Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng và kết quả điều trị cai nghiện ma túy MDMA bằng thuốc an thần kết hợp với thuốc chống trầm cảm

TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2013<br /> <br /> NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG VÀ<br /> KẾT QUẢ ĐIỀU TRỊ CAI NGHIỆN MA TÚY MDMA BẰNG<br /> THUỐC AN THẦN KẾT HỢP VỚI THUỐC CHỐNG TRẦM CẢM<br /> Bùi Quang Huy*<br /> TÓM TẮT<br /> Nghiên cứu trên 22 bệnh nhân (BN) nghiện ma túy MDMA, điều trị tại Khoa T©m thÇn, Bệnh viện<br /> 103 từ 1 - 2010 đến 10 - 2012 bằng thuốc an thần kết hợp với thuốc chống trầm cảm. Kết quả:<br /> - Các triệu chứng hay gặp nhất trong hội chứng cai MDMA là: thèm mãnh liệt, mệt mỏi 100%, ác<br /> mộng 90,91%, ảo thanh bình phẩm (77,27%) và hoang tưởng bị hại (54,54%). 40,91% BN có lo âu<br /> lan tỏa, hội chứng trầm cảm gặp 77,27%, mạch nhanh > 100 lần/phút: 59,09%.<br /> - Khi điều trị, các triệu chứng của hội chứng cai như loạn thần, trầm cảm, lo âu, rối loạn thần kinh<br /> thực vật... thuyên giảm rõ rệt ở ngày thứ 7 và hết ở ngày thứ 14.<br /> - Tái nghiện MDMA bắt đầu xuất hiện ở tháng thứ 4 và tỷ lệ tái nghiện sau 6 tháng là 22,73%.<br /> * Từ khóa: Nghiện ma túy MDMA; Thuốc an thần; Thuốc trầm cảm.<br /> <br /> Study of clinical features and outcome treatment<br /> of MDMA’ dependent by antipsychotic and<br /> antidepresive drugs<br /> Summary<br /> Study was carried out on 22 patients MDMA’ dependent treated by antipsychotic and antidepressive<br /> drugs, we had some conclutions:<br /> - The most common symptoms of whithdrawal syndrome of MDMA were desire (100%), fatigue<br /> (100%), nightmare (90.91%), auditory hallucinations (77.27%), delusion (54.54%). 40.91% of patients<br /> had generalized anxiety disorder, 77.27% of patients had depressive syndrome, 59.09% had pule<br /> rate greater than 100.<br /> - In the proces of treatment of symptoms of whithdrawal syndrome such as hallucinatiuon, delusion,<br /> axiety, depression, autonomic hyperactivity... remission on the seventh day and cured on the 14th day.<br /> * Key words: ADMA drug adict; Antipsychotic drug; Antidepressive drug.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Nghiện ma túy là một tệ nạn xã hội, gây<br /> hậu quả nặng nề cho bản thân người nghiện,<br /> gia đình và xã hội. Ma túy được chia làm<br /> hai nhóm chủ yếu là nhóm opioid (morphin,<br /> <br /> heroin) và nhóm kích thần (methamphetamine<br /> và MDMA). Ngày nay, số người nghiện ma túy<br /> nhóm kích thần, đặc biệt là MDMA (methylene<br /> dioxy meth amphetamin) hay còn gọi là ecstasy,<br /> ngày càng tăng (chiếm khoảng 30% số người<br /> nghiện ma túy). MDMA có cấu trúc hóa học<br /> <br /> * Bệnh viện 103<br /> Chịu trách nhiệm nội dung khoa học: PGS. TS. Cao Tiến Đức<br /> PGS. TS. Nguyễn Minh Hiện<br /> <br /> 1<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2013<br /> giống cả methamphetamin (kích thần mạnh)<br /> và mescalin (gây ảo giác). Hiệu quả kích<br /> thần của MDMA xuất hiện sau 15 - 30 phút<br /> đường uống, 1 - 2 phút đường tiêm tĩnh<br /> mạch hoặc đường hút.<br /> MDMA được đánh giá là nguy hiểm hơn<br /> cả heroin, dễ tái nghiện và dễ gây tử vong,<br /> nếu dùng quá liều. Khi dùng liều cao hoặc<br /> dùng kéo dài MDMA, người nghiện có các<br /> rối loạn tâm thần như hoang tưởng, ảo<br /> giác, lo âu, trầm cảm. Tuy nhiên, đến nay<br /> chúng ta chưa có phác đồ thống nhất để<br /> điều trị cắt cơn và chống tái nghiện MDMA.<br /> Vì vậy, chúng tôi tiến hành nghiên cứu nhằm<br /> mục tiêu:<br /> - Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng hội chứng<br /> cai MDMA.<br /> - Đánh giá kết quả bước đầu điều trị cắt<br /> cơn cai nghiện và chống tái nghiện MDMA<br /> bằng thuốc an thần và chống trầm cảm.<br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> <br /> Phương pháp tiến cứu, mô tả lâm sàng<br /> cắt ngang, qua hai giai đoạn:<br /> + Giai đoạn cắt cơn: điều trị nội trú tại<br /> Khoa Tâm thần, Bệnh viện 103, thời gian 1<br /> tháng. Đánh giá hội chứng cai qua các ngày<br /> N1, N3, N5, N7, N14, N21 và N30.<br /> + Giai đoạn điều trị ngoại trú: theo dõi BN,<br /> đánh giá kết quả trong 6 tháng.<br /> - Phác đồ điều trị cắt cơn:<br /> Tuần 1: olanzapine 10 mg x 2 viên/ngày;<br /> amitriptylin 25 mg x 4 viên/ngày; seduxen<br /> 5 mg x 2 viên/ngày.<br /> Tuần 2 - 4: olanzapin 10 mg x 2 viên/ngày;<br /> amitriptylin 25 mg x 4 viên/ngày.<br /> - Phác đồ điều trị củng cố (kéo dài 6 tháng):<br /> lanzapin 10 mg x 1 viên/ngày; amitriptylin<br /> 25 mg x 4 viên/ngày.<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ<br /> BÀN LUẬN<br /> Bảng 1: Diễn biến các triệu chứng cơ thể<br /> của hội chứng cai MDMA.<br /> <br /> 1. Đối tƣợng nghiên cứu.<br /> 22 BN được điều trị nội trú tại Khoa Tâm<br /> thần, Bệnh viện 103 từ tháng 1 - 2010 đến<br /> 10 - 2012. Tất cả BN đều là nam, bộ đội,<br /> tuổi từ 18 - 28. Thời gian sử dụng ecstasy<br /> ngắn nhất 1 tháng, dài nhất 2 năm.<br /> * Tiêu chuẩn chẩn đoán: theo DSM IV<br /> (1994):<br /> + Có bằng chứng sử dụng MDMA.<br /> + Có các triệu chứng lâm sàng đặc trưng.<br /> + Ảnh hưởng rõ ràng đến chức năng xã<br /> hội-nghề nghiệp của BN.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> <br /> DIỄN BIẾN<br /> <br /> TRIỆU CHỨNG<br /> <br /> TỶ LỆ (%)<br /> <br /> N1<br /> <br /> N3<br /> <br /> Thèm mãnh liệt<br /> <br /> 100<br /> <br /> 90,91<br /> <br /> 68,18 31,82<br /> <br /> 0<br /> <br /> Mệt mỏi<br /> <br /> 100<br /> <br /> 72,73<br /> <br /> 50,00 18,18<br /> <br /> 0<br /> <br /> Tăng cảm giác 72,73 45,46<br /> ngon miệng<br /> <br /> 27,27<br /> <br /> 9,01<br /> <br /> 0<br /> <br /> Ngủ nhiều<br /> <br /> 54,55<br /> <br /> 36,36<br /> <br /> 9,01<br /> <br /> 36,36<br /> <br /> 18,18<br /> <br /> 0<br /> <br /> Ác mộng<br /> <br /> 81,82 63,63<br /> 100<br /> <br /> 50,00<br /> <br /> N5<br /> <br /> N7<br /> <br /> N14<br /> <br /> Các triệu chứng thèm mãnh liệt, mệt mỏi,<br /> ác mộng gặp ở 100% BN trong ngày đầu<br /> ngừng sử dụng MDMA. Các triệu chứng<br /> <br /> 2<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2013<br /> ngủ nhiều và tăng cảm giác ngon miệng<br /> cũng gặp với tỷ lệ rất cao trong ngày N1<br /> (81,82% và 72,73%). Kết quả này phù hợp<br /> với nghiên cứu của Gelder M và CS (2009):<br /> các triệu chứng thèm ecstasy, mệt mỏi, ngủ<br /> nhiều, ác mộng và tăng cảm giác ngon<br /> miệng gặp ở hầu hết số BN cai ecstasy.<br /> Trong quá trình điều trị, tất cả các triệu<br /> chứng trên đều thuyên giảm rõ ràng ở ngày<br /> N7 và hầu như không còn vào ngày N14<br /> (9,01% BN còn ngủ nhiều).<br /> Kết quả này phù hợp với nhận định của<br /> Sadock B. J. và CS (2007) khi điều trị bằng<br /> thuốc an thần và chống trầm cảm, triệu<br /> chứng của hội chứng cai cơ bản được khắc<br /> phục sau 1 tuần.<br /> Bảng 2: Diễn biến các rối loạn cảm xúc<br /> của hội chứng cai MDMA.<br /> TRIỆU<br /> CHỨNG<br /> <br /> này phù hợp với nghiên cứu của Sadock B.<br /> J (2007): triệu chứng rối loạn cảm xúc thuyên<br /> giảm sau 1 - 2 tuần điều trị.<br /> Bảng 3: Phân tích diễn biến của các triệu<br /> chứng loạn thần.<br /> DIỄN BIẾN<br /> TRIỆU CHỨNG<br /> <br /> TỶ LỆ (%)<br /> <br /> N7<br /> <br /> N14<br /> <br /> 9,09<br /> <br /> 0<br /> <br /> Ảo thanh bình phẩm 77,27 63,64 31,82 13,64<br /> <br /> 0<br /> <br /> Ảo thị giác<br /> <br /> 22,73 9,09<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> Ảo xúc giác<br /> <br /> 13,63 4,55<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> Hoang tưởng bị hại<br /> <br /> N1<br /> <br /> N3<br /> <br /> N5<br /> <br /> 54,54 36,36 18,18<br /> <br /> Kenneth A thấy các hoang tưởng và ảo<br /> giác do cai MDMA thuyên giảm khá nhanh<br /> khi được điều trị bằng thuốc an thần. Nghiên<br /> cứu của chúng tôi cho thấy sau 1 tuần điều<br /> trị, chỉ còn 13,64% số BN còn ảo thanh bình<br /> phẩm và 9,09% còn hoang tưởng bị hại.<br /> Bảng 4: Phân tích diễn biến của các triệu<br /> chứng lo âu.<br /> <br /> TỶ LỆ (%)<br /> N1<br /> <br /> N3<br /> <br /> N5<br /> <br /> N7<br /> <br /> N14<br /> <br /> Lo âu<br /> <br /> 68,18<br /> <br /> 59,09<br /> <br /> 40,91<br /> <br /> 22,73<br /> <br /> 4,55<br /> <br /> Kích động<br /> <br /> 36,36<br /> <br /> 9,09<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> Trầm cảm<br /> <br /> 77,27<br /> <br /> 63,63<br /> <br /> 36,36<br /> <br /> 18,19<br /> <br /> 9,09<br /> <br /> TỶ LỆ (%)<br /> TRIỆU CHỨNG<br /> N1<br /> <br /> N2<br /> <br /> N5<br /> <br /> N7<br /> <br /> N14<br /> <br /> 40,91<br /> <br /> 31,82<br /> <br /> 13,63<br /> <br /> 4,55<br /> <br /> 0<br /> <br /> Cơn hoảng sợ 27,27<br /> kịch phát<br /> <br /> 4,55<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> Lo âu lan tỏa<br /> <br /> Có ý định 40,91<br /> tự sát<br /> <br /> 31,82<br /> <br /> 13,64<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> Ở ngày N1, triệu chứng trầm cảm hay<br /> gặp nhất, tiếp theo là lo âu. Các triệu chứng<br /> ý định tự sát và kích động ít gặp hơn. Kết<br /> quả này phù hợp với Stephen M. Stahl (2008);<br /> <br /> Lo âu lan tỏa (40,91%) hay gặp hơn cơn<br /> hoảng sợ kịch phát (27,27%) ở ngày N1.<br /> Kết quả này phù hợp với Dan J. Stein<br /> (2010): lo âu lan tỏa gặp ở 45% số BN cai<br /> MDMA, tỷ lệ cơn hoảng sợ kịch phát 30%.<br /> <br /> động và ý định tự sát cũng không phải là<br /> <br /> Theo chúng tôi, các rối loạn lo âu hầu<br /> như đã hết ở ngày N7, phù hợp với Dan J.<br /> Stein (2010): lo âu lan tỏa và cơn hoảng sợ<br /> kịch phát hết sau 1 tuần điều trị.<br /> <br /> hiếm gặp. Sau 7 ngày điều trị, tỷ lệ BN trầm<br /> <br /> Bảng 5: Tiến triển của hội chứng trầm cảm.<br /> <br /> trầm cảm và lo âu gặp ở 72% BN cai MDMA<br /> ngày N1. Tác giả cho rằng, trạng thái kích<br /> <br /> cảm còn 18,19% và lo âu 22,73%. Tỷ lệ này<br /> còn không đáng kể vào ngày N14. Kết quả<br /> <br /> 3<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2013<br /> <br /> DIỄN BIẾN<br /> <br /> TỶ LỆ (%)<br /> N1<br /> <br /> Trầm cảm nặng 13,65<br /> <br /> N3<br /> <br /> N5<br /> <br /> N7<br /> <br /> N14<br /> <br /> 4,55<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> Trầm cẩm vừa<br /> <br /> 45,46 31,82<br /> <br /> 18,18<br /> <br /> 4,55<br /> <br /> 0<br /> <br /> Trầm cảm nhẹ<br /> <br /> 18,18 31,82<br /> <br /> 18,18<br /> <br /> 13,65<br /> <br /> 0<br /> <br /> Ở ngày N1, 45,46% BN có trầm cảm mức<br /> độ vừa, số BN trầm cảm mức độ nặng và<br /> nhẹ ít gặp hơn. Kết quả này phù hợp với<br /> nghiên cứu cña Sadock B. J (2007) gần 1/2<br /> số BN cai MDMA có hội chứng trầm cảm<br /> mức độ vừa, còn trầm cảm nặng và nhẹ ít<br /> gặp. Tác giả cũng cho rằng tình trạng trầm<br /> cảm thuyên giảm nhanh khi điều trị. Sau 1<br /> tuần điều trị, tình trạng trầm cảm hầu như<br /> đã hết ở BN nghiên cứu.<br /> Bảng 6: Sự thuyên giảm của rối loạn thần<br /> kinh thực vật.<br /> DIỄN BIẾN<br /> TRIỆU CHỨNG<br /> <br /> TỶ LỆ (%)<br /> <br /> N1<br /> <br /> N3<br /> <br /> N5<br /> <br /> N7<br /> <br /> N14<br /> <br /> Mạch nhanh > 59,09<br /> 100/ck/phút<br /> <br /> 31,82<br /> <br /> 9,09<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> Huyết áp cao 22,73<br /> dao động<br /> <br /> 13,63<br /> <br /> 4,55<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> Ra nhiều mồ hôi 18,18<br /> <br /> 4,55<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> Nghiên cứu của Bùi Quang Huy (2011)<br /> cho rằng rối loạn thần kinh thực vật trong<br /> hội chứng cai MDMA không quá nặng nề.<br /> nghiên cứu này, triệu chứng hay gặp nhất<br /> là mạch nhanh > 100 chu kỳ/phút với 59,09%.<br /> Sadock B. J (2007) cho rằng triệu chứng này<br /> thuyên giảm nhanh và hết trong vòng 1 tuần<br /> điều trị, phù hợp với kết qu¶ nghiên cứu của<br /> chúng tôi.<br /> Bảng 7: Kết quả điều trị chống tái nghiện.<br /> T2<br /> Tỷ lệ tái nghiện<br /> <br /> 0<br /> <br /> T3<br /> <br /> T4<br /> <br /> T5<br /> <br /> T6<br /> <br /> 0<br /> <br /> 4,55<br /> <br /> 13,65<br /> <br /> 22,73<br /> <br /> Tái nghiện MDMA là hiện tượng rất phổ<br /> biến. Trong nghiên cứu này, hiện tượng tái<br /> <br /> nghiện bắt đầu từ tháng thứ 4 (4,55%), tăng<br /> nhanh ở tháng thứ 6 (22,73%), phù hợp với<br /> nhận định của Sadock B. J (2007), Gelder<br /> M (2011). Tỷ lệ tái nghiện MDMA là rất cao<br /> và sau 2 năm cai, hầu hết đều tái nghiện.<br /> KẾT LUẬN<br /> Qua nghiên cứu đặc điểm lâm sàng và<br /> kết quả điều trị 22 BN nghiện ecstasy, chúng<br /> tôi rút ra các kết luận sau:<br /> * Đặc điểm lâm sàng hội chứng cai MDMA:<br /> - Các triệu chứng hay gặp nhất: thèm<br /> mãnh liệt, mệt mỏi 100%, ác mộng 90,91%,<br /> ảo thanh bình phẩm 77,27% và hoang tưởng<br /> bị hại 54,54%.<br /> - 40,91% BN có lo âu lan tỏa, hội chứng<br /> trầm cảm gặp 77,27%, mạch nhanh > 100<br /> lần/phút 59,09%.<br /> * Kết quả điều trị cắt cơn cai nghiện MDMA:<br /> Các triệu chứng của hội chứng cai như<br /> loạn thần, trầm cảm, lo âu, rối loạn thần<br /> kinh thực vật... thuyên giảm rõ rệt ở ngày<br /> thứ 7 và hết ở ngày thứ 14.<br /> * Kết quả điều trị chống tái nghiện MDMA:<br /> tái nghiện bắt đầu xuất hiện ở tháng thứ 4<br /> và tỷ lệ tái nghiện sau 6 tháng là 22,73%.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Bùi Quang Huy, Phùng Thanh Hải. Cai<br /> nghiện ma túy và game online. Nhà xuất bản<br /> Y học. Hà Nội. 2011, tr.38-74.<br /> 2. Dan J Stein; Eric H and Barbara O R.<br /> Textbook of anxiety disorder. Wasington DC and<br /> London UK. 2010, Vol 1, pp.159-192.<br /> 3. American psychiatric association. Practice<br /> guidelines for the treatment of psychiatric<br /> disorder. Wasington DC and London UK. 2004,<br /> Vol 1, pp.500-524.<br /> 5. Sadock B J and Sadock V A. Synopsis of<br /> psychiatry. Tenth edition. Lippincott Williams and<br /> Wilkins. 2007, pp.390-410.<br /> 6. Gelder G M; Andreasen N C and Geddes<br /> J R. New Oxford textbook of Psychiatry. Oxford<br /> University Press. 2009, Vol 1, pp.482-486.<br /> <br /> 4<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2013<br /> <br /> Ngày nhận bài: 10/1/2013<br /> Ngày giao phản biện: 25/1/2013<br /> Ngày giao bản thảo in: 14/3/2013<br /> <br /> 5<br /> <br />