Nguồn vốn xã hội và sự phát triển: Chương trình nghị sự tương lai

90 X· héi häc thÕ giíi X· héi häc sè 4 (84), 2003<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Nguån vèn x· héi vµ sù ph¸t triÓn:<br /> ch−¬ng tr×nh nghÞ sù t−¬ng lai<br /> Francis Fukuyama<br /> <br /> LTS: Kho¶ng hai thËp niªn trë l¹i ®©y, kh¸i niÖm Vèn x∙ héi<br /> th−êng ®−îc nh¾c ®Õn trong c¸c tµi liÖu X· héi häc, ®Æc biÖt trong X·<br /> héi häc ph¸t triÓn. §Ó hiÓu vµ vËn dông kh¸i niÖm nµy, cÇn trë l¹i<br /> nguån gèc cña nã. Sù quan t©m cña chóng t«i ë chuyªn môc X· héi häc<br /> thÕ giíi trong T¹p chÝ X· héi häc sè 4 n¨m 2003, h−íng vÒ môc ®Ých ®ã.<br /> TcXHH<br /> <br /> <br /> Nguån vèn x· héi lµ g×?<br /> ThuËt ng÷ “nguån vèn x· héi” b¾t ®Çu xuÊt hiÖn trong khoa häc x· héi vµo<br /> thËp kû 1980. Tuy nhiªn, t¸c gi¶ cho r»ng, ®Õn nay vÉn ch−a cã sù thèng nhÊt chung<br /> vÒ kh¸i niÖm nguån vèn x· héi. Sau khi dÉn ra ®Þnh nghÜa nguån vèn x· héi cña nhµ<br /> x· héi häc James Coleman (nguån vèn x· héi lµ kh¶ n¨ng lµm viÖc theo nhãm cña<br /> con ng−êi), «ng ®−a ra kh¸i niÖm cña riªng m×nh vÒ nguån vèn x· héi, ®ã lµ nh÷ng<br /> quy t¾c vµ gi¸ trÞ chung thóc ®Èy sù céng t¸c x· héi trong nh÷ng mèi quan hÖ x· héi<br /> thùc tÕ. Nã cßn cã vai trß, chøc n¨ng rÊt quan träng trong bÊt cø x· héi nµo, lµ<br /> ph−¬ng tiÖn ®Ó c¸c nhãm c¸ nh©n trao ®æi vµ céng t¸c trong nhiÒu ho¹t ®éng. Kh«ng<br /> ph¶i tÊt c¶ c¸c quy t¾c vµ gi¸ trÞ, còng nh− c¸c nÒn v¨n hãa ®Òu ®¹t ®−îc møc ®é<br /> ngang nhau trong thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ. Hay nãi theo thuËt ng÷ kinh tÕ,<br /> kh«ng ph¶i mäi x· héi ®Òu cã c¸c kho vèn x· héi nh− nhau. Tuy nhiªn, trong thËp kû<br /> qua hÇu hÕt c¸c nghiªn cøu vÒ nguån vèn x· héi vµ mèi quan hÖ cña nã víi sù ph¸t<br /> triÓn kinh tÕ míi chØ mang tÝnh kh¸i niÖm, chñ yÕu lµ ®Þnh nghÜa nguån vèn x· héi,<br /> nguån gèc vµ chøc n¨ng cña nã.<br /> Theo t¸c gi¶, nguån vèn x· héi cã ý nghÜa rÊt quan träng. Nã gióp ta n©ng cao<br /> hiÓu biÕt c¸c yÕu tè v¨n hãa trong sù ph¸t triÓn, vµ lý gi¶i t¹i sao c¸c thÓ chÕ gièng<br /> hÖt nhau trong nh÷ng x· héi kh¸c nhau th−êng cã nh÷ng t¸c ®éng hoµn toµn tr¸i<br /> ng−îc nhau. Kh¸i niÖm nguån vèn x· héi ®Æt c¶ c¸c chÝnh s¸ch vµ c¸c thÓ chÕ vµo<br /> hoµn c¶nh v¨n hãa chung cña chóng, tr¸nh nh÷ng hy väng h·o huyÒn vµo viÖc mét<br /> c«ng thøc chÝnh s¸ch ®¬n gi¶n cã thÓ ®−a ®Õn sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ.<br /> T¸c gi¶ nhÊn m¹nh, nÕu xem xÐt l¹i c¸c tµi liÖu vÒ nguån vèn x· héi mét c¸ch<br /> trung thùc sÏ thÊy cã mét sè ®iÓm ch−a hoµn chØnh trong kh¸i niÖm. Thø nhÊt lµ vÒ<br /> ph−¬ng ph¸p luËn. §Õn nay, nh− ®· nãi ë trªn, ch−a cã mét ®Þnh nghÜa chung vÒ<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  Francis Fukuyama 91<br /> <br /> nguån vèn x· héi ®−îc thõa nhËn réng r·i, vµ do ®ã ch−a cã tiªu chuÈn chung ®Ó<br /> ®¸nh gi¸ hay ghÐp nã vµo c¸c m« h×nh kinh tÕ th«ng th−êng. MÆc dï, ®èi víi mét sè<br /> ng−êi, nguån vèn x· héi cã chung biªn giíi víi x· héi d©n sù, hay khu vùc c¸c tæ chøc<br /> phi chÝnh phñ (NGO); ®èi víi nh÷ng ng−êi kh¸c, ®ã l¹i lµ vÊn ®Ò gi÷a c¸c m¹ng l−íi.<br /> Trong khi ®ã, mét sè nhµ quan s¸t cho r»ng hoÆc gia ®×nh, hoÆc nhµ n−íc lµ nh÷ng<br /> nguån vèn x· héi, mét sè ng−êi kh¸c l¹i kh«ng cho nh− vËy.<br /> ThËm chÝ nÕu cã sù thèng nhÊt vÒ ®Þnh nghÜa nguån vèn x· héi, th× vÉn cßn<br /> nh÷ng vÊn ®Ò gay go trong viÖc x¸c ®Þnh vµ sö dông nã, thø nhÊt ®ã lµ v× nguån vèn<br /> vËt lý vµ nguån vèn con ng−êi nay ®ang ®−îc sö dông nh− mét ®Çu vµo trong c¸c m«<br /> h×nh kinh tÕ. T¸c gi¶ kh¼ng ®Þnh, nguån vèn x· héi cã chiÒu ®Þnh tÝnh rÊt quan träng<br /> quyÕt ®Þnh ®Õn hiÖu qu¶ cña nã trong viÖc thóc ®Èy sù céng t¸c x· héi. Mét gia ®×nh,<br /> mét céng ®ång d©n c−, mét c©u l¹c bé, hay mét chat-room trªn Internet ®Òu ph¶i cã<br /> sù céng t¸c x· héi, nh−ng môc tiªu phôc vô cña chóng l¹i kh¸c nhau.<br /> VÊn ®Ò thø hai cña kh¸i niÖm nguån vèn x· héi liªn quan ®Õn nh÷ng c¸i bªn<br /> ngoµi. Mét khi nguån vèn x· héi kh«ng cßn lµ thø hµng hãa chung, th× nã sÏ lµ hµng<br /> hãa riªng t¹o ra nh÷ng c¸i tÝch cùc vµ tiªu cùc bªn ngoµi. Nguån vèn x· héi trong<br /> mét nhãm ng−êi hoÆc trong m¹ng l−íi cô thÓ cã thÓ t¹o ra nh÷ng c¸i tÝch cùc bªn<br /> ngoµi b»ng c¸ch gi¸o dôc cho con ng−êi nh÷ng gi¸ trÞ ®¹o ®øc x· héi nh− sù trung<br /> thùc, sù nh©n nh−îng vµ phô thuéc lÉn nhau trong quan hÖ gi÷a ng−êi víi ng−êi.<br /> Ch¼ng h¹n, gi¸o dôc chuyªn m«n hiÖn ®¹i t¹o ra mét nguån vèn x· héi dåi dµo nhê<br /> ®µo t¹o ®−îc nhiÒu ng−êi cã chuyªn m«n nh− b¸c sü, kü s−, luËt s−.... MÆt kh¸c con<br /> ng−êi cã xu h−íng x©y dùng sù ®oµn kÕt thèng nhÊt “trong nhãm” h¬n lµ víi ng−êi<br /> ngoµi. Nh− vËy, nh÷ng x· héi cã nhiÒu nhãm hay m¹ng l−íi cÊu kÕt chÆt chÏ, nÕu xÐt<br /> trªn toµn diÖn l¹i dÔ bÞ chia nhá, dÔ cã nhiÒu xung ®ét vµ thï ®Þch.<br /> Nguån vèn vËt lý vµ nguån vèn con ng−êi tÊt nhiªn còng t¹o ra nh÷ng c¸i tiªu<br /> cùc bªn ngoµi. Nguån vèn vËt lý cã thÓ sö dông ®Ó s¶n xuÊt sóng ®¹n, chÊt th¶i ®éc<br /> h¹i vµ nh÷ng thø “xÊu” kh¸c trong x· héi; nguån vèn con ng−êi biÓu hiÖn vÒ hãa häc<br /> cã thÓ ®−îc sö dông ®Ó chÕ t¹o bom. Tuy nhiªn, trªn toµn côc, nguån vèn x· héi cã xu<br /> h−íng t¹o ra nhiÒu c¸i bªn ngoµi h¬n so víi nh÷ng d¹ng vèn kh¸c; h¬n n÷a, nh÷ng<br /> c¸i bªn ngoµi nµy th−êng lÊn ¸t sù h÷u dông cña nguån vèn x· héi d−íi chóng.<br /> T¸c gi¶ lÊy thÝ dô, ch¼ng h¹n, mét bé l¹c hay thÞ téc truyÒn thèng ë mét n−íc<br /> ®ang ph¸t triÓn râ rµng còng lµ mét h×nh thøc nguån vèn x· héi; nã sÏ ®¹t ®−îc sù<br /> hîp t¸c x· héi cao h¬n so víi mét nhãm c¸ nh©n b×nh th−êng t−¬ng ®−¬ng kh«ng cã<br /> tæ chøc. MÆt kh¸c, bé l¹c hay thÞ téc nµy cã thÓ cã chiÕn tranh víi c¸c l¸ng giÒng,<br /> hoÆc cã mét hÖ thèng thø bËc x· héi vµ sù ph©n biÖt chñng téc g©y c¶n trë cho viÖc<br /> ph©n phèi b×nh ®¼ng c¸c lîi Ých chung. ChØ ®¬n gi¶n tÝnh sè l−îng nh÷ng nhãm ®ã sÏ<br /> thÊy ®−îc mét sù hiÓu nhÇm tai h¹i vÒ nguån vèn x· héi cña mét x· héi lín h¬n, ®Æc<br /> biÖt lµ do nh÷ng c¸i tiªu cùc bªn ngoµi lan trµn kh¾p n¬i.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 92 Nguån vèn x· héi vµ sù ph¸t triÓn: ch−¬ng tr×nh nghÞ sù t−¬ng lai<br /> <br /> T¸c gi¶ ®ång t×nh víi quan s¸t cña nhµ x· héi häc Mark Granovetter khi<br /> thÊy r»ng th−êng lµ cã thµnh viªn kh«ng thuÇn nhÊt trong m¹ng l−íi, hoÆc c¸<br /> nh©n cã mèi quan hÖ láng lÎo, c¸ nh©n ®−a nh÷ng ý t−ëng míi vµ th«ng tin míi vµo<br /> mét nhãm khÐp kÝn. Nh−ng mét x· héi cã nhiÒu m¹ng l−íi láng lÎo vµ chång lÊp lªn<br /> nhau cã thÓ mang tÝnh hiÖu qu¶ kinh tÕ h¬n nh÷ng x· héi cã c¸c m¹ng l−íi khÐp<br /> kÝn æn ®Þnh.<br /> VÊn ®Ò nµy th−êng ®−îc xÐt ®Õn trong nÒn chÝnh trÞ d©n chñ. Thùc tÕ cho<br /> thÊy kh«ng thÓ cã d©n chñ nÕu thiÕu x· héi d©n sù, nh−ng nhiÒu x· héi d©n sù l¹i lµ<br /> thµnh tr× b¶o vÖ d©n chñ. C¸c nhãm cã chung lîi Ých th−êng b¶o vÖ nh÷ng c¸ nh©n<br /> yÕu kÐm tr−íc mét nhµ n−íc ¸p bøc, nh−ng chóng còng cã thÓ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng tª<br /> liÖt, co côm vµ yÕm thÕ vÒ chÝnh trÞ.<br /> C¨n cø vµo b¶n chÊt kh«ng thuÇn nhÊt cña nguån vèn x· héi, c¸c chiÒu ®Þnh<br /> tÝnh cña c¸c mèi quan hÖ x· héi vµ sù lan trµn cña c¸i tÝch cùc vµ tiªu cùc bªn ngoµi,<br /> t¸c gi¶ kh¼ng ®Þnh, sÏ kh«ng ng¹c nhiªn khi thÊy khã cã thÓ t×m ®−îc mét th−íc ®o<br /> thèng nhÊt cho nguån vèn x· héi, hay mét biÖn ph¸p ®¬n gi¶n ®Ó ®−a nã vµo nh÷ng<br /> m« h×nh chÝnh thøc. §iÒu nµy x¶y ra víi c¶ nghiªn cøu ®Çy tham väng míi ®©y nhÊt<br /> cña Robert Putnam; mÆc dï cã nç lùc lín trong thu thËp d÷ liÖu, nh−ng vÉn ch−a<br /> tr×nh bµy mét c¸ch thuyÕt phôc vÒ hÖ sè tèc ®é thay ®æi trong nguån vèn x· héi cña<br /> Mü 40 n¨m qua, cho dï dÊu hiÖu cña nã cã thÓ lµ tÝch cùc hay tiªu cùc. NÕu nh−<br /> nh÷ng kiÓu bÊt ®Þnh nµy vÉn tån t¹i ®èi víi quèc gia giÇu nhÊt thÕ giíi, th× vÊn ®Ò<br /> ph©n tÝch c¸c x· héi ®ang ph¸t triÓn vµ nghÌo h¬n, l¹i cµng nan gi¶i.<br /> Nguån vèn x· héi vµ ph¸t triÓn<br /> VÊn ®Ò ph¸t triÓn vµ tÇm quan träng cña viÖc ®−a c¸c yÕu tè v¨n hãa vµo sù<br /> t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ c¸c m« h×nh ph¸t triÓn b¾t ®Çu ®−îc xem xÐt vµo cuèi thËp kû<br /> 1990. Nguån vèn x· héi rèt cuéc chØ lµ ph−¬ng thøc t×m hiÓu vai trß cña nh÷ng quy<br /> t¾c vµ gi¸ trÞ trong ®êi sèng kinh tÕ.<br /> T¸c gi¶ lÊy tr−êng hîp thÝ dô “Sù ®ång thuËn Washington” ®Ó minh häa cho vai<br /> trß cña nguån vèn x· héi ®èi víi sù ph¸t triÓn. Sù ®ång thuËn Washington lµ nh÷ng<br /> chÝnh s¸ch kinh tÕ t×m c¸ch gi¶i phãng c¸c nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn vµ ®ang<br /> chuyÓn dÞch khái bµn tay thÇn chÕt cña nhµ n−íc. Nh÷ng chÝnh s¸ch nµy ®· ®−îc ¸p<br /> dông thµnh c«ng ë nhiÒu møc ®é kh¸c nhau, tõ c¸c n−íc §«ng ¢u vµ Liªn X« cò ®Õn<br /> c¸c n−íc Mü Latinh, ch©u ¸, Nam ¸ vµ c¸c n−íc trong thÕ giíi ®ang ph¸t triÓn.<br /> Nh−ng trong nhiÒu tr−êng hîp chóng kh«ng t¹o ®−îc sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ<br /> l©u dµi, râ nhÊt lµ ë Mü Latinh. ThÊt b¹i cña sù ®ång thuËn kh«ng ph¶i lµ do chØ ®¹o<br /> sai, mµ do nã cßn ch−a hoµn chØnh, ch−a tÝnh ®Õn nguån vèn x· héi.<br /> B¶n th©n chÝnh s¸ch kinh tÕ ch−a ®ñ ®Ó t¹o ra sù ph¸t triÓn. ChÝnh s¸ch kinh<br /> tÕ d−íi bÊt cø h×nh thøc nµo ®Òu ph¶i thùc hiÖn th«ng qua nhµ n−íc; nhµ n−íc cã giíi<br /> h¹n vÒ ph¹m vi, nh−ng m¹nh vÒ kh¶ n¨ng thùc thi luËt ph¸p, cã kh¶ n¨ng h×nh<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  Francis Fukuyama 93<br /> <br /> thµnh chÝnh s¸ch vµ cã quyÒn ®−a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh kinh tÕ cøng r¾n. Ch−¬ng<br /> tr×nh nghÞ sù ph¸t triÓn, nãi c¸ch kh¸c, kh«ng thÓ t¸ch khái chÝnh trÞ hay c¸c thÓ chÕ<br /> chÝnh trÞ.<br /> §a sè c¸c nhµ kinh tÕ hoµn toµn ®ång ý r»ng c¸c thÓ chÕ rÊt quan träng ®èi<br /> víi sù ph¸t triÓn. ChØ cã mét sè rÊt Ýt kh¼ng ®Þnh c¸c yÕu tè v¨n hãa nh− nguån vèn<br /> x· héi còng cã vai trß quan träng kh«ng kÐm. C¸c thÓ chÕ cã thÓ thay ®æi, trong khi<br /> c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa rÊt khã ®iÒu chØnh th«ng qua chÝnh s¸ch. Tuy nhiªn, mèi quan hÖ<br /> gi÷a c¸c thÓ chÕ vµ v¨n hãa phøc t¹p h¬n nhiÒu, v× b¶n th©n viÖc x©y dùng c¸c thÓ<br /> chÕ ®· ®ßi hái ph¶i cã nguån vèn x· héi. Kh«ng ph¶i mçi x· héi ®Òu cã kh¶ n¨ng x©y<br /> dùng hÖ thèng hµnh chÝnh nhµ n−íc ®óng theo nghÜa hiÖu qu¶, c«ng b»ng vµ chuyªn<br /> m«n hãa. H¬n n÷a, hÇu nh− kh«ng cã quèc gia ®ang ph¸t triÓn nµo cã kh¶ n¨ng thiÕt<br /> lËp mét c¬ quan c«ng céng ho¹t ®éng hiÖu qu¶ nh− Bé C«ng nghiÖp vµ Th−¬ng m¹i<br /> quèc tÕ cña NhËt, hay V¨n phßng kÕ ho¹ch kinh tÕ Hµn Quèc, ®Ó qu¶n lý mét chÝnh<br /> s¸ch kinh tÕ phøc t¹p, nh¹y c¶m vÒ chÝnh trÞ. T¸c gi¶ dÉn ra lËp luËn cña mét sè nhµ<br /> ph©n tÝch cho r»ng, trong thËp kû qua §«ng ¸ ®¹t ®−îc tèc ®é t¨ng tr−ëng cao h¬n so<br /> víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn kh¸c chñ yÕu kh«ng ph¶i do c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ ®−îc<br /> ¸p dông, mµ do chÊt l−îng cña c¸c thÓ chÕ chÝnh trÞ. Trong nh÷ng x· héi con ng−êi<br /> quen céng t¸c vµ lµm viÖc cïng nhau theo nh÷ng tæ chøc lín th−êng cã kh¶ n¨ng<br /> ph¸t triÓn nh÷ng thÓ chÕ nhµ n−íc v÷ng m¹nh vµ hiÖu qu¶ h¬n.<br /> Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, nguån vèn x· héi cßn hç trî ®¾c lùc cho nÒn d©n<br /> chñ. Míi vµi chôc n¨m tr−íc ®©y cßn phæ biÕn t×nh tr¹ng chuyÓn dÞch ®éc ®o¸n, trong<br /> ®ã chÕ ®é ®éc tµi dïng quyÒn lùc ®Ó thùc thi nh÷ng chÝnh s¸ch kinh tÕ thÊt nh©n<br /> t©m, nh−ng cÇn thiÕt, g©y c¶n trë cho sù chuyÓn dÞch sang d©n chñ. Nay vÉn cßn<br /> nhiÒu n−íc cã sù chuyÓn dÞch ®éc ®o¸n nh− Hµn Quèc, hay §µi Loan, nh−ng cã tèc<br /> ®é t¨ng tr−ëng cao h¬n h¼n c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. §ã kh«ng ph¶i lµ nÒn d©n chñ<br /> kh«ng cã t¸c dông tèt ®èi víi sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ, mµ do mét sè biÖn ph¸p thay<br /> thÕ kh¸c còng cã tÝnh hîp ph¸p t−¬ng tù. Tuy nhiªn, phÇn lín quyÒn lùc cña nhµ<br /> n−íc cã ®−îc lµ nhê sù hç trî cña c«ng chóng. NhiÒu chÝnh phñ bÒ ngoµi tr«ng cã vÎ<br /> v÷ng m¹nh, nh−ng thùc tÕ rÊt yÕu kÐm v× thiÕu tÝnh hîp ph¸p, ch¼ng h¹n nh−<br /> In®«nªxia d−íi thêi Suharto. Ng−îc l¹i, mét sè nÒn d©n chñ, nh− PhÇn Lan, hay Hµn<br /> Quèc ®· thùc hiÖn thµnh c«ng nh÷ng c¶i c¸ch kinh tÕ m¹nh mÏ. D©n chñ giê ®©y lµ<br /> mét thùc tÕ cuéc sèng cho phÇn lín c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn: ph¸t triÓn chÝnh trÞ sÏ<br /> song song víi ph¸t triÓn kinh tÕ, kh«ng theo sau ph¸t triÓn kinh tÕ.<br /> T¸c gi¶ nhËn xÐt, nguån vèn x· héi ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn kh¶ n¨ng con<br /> ng−êi tæ chøc ho¹t ®éng v× môc ®Ých kinh tÕ, gióp t¹o lËp c¸c thÓ chÕ vµ quyÒn lùc<br /> cña luËt ph¸p vµ lµ yÕu tè hç trî chÝnh cho nÒn d©n chñ - nguån gèc hîp ph¸p cho<br /> mét hÖ thèng chÝnh trÞ b¶o ®¶m sù ph¸t triÓn ngµy cµng m¹nh mÏ.<br /> §Ó minh häa ®iÒu nµy, t¸c gi¶ ®· lÊy kinh nghiÖm cña Mü Latinh. ¤ng cho<br /> r»ng n¬i ®©y ®· x¶y ra sù khñng ho¶ng niÒm tin rÊt nghiªm träng, sù khñng ho¶ng<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 94 Nguån vèn x· héi vµ sù ph¸t triÓn: ch−¬ng tr×nh nghÞ sù t−¬ng lai<br /> <br /> ®ã biÓu thÞ d−íi nhiÒu h×nh thøc. VÒ mÆt kinh tÕ, phÇn lín tæng s¶n phÈm quèc néi<br /> (GDP) ë c¸c n−íc Mü Latinh ®−îc t¹o ra nhê c¸c doanh nghiÖp së h÷u gia ®×nh - ®a<br /> sè ®−îc së h÷u bëi mét nhãm nhá gåm kho¶ng 10, 20, hoÆc 30 gia ®×nh hµng ®Çu.<br /> H¬n n÷a c¸c doanh nghiÖp th−êng liªn kÕt víi nhau theo m¹ng l−íi tæng c«ng ty më<br /> réng. Nh÷ng m¹ng l−íi nµy liªn kÕt c¸c doanh nghiÖp theo tõng lÜnh vùc nh− b¸n lÎ,<br /> s¶n xuÊt, b¶o hiÓm vµ ng©n hµng, ®iÒu ®ã chøng tá kh«ng cã bÊt kú sù hiÖp trî râ<br /> rµng nµo. Nh÷ng m¹ng l−íi nµy dùa trªn mèi quan hÖ hä hµng; khi c¸c doanh nghiÖp<br /> gia ®×nh më réng, th× l«i kÐo c¶ con c¸i, ch¸u ch¾t cïng tham gia.<br /> Nãi c¸ch kh¸c, ho¹t ®éng kinh doanh ë Mü Latinh vÉn mang tÝnh gia ®×nh:<br /> mèi quan hÖ ch¾c ch¾n nhÊt, tin cËy nhÊt chØ cã ë ph¹m vi gia ®×nh, hoÆc trong nhãm<br /> b¹n bÌ th©n thiÕt. Nh− vËy, nguån vèn x· héi tr−íc hÕt n»m trong m¹ng l−íi c¸c<br /> quan hÖ hä hµng, vµ vÒ nhiÒu khÝa c¹nh, nh÷ng m¹ng l−íi ®ã cÊu thµnh mét tµi s¶n<br /> x· héi quan träng. NÕu x· héi thiÕu ®i m¹ng l−íi ph¸t triÓn an toµn ®−îc nhµ n−íc<br /> tµi trî (thÝ dô: Mexico n¨m 1995, Argentina n¨m 2001) sÏ x¶y ra sù khñng ho¶ng<br /> kinh tÕ vµ n¹n thÊt nghiÖp cao, c¸c m¹ng l−íi gia ®×nh ph¶i gãp chung nguån vèn t¹o<br /> b−íc ®Öm ®èi phã víi nh÷ng thêi kú khã kh¨n.<br /> Tuy nhiªn, chñ nghÜa gia ®×nh ®· biÓu lé sù thiÕu niÒm tin gi÷a nh÷ng<br /> ng−êi xa l¹. §ång thêi, còng cã nghÜa lµ c¸c doanh nghiÖp gia ®×nh cµng ph¸t triÓn<br /> lín h¬n, sÏ cµng gÆp nhiÒu r¾c rèi h¬n, cuèi cïng dÉn ®Õn h¹n chÕ sù t¨ng tr−ëng<br /> kinh tÕ. Ngoµi ra nã cßn c¶n trë ho¹t ®éng kinh doanh minh b¹ch: nh÷ng ®èi t−îng<br /> ®Çu t− bªn ngoµi, hay c¸c ®èi t¸c kinh doanh khã mµ hiÓu ®−îc c¬ cÊu së h÷u vµ<br /> mèi quan hÖ gi÷a c¸c doanh nghiÖp së h÷u gia ®×nh. T×nh tr¹ng l−u mét bé hãa ®¬n<br /> chøng tõ cho gia ®×nh vµ mét bé kh¸c ®Ó tr×nh tr−íc c¸c c¬ quan thuÕ vµ nh÷ng nhµ<br /> ®Çu t− bªn ngoµi lµ thùc tÕ kh¸ phæ biÕn ë nh÷ng x· héi mµ con ng−êi thiÕu lßng<br /> tin lÉn nhau.<br /> HiÖn tr¹ng chñ nghÜa gia ®×nh nµy dÉn ®Õn mét vÊn ®Ò ®¸ng lo ng¹i vÒ chÝnh<br /> trÞ. ThiÕu lßng tin vµo ng−êi ngoµi cã nghÜa lµ nh÷ng mèi quan hÖ ®¸ng tin cËy nhÊt<br /> cña mét ng−êi chØ cã ë ph¹m vi gia ®×nh vµ nh÷ng b¹n bÌ th©n thiÕt, t¹o nh÷ng ®iÒu<br /> kiÖn v¨n hãa cho mét hÖ thèng tiªu chuÈn ®¹o ®øc, mµ trong ®ã ng−êi ta kh«ng hÒ<br /> c¶m thÊy ¸y n¸y khi c− xö víi mäi ng−êi mét c¸ch c¬ héi. Vµ khi ®ã, mét chÝnh trÞ gia<br /> ®−îc bÇu vµo v¨n phßng nhµ n−íc, ch¼ng h¹n, th−êng c¶m thÊy cã nghÜa vô gióp gia<br /> ®×nh vµ b¹n bÌ h¬n lµ nh÷ng ng−êi ®ñ tiªu chuÈn. Khñng ho¶ng chÝnh trÞ ë c¸c n−íc<br /> Mü Latinh chñ yÕu cã nguån gèc tõ c¬ cÊu tiªu chuÈn ®¹o ®øc kiÓu nµy.<br /> Mü Latinh kh«ng ph¶i lµ n¬i duy nhÊt trªn thÕ giíi chÞu chñ nghÜa gia ®×nh.<br /> T×nh tr¹ng nµy cßn phæ biÕn ë nhiÒu n−íc ch©u ¸, nhÊt lµ Trung Quèc. C¶ gia ®×nh<br /> vµ c«ng ty gia ®×nh ë Trung Quèc ®Òu ®−îc coi lµ thµnh tr× phßng thñ chèng tham<br /> nhòng. LÞch sö thÕ kû XX cña Trung Quèc ®· chøng minh mét ®iÒu lµ kh«ng tin ai<br /> ngoµi nh÷ng ng−êi hä hµng cña m×nh. VÒ ph−¬ng diÖn nµy, gia ®×nh chñ nghÜa cã thÓ<br /> coi lµ sù thay thÕ ch−a hoµn chØnh cho quyÒn lùc cña luËt ph¸p - mét c«ng cô ®ñ<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  Francis Fukuyama 95<br /> <br /> m¹nh vµ linh ho¹t hç trî cho sù kú diÖu vÒ kinh tÕ cña §«ng ¸ sau chiÕn tranh,<br /> nh−ng cuèi cïng l¹i tù h¹n chÕ trong thÕ giíi toµn cÇu hãa.<br /> Nguån vèn x· héi vµ chÝnh s¸ch<br /> Theo nhËn ®Þnh cña t¸c gi¶, mét trong nh÷ng khã kh¨n lín nhÊt khi nghiªn<br /> cøu kh¸i niÖm nguån vèn x· héi lµ biÕt c¸ch “dÖt” nã thµnh chÝnh s¸ch. Nh− ®· nãi ë<br /> trªn, kh¸i niÖm nµy h÷u Ých nhÊt trong viÖc më réng tÇm hiÓu biÕt ®èi víi hoµn c¶nh<br /> v¨n hãa cña vÊn ®Ò ph¸t triÓn vµ trong nhËn biÕt nh÷ng trë ng¹i cña viÖc c¶i c¸ch<br /> thÓ chÕ. Tuy nhiªn, thËt khã biÕt ®−îc c¸ch t¹o nguån vèn x· héi ë nh÷ng x· héi cßn<br /> thiÕu nguån vèn nµy nh− thÕ nµo. Song ®iÒu nµy cã thÓ hiÓu ®−îc: nguån vèn x· héi<br /> ®−îc coi lµ nh÷ng quy t¾c vµ gi¸ trÞ thóc ®Èy sù céng t¸c, cã nguån gèc tõ nh÷ng hiÖn<br /> t−îng nh− t«n gi¸o, kinh nghiÖm lÞch sö chung vµ nh÷ng truyÒn thèng v¨n hãa l©u<br /> ®êi kh¸c. Ngoµi ra nã ®−îc h×nh thµnh qua mét qu¸ tr×nh rÊt khã kh¨n.<br /> Theo quan ®iÓm chÝnh trÞ, t×nh huèng khã kh¨n nhÊt gÆp ph¶i lµ mét x· héi<br /> hoµn toµn thiÕu lßng tin x· héi. Trong mét sè tr−êng hîp, nh− Colombia, ®iÒu ®ã lµ<br /> do kÕt qu¶ cña xung ®ét vµ sù suy tho¸i x· héi. ë nh÷ng khu vùc kh¸c nh− Bankan,<br /> Trung §«ng, vµ nhiÒu vïng cËn sa m¹c Sahara ë ch©u Phi, c¸c xung ®ét s¾c téc vµ<br /> gi¸o ph¸i còng g©y tæn h¹i tíi hiÖu qu¶ cña nguån vèn x· héi.<br /> Trong nh÷ng tr−êng hîp nµy, thÊt b¹i vÒ kinh tÕ ®Òu cã nguån gèc v¨n hãa râ<br /> rµng; nh− vËy cã thÓ ®¬n thuÇn nghÜ r»ng nh÷ng can thiÖp cña chÝnh s¸ch kinh tÕ,<br /> hay nh÷ng nç lùc vÒ x©y dùng vµ c¶i c¸ch thÓ chÕ, cã thÓ lµm ®¶o ng−îc ®−îc nh÷ng<br /> thãi quen vµ lèi suy nghÜ cè h÷u. Thùc ra kh«ng mét chÝnh phñ hay mét c¬ quan tµi<br /> trî nµo bªn ngoµi cã thÓ thay ®æi ®−îc nh÷ng chiÒu ®Þnh tÝnh v¨n hãa nµy, vµ thËt<br /> sai lÇm nÕu cè g¾ng ®Ó lµm ®iÒu ®ã.<br /> Theo t¸c gi¶, trong nh÷ng tr−êng hîp nµy, c¸ch duy nhÊt cã thÓ x©y dùng<br /> ®−îc nguån vèn x· héi trªn c¬ së x· héi réng lín lµ cñng cè quyÒn lùc cña luËt ph¸p<br /> vµ c¸c thÓ chÕ chÝnh trÞ c¬ b¶n mµ nã ph¶i dùa vµo. VÊn ®Ò mµ ®a sè c¸c x· héi thiÕu<br /> lßng tin ph¶i ®èi mÆt kh«ng ph¶i lµ hoµn toµn kh«ng cã nguån vèn x· héi, mµ ë chç<br /> b¸n kÝnh tin t−ëng trung b×nh cña c¸c nhãm céng t¸c cã xu h−íng rÊt nhá. KiÓu gia<br /> ®×nh chñ nghÜa nãi trªn, ®Æc tr−ng nhÊt lµ ë Mü Latinh vµ Trung Quèc, chÝnh lµ biÓu<br /> hiÖn cña t×nh tr¹ng nµy; chñ nghÜa d©n téc vµ s¾c téc ë Bankan còng vËy. §iÒu cÇn<br /> thiÕt trong nh÷ng tr−êng hîp nµy lµ më réng b¸n kÝnh tin t−ëng trong c¸c nhãm nhá<br /> h−íng néi, vµ t¹o ®iÒu kiÖn x©y dùng c¸c mèi quan hÖ céng t¸c c¶ trong lÜnh vùc kinh<br /> tÕ vµ chÝnh trÞ gi÷a nh÷ng nhãm ®Æc biÖt Ýt liªn quan ®Õn nhau.<br /> QuyÒn lùc luËt ph¸p thèng nhÊt vµ c«ng minh trong lÞch sö ®· cho phÐp hiÖn<br /> ®¹i hãa c¸c x· héi ë ph−¬ng T©y, më réng b¸n kÝnh tin t−ëng, do ®ã duy tr× sù céng<br /> t¸c gi÷a nh÷ng ng−êi xa l¹. SÏ kh«ng ai tù nguyÖn lµm viÖc cho tæ chøc kh¸c nÕu<br /> nh− c¶nh s¸t kh«ng ®¶m b¶o sù an toµn chung; sÏ kh«ng ai tin t−ëng vµo chÝnh phñ<br /> nÕu nh− c¸c quan chøc ®−îc quyÒn miÔn truy tè; sÏ kh«ng ai ký hîp ®ång kinh doanh<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 96 Nguån vèn x· héi vµ sù ph¸t triÓn: ch−¬ng tr×nh nghÞ sù t−¬ng lai<br /> <br /> víi ng−êi l¹ nÕu thiÕu mét ®¹o luËt râ rµng vµ nh÷ng hîp ®ång cã hiÖu lùc.<br /> T¸c gi¶ xem xÐt sù diÔn biÕn cña t×nh h×nh nµy trong lÞch sö ë n−íc Anh vµ<br /> Netherlands, vµ kÕt luËn mèi quan hÖ nh©n qu¶ gi÷a v¨n hãa vµ c¸c thÓ chÕ kh¸<br /> phøc t¹p. Nã kh«ng ®¬n gi¶n chØ lµ viÖc nh÷ng x· héi nµy quyÕt ®Þnh x©y dùng c¸c<br /> thÓ chÕ ph¸p luËt hiÖn ®¹i trong mét ngµy; mµ b¶n th©n c¸c thÓ chÕ nµy ®· cã nguån<br /> gèc v¨n hãa trong truyÒn thèng. Nh÷ng thÓ chÕ chÝnh thøc, mét khi ®· ®−îc thiÕt<br /> lËp, th× cñng cè cho c¸c chiÒu h−íng v¨n hãa ë b¸n kÝnh tin t−ëng lín h¬n. Dï trong<br /> tiÕn tr×nh lÞch sö cã nhiÒu phøc t¹p, nh−ng cã thÓ thÊy nh÷ng thÓ chÕ ®ã cÇn ph¶i<br /> nh− thÕ nµo, viÖc x©y dùng vµ c¶i tæ chóng cã thÓ hiÓu râ qua kh¸i niÖm (nÕu nh−<br /> thùc hiÖn trong thùc tÕ cã khã kh¨n). ChØ b»ng c¸ch thiÕt lËp c¸c thÓ chÕ nh− vËy<br /> mét x· héi míi cã thÓ t¹o ®−îc b¸n kÝnh tin t−ëng lín h¬n.<br /> Theo nhËn xÐt cña t¸c gi¶, nh÷ng ph−¬ng thøc x©y dùng nguån vèn x· héi<br /> th«ng qua chÝnh s¸ch mang tÝnh thùc tÕ h¬n c¶ kh«ng n»m ë cÊp vÜ m« mµ ë cÊp vi m«.<br /> ë cÊp lµng x·, c¬ quan hµnh chÝnh, c«ng ty, hay bé phËn nµo ®Êy, nhiÒu tr−êng hîp<br /> c¸c tæ chøc ®· t¹o lËp thµnh c«ng nguån vèn x· héi. Mét trong nh÷ng thÝ dô tiªu biÓu<br /> nhÊt vÒ x©y dùng vµ khai th¸c nguån vèn x· héi lµ trong lÜnh vùc tµi chÝnh vi m«.<br /> Tµi chÝnh d−íi mäi h×nh thøc lµ mét ngµnh dÞch vô dùa trªn c¬ së th«ng tin,<br /> trong ®ã tÝn dông ®−îc ph©n bæ cho ng−êi vay c¨n cø trªn nh÷ng tiªu chÝ nh− tÝn<br /> dông, ký quü vµ ®¸nh gi¸ triÓn väng kinh doanh.VÊn ®Ò tµi chÝnh ë c¸c n−íc nghÌo lµ<br /> viÖc ph©n bæ tÝn dông ®−îc lîi tõ c¸c nÒn kinh tÕ cã quy m«: cã thÓ mÊt cïng mét<br /> l−îng thêi gian ®Ó kiÓm tra tÝn dông ®èi víi mét tËp ®oµn lín cã nhiÒu hå s¬ còng<br /> nh− ®èi víi mét gia ®×nh nghÌo ch−a bao giê vay tÝn dông. ViÖc thùc hiÖn c¸c nghÜa<br /> vô tÝn dông còng t−¬ng tù. ThËm chÝ nÕu mét gia ®×nh nghÌo ®¸ng ®−îc vay mét<br /> kho¶n nî vµ cã kh¶ n¨ng thanh to¸n th× ng−êi cho vay sÏ kh«ng cã th«ng tin hoÆc<br /> nguån thu thËp d÷ liÖu ®ñ ®Ó kh¼ng ®Þnh viÖc cho vay lµ nªn lµm.<br /> §©y chÝnh lµ chç mµ nguån vèn x· héi cÇn tiÕn tíi v× c¸c m¹ng l−íi x· héi rÊt<br /> hiÖu qu¶ trong viÖc ph¸t t¸n chÝnh x¸c lo¹i th«ng tin quyÕt ®Þnh ®Õn viÖc vay tÝn<br /> dông. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y tµi chÝnh vÜ m« ®· nh»m vµo phô n÷, nh÷ng ®èi t−îng<br /> th−êng bÞ phít lê trong c¬ cÊu hîp ph¸p chÝnh thøc vµ kh«ng ®−îc tham gia c¸c thÓ<br /> chÕ tÝn dông nh− nam giíi. Tuy nhiªn c¸c m¹ng l−íi cña n÷ giíi l¹i Èn chøa nguån<br /> vèn x· héi, vµ tµi chÝnh vi m« khai th¸c nh÷ng m¹ng l−íi nµy ®Ó lÊy th«ng tin, tõ ®ã<br /> ®−a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh vÒ tµi chÝnh vi m«. NhiÒu tæ chøc tµi chÝnh vi m« cßn gióp<br /> c¸c kh¸ch hµng thu ®−îc hiÖu qu¶ trong c¸c hiÖp héi tÝn dông quay vßng, n¬i cã thÓ<br /> cho vay vµ thu l¹i c¸c kho¶n nî, nhê ®ã x©y dùng ®−îc nguån vèn x· héi.<br /> ë cÊp cã tæ chøc, viÖc t¹o nguån vèn x· héi kh«ng ph¶i tÊt c¶ ®Òu kh¸c víi<br /> viÖc t¹o nguån vèn con ng−êi: nã ®−îc thùc hiÖn th«ng qua gi¸o dôc, do ®ã ®ßi hái<br /> ph¶i ®Çu t− cho ®µo t¹o vµ c¬ së h¹ tÇng theo thÓ chÕ phôc vô ®µo t¹o. Kh«ng gièng<br /> nh− nguån vèn con ng−êi th«ng th−êng chØ truyÒn l¹i nh÷ng kü n¨ng vµ kiÕn thøc cô<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  Francis Fukuyama 97<br /> <br /> thÓ nhÊt ®Þnh, nguån vèn x· héi ®ßi hái ph¶i kh¾c s©u nh÷ng quy t¾c vµ gi¸ trÞ<br /> chung, vµ viÖc nµy th−êng ®−îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c thãi quen, kinh nghiÖm<br /> chung, vµ qua giíi l·nh ®¹o. Nh− ®· nãi ë trªn, viÖc gi¸o dôc th«ng th−êng chØ t¹o<br /> ®−îc nguån vèn x· héi nh− mét s¶n phÈm phô (ch¼ng h¹n, khi nh÷ng kü s− vµ kÕ<br /> to¸n viªn ®−îc ®µo t¹o theo nh÷ng tiªu chuÈn nghÒ nghiÖp chung), nh−ng c¸c tæ chøc<br /> cã thÓ t×m c¸ch t¹o ra nguån vèn x· héi nh− mét ®Çu ra c¬ b¶n.<br /> Khi ¸p dông vµo mét hoµn c¶nh ph¸t triÓn th× ®iÒu nµy, theo t¸c gi¶, l¹i rÊt<br /> phøc t¹p. PhÇn lín nh÷ng n−íc ®ang ph¸t triÓn thùc sù cã d− nguån vèn x· héi d−íi<br /> h×nh thøc c¸c nhãm quan hÖ hä hµng hay c¸c nhãm x· héi truyÒn thèng nh− c¸c bé<br /> l¹c, lµng x·. C¸i hä thiÕu lµ nh÷ng tæ chøc hiÖn ®¹i cã b¸n kÝnh réng cã thÓ liªn kÕt<br /> xuyªn ranh giíi chñng téc, tÇng líp, giai cÊp truyÒn thèng, vµ lµm c¬ së cho c¸c tæ<br /> chøc kinh tÕ, chÝnh trÞ hiÖn ®¹i. Nh×n tõ gãc ®é nµy, nhiÒu nhãm ph¸i truyÒn thèng<br /> ®ang hµm chøa mét h×nh thøc vèn x· héi thùc sù ®Òu cã thÓ lµ nh÷ng trë ng¹i cho sù<br /> ph¸t triÓn, v× chóng qu¸ t¸ch biÖt vµ chèng l¹i sù thay ®æi. Nh− vËy, c¸i cÇn ®Õn l¹i<br /> lµ ph¸ vì mét sè nguån vèn x· héi mét c¸ch s¸ng t¹o vµ dÇn më réng b¸n kÝnh tin<br /> t−ëng b»ng nh÷ng tæ chøc hiÖn ®¹i h¬n.<br /> Nh÷ng vÊn ®Ò t−¬ng lai<br /> T¸c gi¶ kh¼ng ®Þnh, kh¸i niÖm nguån vèn x· héi râ rµng ®ang tiÕn triÓn tõ<br /> mét kh¸i niÖm häc thuËt sang mét môc tiªu chÝnh s¸ch thùc tÕ. Tuy nhiªn, vÉn cßn<br /> mét sè lÜnh vùc quan träng cÇn khuyÕn khÝch ph¸t triÓn h¬n.<br /> Tr−íc hÕt cÇn chia sÎ h¬n n÷a nh÷ng th«ng tin vÒ c¸c tr−êng hîp nguån vèn<br /> x· héi ®−îc t¹o lËp thµnh c«ng vµ ch−a thµnh c«ng. NhiÒu n−íc ®ang ph¸t triÓn thùc<br /> tÕ ®· tr¶i qua c¸i gäi lµ “cuéc c¸ch m¹ng hiÖp héi”, víi nh÷ng NGO hiÖn ®¹i lu«n bæ<br /> sung, thËm chÝ thay thÕ, c¸c nhãm x· héi truyÒn thèng. MÆt kh¸c, cã mét sè tr−êng<br /> hîp c¸c c¬ quan tµi trî bªn ngoµi cßn t×m c¸ch kÝch thÝch x· héi d©n sù, nh−ng kh«ng<br /> t¹o ®−îc g× kh¸c ngoµi mét líp máng nh÷ng ng−êi chuyªn viÕt nh÷ng ®Ò nghÞ lín göi<br /> tíi c¸c hiÖp héi ph−¬ng T©y vµ c¸c tæ chøc viÖn trî. Nãi c¸ch kh¸c, x· héi d©n sù dÔ<br /> dµng “lÊy ®i” nhiÒu thø ë mét sè x· héi; do ®ã, theo t¸c gi¶ cÇn ph¶i hiÓu râ h¬n<br /> nh÷ng ®iÒu kiÖn m«i tr−êng cã thÓ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña nã.<br /> Thø hai, t¸c gi¶ cho r»ng ph¶i hiÓu râ h¬n nh÷ng ®iÒu kiÖn thÓ chÕ hîp ph¸p<br /> chÝnh thøc ®Ó thóc ®Èy nguån vèn x· héi. Nh− ®· nãi ë trªn, viÖc thóc ®Èy nguån vèn<br /> x· héi ë cÊp vÜ m« tÊt sÏ chång lªn ch−¬ng tr×nh nghÞ sù hiÖn t¹i vÒ thùc hiÖn quyÒn<br /> lùc cña ph¸p luËt. ThÕ nh−ng, vÉn cã mét sè vÊn ®Ò vÒ chÝnh s¸ch liªn quan ®Æc biÖt<br /> ®Õn sù thóc ®Èy nguån vèn x· héi. Ch¼ng h¹n, nhiÒu n−íc ch−a cã c¸c luËt ñy quyÒn<br /> vÒ tr¸ch nhiÖm gi¶i tr×nh cho khu vùc NGO, nh− viÖc kiÓm to¸n vµ c¸c yªu cÇu gi¶i<br /> tr×nh râ rµng. ë mét sè n−íc, c¸c tæ chøc téi ph¹m hay c¸c nhãm g©y mÊt æn ®Þnh cã<br /> thÓ ngôy trang nh− c¸c NGO, lµm tæn h¹i ®Õn tÝnh hîp ph¸p cña khu vùc NGO nãi<br /> chung. Nh−ng t×m gi¶i ph¸p cho vÊn ®Ò nµy kh«ng mÊy khã kh¨n.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 98 Nguån vèn x· héi vµ sù ph¸t triÓn: ch−¬ng tr×nh nghÞ sù t−¬ng lai<br /> <br /> Thø ba, cÇn ®i s©u vµo vÊn ®Ò nguån vèn x· héi vµ sù môc n¸t vÒ chÝnh trÞ.<br /> Nh÷ng n¨m gÇn ®©y tham nhòng ®−îc chó ý nhiÒu h¬n, vµ mét sè quèc gia nh−<br /> Argentina vµ Peru ®· cã nh÷ng b−íc ®i t¸o b¹o trong viÖc buéc c¸c l·nh ®¹o chÝnh trÞ<br /> ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm. PhÇn lín c¸c nghiªn cøu vÒ n¹n tham nhòng ®Òu t×m ®Õn<br /> nh÷ng gi¶i ph¸p vÒ thÓ chÕ vµ c¶i tæ hµnh chÝnh. Nh−ng, t¸c gi¶ kh¼ng ®Þnh, v¨n<br /> hãa còng ®ãng vai trß rÊt quan träng trong n¹n tham nhòng. NhiÒu quan chøc tham<br /> nhòng kh«ng t×m c¸ch vi ph¹m c¸c quy ®Þnh x· héi, mµ lµ c¸c chuÈn mùc trong x·<br /> héi cña hä ®ßi hái hä ph¶i gióp gia ®×nh vµ b¹n bÌ tr−íc khi nh×n thÊy lîi Ých chung<br /> cña c«ng chóng.<br /> Thø t−, cÇn hiÓu râ h¬n mèi quan hÖ gi÷a nguån vèn x· héi vµ sù thay ®æi<br /> v¨n hãa.<br /> Cuèi cïng, t¸c gi¶ nhÊn m¹nh, cÇn cã sù quan t©m râ rµng h¬n tíi sù giao<br /> thoa gi÷a nguån vèn x· héi, nÒn d©n chñ vµ c¶i c¸ch kinh tÕ. Nguån vèn x· héi tõ l©u<br /> ®· rÊt quan träng ®èi víi nÒn d©n chñ, vµ còng nh− vËy d©n chñ lµ ®Æc tr−ng kh«ng<br /> thÓ thiÕu cña ®êi sèng chÝnh trÞ ë hÇu hÕt c¸c x· héi ®ang ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, ®iÒu<br /> nµy kh«ng cã nghÜa lµ c¸c chiÒu h−íng kh¸c nhau cña ®êi sèng x· héi lu«n phï hîp<br /> víi nhau hay cÇn thiÕt ph¶i hç trî cho nhau. C¶i c¸ch kinh tÕ th−êng g©y ®au lßng vÒ<br /> chÝnh trÞ, vµ cã thÓ x¶y ra tr−êng hîp mét x· héi cã x· héi d©n sù m¹nh h¬n vµ c¸c<br /> nhãm lîi Ých ph¸t triÓn cao h¬n sÏ chèng l¹i viÖc c¶i tæ cÇn thiÕt quyÕt liÖt h¬n nhiÒu<br /> so víi mét x· héi bÞ ph©n hãa. §©y kh«ng ph¶i lµ lý lÏ ®Ó phôc håi sù chuyÓn dÞch ®éc<br /> ®o¸n, mµ b¶n th©n nÒn d©n chñ cÇn ®−îc coi lµ ®iÒu tèt ®Ñp sÏ dÉn ®Õn sù ph¸t triÓn.<br /> Song, kh«ng cã nghÜa lµ ph¶i nghÜ xem lo¹i thÓ chÕ d©n chñ nµo phï hîp nhÊt ®Ó lùa<br /> chän ®−îc chÝnh s¸ch cøng r¾n. Cßn mét sè vÊn ®Ò quan träng vÒ viÖc thiÕt kÕ c¸c thÓ<br /> chÕ trong c¸c nÒn d©n chñ, nh− luËt bÇu cö, lùa chän tæng thèng vµ hÖ thèng nghÞ<br /> viÖn, sù ®éc lËp cña c¸c c¬ quan hµnh chÝnh, chiÕn dÞch c¶i c¸ch tµi chÝnh, vµ nh÷ng<br /> g× cã thÓ phôc vô cho viÖc gi¶m thiÓu nguy c¬ ho¹t ®éng kh«ng ®óng chøc n¨ng cña<br /> nÒn chÝnh trÞ d©n chñ vµ t¨ng tèi ®a tÝnh hîp ph¸p cña nã.<br /> KÕt thóc bµi viÕt, t¸c gi¶ nªu râ ®©y míi chØ liÖt kª s¬ bé nh÷ng vÊn ®Ò cÇn<br /> tiÕp tôc nghiªn cøu vµ quan träng nhÊt lµ hµnh ®éng. Ch¾c ch¾n, nh÷ng tµi liÖu vÒ<br /> sù ph¸t triÓn quèc tÕ sÏ cßn ®−a ra nh÷ng h−íng míi ®Ó hiÓu râ vµ vun ®¾p cho<br /> nguån vèn x· héi.<br /> <br /> Quang Anh l−îc thuËt<br /> Nguån: Social Capital and Development: The coming Agenda.<br /> SAIS Review, 2002, Vol XXII, No 1, p. 23-37.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />