Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ suy hô hấp ở trẻ sơ sinh

T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 1-2017<br /> <br /> NGUYÊN NHÂN VÀ YẾU TỐ NGUY CƠ SUY HÔ HẤP<br /> Ở TRẺ SƠ SINH<br /> Nguy n Thành Nam*; Cao Th Bích H o*; Đ ng Kh c Hưng**; Nguy n Ti n Dũng*<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: xác định một số nguyên nhân và yếu tố ảnh hưởng gây suy hô hấp (SHH) sau sinh.<br /> Đối tượng và phương pháp: nghiên cứu mô tả, tiến cứu. Nhóm bệnh gồm 139 trẻ sơ sinh được<br /> chẩn đoán SHH sau sinh và nhóm chứng gồm 286 trẻ sơ sinh không bị SHH điều trị tại Khoa<br /> Nhi, Bệnh viện Bạch Mai. Kết quả: tuổi thai trung bình của nhóm SHH thấp hơn so với nhóm<br /> chứng (34 tuần so với 38 tuần) (p < 0,05), cân nặng trung bình của nhóm SHH cũng thấp hơn<br /> so với nhóm chứng (p < 0,05) (2.056 g và 2.898 g). Nguyên nhân SHH thường gặp là bệnh lý<br /> đường hô hấp (54/139 trẻ = 38,9%), sau đó là đẻ non (30,9%). Nhóm SHH đòi hỏi sự hỗ trợ<br /> của bác sỹ nhi trong hồi sức sau sinh nhiều hơn so với nhóm chứng (64,7% và 30,4%) (p < 0,05).<br /> Mổ đẻ chủ động chưa có chuyển dạ cho thấy tỷ lệ SHH tăng ở nhóm nghiên cứu so với nhóm<br /> chứng (42,4% so với 1,0%) (p < 0,05). Bệnh lý của mẹ ảnh hưởng đến tỷ lệ SHH sau sinh, đặc<br /> biệt bất thường xuất hiện trong quá trình chuyển dạ ảnh hưởng rõ rệt đến tỷ lệ SHH (67,6% so<br /> với 25,5%) (p < 0,05), nguy cơ SHH khi mẹ có bệnh lý trong chuyển dạ 6,095 (95%CI, 3,911 9,499). Kết luận: bệnh lý phổi chiếm tỷ lệ cao gây SHH trẻ sơ sinh ngay sau đẻ. Trẻ non tháng,<br /> nhẹ cân làm tăng tỷ lệ SHH. Ngạt sau đẻ vẫn là yếu tố gây SHH sau sinh. Bệnh lý của mẹ trong<br /> lúc chuyển dạ làm tăng tỷ lệ SHH. Mổ đẻ, đặc biệt mổ đẻ chủ động chưa chuyển dạ cho thấy<br /> tỷ lệ SHH tăng sau đẻ.<br /> * Từ khóa: Suy hô hấp sơ sinh; Mổ đẻ chủ động; Đẻ non; Ngạt.<br /> <br /> Causes and Risk Factors of Respiratory Distress in Neonates<br /> Summary<br /> Objectives: To determine cause and risk factor of respiratory distress in neonates after birth.<br /> Subjects and methods: Describe and prospective study. 139 patients were diagnosed respiratory<br /> distress and 286 patients without respiratory distress at the Pediatric Department, Bachmai<br /> Hospital. Results: The average of gestational of respiratory distress group was 34 weeks which<br /> significantly lower than in non-respiratory distress group (38 weeks) with p < 0.05. The birth weight<br /> was statistically lower in patients with respiratory failure than in patients without respiratory<br /> failure (p < 0.05). The cause common of respiratory failure was respiratory disease (54/139<br /> patients = 38.9%), preterm (30.9%). The patients with respiratory distress required co-operation<br /> with pediatric doctor after birth were higher than control group. The asphyxia after birth rate in control<br /> group was significantly lower than in respiratory distress groups (10.1% and 69.1% with p < 0.05;<br /> * Bệnh viện Bạch Mai<br /> ** Học viện Quân y<br /> Ngư i ph n h i (Corresponding): Nguy n Thành Nam (bsntnam@yahoo.com.vn)<br /> Ngày nh n bài: 20/10/2016; Ngày ph n bi n đánh giá bài báo: 16/12/2016<br /> Ngày bài báo đư c đăng: 20/12/2016<br /> <br /> 129<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 1-2017<br /> 95%CI: 11.691 - 33.482). The respiratory distress rate in elective cesarean section without labor<br /> group was higher than control group (42.2 % and 1.0% of patients). Neonate’s mother disease,<br /> especially appearance at labor time was a significant risk factor in which of 67.6% of cases with<br /> mother had disease in period of pregnancy and 25.5% in control group. The OR rate of respiratory<br /> distress in cases who mother with disease was 6.095 (95%CI: 3.91 - 9.49). Conclusion: Pulmonary<br /> disease account for high rate causing to post delivery respiratory distress. Preterm age and low<br /> birth weight were high risk of respiratory distress. Elective cesarean section and the mother’s<br /> disease during pregnant period caused the high rate of respiratory distress.<br /> * Key words: Neonatal respiratory distress; Elective cesarean section; Asphyxia.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Suy hô hấp là bệnh lý thường gặp của<br /> trẻ sơ sinh vào điều trị tại các đơn vị điều<br /> trị tích cực. SHH ở trẻ sơ sinh do nhiều<br /> nguyên nhân gây nên như bệnh màng trong;<br /> hội chứng hít phân su; viêm phổi, xuất<br /> huyết phổi, tim bẩm sinh [2]… Có nhiều<br /> yếu tố ảnh hưởng đến tỷ lệ SHH sau sinh<br /> của trẻ như bệnh lý của người mẹ, các<br /> vấn đề xung quanh cuộc đẻ, đẻ non, mổ<br /> đẻ, đặc biệt mổ đẻ chủ động chưa có<br /> chuyển dạ, quá trình hồi sức sơ sinh sau<br /> đẻ [4, 5]... những yếu tố này có thể can<br /> thiệp được để giảm nguy cơ SHH. Nghiên<br /> cứu nhằm: Xác định một số nguyên nhân<br /> và yếu tố ảnh hưởng gây SHH sau sinh.<br /> ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tượng nghiên cứu.<br /> * Nhóm bệnh (nhóm nghiên cứu): 139<br /> trẻ sơ sinh sau sinh tại Khoa Sản, Bệnh<br /> viện Bạch Mai được chẩn đoán SHH nhập<br /> viện điều trị tại Phòng Điều trị Tích cực<br /> Sơ sinh, Khoa Nhi - Bệnh viện Bạch Mai<br /> từ 1 - 2013 đến 12 - 2015. Trong quá trình<br /> tiếp nhận, tiến hành đánh giá, khai thác<br /> tiền sử của mẹ, ghi nhận các yếu tố có<br /> liên quan đến quá trình thai nghén và lúc<br /> sinh để tìm hiểu một số nguyên nhân, yếu<br /> tố nguy cơ tăng khả năng bị SHH của trẻ<br /> 130<br /> <br /> sau sinh. Chẩn đoán SHH cấp ở trẻ em dựa<br /> vào các triệu chứng lâm sàng, cận lâm sàng:<br /> - Triệu chứng lâm sàng của SHH [1, 2]:<br /> + Rối loạn nhịp thở: thở nhanh > 60 lần/phút<br /> hoặc thở chậm < 40 lần/phút.<br /> + Co rút lồng ngực và hõm ức, di động<br /> ngực bụng ngược chiều.<br /> + Phập phồng cánh mũi.<br /> + Thở rên hoặc ngừng thở.<br /> + Tím khi thở khí trời.<br /> - Đánh giá chỉ số Apgar sau sinh 1 phút,<br /> 5 phút dựa vào các chỉ số: nhịp tim, nhịp<br /> thở, trương lực cơ, cử động của trẻ và màu<br /> sắc da.<br /> Nếu tổng số điểm: ≤ 3: ngạt nặng; 4 - 6<br /> điểm: ngạt nhẹ; ≥ 7: bình thường.<br /> - Triệu chứng cận lâm sàng: khí máu [2]:<br /> Pa02 < 60 mmHg và/hoặc PaC02 > 50 mmHg<br /> và pH < 7,1 - 7,2.<br /> * Nhóm chứng: 286 trẻ sơ sinh từ<br /> Khoa Sản chuyển xuống điều trị tại Phòng<br /> Sơ sinh, Khoa Nhi - Bệnh viện Bạch Mai,<br /> nhưng không bị SHH trong thời gian từ<br /> 1 - 2013 đến 12 - 2015.<br /> 2. Phương pháp nghiên cứu.<br /> Nghiên cứu mô tả, tiến cứu. Các chỉ<br /> tiêu nghiên cứu gồm đánh giá lâm sàng<br /> (tình trạng SHH cân nặng thai, tiền sử mẹ<br /> khi mang thai...), X quang phổi, xét nghiệm<br /> khí máu, phân áp oxy...<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 1-2017<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đặc điểm chung của nhóm nghiên cứu.<br /> Từ tháng 1 - 2013 đến 12 - 2015 chúng tôi đánh giá 139 trẻ sơ sinh SHH sau sinh và<br /> 286 trẻ không bị SHH nhập viện điều trị tại Khoa Nhi. Tuổi thai trung bình của nhóm SHH<br /> là 34 tuần, thấp hơn so với tuổi thai trung bình của nhóm chứng (38 tuần) (p < 0,05).<br /> Cân nặng trung bình của nhóm SHH (2.056 g) thấp hơn so với nhóm không SHH (2.898 g)<br /> (p < 0,05).<br /> Số BN<br /> <br /> 250<br /> 216<br /> 200<br /> 150<br /> 100<br /> <br /> 69<br /> <br /> 50<br /> 0<br /> <br /> Không suy hô hấp<br /> 59<br /> <br /> 28<br /> 0<br /> <br /> 11<br /> <br /> 41<br /> <br /> Suy hô hấp<br /> <br /> 1<br /> <br /> < 28 tuần<br /> <br /> 28- < 32 tuần 32- < 37 tuần 37 - 42 tuần<br /> <br /> Biểu đồ 1: Phân bố tuổi thai trong nghiên cứu.<br /> Trong 39/139 trẻ SHH < 32 tuần, ở nhóm<br /> chứng chỉ có 1 trẻ < 32 tuần. Trẻ không<br /> SHH chủ yếu là trẻ đủ tháng. Như vậy,<br /> trẻ càng non tháng, càng dễ bị SHH sau<br /> sinh (p < 0,05).<br /> * Nguyên nhân SHH ở trẻ sơ sinh:<br /> Bệnh màng trong: 15 trẻ (10,8%); ngạt:<br /> 22 trẻ (15,8%%); thở nhanh nhất thời:<br /> 14 trẻ (10,1%); viêm phổi: 3 trẻ (2,2%);<br /> còn ống động mạch: 22 trẻ (15,8%); tăng áp<br /> động mạch phổi: 5 trẻ (3,6%); nhiễm trùng<br /> <br /> huyết: 4 trẻ (2,9%); đẻ non: 43 trẻ (30,9%);<br /> xuất huyết não: 1 trẻ (0,7%); hạ đường<br /> huyết: 7 trẻ (5%); tim bẩm sinh khác: 1 trẻ<br /> (0,7%); bệnh lý khác: 2 trẻ (1,4%).<br /> Trong 139 trẻ sơ sinh SHH phải thở<br /> máy, nguyên nhân tại phổi chiếm đến<br /> 38,9% và ngạt chiếm tỷ lệ cao nhất (40,7%)<br /> trong số trẻ có bệnh lý phổi. Bệnh tim<br /> bẩm sinh chủ yếu là còn ống động mạch,<br /> tăng áp động mạch phổi. Đẻ non cũng<br /> là nguyên nhân gây bệnh chiếm tỷ lệ cao<br /> (30,9% BN SHH).<br /> 131<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 1-2017<br /> Bảng 1: Liên quan giữa cân nặng lúc sinh và bệnh lý SHH.<br /> Nhóm bệnh<br /> <br /> Nhóm BN<br /> <br /> OR (95%CI)<br /> <br /> Nhóm chứng<br /> <br /> Cân nặng<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> Cân nặng < 2.500 g<br /> <br /> 91<br /> <br /> 65,5%<br /> <br /> 75<br /> <br /> 26,2%<br /> <br /> 5,334<br /> <br /> Cân nặng ≥ 2.500g<br /> <br /> 48<br /> <br /> 34,5%<br /> <br /> 211<br /> <br /> 73,8%<br /> <br /> (3,443 - 8,263)<br /> <br /> Cộng<br /> <br /> 139<br /> <br /> 100%<br /> <br /> 286<br /> <br /> 100%<br /> <br /> Trẻ lúc sinh càng nhẹ cân, tỷ lệ mắc SHH tăng lên. Trong nghiên cứu này, tỷ lệ<br /> mắc SHH ở nhóm nhẹ cân chiếm tới 65,5%, trong khi nhóm không bị SHH, tỷ lệ trẻ<br /> < 2.500g chỉ là 26,2% ( p < 0,05). Trẻ cân nặng < 2.500g có nguy cơ bị SHH là 5,334<br /> (95%CI: 3,443 - 8,263).<br /> Bảng 2: Liên quan giữa điểm Apgar phút thứ nhất và bệnh lý SHH.<br /> Nhóm BN<br /> <br /> Nhóm bệnh<br /> <br /> Điểm Apgar<br /> <br /> OR<br /> (95%CI)<br /> <br /> Nhóm chứng<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> Apgar ≤ 7<br /> <br /> 96<br /> <br /> 69,1%<br /> <br /> 29<br /> <br /> 10,1%<br /> <br /> Apgar > 7<br /> <br /> 43<br /> <br /> 30,9%<br /> <br /> 257<br /> <br /> 89,9%<br /> <br /> Cộng<br /> <br /> 139<br /> <br /> 100%<br /> <br /> 286<br /> <br /> 100%<br /> <br /> 19,785<br /> (11,691 - 33,482)<br /> <br /> Điểm Apgar phút thứ nhất ≤ 7 ở nhóm bệnh chiếm tỷ lệ cao hơn so với nhóm chứng<br /> (69,1% so với 10,1%) (p < 0,05). Trẻ có điểm Apgar phút thứ nhất < 7 điểm, nguy cơ<br /> SHH chỉ là 19,785 (95%CI: 11,691 - 33,482). Như vậy, tình trạng trẻ xuất hiện dấu hiệu<br /> ngạt ngay sau đẻ (phút thứ nhất) báo hiệu gia tăng tình trạng SHH sau sinh.<br /> Bảng 3: Liên quan phương thức sinh và tỷ lệ SHH.<br /> Nhóm BN<br /> <br /> Nhóm chứng<br /> <br /> Nhóm bệnh<br /> <br /> Phương thức sinh<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> Đẻ thường<br /> <br /> 76<br /> <br /> 26,6%<br /> <br /> 50<br /> <br /> 36%%<br /> <br /> Mổ đẻ<br /> <br /> 207<br /> <br /> 72,4%<br /> <br /> 30<br /> <br /> 21,6%<br /> <br /> 3<br /> <br /> 1,0%<br /> <br /> 59<br /> <br /> 42,4%<br /> <br /> 286<br /> <br /> 100%<br /> <br /> 139<br /> <br /> 100%<br /> <br /> Mổ đẻ chủ động chưa chuyển dạ<br /> Cộng<br /> <br /> Mổ đẻ chiếm tỷ lệ cao trong cả hai nhóm. Tuy nhiên, nhóm bệnh có tỷ lệ mổ đẻ chủ<br /> động chưa chuyển dạ cao hơn, chiếm nhiều nhất trong nhóm bệnh (42,4%); trong khi<br /> nhóm chứng mổ đẻ chủ động chỉ có 3 BN (1,0%). Như vậy, mổ đẻ chủ động chưa có<br /> chuyển dạ làm tăng tỷ lệ trẻ bị SHH sau sinh (p < 0,05).<br /> 132<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 1-2017<br /> Bảng 4: Liên quan yếu tố người và bệnh lý SHH sau sinh.<br /> Nhóm bệnh<br /> <br /> Nhóm chứng<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> Bất thường<br /> <br /> 26<br /> <br /> 18,7%<br /> <br /> 52<br /> <br /> 18,2%<br /> <br /> Bình thường<br /> <br /> 113<br /> <br /> 81,3%<br /> <br /> 234<br /> <br /> 81,8%<br /> <br /> Có<br /> <br /> 73<br /> <br /> 52,5%<br /> <br /> 121<br /> <br /> 42,3%<br /> <br /> Không<br /> <br /> 66<br /> <br /> 47,5%<br /> <br /> 165<br /> <br /> 57,7%<br /> <br /> Có<br /> <br /> 94<br /> <br /> 67,6%<br /> <br /> 73<br /> <br /> 25,5%<br /> <br /> Không<br /> <br /> 45<br /> <br /> 32,4%<br /> <br /> 213<br /> <br /> 74,5%<br /> <br /> Nhóm BN<br /> Vấn đề mẹ<br /> Tiền sử thai<br /> nghén<br /> Bệnh lý lúc<br /> mang thai<br /> Bệnh lý lúc<br /> chuyển dạ<br /> <br /> p<br /> <br /> OR<br /> (95%CI)<br /> <br /> 0,896<br /> <br /> 1,035<br /> (0,615 - 1,744)<br /> <br /> 0,047<br /> <br /> 1,508<br /> (1,004 - 2,266)<br /> <br /> < 0,05<br /> <br /> 6,095<br /> (3,911 - 9,499)<br /> <br /> Tiền sử thai nghén của mẹ không ảnh hưởng đến tỷ lệ SHH sau sinh (p = 0,896).<br /> Bệnh lý của mẹ trong quá trình mang thai có ảnh hưởng đến tỷ lệ SHH sau sinh, biểu<br /> hiện tỷ lệ trẻ bị SHH ở người mẹ có bệnh lý lúc mang thai là 52,5% trong khi đó nhóm<br /> chứng chỉ có 42,3%, khác biệt khá rõ ràng (p = 0,047) và nguy cơ SHH của trẻ có khả<br /> năng mắc phải ở bà mẹ có bệnh lý trong quá trình mang thai là 1,508 (95%CI: 1,004 2,266). Bệnh lý của người mẹ lúc chuyển dạ có ảnh hưởng rõ rệt đến tỷ lệ mắc SHH sau<br /> sinh giữa nhóm bệnh và nhóm chứng (67,6% và 25,8%) (p < 0,05). Mẹ có bệnh lý trong<br /> chuyển dạ, nguy cơ con bị SHH là 6,095 (95%CI: 3,911 - 9,499). Bệnh lý mẹ hay gặp trong<br /> quá trình chuyển dạ là: sản giật-tiền sản giật, đái tháo đường thai kỳ, bệnh lý thận,<br /> bệnh tim...<br /> BÀN LUẬN<br /> Trong 139 trẻ chẩn đoán SHH nhập viện,<br /> nguyên nhân gây bệnh rất đa dạng, từ các<br /> bệnh lý phổi và đường hô hấp (bệnh màng<br /> trong, ngạt, hít phân su, viêm phổi…), bệnh<br /> tim mạch (còn ống động mạch, tăng áp<br /> lực động mạch phổi…), đẻ non... Tuy nhiên,<br /> tỷ lệ bệnh lý phổi, đường hô hấp và đẻ<br /> non vẫn chiếm tỷ lệ cao nhất, tương ứng<br /> 38,9% và 30,9%. Đây là những bệnh lý có<br /> thể phòng ngừa và điều trị dứt điểm nếu<br /> tiên lượng được những yếu tố nguy cơ<br /> tác động đến tình trạng hô hấp của trẻ<br /> sau sinh để can thiệp kịp thời, hạn chế<br /> ảnh hưởng không tốt đến chức năng hô<br /> hấp của trẻ khi mới bắt đầu thích nghi với<br /> <br /> cuộc sống ngoài tử cung. Đây chính là vai<br /> trò của quản lý thai nghén tốt, quản lý tốt<br /> bệnh lý của người mẹ có trước, trong quá<br /> trình mang thai, đặc biệt trong quá trình<br /> chuyển dạ, thời điểm tác động rất rõ ràng<br /> đến tình trạng của trẻ sau sinh. Trong nghiên<br /> cứu của chúng tôi, bệnh lý của người mẹ<br /> có trong thời kỳ mang thai và trong quá<br /> trình chuyển dạ ảnh hưởng rõ rệt đến<br /> bệnh lý SHH của trẻ sau sinh (p = 0,047)<br /> khi mẹ có bệnh lý trong quá trình mang<br /> thai và p < 0,05 ở nhóm mẹ có bất thường<br /> khi chuyển dạ đẻ. Nguy cơ bị SHH sau<br /> sinh của nhóm mẹ có bệnh lý trong quá<br /> trình mang thai (OR = 1,508; 95%CI: 1,004 2,266) và nguy cơ bị SHH của nhóm mẹ có<br /> 133<br /> <br />