường rìa

T R-T

15.BIGNONIACEAE Juss.

58 Oroxylum indicum L. 59 Stereospermum colais (Dillw.) Mabberl.

+

+ +

R-T G-T

82 83

HỌ CHÙM ỚT Núc nác Quao núi

STT

Tên khoa học

Tên Việt Nam

Công dụng

Dạng sống

Thảm Cỏ

16.BOMBACACEAE Kunth.

Trạng thái thảm thực vật Thảm Cây bụi

Rừng thứ sinh

HỌ GẠO

60 Bombax malabaricum DC.

G-T

Gạo

17.BORAGINACEAE Juss.

HỌ VÕI VOI

61 Cordia grandis Roxb.

Tầm mốc to

62 Heliotropium indicum L.

Vòi voi

18.BURSERACEAE Kunth.

HỌ TRÁM

63 Canarium album (Lour.) Raeusch.

G-Q-T

Trám trắng

64 Canarium tonkinense Engl.

G-Q

Trám chim

19.CAESALPINIACEAE R. Br.

HỌ VANG

65 Bauhinia coccinea (Lour.) DC.

Dây quạch

66 Caesalpinia latisiliqua (Cav.) Hattink

Vâu điều

67 Saraca dives Pierre

Ca-T

Vàng anh

68 Senna tora (L.) Roxb.

Thảo quyết minh

69 Tamarindus indica L.

Q-T

20. CAPPARACEAE Juss.

HỌ BẠCH HOA

70 Cleome gynandra L.

Màn màn trắng

71 C.viscosa L.

Màn màn vàng

STT

Tên khoa học

Tên Việt Nam

Công dụng

Dạng sống

Thảm Cỏ

21.CHENOPODIACEAE Vent.

HỌ RAU MUỐI

Trạng thái thảm thực vật Thảm Cây bụi

Rừng thứ sinh

72 Chenopodium ambrosioides L.

Dầu giun

73 Chenopodium ficifolium Smith.

Rau muối

R-T

22.CLUSIACEAE Lindl.

HỌ BỨA

74 Garcinia cowa Roxb.

Tai chua

Q-T

75 Garcinia multiflora Champ. ex Benth.

Dọc

D-Q-T

76 Mesua ferrea L.

Vắp

G-T

23.CONNARACEAE R. Br.

HỌ TRƢỜNG ĐIỀU

77 Rourea minor (Gaertn.) Alston

Dây khế

24.CONVOLVULACEAE Juss.

HỌ KHOAI LANG

78 Argyreia capitata (Vahl.) Choisy

Bạc thau

79 M. hirta (L.) Merr.

Bìm lông

25.CUCURBITACEAE Juss.

HỌ BÍ

80 Trichosanthes ovigera Blume

Qua lâu trứng

81 Zehneria indica (Lour.) Karaud.

Dây bọc

26.DAPHNIPHYLLACEAE Muell. Arg.

HỌ VAI

82 Daphniphyllum calycinum Benth.

Vai trắng

STT

Tên khoa học

Tên Việt Nam

Công dụng

Dạng sống

Thảm Cỏ

Trạng thái thảm thực vật Thảm Cây bụi

Rừng thứ sinh

27.DILLENIACEAE Salisb.

HỌ SỔ

83 Dillenia heterosepala Fin. & Gagnep.

G-T

Lọng bàng

84 Dillenia turbinata Fin. & Gagnep.

Sổ bông vụ

85 Tetracera scandens (L.) Merr.

Ch c chìu

28.EBENACEAE Gurke

HỌ TH

86 Diospyros bangoiensis Lecomte

Thị núi

87 D. eriantha Champ. Ex Benth.

Lọ nồi

29. ELAEOCARPACEAE DC.

HỌ CÔM

88 Elaeocarpus petelotii Merr.

Côm hoa nhỏ

89 Elaeocarpus sylvestris (Lour.) Poir. in Lamk.

Côm gạo

30. ERICACEAE Juss.

HỌ ĐỖ QUYÊN

90 Vaccinium bullatum (Dop) Sleum

84a

Sơn trâm phòng

31. EUPHORBIACEAE Juss.

HỌ THẦU DẦU

91 Acalyppha australis L.

Tai tượng lá hoa

92 Alchornea trewioides (Benth.) Muell.-Arg.

Vông đỏ quả trơn

93 Antidesma bunius (L.) Spreng

Q-T

Chòi mòi tía

94 Antidesma ghaesembilla Gaerdn.

Q-T

Chòi mòi

95 Aporosa dioica (Roxb.) Muell.-Arg.

G-Q-T

Thầu táu

STT

Tên khoa học

Tên Việt Nam

Công dụng

Dạng sống

Thảm Cỏ

96 Aporosa villosa (Lindl.) Baill.

Trạng thái thảm thực vật Thảm Cây bụi +

Rừng thứ sinh +

Tai nghé lông

97 Baccaurea ramiflora Lour.

Q-R-T

Giâu da đất

98 Bischofia javanica Blume

G-Q-T

Nhội

99 Breynia fruticosa (L.) Hook. f.

Bồ cu vẽ

100 Bridelia monoica (Lour.) Merr.

G-T

Đỏm lông

101 Croton caryocarpus Croiz

Ba đậu quả cứng

102 Croton joufra Roxb.

G-T

Ba đậu lá thuôn

103 Croton tiglium L.

Ba đậu

104 Endospermum chinense Benth.

G-T

Vạng trứng

105 Euphorbia hirta L.

Cỏ sữa lá lớn

106 Excoecaria cochinchinensis Lour.

Ca-T

Đơn đỏ

107 Flueggea virosa (Willd.) Voigt.

Q-T

Nổ quả trắng

108 Glochidion eriocarpum Champ.

Bọt ếch lông

109 Glochidion lutescens Blume

Bọt ếch lưng bạc

110 Glochidion obliquum Decnc

Bòn bọt

111 Glochidion rubrum Blume

G-T

Sóc đỏ

112 Jatropha curcas L.

D-T

Dầu me

113 Macaranga denticulata (Blume) Muell.-Arg.

G-T

Ba soi

STT

Tên khoa học

Tên Việt Nam

Công dụng

Dạng sống

Thảm Cỏ

114 Mallotus apelta (Lour.) Muell.- Arg.

Trạng thái thảm thực vật Thảm Cây bụi +

Rừng thứ sinh

D-T

Bục trắng

115 Mallotus barbatus Muell.-Arg.

D-T

Bùng bục

116 Phyllanthus acidus (L.) Skeels

Q-T

Chùm ruột

117 Phyllanthus amarus Schum

Diệp hạ châu đắng

118 Phyllanthus emblica L.

Q-T

Me rừng

119 Phyllanthus reticulatus Poir.

Phèn đen

120 Phyllanthus urinaria L.

Chó đẻ răng cưa

121 Ricinus communis L.

D-T

Thầu dầu

122 Sapium sebiferum (L.) Roxb.

D-N-T

Sòi trắng

32. FABACEAE Lindl.

HỌ ĐẬU

123 Crotalaria acicularis Buch.-Ham ex Benth.

Lục lạc kim

124 Crotalaria chinensis L.

Lục lạc trung quốc

125 Crotalaria ferruginea Grah. ex Benth.

Lục lạc gỉ sắt

126 Dalbergia assamica Benth.

G-T

Cọ khẹt

127 Derris alborubra Hemsl.

Cóc kèn trắng đỏ

128 Desmodium heterocarpon (L.) DC.

Px-T

Thóc lép dị que

129 Desmodium velutinum (Willd.) DC.

Px-T

Thóc lép lông nhung

130 Flemigia macrophylla (Willd.) Prain.

N-Px-T

Tóp mỡ lá to

STT

Tên khoa học

Tên Việt Nam

Công dụng

Dạng sống

Thảm Cỏ

131 Ormosia balansae Drake

Trạng thái thảm thực vật Thảm Cây bụi +

Rừng thứ sinh +

Ràng ràng

132 Ormosia pinnata (Lour.) Merr.

Ràng ràng xanh

133 Pueraria montana (Lour.) Merr.

Cu-T

11c

Sắn dây

134 Uraria balansae Schindl.

Đuôi chồn

135 Uraria crinita (L.) Desv.

Đuôi chồn quả đen

33. FAGACEAE Dumort.

HỌ DẺ

136 Castanopsis indica (Roxb.) A. DC.

Dẻ gai ấn độ

137 Lithocarpus corneus (Lour.) Rehd. in L. Bailey

A-G

Sồi đỏ

138 Lithocarpus hemisphericus (Drake) Barndt.

A, G

Dẻ bán cầu

139 L. tubulosus (Hickel. & A.Cam.) A.Cam.

Dẻ ống

34. HYPERICACEAE Juss.

HỌ BAN

140 Cratoxylum pruniflorum (Kurz.) Kurz.

G-T

Đỏ ngọn

35. JUGLANDACEAE Kunth

HỌ HỒ ĐÀO

140 Engelhardtia roxburghiana Wall.

G-T

Chẹo

141 Engelhardtia spicata Lesh. & Blume

G-T

Chẹo bàng

36. LAURACEAE Juss.

HỌ LONG NÃO

142 Actinodaphne pilosa (Lour.) Merr.

T-D

Bộp lông

143 Beilschmiedia roxburgiana Nees

Chắp chai

STT

Tên khoa học

Tên Việt Nam

Công dụng

Dạng sống

Thảm Cỏ

144 Cassytha filiformis L.

Trạng thái thảm thực vật Thảm Cây bụi +

Rừng thứ sinh +

Tơ xanh

145 Litsea cubeba (Lour.) Pers.

D-T

Màng tang

146 Litsea umbellata (Lour.) Merr.

Bời lời đắng

147 Litsea verticillata Hance

Bời lời vòng

148 Phoebe kunstleri Gamble

Lưỡi nai

149 Phoebe tavoyana (Meisn.) Hook. f.

Re trắng lá to

37. MAGNOLIACEAE Juss.

HỌ MỘC LAN

150 Manglietia conifera Dandy

Mỡ

38. MALVACEAE Juss.

HỌ BÔNG

151 Abelmoschus moscatus Medik

Bụp vang

152 Abutilon indicum (L.) Sweet

Cối xay

153 Sida rhombifolia L.

Ké hoa vàng

154 Urena lobata L.

Ké hoa đào

39. MELASTOMATACEAE Juss.

HỌ MUA

155 Blatus multiflorus (Cogn.) Guillaum.

Bo rừng

156 Melastoma normale D. Don

Mua thường

157 Melastoma sanguineum Sims.

Mua bà

158 Memecylon edule Roxb.

Sầm bù

STT

Tên khoa học

Tên Việt Nam

Công dụng

Dạng sống

Thảm Cỏ

40. MELIACEAE Juss.

159 Aglaia spectabilis (Miq.) Jain & Bennet. 160 Aphanamixis grandiflora Blume 161 Chukrasia tabularis A. Juss. 162 Cipadessa baccifera (Roth.) Miq. 163 Melia azedarach. L.

HỌ XOAN Gội nếp Gội nước hoa to Lát hoa Dọc khế Xoan

41. MIMOSACEAE R. Br.

164 Acasia penata (L.) Willd. 165 Archidendron balansae (Oliv.) I. Niels. 166 Mimosa pigra L. 167 Mimosa pudica L.

HỌ TRINH NỮ Dây sống rắn Cứt ngựa Trinh nữ nhọn Trinh nữ

42. MORACEAE Link.

168 Ficus altissima Blume 169 Ficus auriculata Lour. 170 Ficus benjamina L. 171 Ficus hirta Vahl. 172 Ficus hispida L. f. 173 Streblus asper Lour. 174 Streblus macrophyllus Blume

Trạng thái thảm thực vật Thảm Cây bụi + + + + + + + + +

Rừng thứ sinh + + + + + + + + + + + + +

+ + + + + +

G D-G-T G-T T G-T Ca-G G Ca-T Q-T Ca-T T Q-T T

83 82 82 83 83 8c 82 9 10 82 83 82 84 83 83 83

HỌ DÂU TẰM Đa tía Vả Si Ngái lông Ngái Ruối Mậy tèo

STT

Tên khoa học

Tên Việt Nam

Công dụng

Dạng sống

Thảm Cỏ

43. MYRISTICACEAE R. Br.

175 Knema globularia (Lamk.) Warrb. 176 Knema pierrei Warb.

Trạng thái thảm thực vật Thảm Cây bụi

Rừng thứ sinh + +

T G

83 82

HỌ MÁU CHÓ Máu chó Máu chó lá lớn

44. MYRSINACEAE R. Br.

177 Ardisia aciphylla Pit. 178 Ardisia caudata Hemsl. 179 Embelia laeta (L.) Mez. 180 Maesa acuminatissima Merr. 181 Maesa perlarius (Lour.) Merr.

HỌ ĐƠN NEM Cơm nguội lá nhọn Cơm nguội đuôi Chua méo Đơn nem lá nhọn Đơn nem

45. MYRTACEAE Juss.

182 Baeckea frutescens L. 183 Cleistocalyx operculatus (Roxb.) Merr. 184 Eucalyptus globulus Labill. 185 Psidium guajava L. 186 Rhodomyrtus tomentosa (Ait.) Hassk. 187 Syzygium cinereum Wall. ex Merr.

HỌ SIM Chổi xể Vối Bạch đàn xanh Ổi Sim Trâm

46. OLEACEAE Hoffm. & Link

188 Jasminum subtriplinerve Blume 189 Olea dioica Roxb

+ + + + + + + + +

+ + + + + + + + + +

T R-T T Q-T G-T Q-T Q-T G T G

84 83 9 9 83 10 83 82 83 84 83 8c 82

HỌ NHÀI Chè vằng Lọ nghẹ

STT

Tên khoa học

Tên Việt Nam

Công dụng

Dạng sống

Thảm Cỏ

Trạng thái thảm thực vật Thảm Cây bụi

Rừng thứ sinh

47. OXALIDACEAE R. Br.

HỌ CHUA ME ĐẤT

190 Biophytum sensitivum (L.) DC.

R-T

Chua me lá me

191 Oxalis corniculata L.

R-T

Chua me đất hoa vàng

48.ROSACEAE Juss.

HỌ HOA HỒNG

192 Prunus arborea (Blume) Kalkm.

Xoan đào

193 Rubus alcaefolius Poir.

Q-T

Mâm xôi

194 Rubus cochinchinensis Tratt.

Q-T

Ngấy hương

195 Rubus leucanthus Hance.

Q-T

Ngấy trâu

49.RUBIACEAE Juss.

HỌ CÀ PHÊ

196 Hedyotis auriculata L.

An điền tai

197 Hedyotis biflora (L.) Lamk.

An điền hai hoa

198 Hedyotis verticillata (L.) Lamk.

An điền vòng

199 Ixora coccinea L.

Ca-T

Mẫu đơn

200 Lasianthus cyanocarpus Jack.

Xú hương trái lam

201 Morinda officinalis How.

11c

Ba kích

202 Morinda parvifolia Bartl. ex DC.

11c

Nhàu lá nhỏ

203 Morinda umbellata L.

Nhàu tán

204 Mussaenda glabra Vahl.

Bướm bạc nhẵn

STT

Tên khoa học

Tên Việt Nam

Công dụng

Dạng sống

Thảm Cỏ

205 Ophiorrhiza baviensis Drake 206 Psychotria rubra (Lour.) Poir. 207 Psychotria serpens L. 208 Psychotria silvestris Pitard. 209 Randia canthioides Champ. 210 Wendlandia glabrata DC. 211 Wendlandia paniculata (Roxb.) DC.

Xà căn ba vì Lấu đỏ Lấu bò Lấu rừng Găng Hoắc quang nhẵn Hoắc quang

50.RUTACEAE Juss.

213 Acronychia pedunculata (L.) Miq. 214 Clausena anisata Levl. 215 Clausena excavata Burm. f. 216 Euodia lepta (Spreng) Merr. 217 Glycosmis pentaphylla (Retz.) Correa. 218 Tetradium glabrifolium (Benth.) Hartl. 219 Zanthoxylum avicenniae (Lamk.) DC.

HỌ CAM Bưởi bung Hồng bì rừng Chùm hôi Ba chạc Bưởi bung Dấu dầu lá nhẵn Muồng truống

51.SAPINDACEAE Juss. 220 Cardiospermum halicacabum L. 221 Dimocarpus fumatus (Blume) Leenh. 222 Sapindus saponaria L.

Trạng thái thảm thực vật Thảm Cây bụi + + + + + + + + + + + + + +

Rừng thứ sinh + + + + + + + + + + + + + + + +

+ + + +

T T Q T T T T G-T

10 83 8c 83 83 83 83 83 83 83 83 83 82 83 10c 82 82

HỌ BỒ HÕN Tầm phong Nhãn rừng Bồ hòn

STT

Tên khoa học

Tên Việt Nam

Công dụng

Dạng sống

Thảm Cỏ

Trạng thái thảm thực vật Thảm Cây bụi

Rừng thứ sinh

52. SCROPHULARIACEAE Juss.

HỌ HOA MÕM CHÓ

223 Adenosma caeruleum R. Br.

Nhân trần

224 Adenosma indiana (Lour.) Merr.

Bồ bồ

225 Torenia concolor Linal.

Tô liên

53. SIMAROUBACEAE DC.

HỌ THANH THẤT

226 Ailanthus triphysa (Dennst.) Alst.

G-T

Thanh thất

227 Eurycoma lorgifolia Jack

Bá bệnh

54.STERCULIACEAE Barth.

HỌ TRÔM

228 Abroma angusta (L.)L. f.

Tai mèo

229 Commersonia bartramia (L.) Merr.

Đ-G

Hu đen

230 Helicteres angustifolia L.

Thấu kén lá hẹp

231 Helicteres hirsuta Lour.

Thấu kén lông

232 Pterospermum hetorophyllum Hance

G-T

Lòng mang

233 Sterculia lanceolata Cav.

Q-T

Sảng

234 Sterculia nobilis Smith in Rees.

Q-T

Trôm mề gà

55.STYRACACEAE Dumort

HỌ BỒ ĐỀ

Bồ đề trắng

235 Styrax tonkinensis (Pierre) Craib. ex Hartwiss

G -Nh

STT

Tên khoa học

Tên Việt Nam

Công dụng

Dạng sống

Thảm Cỏ

Trạng thái thảm thực vật Thảm Cây bụi

Rừng thứ sinh

56.SYMPLOCACEAE Desf.

HỌ DUNG

236 Symplocos cochinchinensis (Lour.) S. Moore

D-T

Dung nam bộ

237 Symplocos laurina (Retz) Wall.

G-N-T

Dung lá trà

56.THEACEAE D. Don

HỌ CHÈ

238 Camellia asimilis Champ. ex Benth.

Trà hoa đồng

239 Eurya acuminata DC.

Sún nhọn

57.THYMELAEACEAE Juss.

HỌ TRẦM

240 Aquilaria crassna Pierre ex Lecomte

Trầm

241 Rhamnoneuron balansae (Drake) Gilg

Dó giấy

58.TILIACEAE Juss.

HỌ ĐAY

242 Grewia hirsuta Vahl.

Cò ke lông nhám

243 Microcos paniculata L.

D-T

Cò ke

244 Triumfetta pseudocana Sprague

Gai đầu lông

59.ULMACEAE Mirb.

HỌ DU

245 Celtis sinensis Pers.

D-G-T

Sếu

246 Gironniera subaequalis Planch.

Ngát vàng

247 Trema angustifolia (Planch.) Blume

Đ-T

Hu lá hẹp

248 Trema orientalis (L.) Blume

D-G-T

Hu đay

STT

Tên khoa học

Tên Việt Nam

Công dụng

Dạng sống

Thảm Cỏ

60.URTICACEAE Juss.

249 Boehmeria macrophylla Hornem. 250 Debregeagia squamata king ex Hook.f. 251 Oreocnide integrifolia (Gaudich.) Miq. 252 Pouzolzia sanguinea (Blume) Merr. 61.VERBENACEAE Jaume

253 Callicarpa candicans (Burm. f.) Hochr. 254 Callicarpa longifolia Lamk. 255 Clerodendrum canescens Wall. ex Schour. 256 Clerodendrum chinense (Osbeck) Mabb. 257 Clerodendrum cyrtophyllum Turcz 258 Lantana camara L. 259 Verbena officinalis L. 62.VITACEAE Juss.

260 Cayratia japonica (Thunb.) Gagnep. 261 Cissus repens Lank.

LILIOPSIDA

63.ARACEAE Juss.

262 Alocasia macrorrhizos (L.) G. Don 263 Typhonium trilobatum (L.) Schott.

Trạng thái thảm thực vật Thảm Cây bụi + + + + + + + + + + +

Rừng thứ sinh + + + + + + + + +

+ + + + +

T T T T T R-T Ca-T T T T T T

9 9 84 83 84 9 83 83 83 9 10 8c 8c 11 11

HỌ GAI Gai lá lớn Trứng cua Nai mép nguyên Bọ mắm rừng HỌ CỎ ROI NGỰA Nàng nàng Tử châu lá dài Ngọc nữ hoa răm Ngọc nữ thơm Bọ mẩy Ngũ sắc Cỏ roi ngựa HỌ NHO Vác nhật Dây chìa vôi LỚP HÀNH HỌ RÁY Khoai sắp, Ráy Củ chóc

STT

Tên khoa học

Tên Việt Nam

Công dụng

Dạng sống

Thảm Cỏ

64.ARECACEAE Schultz. 264 Arenga pinnata (Wurmb.) Merr. 265 Calamus palustris Griff. 266 Caryota monostachya Becc. 267 Caryota urens L. 268 Livistona saribus (Lour.) Merr

HỌ CAU Búng bang Mây tàu Đùng đình bông đơn Móc Cọ

65.COMMELINACEAE R. Br.

269 Commelina communis L. 270 Floscopa glomeratus (Roem & Schult.) Hassk. 271 Pollia hasskarlii R. Rao

HỌ THÀI LÀI Trai thường Cỏ đầu dùi Đ nhược

65.CYPERACEAE Juss. 272 Carex hoozanensis Hayata 273 Cyperus compresus L. 274 Cyperus imbricatus Retz. 275 Cyperus rotundus L. 276 Mapania macrocephala (Gaud.) K. Schum.

HỌ CÓI Cói túi hôzan Cói hoa giẹp Cói bông lợp Hương phụ Cói lá dứa bông to

67.DIOSCOREACEAE R. Br

277 Dioscorea alata L. 278 Dioscorea persimilis Prain

Trạng thái thảm thực vật Thảm Cây bụi + + + + + + + + +

Rừng thứ sinh + + + + + + + + + + +

+ + + + +

Ca-T Đ-Q T T Ca- D T Nu Đ-Nu T Cu Cu-T

8 8c 8 8 8 12 10 10 10 10 10 11 10 11c 11c

HỌ CỦ NÂU Củ cái Hoài sơn

STT

Tên khoa học

Tên Việt Nam

Công dụng

Dạng sống

Thảm Cỏ

Trạng thái thảm thực vật Thảm Cây bụi

Rừng thứ sinh

68.DRACAENACEAE Salisb.

HỌ HUYẾT GIÁC

279 Dracaena cochinchinensis (Lour.) Merr.

Huyết giác nam bộ

280 Dracaena elliptica Thunb.

Phất chỉ bầu dục

69.HYPOCYDACEAE R. Br.

HỌ HẠ TRÂM

281 Curculigo capitulatum (Lour.) Kuntze.

Cồ nốc hoa đầu

70.MARANTHACEAE Peters.

HỌ HOÀNG TINH

282 Phrynium dispermum Gagnep.

Lá dong

71.MUSACEAE Juss.

HỌ CHUỐI

283 Musa coccinea Ardr.

Chuối rừng

72.PANDANACEAE R. Br.

HỌ DỨA DẠI

284 Panadus humilis Lour.

Dứa núi

285 Panadus kaida Kurz.

Dứa dại

73.PHORMIACEAE Agardh.

HỌ HƢƠNG BÀI

286 Dianella ensifolia (L.) DC.

Hương bài

74.POACEAE Barnh.

HỌ HOÀ THẢO

287 Bambusa bambos (L.) Voss.

Đ-R

Tre gai

288 Chrysopogon aciculatus (Retz.)

Cỏ may

315 Cynodon dactylon (L.) Pers

Nu-T

Cỏ gà

STT

Tên khoa học

Tên Việt Nam

Công dụng

Dạng sống

Thảm Cỏ

316 Dactyloctenium aegypticum (L.) Beauv.

Trạng thái thảm thực vật Thảm Cây bụi +

Rừng thứ sinh

Cỏ chân vịt

317 Digitaria radicosa (Presl) Miq.

Cỏ chân nhện

318 Digitaria violascens Link.

Cỏ chân nhện tím

319 Eleusine indica (L.) Gaert.

Nu-T

Cỏ mần trầu

320 Imperata cylindrica (L.) Beauv.

Cỏ tranh

321 Miscanthus floridulus (Labill.) Warb.

Chè vè

322 Neohouzeaua dullooa (Gamble) A. Camus

Đ-R

Nứa

323 Panicum repens L.

Cỏ gừng

324 Paspalum commersonii Lamk.

San trứng

325 Paspalum conjugatum Berg.

San c p

326 Saccharum spontaneum L.

Cỏ bông lau

327 Setaria geniculata (Lamk.) Beauv.

Cỏ sâu róm

328 Thysanolaena maxima (Roxb.) Kuntze.

Cỏ chít

75.SMILACACEAE Vent.

HỌ KHÖC KHẮC

329 Smilax bracteata Presl.

11c

Cậm kênh

330 Smilax corbularia Kunth

11c

Kim cang

331 Smilax glabra Wall. ex Roxb.

11c

Thổ phục linh

332 Smilax lanceifolia Roxb.

11c

Kim cang lá mác

STT

Tên khoa học

Tên Việt Nam

Công dụng

Dạng sống

Thảm Cỏ

76.STEMONACEAE Engl.

Trạng thái thảm thực vật Thảm Cây bụi

Rừng thứ sinh

HỌ BÁCH BỘ

333 Stemona tuberosa Lour.

11c

Bách bộ

77.ZINGIBERACEAE Lindl.

HỌ GỪNG

334 Alpinia galanga (L.) Willd.

Riềng nếp

335 Alpinia globosa (Lour.) Horan.

Sẹ

336 Amomum villosum Lour.

Sa nhân

337 Zingiber zerumbet (L.) Smith

Gừng gió

Tổng Kết : Thống kê được 337 loài thuộc 238 chi, 85 họ và 4 ngành thực vật bậc cao có mạch.

Ghi chú

Cây có chồi trên đất (Ph):

Chồi sát đất dây leo (Lp):

Cây chồi trên cao > 30 m:

81 Cây chồi nửa ẩn (He):

Cây chồi trên cao 8-30 m (MM):

10c

82 Chồi nửa ẩn dây leo (Lp):

Cây chồi trên cao 2-8 m (Mi):

83 Cây chồi ẩn (Cr):

Cây chồi trên cao 0,25-2 m (Na):

11c

84 Chồi ẩn dây leo (Lp):

Cây chồi trên ký sinh:

8c Cây sống một năm (Th):

Chồi trên thân thảo (Hp):

Phụ sinh, hoại sinh:

Cây chồi sát đất (Ch):

9 Ký sinh:

Cây chồi trên thân thảo (Hp):

d Dây leo:

Phụ lục 2. Tổng hợp câ tái sinh theo cấp đƣờng kính

2.5

3

3.5

4

4.5

5.5

6.5

7.5

8

8.5

9

9.5 10 10.5 11 11.5 12 12.5 13

5

6

7 Thời gian bỏ hóa

3 năm

19 11

5 năm

14 14 13

5 năm

18 14 13

5 năm

12 12

6 năm

16 14 12

8 năm

17 13 15

8 năm

15 14 16

8 năm

16 15 18

9 năm

18 14 13

11 năm

18 21 16

11 năm

20 21 15

12 năm

19 19 17

12 năm

17 21 15

14 năm

13 15 18

14 năm

15 16 17

15 năm

16 15 18

15 năm

14 17 17

Phụ lục 3. Tổng hợp câ tái sinh theo cấp chiều cao

Số câ theo cấp chiều cao

Thời

0.5 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800 850 900 950 10000 15000 100 Tổng N/ha

gian bỏ

hóa

3 năm 4

3 năm 6

3 năm 4

5 năm 0

5 năm

6 năm 2

8 năm 1

8 năm 0

8 năm 1

9 năm 0

11 năm

12 năm

năm

14 năm

năm