Từ ngôi nhà truyền thống, nghĩ về
việc làm nhà tiết kiệm
Mỗi thời đại đã qua đều để lại những giá trị và cả những bài học
kinh nghiệm. Trong xây dựng nhà cửa, việc cập nhật các xu thế tiên
tiến, hiện đại là điều dĩ nhiên để đáp ứng các nhu cầu của hiện tại và
tương lai.
Nhưng hướng đến kỹ thuật xây dựng hiện đại không có nghĩa rằng cách
nghĩ, cách làm nhà truyền thống là hoàn toàn sai lệch, lỗi thời. Trong bối
cảnh kinh tế toàn cầu suy giảm, kiến trúc thế giới không ngừng kêu gọi
hướng đến giá trị xanh, các gia chủ hiện nay cũng đều phải tiết giảm chi
phí và mong mỏi không gian sống của mình hợp lý, xanh sạch, đó chính
là nhu cầu đặt ra và bài toán cần giải cho nhà chuyên môn. Việc “ôn cố
tri tân” phần nào cho chúng ta thêm một góc nhìn về việc làm nhà sao
cho tiết kiệm, hợp lý, thẩm mỹ.
Từ cung cách chọn vật liệu
Ảnh bên Ngôi nhà cổ trong làng Phước Tích (Phong Điền, Thừa Thiên –
Huế), một đặc trưng của bộ khung gỗ nhà xưa, mộc mạc, thoáng mát,
gần gũi tự nhiên.
Mọi vùng khí hậu, mọi nền văn hoá đều có những vật liệu đặc trưng
riêng biệt. Từ Đông sang Tây, đá và đất nung luôn là vật liệu phổ biến
và được ưa chuộng trong mọi kiến trúc công trình tôn giáo và nhà ở với
vẻ đẹp và sự bền bỉ qua nhiều thời đại. Nếu như người Ai Cập cổ và
người Hy Lạp dùng đá để xây nên những đền đài kỳ vĩ, ngợi ca vẻ đẹp
của thần thánh và con người, thì người Chămpa ở những dải đất Nam
Việt Nam lại hết sức nhuần nhuyễn khả năng xây dựng bằng gạch, với
những chất kết dính và kỹ thuật xây cất đến nay vẫn còn nhiều bí ẩn
chưa khám phá hết. Việc phát lộ di tích khảo cổ kinh thành Thăng Long
thời gian qua cũng đã cho thấy trình độ xây dựng gạch của cha ông ta rất
hoàn thiện và tinh xảo từ hàng ngàn năm trước.
Khoan kể đến những công trình kinh thành và tôn giáo đồ sộ, ngôi nhà
truyền thống Việt trừ nền và mái ra tất cả là khung gỗ, hệ vỉ kèo gỗ. Đất
và tre là các chất liệu bình dân, rẻ tiền, dễ kiếm và không gây ô nhiễm.
Nhà bằng đất kiểu trình tường có thể tồn tại lâu dài trong mọi loại thời
tiết, chỉ có bộ mái lá cần tu bổ sau mười năm. Nhiều khu resort cao cấp
sau này đã làm nhà theo cách thức “nhà tranh vách đất” này và được du
khách hoan nghênh, cũng như các tổ chức về kiến trúc bền vững đánh
giá cao (như khu resort Mango Bay ở Phú Quốc vừa được giải thưởng
Kiến trúc xanh 2012).
Mái nhà truyền thống lợp ngói âm dương tạo khả năng thoát nước mưa
tốt, giữa các lớp ngói người ta sẽ phết một lớp bùn cho bền vững và
chống nhiệt vào mùa hè nóng bỏng. Còn những bộ mái nhà bằng lá như
cọ, tranh, rơm, rạ, dừa nước, cói… tuy chừng 10 – 15 năm là phải tu sửa,
nhưng luôn tạo cho ngôi nhà một “chiếc nón” hoàn thiện. Nếu lợp dày
đúng quy cách sẽ ở rất mát và ấm áp, tính thẩm mỹ cao, thậm chí các
chuyên gia Âu châu rất ngạc nhiên về sự ưu việt của bộ mái đậm chất
thiên nhiên này của Việt Nam mà các tấm lợp tôn, fibro ximăng bây giờ
không thể so sánh được về tính địa phương và vẻ đẹp cũng như khả năng
chống nóng, cách âm. Ngay ở bên Anh hiện nay cũng vẫn có ngôi làng
cổ tích với những bộ mái lợp rơm đi vào huyền thoại, hàng năm đều
được xén tỉa rất công phu.
Tre, cừ tràm, tầm vông… d
ùng làm
hàng rào,
thức xây dựng tuy “cũ” nh
ưng đem
lại nhiều biểu
vách ngăn, quầy bar... những vật
liệu và cách
cảm mới, tiết kiệm và gần gũi với
tâm hồn Việt.
Mặc dầu các vật liệu truyền thống có nhiều ưu điểm như vậy nhưng một
thời gian dài tư duy xây nhà bêtông, nhôm kính, sắt thép đã lấn lướt và
trở thành nếp nghĩ quen thuộc. Nói đến làm nhà dân hiện nay là sẽ được
hỏi liền đổ bao nhiêu tấm, là dùng sơn nước, là ốp nhôm kính, là lát gạch
men. Chọn vật liệu nào thì tương ứng kỹ thuật thi công đó, nên nghiễm
nhiên khống chế tư duy thiết kế và quan niệm ăn ở của các bên liên
quan, khiến hầu hết các kiến trúc sư thời hiện đại đều nhìn về vật liệu
truyền thống trong giới hạn khi làm mấy khu resort, quán xá dân dã hay
nhà nghỉ vùng heo hút, mặc định rằng vật liệu truyền thống khó có thể
xây nhà lầu, nhà phố, nhà hiện đại được. Gỗ trở thành nguyên liệu xa xỉ
khi rừng đã cạn kiệt, thậm chí xây dựng ngôi nhà gỗ đắt hơn nhiều lần
ngôi nhà bêtông, nên người dân không lựa chọn gỗ trừ phi quá giàu có,
hoặc cũng chỉ dùng gỗ làm cửa, trang trí nội thất, thành ra xuất hiện
nhiều ngôi nhà vỏ ngoài nhôm kính trắng lốp, bên trong “rải” gỗ tự
nhiên như một chút vớt vát về mặt hình thức gây ra lạc điệu về phong
cách. Một vài kiến trúc nhỏ có sáng tạo bằng tre hiện nay đã được các
giải thưởng và sự quan tâm của dư luận, nhưng ứng dụng chưa rộng rãi,
bởi việc thi công cũng khá đắt đỏ và lắm e ngại từ chủ đầu tư khi quá
nhiều người sợ làm những ngôi nhà tre sẽ bị… lạc lõng giữa phố!
Đến cách thức xây dựng nhà
Không phải mọi người không biết ưu điểm của ngôi nhà truyền thống,
nhưng thực tế đang diễn ra cách thức, quan niệm về làm nhà hiện nay
với nhiều khác biệt so với thuở trước. Kiến trúc thời xưa không chịu sức
ép về thời gian xây cất, miễn sao nhà đẹp và bền.
Quy mô nhà thuở trước cũng không lớn và phức tạp. Bệnh thích “hoành
tráng”, bệnh “con gà tức nhau tiếng gáy” không nhiều trong dân chúng,
nên mọi người làm nhà theo những quan niệm kế thừa tại địa phương,
mỗi vùng có được nét kiến trúc riêng đặc sắc và phù hợp với địa phương
đó. Sống chậm nên làm nhà cũng chậm, trong khi hiện nay chỉ có ai giàu