Nghiên cứu nồng độ oxít nitơ khí thở ra ở người hút thuốc lá và bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính

Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Số 4 * 2012<br /> <br /> NGHIÊN CỨU NỒNG ĐỘ OXÍT NITƠ KHÍ THỞ RA<br /> Ở NGƯỜI HÚT THUỐC LÁ VÀ BỆNH PHỔI TẮC NGHẼN MẠN TÍNH<br /> Dương Qúy Sỹ*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Đặt vấn đề. Ở người hút thuốc lá, nồng độ oxít nitơ (FeNO) thay đổi tùy theo tình trạng hút thuốc lá và<br /> bệnh lý đi kèm. Xác định ngưỡng FeNO ở người hút thuốc và nhất là ở người bị bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính<br /> (BPTNMT) do thuốc lá là cần thiết trong thực hành lâm sàng.<br /> Đối tượng và phương pháp. Đối tượng tham gia nghiên cứu được chia làm các nhóm tương ứng: người<br /> khỏe mạnh không hút thuốc lá (nhóm chứng), người hút thuốc lá và ngưng thuốc lá khỏe mạnh, người hút thuốc<br /> lá và ngưng thuốc lá kèm BPTNMT. Các đặc điểm về tuổi giới, FeNO, FeCO (oxít carbon trong khí thở ra) và<br /> các thông số hô hấp được thu thập phân tích.<br /> Kết qủa. Tổng cộng có 158 đối tượng nam giới tham gia nghiên cứu. Nhóm bị BPTNMT có tuổi và tiêu<br /> thụ thuốc lá lớn hơn các nhóm khác. FeNO/nhóm chứng (N = 34): 10,5 ± 4,2 ppb: FeNO/hút thuốc lá khỏe<br /> mạnh (N = 38): 6,9 ± 2,8 ppb: FeNO/ngưng thuốc lá (N = 32): 9,2 ± 4,4 ppb: FeNO/hút thuốc lá bị BPTNMT (N<br /> = 26): 15,6 ± 5,5 ppb: FeNO/ngưng thuốc lá kèm BPTNMT (N = 28): 21± 6,3 ppb. Không có mối liên quan giữa<br /> FeNO với tiêu thụ thuốc lá, thời gian ngưng thuốc lá, FeCO và các thông số hô hấp. Có mối liên quan giữa<br /> FeNO với FEV1 ở nhóm BPTNMT đã ngưng thuốc lá (r = -0,567: P = 0,0016).<br /> Kết luận. Ngưỡng FeNO thấp ở người hút thuốc lá, trở về mức bình thường sau khi ngưng thuốc lá và<br /> tăng khi diễn tiến sang BPTNMT. Do vậy, đo FeNO là một thăm dò hữu ích ở người hút thuốc lá và người bị<br /> BPTNMT do thuốc lá.<br /> Từ khóa: FeNO, FeCO, hút thuốc lá, ngưng thuốc lá, BPTNMT<br /> <br /> ABSTRACT<br /> EXHALED NITRIC OXIDE CONCENTRATION IN HEALTHY SMOKERS AND IN CHRONIC<br /> OBSTRUCTIVE PULMONARY DISEASE PATIENTS<br /> Duong Quy Sy * Y hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 16 – No 4– 2012: 206 - 211<br /> Introduction. In smokers, the fractional nitric oxide concentration in exhaled breath (FeNO) is depended on<br /> smoking status and smoking induced respiratory diseases. Studies about the values of FeNO in Vietnamese<br /> smokers and especially in smokers with COPD are necessary in clinical practice.<br /> Subjects and methods. Study subjects were divided into 5 groups: healthy non-smokers (controls), healthy<br /> smokers and former smokers without COPD, smokers and former smokers with COPD. All clinical<br /> characteristics, FeNO, and FeCO have been analyzed.<br /> Results. 158 subjects were included in this study. Subjects with COPD were older and had tobacco<br /> consumption more than other groups. FeNO/controls (N = 34): 10,5 ± 4,2 ppb: FeNO/healthy smokers (N = 38):<br /> 6,9 ± 2,8 ppb: FeNO/ex-smokers (N = 32): 9,2 ± 4,4 ppb: FeNO/smokers with COPD (N = 26): 15,6 ± 5,5 ppb:<br /> FeNO/ex-smokers with COPD (N = 28): 21± 6,3 ppb. There were no correlations between FeNO and tobacco<br /> consumption, duration of smoking cessation, FeCO, and respiratory functional parameters. There was a<br /> * Trường CĐYT Lâm Đồng. Đà Lạt, Việt Nam. Hội Phổi Pháp-Việt, AFVP<br /> Trung tâm Nghiên cứu Bệnh lý Hô hấp – UPRES 2511. Đại học Y Khoa Paris Descartes, CH Pháp<br /> Tác giả liên lạc: TS. BS. Dương Quý Sỹ<br /> ĐT: 0918.413813 ; Email: sy.duong-quy@cch.aphp.fr<br /> <br /> 206<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Số 4 * 2012<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> significant correlations between FeNO and FEV1 in ex-smokers with COPD (r = -0,567: P = 0,0016).<br /> Conclusion. FeNO is low in smokers, normal in former smokers, and high in smokers with COPD.<br /> Measure of FeNO is necessary in healthy smokers and especially in smokers with COPD.<br /> Key-words: FeNO, FeCO, smokers, former smokers, COPD<br /> FEV1(7,12). Với những tiến bộ kỹ thuật hiện nay,<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> sự hiện hiện của NO ở trong đường hô hấp có<br /> Nồng độ oxít nitơ trong khí thở ra (FeNO)<br /> thể đánh giá được nhờ vào các loại máy đo cầm<br /> thay đổi tùy theo nhiều tình trạng sinh bệnh lý<br /> tay sử dụng kỷ thuật cảm ứng điện học có độ<br /> khác nhau. Ở người hút thuốc lá, ngưỡng FeNO<br /> chính xác cao, việc đo FeNO trở thành một thăm<br /> được cho là giảm hơn so với người bình thường<br /> dò không xâm lấn hữu ích trong bệnh lý đường<br /> và sự giảm này có tính hồi phục sau khi ngưng<br /> hô hấp.<br /> thuốc lá(11). Tuy nhiên, ở người hút thuốc lá bị<br /> Tại Việt Nam, tỷ lệ người hút thuốc lá bị<br /> BPTNMT hoặc người bị BPTNMT ở người đã<br /> BPTNMT ngày không ngừng gia tăng liên<br /> ngưng hút thuốc lá, giá trị FeNO vẫn còn đang<br /> quan đến thói quen hút thuốc lá. Do vậy việc<br /> được bàn cãi. Nghiên cứu trước đây đã chứng<br /> nghiên cứu về ngưỡng FeNO ở người hút<br /> minh rằng bệnh nhân BPTNMT, nhất là ở giai<br /> thuốc lá chưa có bệnh lý hô hấp và có dấu<br /> đoạn không ổn định, có nồng độ FeNO cao hơn<br /> hiệu của BPTNMT là cần thiết. Trong thực<br /> những người hút thuốc lá không có rối loạn<br /> hành lâm sàng, đo FeNO là thăm dò giúp cho<br /> thông khí tắc nghẽn(14,10). Một số nghiên cứu<br /> việc đánh giá ảnh hưởng của khói thuốc lá<br /> khác cũng cho thấy rằng FeNO ở bệnh nhân<br /> trên tổn thương đường hô hấp, là thông số<br /> BPTNMT cao hơn so với người bình thường và<br /> hữu ích trong theo dõi việc cai thuốc lá và<br /> thấp hơn FeNO ở người bị bệnh hen(1,2,6). Các tác<br /> cũng như việc đánh giá điều trị bằng corticoid<br /> giả khác đã báo cáo rằng bệnh nhân BPTNMT<br /> hít trên bệnh nhân BPTNMT do thuốc lá.<br /> mức độ nặng nhưng ổn định có nồng độ FeNO<br /> Mục tiêu nghiên cứu<br /> thấp hơn so với bình thường(5).<br /> Nghiên cứu được thực hiện nhằm xác định:<br /> Do vậy đo FeNO ở người hút thuốc lá giúp<br /> 1) Ngưỡng FeNO ở người khỏe mạnh đang hút<br /> đánh giá được ảnh hưởng của khói thuốc lá trên<br /> thuốc lá và đã ngưng hút thuốc. 2) Ngưỡng<br /> đường hô hấp và giúp theo dõi diễn tiến sang<br /> FeNO ở người bị BPTNMT đang hút thuốc lá và<br /> BPTNMT. Ngoài ra trong thực hành lâm sàng,<br /> đã ngưng thuốc lá. 3) Mối liên quan giữa FeNO<br /> đo FeNO là công cụ hữu ích giúp phát hiện<br /> với tiêu thụ thuốc lá và các thông số hô hấp.<br /> những bệnh nhân BPTNMT có khả năng đáp<br /> ứng với điều trị bằng corticoid nếu nồng độ<br /> FeNO ở giai đoạn ổn định tăng rất cao. Theo<br /> khuyến cáo điều trị hiện nay, corticoid hít được<br /> chỉ định sớm cho bệnh nhân BPTNMT nhằm<br /> giới hạn diễn tiến bệnh và sự suy giảm chức<br /> năng hô hấp. Tuy nhiên chỉ có một số bệnh<br /> nhân BPTNMT là có đáp ứng với corticoid,<br /> trong khi đó một số khác thì lại không có đáp<br /> ứng. Những bệnh nhân BPTNMT đáp ứng với<br /> điều trị bằng corticoid thường có ngưỡng FeNO<br /> tăng cao(3) và sẽ giảm đi khi điều trị bằng<br /> corticoid hít(8). Ở bệnh nhân BPTNMT, sự gia<br /> tăng nồng độ FeNO là yếu tố tiên đoán cho sự<br /> đáp ứng với corticoid hít và sự cải thiện của<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> Đối tượng nghiên cứu<br /> Bao gồm những người trưởng thành sinh<br /> sống trên địa bàn Tp Đà Lạt tự nguyện tham gia<br /> nghiên cứu. Đối tượng nghiên cứu được chia<br /> làm các nhóm sau: người khỏe mạnh không hút<br /> thuốc lá (nhóm chứng), người khỏe mạnh hút<br /> thuốc lá và đã ngưng hút thuốc lá, người hút<br /> thuốc và đã ngưng hút thuốc lá bị BPTNMT.<br /> Đây là nghiên cứu mô tả với khảo sát cắt ngang<br /> tại một thời điểm được ấn định và có so sánh.<br /> Đối tượng tham gia nghiên cứu được xếp vào<br /> nhóm tương ứng khi thỏa mãn các tiêu chuẩn<br /> <br /> 207<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Số 4 * 2012<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> chọn lựa.<br /> <br /> Tiêu chuẩn chọn lựa<br /> Chung cho các nhóm nghiên cứu:<br /> Không có bệnh lý dị ứng hô hấp: không có<br /> tiền căn lao phổi và X quang phổi bình thường;<br /> không sử dụng chất kích thích như rượu, bia 24<br /> giờ và thuốc lá 4 giờ trước khi đo; không sử<br /> dụng thực phẩm chức năng hoặc thuốc giàu<br /> nitrát; thực hiện được việc đo FeNO và chức<br /> năng hô hấp đúng phương pháp. Hút thuốc lá<br /> được chọn khi số lượng thuốc lá tiêu thụ > 5<br /> gói/năm. Ngưng thuốc lá được chọn khi thời<br /> gian ngưng hút thuốc lá > 6 tháng.<br /> <br /> Nhóm chứng, nhóm hút thuốc lá và ngưng hút<br /> thuốc lá khỏe mạnh<br /> Không có bệnh lý đường hô hấp đã được<br /> chẩn đoán và điều trị < 2 tháng và hiện tại<br /> không có triệu chứng về hô hấp (ho, khạc<br /> đàm và khó thở khi gắng sức): không có bệnh<br /> lý nội khoa khác đã được chẩn đoán và đang<br /> điều trị: không có tiền căn mắc các bệnh hen,<br /> viêm phế quản mạn.<br /> Nhóm hút thuốc lá bị BPTNMT và nhóm<br /> BPTNMT đã ngưng thuốc lá<br /> Có thể có một trong các triệu chứng sau: ho,<br /> khạc đàm, khó thở khi gắng sức.<br /> Tiêu chuẩn phế dung ký: tỷ lệ FEV1 (thể tích<br /> thở ra tối đa trong giây đầu) / FVC (dung tích<br /> sống gắng sức) < 0,7 và nghiệm pháp hồi phục<br /> với thuốc dãn phế quản âm tính: tăng FEV1 <<br /> 200 ml hoặc < 12 % so với giá trị ban đầu sau hít<br /> 400 µg Ventoline.<br /> <br /> Phương pháp<br /> Đo chức năng hô hấp được thực hiện bằng<br /> máy KoKo Spirometer (Hãng nSpire, USA). Đo<br /> FeCO (nồng độ oxít carbon) trong khí thở ra<br /> được thực hiện bằng máy piCO Smokerlyzer<br /> <br /> (Hãng sản xuất: Bedfont Scientific Ltd, Anh)<br /> theo hướng dẫn của nhà sản xuất. Đo FeNO<br /> được thực hiện bằng máy đo cầm tay NObreath<br /> (Hãng sản xuất: Bedfont Scientific Ltd, Anh). Kỹ<br /> thuật đo FeNO được thực hiện theo hướng dẫn<br /> của hãng sản xuất để đảm bảo lưu lượng khí thở<br /> ra là 50 ml/giây. Trung bình có 3 lần đo đúng<br /> cách được thực hiện cho mỗi đối tượng tham gia<br /> nghiên cứu. Giá trị trung bình các lần đo đúng<br /> cách được ghi nhận để phân tích.<br /> <br /> Phân tích thống kê<br /> Phần mềm SPSS phiên bản 16.0 được sử<br /> dụng để tính toán thống kê. Các thông số<br /> nghiên cứu được thể hiện bằng trung bình ± độ<br /> lệch chuẩn (SD). So sánh các thông số định<br /> lượng được thực hiện bằng phép kiểm t-Student.<br /> Mối liên quan giữa các thông số được đánh giá<br /> dựa vào hệ số tương quan trên phần mềm SPSS.<br /> Giá trị P < 0,05 được xem như có ý nghĩa thống<br /> kê.<br /> <br /> KẾT QUẢ<br /> Đặc điểm dân số nghiên cứu<br /> Trong khoảng thời gian từ tháng 01/2012 06/2012 tổng cộng có 158 đối tượng tham gia<br /> nghiên cứu và được chia làm 5 nhóm: nhóm<br /> chứng 34/158 (21,5%), nhóm hút thuốc lá khỏe<br /> mạnh: 38/158 (24,1%), nhóm ngưng thuốc lá<br /> khỏe mạnh: 32/158 (20,3%), nhóm hút thuốc lá bị<br /> BPTNMT: 26/158 (16,5%), nhóm ngưng hút<br /> thuốc lá bị BPTNMT: 28/158 (17,6%).<br /> Đặc điểm các nhóm nghiên cứu theo tuổi,<br /> giới, chỉ số khối cơ thể (BMI), mức tiêu thụ<br /> thuốc lá và thời gian ngưng thuốc lá được trình<br /> bày tại Bảng 1. Nhóm BPTNMT có tuổi trung<br /> bình và lượng thuốc lá tiêu thụ cao hơn có ý<br /> nghĩa so với nhóm không bị BPTNMT (Bảng 1).<br /> <br /> Bảng 1. Đặc điểm các nhóm nghiên cứu theo tuổi, giới, BMI và lượng thuốc lá tiêu thụ<br /> Nhóm<br /> Chứng (N = 34)<br /> Hút thuốc lá (N = 38)<br /> Ngưng thuốc lá (N = 32)<br /> Hút thuốc lá bị BPTNMT (N = 26)<br /> <br /> 208<br /> <br /> Tuổi (năm)<br /> 46 ± 11<br /> §<br /> 44 ± 8<br /> ¶<br /> 47 ± 12<br /> £<br /> 53 ± 11<br /> <br /> 2<br /> <br /> Giới (% nam) BMI (kg/m ) Thuốc lá (gói/năm) Ngưng hút (tháng)<br /> 100<br /> 23,3 ± 3,2<br /> 100<br /> 22,6 ± 2,7<br /> 18 ± 9<br /> ¶<br /> 100<br /> 23,5 ± 3,8<br /> 19 ± 6<br /> 14 ± 3<br /> £<br /> 100<br /> 22,3 ± 2,5<br /> 28 ± 8<br /> -<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Số 4 * 2012<br /> Nhóm<br /> Ngưng thuốc lá bị BPTNMT (N =<br /> 28)<br /> Giá trị P<br /> <br /> Tuổi (năm)<br /> ¥<br /> 55 ± 12<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> 2<br /> <br /> Giới (% nam) BMI (kg/m ) Thuốc lá (gói/năm) Ngưng hút (tháng)<br /> ¥<br /> 100<br /> 22,1 ± 2,2<br /> 29 ± 10<br /> 16 ± 6<br /> <br /> §,¶<br /> <br /> P > 0,05<br /> £,¥<br /> P < 0,05<br /> <br /> €<br /> <br /> -<br /> <br /> P > 0,05<br /> <br /> ¶<br /> <br /> P > 0,05<br /> £<br /> P < 0,01<br /> ¥<br /> P < 0,01<br /> <br /> -<br /> <br /> BPTNMT: bệnh phồi tắc nghẽn mạn tính: BMI (Body Mass Index): chỉ số khối cơ thể: §,¶,: khác biệt không có ý nghĩa so với<br /> nhóm chứng: £, ¥: khác biệt có ý nghĩa so với nhóm hút thuốc lá và nhóm ngưng thuốc lá không bị BPTNMT: €: khác biệt<br /> không có ý nghĩa giữa các nhóm.<br /> <br /> Đặc điểm về FeNO, FeCO và phế dung ký<br /> các nhóm nghiên cứu<br /> Đặc điểm về FeNO, FeCO và chức năng hô<br /> hấp các nhóm nghiên cứu được trình bày tại<br /> Bảng 2. Ngưỡng FeNO ở nhóm hút thuốc lá<br /> khỏe mạnh thấp hơn có ý nghĩa so với nhóm<br /> chứng. FeNO ở người bị BPTNMT cao hơn có ý<br /> <br /> nghĩa so với nhóm chứng. Không có sự khác<br /> biệt có ý nghĩa về ngưỡng FeNO giữa nhóm<br /> ngưng hút thuốc lá không bị BPTNMT so với<br /> nhóm chứng (Bảng 2). FEV1, FVC, FEV1/FVC và<br /> FEF25-75% ở nhóm hút thuốc lá và ngưng hút<br /> thuốc lá bị BPTNMT giảm một cách có ý nghĩa<br /> (Bảng 2).<br /> <br /> Bảng 2. Đặc điểm về FeNO, FeCO và phế dung ký của các nhóm nghiên cứu<br /> Nhóm<br /> Chứng (N = 34)<br /> Hút thuốc lá (N = 38)<br /> Ngưng thuốc lá (N = 32)<br /> Hút thuốc lá bị BPTNMT (N = 26)<br /> Ngưng thuốc lá bị BPTNMT (N = 28)<br /> Giá trị P<br /> <br /> FeNO<br /> (ppb)<br /> 10,5 ± 4,2<br /> *<br /> 6,9 ± 2,8<br /> 9,2 ± 4,4<br /> *<br /> 15,6 ± 5,5<br /> **<br /> 21,1 ± 6,3<br /> P>0,05<br /> *<br /> P0,05<br /> ***<br /> P0,05<br /> **<br /> P0,05<br /> **<br /> P0,05<br /> **<br /> P0,05<br /> **<br /> P