Nghiên cứu xác định thành phần loài nhuyễn thể có mặt tại thành phố Thái Nguyên năm 2013

Chia sẻ: Thi Thi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:4

Thêm vào BST

Báo xấu

44
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Các tác giả đã xác định có: 22 loài nhuyễn thể, thuộc 15 giống, 9 họ, 2 bộ. Bộ Mang trước (Prosobranchia) có 4 họ, 9 giống, 12 loài. Bộ Mang tấm (Eulameliibranchia) có 5 họ, 6 giống, 10 loài tại khu vực vực thành phố Thái Nguyên.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Nghiên cứu xác định thành phần loài nhuyễn thể có mặt tại thành phố Thái Nguyên năm 2013

Hầu Văn Ninh Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 115(01): 61 - 64 NGHIÊN CỨU XÁC ĐỊNH THÀNH PHẦN LOÀI NHUYỄN THỂ CÓ MẶT TẠI THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN NĂM 2013 Hầu Văn Ninh* Trường Đại học Khoa học – ĐH Thái Nguyên TÓM TẮT Các tác giả đã xác định có: 22 loài nhuyễn thể, thuộc 15 giống, 9 họ, 2 bộ. Bộ Mang trƣớc (Prosobranchia) có 4 họ, 9 giống, 12 loài. Bộ Mang tấm (Eulameliibranchia) có 5 họ, 6 giống, 10 loài tại khu vực vực thành phố Thái Nguyên. Từ khoá: Nhuyễn thể, ao hồ, bộ, họ, giống, loài, Thái Nguyên. MỞ ĐẦU* Thái Nguyên là một tỉnh có mật độ sông, suối, ao hồ cũng khá phong phú. Hai hệ thống sông chính là: Hệ thống sông Công và hệ thống sông Cầu. Ngoài ra còn một số sông nội tỉnh nhƣ sông Đu, sông Chu, sông Nghinh, sông Dong. Điều này cho thấy tiềm năng thủy sản tỉnh Thái Nguyên có nhiều hứa hẹn trong tƣơng lai. Tổng diện tích mặt nƣớc nuôi trồng thủy sản là 6.925ha, nhƣng việc nghiên cứu về các loài nhuyễn thể, ở Thái Nguyên hầu nhƣ chƣa có tác giả nào đề cập đến một cách có hệ thống. Vì vậy chúng tôi đã tiến hành xác định thành phần loài nhuyễn thể khu vực thành phố Thái Nguyên nhằm góp phần thống kê nguồn tài nguyên động vật không xƣơng sống. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Đối tượng nghiên cứu: Bao gồm tất cả các loài Nhuyễn thể trong các sông suối, ao hồ, ruộng lúa và các thuỷ vực nuôi trồng thuỷ sản khác ở thành phố Thái Nguyên. Thời gian nghiên cứu: Từ 1/01/2012 đến 30/12/2012. Địa điểm nghiên cứu: xã Quyết Thắng (VII), phƣờng Tân Thịnh (VIII), phƣờng Đồng Quang (IX), phƣờng Túc Duyên (X), phƣờng Hoàng Văn Thụ (XI), phƣờng Quang Vinh (XII). Đặc điểm sinh thái học của điểm nghiên cứu: Các địa điểm nghiên cứu phổ biến là ao nuôi trồng thuỷ sản của các gia đình và ruộng lúa nƣớc của các nông hộ. - Ao nuôi: Thuộc hệ sinh thái nhân tạo, diện tích thuỷ vực nhỏ trên dƣới 01 ha, độ sâu nƣớc từ 0,5 - 1m, thuộc hệ thống thuỷ vực * Tel: 0914 363250, Email: hauvanninh@gmail.com kín, rất giàu chất dinh dƣỡng và khoáng chất. Hệ sinh thái này có đầy đủ các thành phần vô sinh (ánh sáng, nhiệt độ, khí hoà tan trong nƣớc, khoáng chất,…) và thành phần sinh vật (vật sản xuất, vật tiêu thu, vật phân huỷ). Do ao có điều kiện sinh thái nhƣ vậy, nên thành phần sinh vật thuỷ sinh trong ao nuôi hết sức đa dạng và phong phú. - Ruộng lúa nƣớc: Đây là hệ sinh thái nông nghiệp độc canh. Điểm đặc trƣng nhất là nƣớc ở ruộng lúa có sự biến động lớn theo mùa, thời vụ canh tác. Đầu vụ sản xuất mức nƣớc trong ruộng lúa xem nhƣ ổn định, nhƣng khi vào vụ thu hoạch lúa gần nhƣ ruộng không có nƣớc, vì vậy các loài động vật thuỷ sinh cũng có sự biến động theo tính chất của loại hệ sinh thái này. Nhìn chung động vật thuỷ sinh ở ruộng lúa nƣớc cũng rất phong phú, bao gồm: Các loài Chân bụng, Hai mảnh vỏ, các loài Giun, Giáp xác, Râu ngành, Chân chèo ƣa sống nơi có nhiều thực vật thuỷ sinh và mức nƣớc nông. Phương pháp nghiên cứu: - Kế thừa những công trình nghiên cứu khoa học đã có trƣớc đây về nhuyễn thể và các tài liệu nghiên cứu có liên quan. - Phỏng vấn qua nhân dân, các chủ ao nuôi, thợ đánh bắt có kinh nghiệm, sử dụng phiếu điều tra phỏng vấn về nhuyễn thể. - Xác định tên khoa học theo các tài liệu: Định loại động vật không xƣơng sống nƣớc ngọt [1]. Định loại động vật không xƣơng sống nƣớc ngọt Bắc Việt Nam [4]. Khu hệ động vật không xƣơng sống nƣớc ngọt Bắc Việt Nam [3]. Định loại các nhóm động vật không xƣơng sống nƣớc ngọt thƣờng gặp ở Việt Nam [2]. Họ ốc vặn [5]. 61 Hầu Văn Ninh Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 115(01): 61 - 64 Bảng 1. Danh lục các loài Nhuyễn thể khu vực TP Thái Nguyên Phân bố ST Nguồn tƣ Tên khoa học Loại thủy T liệu Điểm thu mẫu vực I II III IV V VI VII VIII IX X XI LỚP BIVALVIA BỘ EULAMELLIBRANCHIA (1). Họ Corbiculidae 1 Corbicula fluminea QS, M, ND ii + + + + + 2 Corbicula shells QS i ii 3 Corbicula japonica TL, ND i 4 Corbicula bandoni TL i i i + + + + + 5 Corbicula leana QS, M, ND i ii (2). Họ Pisidiidae 6 Afropisidium kuiper QS i + + + + + (3). Họ Unionidae 7 Sinanodonta jourdyi QS, M, ND ii ii + + + + + 8 Cristaria bialata QS, M, ND i ii + + + (4). Họ Amblemidae 9 Oxynaia pugio QS, M, ND i i + (5). Họ Mytiloidae 10 Limnoperna fortunei TL i + + + + + LỚP GASTR0PDA BỘ PROSOBRANCHIA (6). Họ Thiaridae 11 Melanoides granifera ND, TL i 12 Thiara winteri TL i + + + + + (7). Họ Viviparidae 13 Angulyagra thersites TL + + + + + 14 Angulyagra polyzonata QS, M, ND iii iii ii + + + + + 15 Sinotaia quadrata QS i 16 Sinotaia histrica TL i i + + + + + 17 Sinotaia aeruginosa TL i + + + + + 18 Bellamya japonica TL (8). Họ Ampullariidae 19 Pila polita QS, M, ND ii iii + + + + + 20 Pomacea canaliculata QS, M iii iii iii + + + + + 21 Cipangopaladina QS, M ii ii + + + + + lecythoides (9). Họ Pachychilidae 22 Semisulcospira decipiens QS, M, ND i i + + + + + Ghi chú QS: quan sát IV: ao nuôi IX: Đồng Quang i: ít M: mẫu V: hồ chứa nhỏ X: Túc Duyên ii: trung bình TL: tài liệu VI: ruộng lúa XI: Hoàng Văn Thụ iii: nhiều ND: nhân dân VII: Quyết Thắng XII: Quang Vinh VIII: Tân Thịnh Bảng 2. Sự phân bố của Nhuyễn thể trong các thuỷ vực khác nhau Loại thủy vực Chỉ tiêu Số loài Tỉ lệ (%) 62 Ao nuôi Hồ chứa nhỏ Ruộng lúa 16 72 22 100 7 31 XII + + + + + + + + + + + + + + + + Hầu Văn Ninh Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ - Đánh giá mức độ đa dạng các loài Nhuyễn thể trong các thủy vực nuôi trồng thủy sản ở TP Thái Nguyên theo tiêu chí đa dạng về bậc phân loại: bộ, họ, lớp, chi, loài. - Đánh giá mức độ nguy cấp về hiện trạng của các loài nghiên cứu dựa vào các cấp đánh giá trong Sách đỏ Việt Nam 2004, phần Động vật: Endangered (EN) – Đang nguy cấp (đang bị đe doạ; Vulnerable (VU) - Sẽ nguy cấp (có thể bị đe doạ tuyệt chủng). Rare (R) - Hiếm (có thể sẽ nguy cấp); Threatened (T) - Bị đe doạ; Insufficiently know (K) - Biết không chính xác. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN Kết quả thu thập mẫu vật trực tiếp: Xác định đƣợc 05 loài nhuyễn thể thuộc bộ Mang tấm (Eulamellibranchia), 05 loài nhuyễn thể thuộc bộ Prosobranchia. Kết quả thu được thông qua việc điều tra phỏng vấn dân nhân: Xác định đƣợc 9 loài nhuyễn thể thuộc các bậc phân loại khác nhau. Kết quả quan sát được trong quá trình điều tra: Chúng tôi đã xác định đƣợc 03 loài nhuyễn thể. 115(01): 61 - 64 Kết quả nghiên cứu thành phần loài Nhuyễn thể trong khu vực nghiên cứu ở các bậc phân loại: Dựa vào kết quả thu thập mẫu vật, thu thập tài liệu, quan sát, điều tra phỏng vấn nhân dân, phân tích, xác định và định loại mẫu, chúng tôi đã xây dựng đƣợc danh lục các loài Nhuyễn thể trong KVNC ở các bậc phân loại nhƣ ở bảng 1. Kết quả về sự phân bố của các loài Nhuyễn thể Căn cứ vào số liệu thu thập đƣợc qua các đợt điều tra, đã cho kết quả về sự phân bố của các loài Nhuyễn thể trong các thuỷ vực khu vực thành phố Thái Nguyên nhƣ sau: Thủy vực hồ chứa nhỏ có số loài nhiều nhất là 22/22 loài đạt tỷ lệ 100 %. Thuỷ vực ao nuôi có 16/22 loài chiếm 72%. Ruộng lúa có ít loài nhất là 07/22 loài chiếm 31 %. Số lƣợng và tỷ lệ các taxon Nhuyễn thể ở khu vực TP Thái Nguyên đƣợc trình bày qua biểu đồ cột dƣới đây. Bộ có số loài cao nhất là Prosobranchia: 12 loài, chiếm 54,54% số loài điều tra. Họ có số loài cao nhất là Viviparidae: 6 loài, chiếm 27,30% số loài điều tra. Giống có số loài cao nhất là Corbicula: 5 loài, chiếm 22,73% số loài điều tra. Kết quả thu thập qua các tài liệu đã có: 03 loài thuộc bộ Prosobranchia. Kết quả đánh giá về sự đa dạng thành phần loài Nhuyễn thể Bảng 3. Số lượng và tỷ lệ các taxon nhuyễn thể TP Thái Nguyên S T T 1 2 Tên Bộ Eulamellibranchia Prosobranchia Số loài Tỉ lệ (%) 10 45.45 12 54.54 Tên Họ Số loài Tỉ lệ (%) Corbiculidae Pisidiidae Unionidae 5 1 2 22.73 4.55 9.1 Amblemidae Mytiloidae Thiaridae 1 1 2 4.55 4.55 9.1 Viviparidae 6 27.3 Ampullariidae 3 13.64 Pachychili-dae 1 4.55 Tên Giống Số loài Tỉ lệ (%) Corbicula Afropisidium Sinanodonta Cristaria Oxynaia Limnoperna Melanoides Thiara Angulyagra Sinotaia Bellamya Pila Pomacea Cipangopaladi-na Semisulcospira 5 1 1 1 1 1 1 1 2 3 1 1 1 1 1 22.73 4.55 4.55 4.55 4.55 4.55 4.55 4.55 9.1 13.64 4.55 4.55 4.55 4.55 4.55 63 Hầu Văn Ninh Số lƣợng Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 12 12 10 6 Họ 9 10 8 115(01): 61 - 64 6 5 4 Giống 4 2 0 Eulameliibranchia Prosobranchia Các bộ Hình 4.2. Biểu đố số lượng các họ, giống, loài trong thành phần loài Nhuyễn thể TP Thái Nguyên Loài Biểu đồ số lượng các họ, giống, loài của nhuyễn thể KVTP Thái Nguyên Nhƣ vậy, số loài cao nhất là Bộ Cần nghiên cứu về sinh học, sinh thái một số Prosobranchia, đồng thời cũng là bộ có họ loài thuỷ sản nƣớc ngọt nhƣ trai Cánh mỏng, đạt số lƣợng loài cao nhất – Họ ốc vặn ốc Nhồi,... để nuôi thả trong các ao, hồ, đầm Viviparidae. Trong 11 giống có đến 8 giống nƣớc khu vực thành phố Thái Nguyên,… phát hiện đƣợc 1 loài duy nhất, điều này có thể do tính đại diện cho loài chƣa đƣợc TÀI LIỆU THAM KHẢO nghiên cứu đầy đủ, hoặc do điều kiện sinh 1.Lê Thu Hà, Khoa Sinh học, Trƣờng ĐH Khoa thái không phù hợp, nên một số loài không học Tự Nhiên, VNU Paul Croft, Field Studies có mặt trong khu vực nghiên cứu. Council, Preston Motfort, UK (1996), Định loại động vật không xương sống nước ngọt, Nhà xuất KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ bản Đại học Quốc gia, Hà Nội. Kết luận 2. Nguyễn Xuân Quýnh, Clive Pinder, Steve Xác định đƣợc 22 loài nhuyễn thể thuộc 11 Tilling (2001), Định loại các nhóm động vật giống, 7 họ, 2 bộ. không xương sống nước ngọt thường gặp ở Việt Bộ có chỉ số đa dạng lớn nhất là Nam, Nhà xuất bản Đại học Quốc gia, Hà Nội. Prosobranchia: 12 loài. Họ có chỉ số da dạng 3. Đặng Ngọc Thanh (1980), Khu hệ động vật lớn nhất là Viviparidae: 06 loài. Giống có số không xương sống nước ngọt Bắc Việt Nam, Nhà loài cao nhất là Corbicula: 05 loài. ; xuất bản Khoa học và Kỹ thuật, Hà Nội. Xác định đƣợc 01 loài Nhuyễn thể quý hiếm: 4. Đặng Ngọc Thanh, Thái Trần Bái, Phạm Văn Trai Cánh mỏng Cristaria bialata rơi vào bậc Miên (2001), Định loại động vật không xương sẽ nguy cấp (VU) theo tiêu chuẩn của Sách đỏ sống nước ngọt Bắc Việt Nam, Nhà xuất bản Việt Nam năm 2004. Khoa học và Kỹ thuật, Hà Nội. Đề nghị 5. Đặng Ngọc Thanh, Hồ Thanh Hải, Dƣơng Ngọc Tiếp tục triển khai các công trình nghiên về Cƣờng (2004), “Họ ốc vặn (Viviparidae – thành phần loài Nhuyễn thể trong khu vực Gastropoda) ở Việt Nam”, Tạp chí Sinh học, Viện thành phố Thái Nguyên. Sinh thái và Tài nguyên sinh vật. SUMMARY STUDY ON COMPOSITION SPECIES OF MOLLUCS IN REGIONAL OF THAI NGUYEN CITY IN 2013 Hau Van Ninh* College of Sciences - TNU The survey results molluscs of 6 wards in the city of Thainguyen area from 01/2012 to 12/2012 has identified 22 species of Molluscs of 2 orders, 7 families and 11 breeds. Specifically Eulamellibranchia order has 10 species, 6 breeds, 5 families. Prosobranchia order has 12 species, 9 breeds and 4 families. Keyword: Crustacean, ponds, order, family, breed and species Ngày nhận bài:26/12/2013; Ngày phản biện:28/12/2013; Ngày duyệt đăng: 07/02/2014 Phản biện khoa học: PGS.TS Lương Thị Hồng Vân – Viện Khoa học Sự sống - ĐHTN * Tel: 0914 363250, Email: hauvanninh@gmail.com 64