Người cao tuổi và sự sắp xếp cuộc sống gia đình hiện nay, tác động của những yếu tố kinh tế xã hội, văn hóa - Dương Chí Thiện

54 X· héi häc sè 1 (73), 2001<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Ng−êi cao tuæi vµ<br /> sù s¾p xÕp cuéc sèng gia ®×nh hiÖn nay-<br /> t¸c ®éng cña nh÷ng yÕu tè kinh tÕ-x· héi, v¨n hãa<br /> D−¬ng ChÝ ThiÖn<br /> <br /> <br /> <br /> I. VÊn ®Ò vµ c¸c m« h×nh s¾p xÕp ®êi sèng gia ®×nh c¬ b¶n :<br /> HiÖn nay, ng−êi cao tuæi lùa chän m« h×nh s¾p xÕp cuéc sèng cho gia ®×nh vµ<br /> cho b¶n th©n nh− thÕ nµo, ®Ó thÝch øng vµ phï hîp víi hoµn c¶nh kinh tÕ-x· héi hiÖn<br /> t¹i, lµ mét vÊn ®Ò lu«n mang tÝnh thêi sù? VÊn ®Ò nµy kh«ng ®¬n gi¶n chØ lµ nh÷ng<br /> mong muèn chñ quan, mµ ng−îc l¹i, nã cßn chÞu sù t¸c ®éng vµ chi phèi cña nhiÒu yÕu<br /> tè kh¸ch quan, nh− c¸c ®iÒu kiÖn vÒ: kinh tÕ, x· héi, v¨n hãa, t©m lý, t×nh c¶m, v.v...<br /> KÕt qu¶ cña dù ¸n nghiªn cøu ®Þnh l−îng vÒ “Ng−êi cao tuæi ë ®ång b»ng<br /> s«ng Hång, n¨m 1996”, (do PGS.TS Bïi ThÕ C−êng chñ tr×), cho thÊy: cã tíi 19,4%<br /> ng−êi cao tuæi tr¶ lêi ®ang sèng mét m×nh hoÆc chØ sèng riªng hai vî chång giµ víi<br /> nhau; 73,6% ng−êi cao tuæi tr¶ lêi ®ang sèng chung víi con hoÆc ch¸u. Trong ®ã,<br /> tû lÖ ng−êi giµ sèng chung víi con trai ®· kÕt h«n lín gÊp 8 lÇn tû lÖ ng−êi cao<br /> tuæi sèng chung víi con g¸i ®· kÕt h«n (50,5% so víi 6,2%). T−¬ng tù, kÕt qu¶<br /> nghiªn cøu vÒ “Ng−êi cao tuæi ë thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ 6 tØnh xung quanh<br /> n¨m 1997”, (do Tr−¬ng Sü ¸nh chñ tr×) cho thÊy: trong sè nh÷ng ng−êi cao tuæi cã<br /> con, th× cã 46,2% ng−êi cao tuæi tr¶ lêi ®ang sèng víi con trai ®· kÕt h«n, so víi<br /> 26,7% ng−êi cao tuæi tr¶ lêi ®ang sèng víi con g¸i ®· kÕt h«n. Tû lÖ ng−êi cao tuæi<br /> sèng chung víi con g¸i ®· kÕt h«n ë thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ 6 tØnh xung<br /> quanh cao gÊp 4,3 lÇn so víi vïng ®ång b»ng s«ng Hång. (Bïi ThÕ C−êng vµ<br /> Tr−¬ng Sü ¸nh. 1999).<br /> Nh− vËy, trªn thùc tÕ hiÖn ®ang tån t¹i c¸c m« h×nh s¾p xÕp ®êi sèng gia ®×nh<br /> c¬ b¶n ë ng−êi cao tuæi nh− sau:<br /> 1/ Sèng chung víi gia ®×nh mét ng−êi con trai<br /> 2/ Sèng riªng hai «ng bµ giµ, thËm chÝ sèng riªng mét m×nh<br /> 3/ Sèng chung víi gia ®×nh mét ng−êi con trai, nh−ng ¨n riªng<br /> 4/ Sèng chung víi con g¸i cã hoÆc ch−a cã gia ®×nh.<br /> §i t×m c©u tr¶ lêi s©u s¾c h¬n cho sù lùa chän c¸c m« h×nh s¾p xÕp cuéc sèng<br /> gia ®×nh c¬ b¶n ë ng−êi cao tuæi hiÖn nay, mét dù ¸n “Nghiªn cøu ®Þnh tÝnh vÒ ng−êi<br /> cao tuæi ë ViÖt Nam” ®· ®−îc thùc hiÖn bëi mét nhãm c¸n bé khoa häc cña ViÖn X·<br /> héi häc, do PGS.TS Bïi ThÕ C−êng chñ tr×, vµ UNFPA t¹i Hµ Néi tµi trî. Dùa trªn<br /> nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu cña dù ¸n, bµi viÕt nµy ®i s©u ph©n tÝch c¸c yÕu tè kinh<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  D−¬ng ChÝ ThiÖn 55<br /> <br /> tÕ-x· héi, v¨n hãa ... ®· t¸c ®éng ®Õn sù lùa chän c¸c m« h×nh s¾p xÕp cuéc sèng gia<br /> ®×nh cña ng−êi cao tuæi ë ViÖt Nam hiÖn nay.<br /> II. T¸c ®éng cña kinh tÕ - x· héi, v¨n hãa ...®Õn sù lùa chän c¸c m«<br /> h×nh s¾p xÕp cuéc sèng gia ®×nh chñ yÕu ë ng−êi cao tuæi:<br /> 1. M« h×nh "cha mÑ giµ sèng chung vµ ¨n chung víi gia ®×nh mét ng−êi con trai":<br /> • Kinh tÕ:<br /> Trªn thùc tÕ, ®a sè ng−êi cao tuæi n−íc ta ë trong hoµn c¶nh kinh tÕ b¶n th©n<br /> khã kh¨n. C¸c nguån thu nhËp cña ng−êi cao tuæi th−êng kh«ng ®ñ ®Ó chi phÝ cho<br /> nh÷ng nhu cÇu c¬ b¶n cña b¶n th©n hä trong cuéc sèng. PhÇn lín ng−êi cao tuæi rÊt<br /> cÇn sù gióp ®ì vµ b¶o ®¶m vÒ c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ t−¬ng ®èi æn ®Þnh tõ phÝa c¸c con.<br /> V× vËy, gi¶i ph¸p tèi −u nhÊt lµ ng−êi cao tuæi lùa chän m« h×nh “sèng cïng vµ ¨n<br /> chung víi mét gia ®×nh ng−êi con trai” nµo ®ã, mµ c¸c cô cho lµ kh¶ dÜ cã thÓ ®¸p øng<br /> tèt nhÊt nh÷ng nhu cÇu kinh tÕ vµ tinh thÇn cña m×nh. ¤ng N.§.T nãi: "... trong ®iÒu<br /> kiÖn ë n«ng th«n nµy, hoµn c¶nh kinh tÕ nã thÊp, cßn ch−a ®¸p øng ®−îc, cho nªn<br /> hÇu hÕt lµ hä vÉn dùa vµo con trai". (PV. Nhãm c¸n bé th«n C¸t T−êng, x· An Mü,<br /> huyÖn B×nh Lôc, tØnh Hµ Nam).<br /> • Søc kháe:<br /> ë ®é tuæi cµng cao, søc kháe cña ng−êi cao tuæi sÏ ngµy cµng yÕu vµ gi¶m dÇn<br /> kh¶ n¨ng tù ch¨m sãc trong nh÷ng ho¹t ®éng sinh ho¹t hµng ngµy. §ã lµ mét qu¸<br /> tr×nh tù nhiªn. Song ë ViÖt Nam, khi hÖ thèng dÞch vô ch¨m sãc søc kháe vµ trî gióp<br /> cho ng−êi cao tuæi ch−a ph¸t triÓn, ®a sè ng−êi cao tuæi ph¶i nhê cËy th−êng xuyªn<br /> h¬n vµo sù gióp ®ì, ch¨m sãc cña con ch¸u. V× thÕ, phÇn lín ng−êi cao tuæi cã ®é tuæi<br /> kh¸ cao (tõ 70 tuæi trë lªn), lùa chän m« h×nh “sèng chung vµ ¨n chung víi gia ®×nh<br /> ng−êi con trai”. Bëi ë ®é tuæi nµy, søc kháe cña ng−êi giµ cã sù suy gi¶m nhanh vµ<br /> xuÊt hiÖn nhiÒu bÖnh tËt h¬n, thËm chÝ khi ®· ë tuæi qu¸ giµ yÕu, c¸c cô cßn thÓ hiÖn<br /> sù bÊt lùc tr−íc cuéc sèng vµ bu«ng tr«i ®Ó mÆc cho con c¸i s¾p xÕp cuéc sèng cho<br /> m×nh. ¤ng N.V.P nãi: "T«i b©y giê kh«ng thÓ s¾p xÕp ®−îc n÷a råi, mét lµ nÕu nh−<br /> søc cßn kháe th× míi s¾p xÕp ®−îc, cßn kh«ng th× còng an phËn th«i". (PV. C¸ nh©n<br /> «ng N.V.P th«n C¸t T−êng, x· An Mü, huyÖn B×nh Lôc, tØnh Hµ Nam).<br /> • V¨n hãa truyÒn thèng:<br /> §a sè ng−êi cao tuæi, khi ®· sèng víi con, hä th−êng lùa chän sèng chung<br /> víi gia ®×nh ng−êi con trai, nhÊt lµ sèng chung víi gia ®×nh ng−êi con trai tr−ëng,<br /> ®©y lµ mét nÐt ®Æc tr−ng cña v¨n hãa truyÒn thèng. HiÖn nay, quan niÖm nµy vÉn<br /> cßn, song ®· cã phÇn biÕn ®æi: trong sù lùa chän s¾p xÕp cuéc sèng gia ®×nh, cha<br /> mÑ giµ kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i sèng chung víi ng−êi con trai tr−ëng, mµ cã thÓ<br /> sèng chung víi gia ®×nh cña mét ng−êi con trai bÊt kú nµo ®ã, cã thÓ lµ gia ®×nh<br /> ng−êi con trai thø, hay gia ®×nh ng−êi con trai ót. §iÒu nµy, «ng N.V.P nãi “NÕu<br /> mµ cßn phô thuéc, sèng chung víi con c¸i th× ®Æc ®iÓm lµ ph¶i sèng víi con trai,<br /> nh−ng kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i sèng víi con trai tr−ëng, mµ cã thÓ sèng chung víi<br /> con trai thø, con trai ót còng ®−îc”. (PV. Nhãm c¸n bé x· Song Giang, huyÖn Gia<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 56 Ng−êi cao tuæi vµ sù s¾p xÕp cuéc sèng gia ®×nh hiÖn nay ...<br /> <br /> B×nh, tØnh B¾c Ninh).<br /> MÆc dï vËy, khi c¶m thÊy søc kháe ®· yÕu, s¾p gÇn ®Õn ngµy “nh¾m m¾t,<br /> xu«i tay”, cha mÑ giµ th−êng muèn ®−îc quay vÒ sèng chung víi gia ®×nh ng−êi con<br /> trai tr−ëng. Sù lùa chän nµy kh«ng ph¶i lµ do ng−êi con trai ót hay ng−êi con trai<br /> thø kh«ng cã ®ñ ®iÒu kiÖn tiÕp tôc ch¨m sãc, nu«i d−ìng cha mÑ giµ, mµ yÕu tè ¶nh<br /> h−ëng m¹nh h¬n c¶ lµ tõ mét quan niÖm v¨n hãa truyÒn thèng: khi ng−êi giµ chÕt,<br /> th× ng−êi con trai tr−ëng sÏ ®−¬ng nhiªn kÕ tiÕp cha lµ trô cét cña gia ®×nh vµ hä téc,<br /> ng−êi giµ ®−îc con trai tr−ëng lo ®¸m tang vµ lo cóng giç sau khi qua ®êi. ¤ng §.N.T<br /> cho biÕt: "Th−êng th−êng, c¸c cô cã t©m lý lµ "giµu con ót, khã con ót", cho nªn ë ®©y<br /> c¸c cô sèng còng tùa tùa nh− thÕ. ThÕ cßn khi nµo mµ s¾p chÕt th× míi vÒ ë víi con<br /> trai tr−ëng. ... §óng lµ lóc thÊy yÕu qu¸ råi th× b¶o con tr−ëng nã ®ãn vÒ ë víi nã.<br /> Trong th«n nµy chiÕm tíi 90% c¸c cô lµ kh«ng ë víi con trai tr−ëng, nh−ng lóc s¾p<br /> chÕt lµ l¹i vÒ víi con trai tr−ëng". (PV. c¸ nh©n «ng §.N.T th«n Tri NhÞ, x· Song<br /> Giang, huyÖn Gia B×nh, tØnh B¾c Ninh).<br /> §èi víi c¸c cô ë vïng ®ång b»ng s«ng Hång th× khi chÕt, nhÊt thiÕt ng−êi giµ<br /> ph¶i trë vÒ sèng víi gia ®×nh ng−êi con trai tr−ëng. Nh−ng ë vïng ®ång b»ng Nam Bé<br /> th× kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i nh− vËy, ng−êi giµ sèng chung víi con nµo th× con ®ã<br /> th−êng lo cóng giç sau khi chÕt.<br /> • Tr¸ch nhiÖm cña c¸c con ®èi víi cha mÑ giµ:<br /> C¸c con ®Òu ph¶i cã tr¸ch nhiÖm vµ nghÜa vô ch¨m sãc vµ phông d−ìng ®èi<br /> víi cha mÑ giµ, ®©y lµ mét chuÈn mùc ®¹o ®øc x· héi mang ®Ëm nÐt ®Æc tr−ng cña<br /> nÒn v¨n hãa truyÒn thèng. Khi cßn nhá, tÊt c¶ c¸c ng−êi con ®Òu ®−îc cha mÑ nu«i<br /> d¹y tõ lóc míi sinh ra cho ®Õn lóc tr−ëng thµnh, lo lÊy vî vµ t¹o dùng cuéc sèng gia<br /> ®×nh riªng. §Õn khi c¸c con lín lªn vµ tr−ëng thµnh, còng lµ lóc cha mÑ dÇn dÇn giµ<br /> yÕu, c¸c con ®Òu ph¶i cã tr¸ch nhiÖm vµ nghÜa vô ch¨m sãc, phông d−ìng, trong ®ã<br /> vai trß cña ng−êi con trai tr−ëng ®−îc ®Æc biÖt chó ý, bëi hä cã tr¸ch nhiÖm lo tæ chøc<br /> cóng giç cho «ng bµ vµ tæ tiªn, sau khi cha mÑ giµ qua ®êi. §©y lµ mét yÕu tè quan<br /> träng ®Ó nh÷ng ng−êi cao tuæi cã sù lùa chän m« h×nh sèng chung víi mét gia ®×nh<br /> ng−êi con trai tr−ëng hoÆc gia ®×nh cña mét ng−êi con trai nµo ®ã. Bµ T.T.C nãi:<br /> “Chóng t«i th× con nµo còng lµ con, con nµo còng lµ do m×nh ®Î ra..., th× nã còng ph¶i<br /> tr«ng nom chóng t«i. Nh−ng mµ riªng t«i lµ t«i vÉn ë víi th»ng tr−ëng". (PV. Nhãm<br /> c¸c cô 60-69 tuæi, th«n Tri NhÞ, x· Song Giang, tØnh B¾c Ninh).<br /> • Tr¸ch nhiÖm cña cha mÑ giµ ®èi víi con c¸i:<br /> Ng−êi cao tuæi th−êng coi träng tr¸ch nhiÖm cña cha mÑ giµ ®èi víi c¸c con, nhÊt<br /> lµ khi gia ®×nh con ch¸u r¬i vµo hoµn c¶nh khã kh¨n ®Æc biÖt vÒ kinh tÕ (nghÌo tóng,<br /> thÊt nghiÖp), søc kháe kÐm, bÖnh tËt kÐo dµi, tai n¹n, rñi ro hay nghiÖn ngËp ... Trong<br /> tr−êng hîp ®ã, cha mÑ giµ kh«ng thÓ khoanh tay ®øng nh×n con ch¸u m×nh ®ãi khæ. V× ý<br /> thøc ®−îc tr¸ch nhiÖm cao vµ tÊm lßng qu¸ th−¬ng con ch¸u, mét bé phËn ng−êi cao tuæi<br /> ph¶i chÊp nhËn sù lùa chän sèng chung víi gia ®×nh ng−êi con ®ã, ®Ó cã thÓ gióp ®ì<br /> th−êng xuyªn cho gia ®×nh ng−êi con ®ã. ¤ng H.C.S ®· nªu: "...tr−êng hîp cña mét bµ<br /> mÑ cã mét cËu con trai, nã còng cø cê b¹c, ch¬i bêi, vî nä con kia, nã cã tíi hai vî kia vµ<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  D−¬ng ChÝ ThiÖn 57<br /> <br /> cã 4-5 ®øa con. ThÕ mµ cø vÒ nhµ mÑ, ¨n uèng kh«ng cã, nã cø lÇn tiÒn, råi lÊy c¶ g¹o<br /> thãc cña mÑ ®em ®i b¸n ®Ó tr¶ nî. ...Nhµ b©y giê tan n¸t hÕt, ch¼ng cßn c¸i g× c¶ ". (PV.<br /> Nhãm c¸n bé x· Song Giang, huyÖn Gia B×nh, tØnh B¾c Ninh).<br /> 2. M« h×nh "sèng riªng vµ ¨n riªng chØ cã hai vî chång giµ, hoÆc thËm chÝ chØ<br /> cã mét m×nh (khi ng−êi vî/chång cña cô ®· mÊt)":<br /> • Kinh tÕ:<br /> Sù lùa chän m« h×nh “sèng riªng, ¨n riªng mét m×nh” ë ng−êi cao tuæi cã ®−îc<br /> chØ khi hä cã ®iÒu kiÖn kinh tÕ kh¸ cao vµ æn ®Þnh, c¸c nguån thu nhËp cã thÓ tù ®¸p<br /> øng t−¬ng ®èi ®Çy ®ñ nh÷ng nhu cÇu vËt chÊt c¬ b¶n cho cuéc sèng cña b¶n th©n. V×<br /> vËy, phÇn lín nh÷ng ng−êi cao tuæi cã nguån thu nhËp kh¸ cao vµ æn ®Þnh, th−êng lµ<br /> nh÷ng cô giµ cã l−¬ng h−u cao, hoÆc hä cã nguån thu nhËp cao vµ æn ®Þnh lùa chän<br /> m« h×nh nµy. ¤ng H.V.D cho biÕt: “... hµng th¸ng «ng Êy cã l−¬ng, bµ Êy th× trång<br /> rau, ®i chî b¸n c¸c thø, th× «ng bµ Êy ë riªng vµ ¨n riªng, râ rµng råi". (PV. Nhãm c¸c<br /> cô 60-69 th«n Tri NhÞ, x· Song Giang, huyÖn Gia B×nh, tØnh B¾c Ninh).<br /> • Søc kháe:<br /> PhÇn nhiÒu ng−êi cao tuæi chän m« h×nh nµy ®ang ë nhãm tuæi 60-65, khi ®ã<br /> c¸c cô cßn ®ang kháe m¹nh vµ minh mÉn, cßn tù lµm ®−îc nh÷ng c«ng viÖc hµng<br /> ngµy cho b¶n th©n, kh«ng ph¶i th−êng xuyªn nhê cËy vµo sù gióp ®ì cña c¸c con<br /> ch¸u trong c¸c ho¹t ®éng sinh ho¹t hµng ngµy. ¤ng N.K.B nãi: “C¸c cô ta nãi chung<br /> lµ kh«ng thÝch ë víi con nµo c¶, nÕu cßn kháe m¹nh lµ thÝch ®−îc sèng ®éc lËp". (PV.<br /> Nhãm c¸n bé x· Song Giang, huyÖn Gia B×nh, tØnh B¾c Ninh). Sù lùa chän m« h×nh<br /> nµy th−êng thÊy ë nh÷ng ng−êi cao tuæi cßn ®Çy ®ñ c¶ hai vî chång hoÆc cßn ®ang<br /> kháe m¹nh, nÕu mét trong hai cô mÊt ®i, th× ng−êi cßn l¹i th−êng trë vÒ sèng chung<br /> víi gia ®×nh mét ng−êi con trai nµo ®ã.<br /> • V× sù tr−ëng thµnh cña c¸c con:<br /> ViÖc t¸ch ra “ë riªng, ¨n riªng” cña cha mÑ giµ cßn nh»m ®Þnh h−íng vµ t¹o<br /> ®iÒu kiÖn cho c¸c con ®ang tr−ëng thµnh ph¶i tù v−¬n lªn lµm chñ cuéc sèng, kh«ng<br /> thÓ dùa dÉm vµ û l¹i vµo cha mÑ. Cha mÑ giµ kh«ng muèn lµm ¶nh h−ëng ®Õn nh÷ng<br /> quyÕt ®Þnh lµm ¨n cña c¸c con. ¤ng N.§.T cho biÕt: “... cho c¸c con ra ë riªng...,<br /> nh−ng muèn lµ ®Ó cho chóng nã tù vËn ®éng, chø kh«ng cã sù rµng buéc víi bè mÑ<br /> trong gia ®×nh, ®Ó cho con tù lËp nghiÖp, tù ph−¬ng tr−ëng... Bëi vËy cho nªn lµ c¸c<br /> cô muèn ®−îc ®éc lËp mét thêi gian nhÊt ®Þnh” (PV. Nhãm c¸n bé th«n C¸t T−êng,<br /> x· An Mü, huyÖn B×nh Lôc, tØnh Hµ Nam).<br /> • Nhu cÇu cao vÒ c¸c ho¹t ®éng giao tiÕp x· héi:<br /> Nhu cÇu ®−îc tham gia trùc tiÕp vµo c¸c ho¹t ®éng giao tiÕp x· héi vµ<br /> nhiÒu ho¹t ®éng x· héi kh¸c ... lµ mét ®ßi hái kh¸ cao ë ng−êi cao tuæi. V× thÕ, cã<br /> nhiÒu ng−êi cao tuæi lùa chän m« h×nh “sèng riªng vµ ¨n riªng mét m×nh” lµ ®Ó hä<br /> tù do vµ dÔ dµng h¬n khi tham gia trùc tiÕp vµo c¸c ho¹t ®éng giao tiÕp x· héi<br /> nh−: du lÞch, gi¶i trÝ (®i lÔ chïa, tham quan, héi hÌ), sinh ho¹t c©u l¹c bé, v.v ...<br /> Ng−êi cao tuæi sÏ gÆp kh¸ nhiÒu h¹n chÕ tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng giao tiÕp x·<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 58 Ng−êi cao tuæi vµ sù s¾p xÕp cuéc sèng gia ®×nh hiÖn nay ...<br /> <br /> héi, nÕu hä ®ang “sèng cïng vµ ¨n cïng víi gia ®×nh con ch¸u”. Bµ N.T.N nãi: “...<br /> nay chóng t«i muèn ®i lÔ chïa, ®i lÔ héi, chóng t«i ë riªng cã hai «ng bµ th× tù do<br /> h¬n. ë víi con, víi ch¸u, ch¸u nã cßn bÐ, con nã ®i lµm, ®Ó ch¸u ®Êy, ch¼ng nhÏ<br /> vøt ch¸u ®Êy mµ ®i ®−îc µ". (PV. Nhãm c¸c cô 60-69 tuæi, th«n C¸t T−êng, x· An<br /> Mü, huyÖn B×nh Lôc, tØnh Hµ Nam).<br /> • Sù ®éc lËp t−¬ng ®èi gi÷a cha mÑ giµ vµ con c¸i:<br /> Kh¸ nhiÒu ng−êi cao tuæi cã ý kiÕn: “thÝch ®−îc sèng riªng, ¨n riªng mét<br /> m×nh, hoÆc chØ hai vî chång giµ víi nhau”, víi mét lý do “c¸c cô muèn ®−îc ®éc lËp,<br /> tù do”. ¤ng N.V.P ®· t©m sù: “ T©m lý chung cña c¸c cô cao tuæi ë ®©y lµ thÝch sèng<br /> ®éc lËp, tù do". (PV. Nhãm c¸n bé x· Song Giang, huyÖn Gia B×nh, tØnh B¾c Ninh).<br /> Quan niÖm nµy th−êng ®−îc c¸c cô cho biÕt: ng−êi giµ muèn ®−îc ®éc lËp t−¬ng ®èi<br /> vÒ kinh tÕ, kh«ng ph¶i phô thuéc qu¸ nhiÒu vµo c¸c con, ng−îc l¹i, c¸c con ®·<br /> tr−ëng thµnh còng kh«ng ®−îc û l¹i qu¸ nhiÒu vµo cha mÑ giµ. Nhãm ng−êi cao<br /> tuæi vµ con ch¸u lu«n cã nh÷ng nhu cÇu vµ së thÝch kh¸c nhau trong cuéc sèng, nÕu<br /> qu¸ lÖ thuéc vµo nhau sÏ cã nhiÒu trë ng¹i vµ khã kh¨n cho mçi nhãm ng−êi ®Ó<br /> tháa m·n nh÷ng nhu cÇu riªng cña m×nh. ¤ng N.K.B nãi: “TÝnh c¸c cô lµ kh«ng<br /> muèn phô thuéc vµo con c¸i, mµ muèn ®−îc sèng ®éc lËp vÒ kinh tÕ. VÝ dô nh− c¸c<br /> cô muèn ®i lªn chïa, hay ®i héi hÌ, th× kh«ng ph¶i phô thuéc vµo con nµo c¶, còng<br /> kh«ng ph¶i ch×a tay ra xin con c¸i...". (PV. Nhãm c¸n bé x· Song Giang, huyÖn Gia<br /> B×nh, tØnh B¾c Ninh).<br /> • Nh÷ng m©u thuÉn gay g¾t trong gia ®×nh:<br /> Trªn thùc tÕ, kh«ng ph¶i mäi m©u thuÉn gi÷a cha mÑ giµ vµ con c¸i ®Òu cã<br /> thÓ gi¶i quyÕt æn tháa ®−îc, cã nh÷ng m©u thuÉn ngµy cµng gay g¾t thªm, nÕu nh−<br /> cha mÑ giµ vµ con c¸i ®Òu sèng chung vµ ¨n chung víi nhau. §· cã mét sè Ýt tr−êng<br /> hîp: cha mÑ giµ ®ang khã kh¨n vÒ ®êi sèng kinh tÕ, t×nh tr¹ng søc kháe kh«ng ®−îc<br /> tèt, nh−ng v× kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®−îc nh÷ng m©u thuÉn qu¸ gay g¾t víi con, nhÊt<br /> lµ m©u thuÉn víi con trai vµ con d©u. Nªn c¸c cô giµ nµy buéc ph¶i lùa chän gi¶i<br /> ph¸p “sèng riªng vµ ¨n riªng mét m×nh”, vµ ®iÒu ®ã th−êng n»m ngoµi mong muèn<br /> cña ®a sè ng−êi cao tuæi. ¤ng N.K.B. cho biÕt: “... nh÷ng tr−êng hîp mµ c¸c cô thÝch<br /> ë riªng hoµn toµn, ®ã lµ nh÷ng tr−êng hîp mµ con c¸i ®èi xö kh«ng tèt víi cô, nhÊt lµ<br /> con d©u ®èi xö kh«ng tèt, con trai còng ®èi xö kh«ng tèt víi cô. ... nh÷ng tr−êng hîp<br /> nh− thÕ nµy lµ rÊt hiÕm, chØ chiÕm tû lÖ rÊt lµ Ýt th«i". (PV. Nhãm c¸n bé x· Song<br /> Giang, huyÖn Gia B×nh, tØnh B¾c Ninh).<br /> 3. M« h×nh "sèng chung trong mét m¸i nhµ, nh−ng ¨n riªng":<br /> M« h×nh nµy thùc chÊt lµ sù ®an xen gi÷a hai m« h×nh: ng−êi giµ “sèng chung,<br /> ¨n chung” vµ “sèng riªng, ¨n riªng” víi gia ®×nh con ch¸u. Trªn thùc tÕ, cã kh¸ nhiÒu<br /> ng−êi cao tuæi ®ang lùa chän m« h×nh s¾p xÕp cuéc sèng gia ®×nh theo m« h×nh nµy.<br /> • Kinh tÕ vµ nhµ ë:<br /> YÕu tè cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®Õn sù lùa chän m« h×nh qu¸ ®é nµy lµ: c¶ gia<br /> ®×nh con vµ cha mÑ giµ ch−a ®ñ ®iÒu kiÖn kinh tÕ vµ nhµ ë ®Ó cã thÓ hoµn toµn ¨n<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  D−¬ng ChÝ ThiÖn 59<br /> <br /> riªng vµ ë riªng. Hä ch−a ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó hoµn toµn tù lËp vÒ nguån thu nhËp, vÒ<br /> nhµ ë, vÒ sù tù ch¨m sãc søc kháe,v.v... §øng tr−íc nh÷ng th¸ch thøc vÒ kinh tÕ vµ<br /> nhµ ë, phÇn nhiÒu ng−êi giµ lùa chän gi¶i ph¸p lµ: chia bít mét phÇn diÖn tÝch ng«i<br /> nhµ ®ang ë cho gia ®×nh con, vµ hä vÉn sèng chung trong mét ng«i nhµ, song ng−êi<br /> giµ “¨n riªng” ®Ó cã ®−îc sù “tù do, ®éc lËp” t−¬ng ®èi nhÊt ®Þnh. ¤ng N.T.C t©m sù:<br /> “...Trong hoµn c¶nh chóng t«i ë n«ng th«n, ®iÒu kiÖn vÒ nhµ ë mµ cã ®−îc mét phßng<br /> riªng hay cã mét ng«i nhµ dµnh riªng cho c¸c cô lµ h¬i khã, cho nªn vÉn ph¶i sèng<br /> chung trong mét ng«i nhµ. ChØ cã c¸i lµ c¸c cô tù chñ vÒ sinh ho¹t kinh tÕ th«i". (PV.<br /> Nhãm c¸n bé th«n C¸t T−êng, x· An Mü, huyÖn B×nh Lôc, tØnh Hµ Nam).<br /> • Giao tiÕp t×nh c¶m gi÷a cha mÑ giµ vµ con ch¸u:<br /> Nh÷ng quan hÖ giao tiÕp trùc tiÕp vµ th−êng xuyªn gi÷a ng−êi giµ vµ con<br /> ch¸u lµ mét nhu cÇu hÕt søc quan träng trong ®êi sèng tinh thÇn vµ t×nh c¶m cña<br /> ng−êi cao tuæi hiÖn nay. NÕu ph¶i sèng riªng vµ hoµn toµn biÖt lËp víi con ch¸u,<br /> kh«ng ®−îc con ch¸u th−êng xuyªn th¨m hái, chuyÖn trß th× c¸c cô giµ nµy sÏ rÊt<br /> buån ch¸n, vµ th−êng r¬i vµo t©m tr¹ng rÊt c« ®¬n. V× vËy, cho dï mong muèn cã sù<br /> ®éc lËp h¬n vÒ kinh tÕ, tù do h¬n trong ho¹t ®éng tham gia x· héi, song ®iÒu quan<br /> träng h¬n ë ng−êi giµ lµ ph¶i gi÷ ®−îc mèi quan hÖ giao tiÕp t×nh c¶m vµ tinh thÇn<br /> mét c¸ch th−êng xuyªn vµ trùc tiÕp víi con ch¸u. M« h×nh “sèng chung víi con ch¸u<br /> trong mét m¸i nhµ, nh−ng ¨n riªng” ®· ®¸p øng ®−îc nhu cÇu c¬ b¶n trªn trong ®êi<br /> sèng tinh thÇn, t×nh c¶m, t©m lý cña ng−êi cao tuæi. ¤ng N.V.T ®· nãi: “... ®Õn khi<br /> tuæi giµ th× c¸c cô Êy ... còng muèn ®i ch¬i, ®i bêi, nh−ng mµ vÉn muèn quÊn quÝt víi<br /> c¸c ch¸u. ... nã ®Õn th× bÝ bùc, nh−ng mµ nã kh«ng ®Õn th× t«i buån". (PV. Nhãm c¸n<br /> bé th«n C¸t T−êng, x· An Mü, huyÖn B×nh Lôc, tØnh Hµ Nam).<br /> Sù lùa chän m« h×nh “sèng chung trong mét ng«i nhµ, nh−ng ¨n riªng” lµ mét<br /> gi¶i ph¸p kh¸ h÷u hiÖu ®Ó t¹o ra “mét kho¶ng tù do t−¬ng ®èi" gi÷a c¸c thµnh<br /> viªn trong gia ®×nh, gãp phÇn lµm gi¶m sù kh¸c biÖt thÕ hÖ, gi¶m nh÷ng m©u thuÉn<br /> gia ®×nh vµ gi¶m t×nh tr¹ng qu¸ phô thuéc lÉn nhau gi÷a ng−êi cao tuæi vµ con c¸i.<br /> §ång thêi, nã vÉn ®¸p øng ®−îc nh÷ng nhu cÇu c¬ b¶n trong ®êi sèng cña ng−êi cao<br /> tuæi nh−: sù trî gióp lÉn nhau vÒ kinh tÕ, ch¨m sãc søc kháe, tham gia ho¹t ®éng<br /> giao tiÕp x· héi, v¨n hãa, ®êi sèng tinh thÇn vµ t×nh c¶m.<br /> 4. M« h×nh "sèng víi con g¸i ch−a cã gia ®×nh hoÆc ®· cã gia ®×nh":<br /> Trªn thùc tÕ hiÖn nay, sù lùa chän m« h×nh nµy ë ng−êi cao tuæi chØ chiÕm tû lÖ<br /> rÊt nhá, bëi nã th−êng xuÊt ph¸t tõ nh÷ng hoµn c¶nh rÊt ®Æc biÖt cña ng−êi con g¸i<br /> mang l¹i cho cha mÑ giµ, nã th−êng n»m ngoµi mong muèn cña nh÷ng ng−êi cao tuæi.<br /> • T×nh tr¹ng søc kháe qu¸ kÐm cña con g¸i:<br /> Trong hoµn c¶nh ng−êi con g¸i bÞ èm ®au, bÖnh tËt nÆng, kÐo dµi vµ v× lý do<br /> ®ã mµ kh«ng thÓ ®i lÊy chång, nay ë vËy cïng víi cha mÑ giµ. GÆp hoµn c¶nh ®¸ng<br /> th−¬ng nµy, cha mÑ giµ kh«ng thÓ bá mÆc con g¸i m×nh ph¶i sèng cïng bÖnh tËt<br /> nÆng mµ thiÕu sù ch¨m sãc vµ hç trî trùc tiÕp cña hä ®−îc. ¤ng N.T.C cho biÕt:<br /> “...trong ®iÒu kiÖn c« em g¸i t«i bÞ èm ®au lu«n, ch−a x©y dùng gia ®×nh ... §Êy lµ<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 60 Ng−êi cao tuæi vµ sù s¾p xÕp cuéc sèng gia ®×nh hiÖn nay ...<br /> <br /> tr−êng hîp c¸c cô giµ sèng víi con g¸i lµ nã nh− thÕ". (PV. Nhãm c¸n bé th«n C¸t<br /> T−êng, x· An Mü, huyÖn B×nh Lôc, tØnh Nam Hµ).<br /> • TÊm lßng qu¸ th−¬ng con g¸i:<br /> Ng−êi con g¸i v× mét lý do nµo ®ã (qu¸ xÊu, qu¸ lín tuæi, lÇm lì lóc cßn trÎ ...)<br /> mµ kh«ng ®i lÊy chång, ë nhµ cïng víi cha mÑ giµ cho ®Õn lóc cha mÑ giµ mÊt ®i, cã<br /> thÓ kh«ng cã con, hay nu«i con nu«i, hoÆc “xin con” vÒ tù nu«i. Tr−êng hîp nµy cã<br /> kh¸ nhiÒu ë n−íc ta, nhÊt lµ ë vïng n«ng th«n nghÌo. V× tÊm lßng qu¸ th−¬ng con<br /> g¸i nªn cha mÑ giµ ph¶i chÊp nhËn ®Ó con g¸i sèng chung víi hä. Con g¸i bµ B.T.D<br /> kÓ: “R¹ng mµ ¶nh vÒ ë th× ¶nh còng kh«ng ë, lo còng kh«ng lo, vÒ lµ ¶nh ®¸nh ®Ëp<br /> hoµi. Th«i th× em vÒ m¸ em, em ë, ë bªn ¶nh th× ¶nh ®¸nh hoµi". (PV c¸ nh©n bµ<br /> B.T.D 75 tuæi, Êp Phó Ninh, x· Song Phó, huyÖn Tam B×nh, tØnh VÜnh Long).<br /> • Sinh con g¸i mét bÒ hoÆc chØ cßn l¹i ng−êi con g¸i duy nhÊt:<br /> Víi nh÷ng ng−êi cao tuæi chØ sinh con g¸i mét bÒ, hay chØ cßn cã mét ng−êi con<br /> g¸i duy nhÊt, hoÆc chØ cßn ng−êi con g¸i duy nhÊt ë t¹i ®Þa ph−¬ng cïng cha mÑ giµ, th×<br /> ®a sè cha mÑ giµ kh«ng mong muèn, song ph¶i chÊp nhËn “sèng chung víi gia ®×nh con<br /> g¸i” nh− mét sù lùa chän tèt nhÊt cã thÓ ®−îc. Mét tr−êng hîp kh¸ ®iÓn h×nh lµ gia ®×nh<br /> «ng T.Q.M mét ng−êi cao tuæi chØ cã 4 con g¸i, kh«ng cã con trai, «ng bµ chÊp nhËn chia<br /> nhµ, chia ®Êt, chia tµi s¶n cña m×nh cho c¸c con g¸i. §Ó ®æi l¹i, «ng bµ ®−îc sèng chung<br /> vµ sèng gÇn kÒ víi c¸c gia ®×nh con g¸i, víi lý do rÊt ®¬n gi¶n lµ khi bÞ èm ®au g× th× cã<br /> con ch¸u ch¹y tíi ngay ®Ó gióp ®ì, ch¨m sãc. Tuy nhiªn, tû lÖ ng−êi cao tuæi “sèng chung<br /> víi con g¸i ®· cã gia ®×nh” ë vïng ®ång b»ng Nam Bé cao h¬n nhiÒu so víi vïng ®ång<br /> b»ng s«ng Hång (4,3 lÇn). Ph¶i ch¨ng cã sù kh¸c biÖt nµy lµ do: quan niÖm truyÒn thèng<br /> “coi träng ®Þnh h−íng ®»ng néi” ë ng−êi cao tuæi vïng ®ång b»ng Nam Bé cã phÇn Ýt<br /> nÆng nÒ h¬n so víi vïng ®ång b»ng B¾c Bé.<br /> • Sù qu¸ chªnh lÖch giµu - nghÌo gi÷a gia ®×nh bªn ngo¹i vµ bªn néi:<br /> §©y lµ mét lý do kinh tÕ - x· héi quan träng t¸c ®éng ®Õn sù lùa chän m« h×nh<br /> “sèng víi con g¸i” ë ng−êi cao tuæi. Khi mét ng−êi con trai nhµ nghÌo, lÊy vî con nhµ<br /> giµu cã, sÏ dÔ bÞ l«i cuèn vÒ ë rÓ, nªn bè mÑ giµ ph¶i sèng cïng víi con g¸i. ¤ng H,<br /> nãi: “... m×nh kh¸ gi¶ th× nã muèn ë gÇn m×nh, mµ m×nh kh«ng kh¸ th× nã thÝch vÒ<br /> bªn vî. Bªn vî nã kh¸ h¬n bªn m×nh ®ã. C¸i ®ã m×nh còng kh«ng biÕt nãi sao b©y giê”<br /> (PV nhãm Ng−êi cao tuæi 50-59, Êp Phó Ninh, x· Song Phó, huyÖn Tam B×nh, tØnh<br /> VÜnh Long).<br /> III. KÕt luËn:<br /> • M« h×nh s¾p xÕp cuéc sèng gia ®×nh “sèng chung, ¨n chung víi gia<br /> ®×nh mét ng−êi con trai” vÉn ®−îc ng−êi cao tuæi lùa chän, bëi v× nã ®· ®¸p øng<br /> ®−îc nhiÒu h¬n c¶ nh÷ng nhu cÇu c¬ b¶n trong ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña<br /> phÇn nhiÒu ng−êi cao tuæi. Trong m« h×nh “sèng chung, ¨n chung” gi÷a cha mÑ giµ<br /> víi gia ®×nh mét ng−êi con trai, th× cha mÑ giµ vµ con c¸i ®Òu cã nh÷ng quan hÖ hç<br /> trî lÉn nhau vÒ kinh tÕ vµ tinh thÇn, t×nh c¶m ... trong cuéc sèng hµng ngµy. Nã<br /> cßn phï hîp víi nhiÒu ®Æc ®iÓm vÒ v¨n hãa vµ ®¹o ®øc x· héi ViÖt Nam trong<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  D−¬ng ChÝ ThiÖn 61<br /> <br /> truyÒn thèng.<br /> • Sù lùa chän m« h×nh “sèng riªng, ¨n riªng” ë ng−êi cao tuæi ®· t¹o ra<br /> nh÷ng tiÒn ®Ò ®Ó cho con c¸i cã thÓ tù tr−ëng thµnh, kh«ng û l¹i, dùa dÉm vµ lÖ<br /> thuéc qu¸ nhiÒu vµo cha mÑ giµ, vµ ®¶m b¶o cho tõng gia ®×nh tù ph¸t triÓn. Ng−îc<br /> l¹i, cha mÑ giµ còng kh«ng qu¸ bÞ lÖ thuéc vµo con, b¶o ®¶m cho ng−êi cao tuæi cã<br /> ®−îc sù “tù do, ®éc lËp” t−¬ng ®èi nhiÒu h¬n trong viÖc tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu c¬<br /> b¶n cña hä. M« h×nh nµy th−êng thÊy ë phÇn lín nh÷ng ng−êi cao tuæi cã nguån thu<br /> nhËp kh¸ cao vµ æn ®Þnh, cßn kháe m¹nh, ë nhãm tuæi cßn trÎ, vµ nhÊt lµ cßn ®ñ c¶<br /> hai vî chång giµ.<br /> • M« h×nh “sèng chung trong mét m¸i nhµ, nh−ng ¨n riªng” gi÷a cha mÑ<br /> giµ vµ gia ®×nh con trai th−êng cã nhiÒu −u ®iÓm phï hîp víi: møc sèng chung cßn<br /> thÊp, hÖ thèng c¸c dÞch vô x· héi ch−a ph¸t triÓn, nhµ ë cßn chËt chéi vµ khã kh¨n,<br /> ... Song, m« h×nh nµy ®¶m b¶o ë møc ®é nhÊt ®Þnh c¸c quan hÖ trong gia ®×nh, nã<br /> lµm gi¶m ®i møc ®é qu¸ phô thuéc lÉn nhau gi÷a cha mÑ giµ vµ con c¸i, t¹o ra nh÷ng<br /> kho¶ng c¸ch nhÊt ®Þnh ®Ó cho ng−êi cao tuæi cã ®−îc sù “tù do, ®éc lËp” t−¬ng ®èi,<br /> ®ång thêi nã ®¸p øng ®−îc nh÷ng nhu cÇu trong ®êi sèng t×nh c¶m vµ tinh thÇn cña<br /> ng−êi cao tuæi, vµ ®¶m b¶o nh÷ng quan hÖ trùc tiÕp hç trî lÉn nhau gi÷a cha mÑ giµ<br /> vµ con ch¸u khi cÇn thiÕt.<br /> • M« h×nh “sèng chung, ¨n chung” víi con g¸i (cã thÓ cã hay kh«ng cã gia<br /> ®×nh) lµ mét m« h×nh Ýt ®−îc ng−êi cao tuæi lùa chän, vµ th−êng n»m ngoµi sù mong<br /> ®îi cña ng−êi cao tuæi. Bëi nh÷ng hoµn c¶nh rÊt ®¸ng th−¬ng cña ng−êi con g¸i (bÞ<br /> bÖnh tËt, èm ®au, qu¸ tuæi, kh«ng lÊy chång, hay ly dÞ chång råi mang con vÒ ë víi<br /> cha mÑ giµ) ®· mang l¹i cho cha mÑ giµ. Trong tr−êng hîp nµy, v× tÊm lßng qu¸<br /> th−¬ng con g¸i, nªn cha mÑ giµ ph¶i chÊp nhËn lùa chän m« h×nh “sèng cïng víi con<br /> g¸i” ®Ó hä cã thÓ gióp ®ì vµ hy sinh nhiÒu h¬n cho con g¸i m×nh ®ang gÆp hoµn c¶nh<br /> ®Æc biÖt khã kh¨n.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />