Nghiên cứu đặc điểm bệnh dạ dày tăng áp cửa ở bệnh nhân xơ gan

T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 8-2017<br /> <br /> NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM BỆNH DẠ DÀY TĂNG ÁP CỬA<br /> Ở BỆNH NHÂN XƠ GAN<br /> Phayvanh Chanthasouk*; Hoàng Văn Quân**; Dương Quang Huy**<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: xác định một số đặc điểm bệnh dạ dày tăng áp cửa (BDDTAC) ở bệnh nhân (BN)<br /> xơ gan. Đối tượng và phương pháp: nghiên cứu tiến cứu, mô tả cắt ngang trên 60 BN xơ gan<br /> tại Khoa Nội tiêu hóa, Bệnh viện Quân y 103. Chẩn đoán và phân loại mức độ BDDTAC theo<br /> Hội nghị Đồng thuận Baveno III. Kết quả: tỷ lệ BDDTAC ở BN xơ gan 73,3%, trong đó chủ yếu<br /> là BDDTAC mức độ nhẹ (68,2%). BDDTAC phân bố chính ở thân vị (68,3%), phình vị (60,0%)<br /> và gặp nhiều hơn ở nhóm BN xơ gan Child-Pugh B và C so với BN xơ gan Child-Pugh A<br /> (82,6% và 90,9% so với 33,3%, p < 0,05). Kết luận: BDDTAC là biến chứng thường gặp ở BN<br /> xơ gan, tổn thương chủ yếu ở thân phình vị và có liên quan đến tình trạng suy chức năng gan.<br /> * Từ khóa: Xơ gan; Dạ dày tăng áp cửa; Đặc điểm.<br /> <br /> Study on Portal Hypertensive Gastropathy in Patients with Cirrhosis<br /> Summary<br /> Objectives: To evaluate portal hypertensive gastropathy (PHG) in cirrhotic patients. Subjects<br /> and methods: A prospective, cross-sectional descriptive study was carried out on 60 patients<br /> with cirrhosis in Digestive Department of 103 Hospital. The diagnosis and determination of<br /> degree of PHG were based on the Baveno III consensus workshop. Results: Prevalence of<br /> PHG was 73.3%, mainly mild degree (68.2%). PHG was observed frequently in the body<br /> (68.3%) and the fundus (60.0%), being more in Child-Pugh's B and C patients than Child-Pugh's<br /> A patients (82.6% vs. 90.9% vs. 33.3%, p < 0.05). Conclusion: PHG was common in patients<br /> with cirrhosis and correlated with liver dysfunction.<br /> * Key words: Cirrhosis; Portal hypertensive gastropathy; Characteristics.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Xơ gan là bệnh lý khá phổ biến, căn<br /> nguyên chủ yếu do nhiễm virut viêm gan<br /> B, C và lạm dụng rượu quá mức với tỷ lệ<br /> tử vong tương đối cao ở hầu hết các<br /> quốc gia trên thế giới. Nguyên nhân là do<br /> xơ gan có thể gây nhiều biến chứng<br /> nặng, nguy hiểm như xuất huyết tiêu hóa<br /> do tăng áp lực tĩnh mạch cửa, bệnh não<br /> gan, hội chứng gan thận, hội chứng gan<br /> <br /> phổi và là tiền đề của ung thư biểu mô tế<br /> bào gan [1]. Ngoài ra, xơ gan ảnh hưởng<br /> đến chức năng của nhiều cơ quan khác<br /> trong cơ thể, mặc dù không trực tiếp đe<br /> dọa đến tính mạng nhưng cũng là yếu tố<br /> cộng hưởng làm bệnh diễn biến nặng<br /> hơn như gây cường lách, ảnh hưởng đến<br /> cơ quan nội tiết (tuyến giáp, tuyến thượng<br /> thận…) và gây biến chứng lên đường tiêu<br /> hóa.<br /> <br /> * Bệnh viện 107 (Lào)<br /> ** Bệnh viện Quân y 103<br /> Người phản hồi (Corresponding): Dương Quang Huy (huyduong@yahoo.com)<br /> Ngày nhận bài: 10/07/2017; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 08/09/2017<br /> Ngày bài báo được đăng: 22/09/2017<br /> <br /> 71<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 8-2017<br /> Tác động của xơ gan lên ống tiêu hóa,<br /> cụ thể là lên niêm mạc dạ dày đã được<br /> ghi nhận hơn 30 năm qua cùng với sự<br /> phát triển của Ngành Nội soi Tiêu hóa.<br /> Cho đến nay, tổn thương dạ dày đã được<br /> xác định bao gồm BDDTAC, giãn mạch<br /> máu vùng hang vị (GAVE), vết trợt niêm<br /> mạc, loét dạ dày - tá tràng trong đó hay<br /> gặp nhất là BDDTAC [5, 6]. Hiện nay, ở<br /> Việt Nam chưa có nhiều nghiên cứu đánh<br /> giá bệnh lý niêm mạc dạ dày ở BN xơ<br /> gan. Vì vậy, chúng tôi tiến hành đề tài này<br /> nhằm: Tìm hiểu một số đặc điểm BDDTAC<br /> ở BN xơ gan.<br /> ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tượng nghiên cứu.<br /> - 60 BN xơ gan điều trị tại Khoa Nội<br /> Tiêu hóa, Bệnh viện Quân y 103 từ tháng<br /> 9 - 2016 đến 6 - 2017.<br /> - Chẩn đoán xơ gan khi lâm sàng và<br /> xét nghiệm có đủ các hội chứng: suy<br /> chức năng gan, tăng áp lực tĩnh mạch<br /> cửa và thay đổi hình thái gan.<br /> - Không đưa vào nghiên cứu các BN<br /> xơ gan đang chảy máu tiêu hóa hoặc<br /> đang dùng thuốc dự phòng vỡ giãn tĩnh<br /> mạch thực quản, BN từ chối hoặc có<br /> chống chỉ định nội soi...<br /> 2. Phương pháp nghiên cứu.<br /> - Thiết kế nghiên cứu: tiến cứu, mô tả<br /> cắt ngang.<br /> - Tất cả BN chọn vào nghiên cứu được<br /> khám lâm sàng và chỉ định các xét<br /> nghiệm cận lâm sàng cần thiết để xác<br /> định hội chứng suy chức năng gan và<br /> tăng áp lực tĩnh mạch cửa. Trong đó, xét<br /> 72<br /> <br /> nghiệm chỉ số sinh hóa máu đánh giá<br /> chức năng gan (albumin, bilirubin) dựa<br /> trên nguyên lý đo quang bằng máy phân<br /> tích hóa sinh tự động Olympus AU640<br /> (Hertfordshire, Anh) tại Khoa Sinh hóa,<br /> Bệnh viện Quân y 103; xét nghiệm đông<br /> máu (tỷ lệ prothrombin) trên máy xét<br /> nghiệm đông máu tự động ACL Elitte Pro<br /> (Italia) tại Khoa Huyết học Truyền máu,<br /> Bệnh viện Quân y 103.<br /> - Phân loại mức độ xơ gan theo thang<br /> điểm Child-Pugh (1973).<br /> - Thực hiện nội soi dạ dày tại phòng<br /> Nội soi Tiêu hóa, Bệnh viện Quân y 103<br /> trên máy nội soi ống mềm Olympus EVIS<br /> EXTRA II CV180 do các bác sỹ chuyên<br /> khoa tiêu hóa tiến hành. Định nghĩa và<br /> phân loại BDDTAC theo tiêu chuẩn của<br /> Hội nghị đồng thuận Baveno III (2000) [3]:<br /> + BDDTAC: tổn thương là các hình đa<br /> giác dạng khảm được bao quanh bằng<br /> đường trắng mờ, phẳng.<br /> + BDDTAC mức độ nhẹ: niêm mạc<br /> giữa các núm dạng khảm không có màu<br /> đỏ.<br /> + BDDTAC mức độ nặng: các núm<br /> dạng khảm được bao phủ bởi niêm mạc<br /> màu đỏ phù nề hay có xuất hiện bất kỳ<br /> dấu đỏ nào trên bề mặt niêm mạc dạ dày.<br /> Chẩn đoán và đánh giá mức độ<br /> BDDTAC theo từng vị trí hang vị, thân vị<br /> và phình vị. Chẩn đoán BDDTAC khi có<br /> tổn thương đặc trưng tại ít nhất một trong<br /> 3 vị trí nêu trên. Khi có 1 vị trí chẩn đoán<br /> BDDTAC mức độ nặng, BN được chẩn<br /> đoán BDDTAC nặng [1, 3].<br /> * Xử lý và phân tích số liệu: bằng phần<br /> mềm thống kê y học SPSS 18.0.<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 8-2017<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN<br /> Bảng 1: Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu.<br /> Chỉ tiêu<br /> <br /> X ± SD hoặc n (%)<br /> <br /> Tuổi trung bình<br /> <br /> 57,5 ± 9,7<br /> <br /> Giới<br /> <br /> Mức độ xơ gan<br /> <br /> Nam<br /> <br /> 56 (93,3%)<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> 4 (6,7%)<br /> <br /> Child-Pugh A<br /> <br /> 15 (25,0%)<br /> <br /> Child-Pugh B<br /> <br /> 23 (38,3%)<br /> <br /> Child-Pugh C<br /> <br /> 22 (36,7%)<br /> <br /> 60 BN nghiên cứu có tuổi trung bình 57,5 ± 9,7; nam chiếm đa số (93,3%). Mức độ<br /> xơ gan chủ yếu ở mức Child-Pugh B (38,3%) và Child-Pugh C (36,7%). Kết quả của<br /> chúng tôi phù hợp với nhiều nghiên cứu trong nước, cho thấy bệnh xơ gan thường gặp<br /> ở lứa tuổi trung niên, nam mắc bệnh nhiều hơn nữ và thường nhập viện điều trị ở giai<br /> đoạn bệnh nặng, đã có biến chứng [1].<br /> Bảng 2: Tỷ lệ và mức độ BDDTAC ở BN xơ gan.<br /> BDDTAC<br /> <br /> Số lượng (n = 60)<br /> <br /> Tỷ lệ %<br /> <br /> Không có BDDTAC<br /> <br /> 16<br /> <br /> 26,7<br /> <br /> Có BDDTAC<br /> <br /> 44<br /> <br /> 73,3<br /> <br /> Nhẹ<br /> <br /> 30<br /> <br /> 68,2<br /> <br /> Nặng<br /> <br /> 14<br /> <br /> 31,8<br /> <br /> Mức độ BDDTAC<br /> (n = 44)<br /> <br /> 73,3% BN xơ gan trong nghiên cứu có BDDTAC phát hiện trên nội soi, trong đó<br /> BDDTAC mức độ nhẹ 68,2% và BDDTAC mức độ nặng 31,8%. Thực tế đã có rất<br /> nhiều công trình nghiên cứu khác nhau trên thế giới về BDDTAC ở BN xơ gan, kết quả<br /> cho thấy tần suất BDDTAC dao động từ 4 - 98% (trung bình 53%), trong đó BDDTAC<br /> mức độ nhẹ chiếm đa số, dao động 20 - 57% (trung bình 49%), BDDTAC mức độ nặng<br /> chiếm tỷ lệ thấp hơn (7 - 41%) (trung bình 14%) [5]. Có khác biệt lớn về tần suất cũng<br /> như mức độ BDDTAC giữa các nghiên cứu là do không đồng nhất về nhóm đối tượng<br /> BN xơ gan được lựa chọn (khác biệt về mức độ suy gan, mức độ tăng áp lực tĩnh<br /> mạch cửa, nguyên nhân xơ gan...) cũng như các nhà nghiên cứu chưa thống nhất<br /> trong cách chẩn đoán và phân loại mức độ BDDTAC trên nội soi [5, 6].<br /> 73<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 8-2017<br /> Bảng 3: Phân bố và mức độ BDDTAC trên nội soi.<br /> Vị trí<br /> Hang vị<br /> <br /> Thân vị<br /> <br /> Phình vị<br /> <br /> Số lượng (n = 60)<br /> <br /> Tỷ lệ %<br /> <br /> Không có<br /> <br /> 55<br /> <br /> 91,7<br /> <br /> Nhẹ<br /> <br /> 5<br /> <br /> 8,3<br /> <br /> Nặng<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> Không có<br /> <br /> 19<br /> <br /> 31,7<br /> <br /> Nhẹ<br /> <br /> 28<br /> <br /> 46,6<br /> <br /> Nặng<br /> <br /> 13<br /> <br /> 21,7<br /> <br /> Không có<br /> <br /> 24<br /> <br /> 40,0<br /> <br /> Nhẹ<br /> <br /> 24<br /> <br /> 40,0<br /> <br /> Nặng<br /> <br /> 12<br /> <br /> 20,0<br /> <br /> BDDTAC chủ yếu gặp ở thân vị dạ dày (68,3%) (trong đó mức độ nhẹ 46,6%, mức<br /> độ nặng 21,7%) và ở phình vị (60,0%) (trong đó mức độ nhẹ 40,0%, mức độ nặng<br /> 20,0%). Nghiên cứu của Trần Phạm Chí (2014) ghi nhận tỷ lệ BDDTAC gặp chính ở<br /> thân vị (89,2%) và phình vị (90,2%) so với hang vị (4,9%) [1]; nghiên cứu của Iwao T<br /> thấy tần suất xuất hiện BDDTAC ở thân và phình vị cao hơn hẳn so với ở hang vị<br /> (p < 0,01) [6].<br /> Bảng 4: So sánh một số chỉ số đánh giá chức năng gan và mức độ xơ gan ở nhóm<br /> xơ gan không và có BDDTAC.<br /> Chỉ số<br /> <br /> Không có BDDTAC<br /> <br /> Có BDDTAC<br /> <br /> (n = 16)<br /> <br /> (n = 44)<br /> <br /> p<br /> <br /> Albumin (g/l)<br /> <br /> 33,8 ± 7,2<br /> <br /> 28,6 ± 5,8<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> Bilirubin toàn phần (µmol/l)<br /> <br /> 33,2 ± 19,2<br /> <br /> 75,2 ± 83,9<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> Tỷ lệ prothrombin (%)<br /> <br /> 73,9 ± 18,3<br /> <br /> 58,1 ± 14,7<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> Child-Pugh A (n = 15)<br /> <br /> 10 (66,7%)<br /> <br /> 5 (33,3%)<br /> <br /> pB-A < 0,001<br /> <br /> Child-Pugh B (n = 23)<br /> <br /> 4 (17,4%)<br /> <br /> 19 (82,6%)<br /> <br /> pC-A < 0,001<br /> <br /> Child-Pugh C (n = 22)<br /> <br /> 2 (9,1%)<br /> <br /> 20 (90,9%)<br /> <br /> pC-B > 0,05<br /> <br /> Nhóm BN xơ gan có BDDTAC phát hiện trên nội soi có tình trạng suy chức năng<br /> gan (thể hiện qua các chỉ số albumin, bilirubin toàn phần và tỷ lệ prothrombin máu)<br /> nặng hơn so với nhóm không có BDDTAC (p < 0,01). Đồng thời tần suất BDDTAC<br /> xuất hiện ở nhóm BN xơ gan Child-Pugh B và C cao hơn so với BN xơ gan Child-Pugh<br /> A (82,6% và 90,9% so với 33,3%, p < 0,05). Kết quả này cho thấy suy chức năng là<br /> một trong những yếu tố góp phần làm xuất hiện BDDTAC, phù hợp với nghiên cứu của<br /> Sarin S.K và CS (1992) [7]; Dong L và CS (2003) [4] và Bang C.S và CS (2016) [2].<br /> 74<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 8-2017<br /> KẾT LUẬN<br /> Nghiên cứu đặc điểm BDDTAC ở<br /> 60 BN xơ gan, chúng tôi nhận thấy:<br /> - Tỷ lệ BDDTAC ở BN xơ gan 73,3%,<br /> trong đó chủ yếu là BDDTAC mức độ nhẹ<br /> (68,2%).<br /> - Bệnh dạ dày tăng áp cửa phân bố<br /> chính ở thân vị (68,3%) và phình vị<br /> (60,0%).<br /> - Tần suất BDDTAC nhóm BN xơ gan<br /> Child-Pugh B và C cao hơn so với BN xơ<br /> gan Child-Pugh A (82,6% và 90,9% so<br /> với 33,3%, p < 0,05).<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Trần Phạm Chí. Nghiên cứu hiệu quả<br /> thắt giãn tĩnh mạch thực quản kết hợp<br /> propranolol trong dự phòng xuất huyết tái<br /> phát và tác động lên BDDTAC do xơ gan.<br /> Luận án Tiến sỹ Y học. Trường Đại học Y<br /> Dược Huế. 2014.<br /> <br /> 2. Bang C.S, Kim H.S, Suk K.T et al. Portal<br /> hypertesive gastropathy as a prognostic index<br /> in patients with liver cirrhosis. BMC<br /> Gastroenterology. 2016, 16:p.93.<br /> 3. De Franchis R. Updating consensus in<br /> portal hypertension: Report of Baveno III.<br /> Consensus<br /> workshop<br /> on<br /> definitions,<br /> methodology and therapeutic strategies in<br /> portal hypertension. Journal of Hepatology.<br /> 2000, 33, pp.846-852.<br /> 4. Dong L, Zhang Z.N, Fang P, Ma S.Y.<br /> Portal hypertensive gastropathy and its<br /> interrelated factors. Hepatobiliary & Pancreatic<br /> Diseases International. 2003, 2 (2), pp.226-229.<br /> 5. Eleftheriadis E. Portal hypertensive<br /> gastropathy. Annals of Gastroenterology.<br /> 2001, 14 (3), pp.196-204.<br /> 6. Iwao T. Portal hypertensive gastropathy<br /> in patients with cirrhosis. Gastroenterology.<br /> 1992. 102 (6), pp.2060-2065.<br /> 7. Sarin S.K. Factors influencing development<br /> of portal hypertensive gastropathy in patients<br /> with portal hypertension. Gastroenterology.<br /> 1992, 102 (3), pp.994-999.<br /> <br /> 75<br /> <br />