Nhân ba trường hợp bệnh gạo heo dưới da tại Bệnh viện Bệnh Nhiệt Đới TP. Hồ Chí Minh 2010

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> NHÂN BA TRƯỜNG HỢP BỆNH GẠO HEO DƯỚI DA<br /> TẠI BỆNH VIỆN BỆNH NHIỆT ĐỚI TP HỒ CHÍ MINH 2010<br /> Trần Phủ Mạnh Siêu*, Trần Thị Kim Dung**, Trần Vinh Hiển*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Đặt vấn đề: Bệnh gạo heo rất phổ biến ở Việt Nam trước đây, khi tập quán nuôi heo thả rong còn phổ biến.<br /> Tuy nhiên, gần mười năm trở lại đây, bệnh hiếm dần nhưng không mất hẳn mà vẫn còn xuất hiện rải rác ở<br /> nhiều nơi. Trong năm 2010, bệnh viện Bệnh Nhiệt Đới TP.HCM đã ghi nhận vài trường hợp bệnh gạo heo thể<br /> dưới da điển hình, bệnh nhân đi khám nhiều nơi nhưng không xác định được bệnh. Về dịch tễ học, các bệnh nhân<br /> đều cư trú tại TP.HCM, nguồn lây bệnh không rõ, gia đình không có ai mắc bệnh tương tự. Tất cả ba bệnh nhân<br /> đều đáp ứng tốt với điều trị đặc hiệu bằng albendazole 800 mg/ngày từ bốn –sáu tuần. Đây là những trường<br /> hợp lẻ tẻ nhưng vẫn gióng lên hồi chuông báo động về bệnh gạo heo trong cộng đồng cư dân TP.HCM, nơi được<br /> xem là tốt về an toàn vệ sinh thực phẩm.<br /> Mục tiêu nghiên cứu: Báo cáo ba trường hợp lâm sàng bệnh gạo heo dưới da điển hình.<br /> Vật liệu và Phương pháp: Các bệnh nhân được chẩn đoán bằng kỹ thuật ELISA phát hiện kháng thể IgG<br /> kháng cysticercosis, điều trị đặc hiệu bằng albendazole 800 mg/ngày trong vòng 4-6 tuần.<br /> Kết quả: Qua ba trường hợp lâm sàng điển hình, nghiên cứu ghi nhận bệnh gạo heo có biểu hiện lâm sàng<br /> ngoài da khá phong phú, từ nốt dưới da phân bố ở cẳng tay, cẳng chân, đến vùng da bụng và sau tai, triệu chứng<br /> có thể đỏ, đau hoặc không đỏ, nhưng đau, thời gian phát hiện bệnh từ 2 tuần đến hơn 1 năm. Huyết thanh chẩn<br /> đoán có hai trường hợp dương tính, 1 trường hợp âm tính. Đáp ứng tốt với điều trị đặc hiệu bằng albendazole<br /> 800 mg/ngày trong vòng 4-6 tuần.<br /> Kết luận: Bệnh gạo heo vẫn còn tồn tại trong cộng đồng tại TP HCM, có biểu hiện lâm sàng phong<br /> phú;chẩn đoán bằng kỹ thuật ELISA kết hợp với lâm sàng, đáp ứng tốt với điều trị bằng albendazole 800<br /> mg/ngày trong vòng 4-6 tuần.<br /> Từ khóa: Bệnh gạo heo dưới da, bệnh gạo heo, albendazole.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> 3 CASES OF SKIN CYSTICERCOSIS AT HOSPITAL FOR TROPICAL DISEASES IN 2010<br /> Tran Phu Manh Sieu, Tran Thi Kim Dung, Tran Vinh Hien<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 15 - Supplement of No 1 - 2011: 536 - 539<br /> Background: Cysticercosis was common in the past 20 years, when the pigs were let on the farm. But in<br /> recent years, this disease is rare. In 2010, we still detected 3 cases of typical skin cysticercosis at hospital for<br /> Tropical Diseases of Hochiminh city. Those patients have habitated in HCM city; there were no similar case in<br /> their families. The clinical symptoms were variety from solid nodules under skin without pain to unhder skin<br /> nodules with red and pain. All three cases were responsed with albendazole 800mg /day for 4-6weeks.<br /> Objective: Describing typical clinical cases.<br /> Material and methods: Those patients were diagnosed by ELISA to detect IgG antibody to Cysticercus<br /> cellulosae and were treated by albendazole 800 mg/day within 4-6 weeks.<br /> <br /> *: Bệnh viện Bệnh Nhiệt Đới<br /> <br /> **: Bộ môn ký sinh học-Khoa Y-Đại học Y Dược TP. HCM<br /> <br /> Tác giả liên lạc: TS. BS Trần Phủ Mạnh Siêu<br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa<br /> <br /> ĐT: 0983990477,<br /> <br /> Email: manhsieu@yahoo.com<br /> <br /> 535<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> <br /> Outcome: All 3 cases had good response to specific therapy by albendazole.<br /> Conclusion: Skin cysticercosis is exist in Hochiminh community, the clinical features are variety. Diagnosis<br /> is ELISA technique and specific therapy is albendazole 800mg /day for 4-6weeks.<br /> Key words: Skin cysticercosis, cysticercosis, albendazole.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Bệnh nhiễm gạo heo các thể lâm sàng trước<br /> đây khá phổ biến ở nước ta. Tuy nhiên trong hai<br /> thập niên trở lại đây bệnh tương đối hiếm, có<br /> thể do điều kiện vệ sinh môi trường tốt hơn và<br /> giảm dần thói quen nuôi heo thả rong. Tuy vậy,<br /> tại bệnh viện Bệnh Nhiệt Đới TP. HCM chúng<br /> tôi vẫn phát hiện những trường hợp bị gạo heo<br /> lẻ tẻ, hay gặp nhất là gạo heo dưới da. Điều này<br /> chứng tỏ bệnh gạo heo vẫn còn trong cộng đồng<br /> và các thầy thuốc không nên chủ quan để tránh<br /> bỏ sót bệnh.<br /> <br /> Mục tiêu nghiên cứu<br /> Mô tả trường hợp lâm sang.<br /> Tìm hiểu phương pháp chẩn đoán phát hiện<br /> bệnh.<br /> Điều trị đặc hiệu và theo dõi đáp ứng với<br /> điều trị đặc hiệu.<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Tiêu chuẩn đưa vào nghiên cứu<br /> <br /> Lý do khám bệnh<br /> Nốt cục dưới da vùng bụng, tay, chân.<br /> Bệnh sử<br /> Khoảng 20 ngày nay bệnh nhân thấy xuất<br /> hiện những nốt cục ở dưới da vùng bụng, cẳng<br /> tay và cẳng chân, không đau, không đỏ nên đến<br /> BV BNĐ khám bệnh.<br /> Khám<br /> Bệnh tỉnh, không sốt, mạch, huyết áp bình<br /> thường.<br /> Nốt cứng dưới da ở vùng cẳng tay, cẳng<br /> chân, da bụng, kích thước 2x2 cm, vùng da phía<br /> trên không đỏ, ấn không đau, chắc, không di<br /> động dưới da.<br /> <br /> Cận lâm sàng<br /> CTM: BC 5120/mm3, bạch cầu toan tính<br /> (BCTT): 1,76%.<br /> Huyết thanh chẩn đoán Cysticercosis: dương<br /> tính 1,24.<br /> Soi phân: âm tính.<br /> <br /> Bệnh nhân có bệnh gạo heo thể ngoài da<br /> điển hình.<br /> <br /> Chẩn đoán<br /> Theo dõi nốt gạo heo dưới da.<br /> <br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> <br /> Điều trị<br /> Albendazole 400mg. 1viên X 2/ ngày, uống 3<br /> tuần.<br /> <br /> Mô tả từng ca.<br /> <br /> Cỡ mẫu nghiên cứu<br /> 3 trường hợp nhiễm gạo heo dưới da điển<br /> hình.<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> Bệnh án 1<br /> Hành chánh<br /> Họ tên: Nguyễn Tường T., 48 tuổi, sinh năm<br /> 1962.<br /> Địa chỉ: Nguyễn Đình Chính, P 15, quận Phú<br /> Nhuận.<br /> Khám bệnh ngày 23/6/2010.<br /> <br /> 536<br /> <br /> Tái khám sau 3 tuần<br /> Các nốt cũ có giảm kích thước, không thấy<br /> nổi thêm nốt mới.<br /> CTM: BC 7340 (BCTT: 3,6%).<br /> <br /> Tái khám sau 7 tuần<br /> Các nốt gạo heo biến mất hoàn toàn.<br /> <br /> Bệnh án 2<br /> Hành chánh<br /> Họ tên: Nguyễn Thi Thanh H., 16 tuổi.<br /> Địa chỉ: Lương Nhữ Học, Quận 5, TP HCM.<br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> Khám bệnh ngày 11/7/2010.<br /> <br /> Lý do khám bệnh<br /> Nốt cục dưới da vùng cẳng tay.<br /> Bệnh sử<br /> Khoảng 1 năm nay bệnh nhân thấy xuất hiện<br /> những nốt cục ở dưới da vùng cẳng tay, sau tai,<br /> ngứa nhẹ, không đau, đi khám ở nhiều BV<br /> không đỡ nên đến BV BNĐ khám bệnh.<br /> Khám<br /> Bệnh tỉnh, không sốt, mạch, huyết áp bình<br /> thường.<br /> Nốt cứng dưới da ở vùng cẳng tay, nhỏ, kích<br /> thước 1x1 cm, chắc, không di động dưới da,<br /> không đỏ, không đau. Vài nốt nhỏ kích thước<br /> tương tự vùng sau tai, cứng chắc, không đau.<br /> <br /> Cận lâm sàng<br /> CTM: BC 6189/mm3, BCTT: 2,13%.<br /> Huyết thanh chẩn đoán Cysticercosis:<br /> âm tính.<br /> Soi phân: âm tính.<br /> <br /> Chẩn đoán<br /> Theo dõi nốt gạo heo dưới da<br /> Điều trị<br /> Albendazole 400mg. 1viên X 2/ ngày, uống 2<br /> tuần.<br /> Tái khám sau 2 tuần<br /> Các nốt cũ một số biến mất, một số có giảm<br /> kích thước, không thấy nổi thêm nốt mới.<br /> CTM: BC 5327 (BCTT: 2,05%).<br /> Cho uống thuốc thêm 2 tuần.<br /> <br /> Tái khám sau 6 tuần<br /> Các nốt gạo heo hầu hết biến mất, chỉ còn<br /> hai nốt nhỏ ở mặt trong cẳng tay trái, 0,5cm x<br /> 0,5cm.<br /> <br /> Bệnh án 3<br /> Hành chánh<br /> Họ tên: Lê Văn L., 54 tuổi.<br /> Địa chỉ:Quận Bình Chánh, TP HCM.<br /> Khám bệnh ngày 14/7/2010.<br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Lý do khám bệnh<br /> Nốt cục dưới da vùng cẳng chân, cẳng tay.<br /> Bệnh sử<br /> Khoảng 2 tháng nay bệnh nhân thấy xuất<br /> hiện những nốt cục ở dưới da vùng cẳng<br /> chân,tay, đau, bề mặt da trên khối u xung<br /> huyết, màu đỏ, khối u cứng, chắc, bệnh nhân<br /> đi khám ở BV huyện không đỡ nên đến BV<br /> BNĐ khám bệnh.<br /> Khám<br /> Bệnh tỉnh, không sốt, mạch, huyết áp<br /> bình thường.<br /> Nốt cứng dưới da ở vùng cẳng chân, nhiều<br /> nốt trước xương chày kích thước 2x2cm, da<br /> trên nốt đỏ, hơi viêm. Các nốt ở tay nhỏ, kích<br /> thước 2x2 cm, chắc, không di động dưới da,<br /> không đau.<br /> <br /> Cận lâm sàng<br /> CTM: BC 5221/mm3, BCTT: 1,37%.<br /> Huyết thanh chẩn đoán Cysticercosis: dương<br /> tính 1,23.<br /> Soi phân: âm tính.<br /> <br /> Chẩn đoán<br /> Theo dõi nốt gạo heo dưới da.<br /> Điều trị<br /> Albendazole 400mg. 1viên X 2/ ngày, uống 2<br /> tuần.<br /> Tái khám sau 2 tuần<br /> Các nốt gạo heo ở cẳng chân biến mất, còn<br /> một số nốt ở cẳng tay, có giảm kích thước,<br /> không thấy nổi thêm nốt mới.<br /> CTM: BC: 6128/mm3 (BCTT: 1, 57 %).<br /> Cho uống thuốc thêm 2 tuần.<br /> <br /> Tái khám sau 4 tuần<br /> Các nốt gạo heo biến mất hoàn toàn.<br /> <br /> BÀN LUẬN<br /> Bệnh học<br /> Đặc tính của ký sinh trùng (1,9)<br /> Bệnh gạo heo là bệnh gây ra do nuốt phải<br /> <br /> 537<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> <br /> trứng sán từ môi trường hay do tự nhiễm: khi<br /> bệnh nhân có chứa con trưởng thành trong ruột<br /> non, nếu do bệnh nhân có phản nhu động ruột,<br /> đốt sán dải heo sẽ trào ngược lên dạ dày, vỡ ra,<br /> trứng sán được phóng thích. Ấu trùng thoát ra<br /> khỏi vỏ trứng xuyên qua thành ruột, theo máu<br /> đi chu du khắp cơ thể, tạo thành gạo. Nang gạo<br /> heo có thể lên não, mắt, gan, cơ tim, mô dưới da.<br /> <br /> Lâm sàng<br /> Theo y văn (1 ,9), triệu chứng lâm sàng điển<br /> hình của bệnh gạo heo dưới da do ấu trùng sán<br /> dải heo xâm nhập vào mô dưới da tạo nên<br /> những nốt cứng, chắc, lúc mới xuất hiện gây<br /> đau, có khi sốt, sau nhiều tháng nang gạo heo<br /> nhỏ dần và hóa vôi, bệnh nhân thấy giảm đau<br /> dần và hết đau, tuy nhiên vẫn có cảm giác cộm,<br /> khó chịu. Bệnh có thể tự khỏi mặc dầu có để lại<br /> những nốt vôi hóa dưới da.<br /> Ba trường hợp vừa trình bày, bệnh nhân đều<br /> nổi nốt cứng dưới da, mới đầu đau nhẹ, sau đó<br /> nốt cứng và nhỏ dần, tồn tại từ 1 tháng đến 2<br /> năm. Có một trường hợp bệnh nhân xuất hiện<br /> nốt cứng dưới da và đau, đỏ tại chỗ, hai trường<br /> hợp còn lại bệnh nhân không cảm thấy đau,<br /> không đỏ, xuất hiện mà bệnh nhân không biết.<br /> Một trường hợp bệnh nhân ở quận Phú<br /> Nhuận có nhiều nốt gạo heo ở da vùng cẳng tay,<br /> cẳng chân, da vùng bụng. Một trường hợp bệnh<br /> nhân ở Quận 5, chỉ có nốt cứng dưới da vùng<br /> cẳng tay, cổ, sau gáy và sau vành tai hai bên.<br /> Như vậy sự phân bố của các nốt gạo heo<br /> cũng như tính chất của nốt gạo heo dưới da<br /> cũng khác nhau trên từng bệnh nhân (sưng,<br /> nóng, đỏ, đau hoặc không có triệu chứng).<br /> <br /> Cận lâm sàng<br /> Theo y văn, bệnh gạo heo được chẩn đoán<br /> bằng phối hợp nhiều kỹ thuật(5,6).<br /> Công thức máu có bạch cầu toan tính tăng<br /> cao.<br /> Huyết thanh chẩn đoán ELISA tìm kháng<br /> thể IgG đặc hiệu.<br /> Chụp X quang vùng cơ thể nghi có nốt gạo<br /> heo, tìm hình ảnh nang hóa vôi.<br /> <br /> 538<br /> <br /> Sinh thiết mô dưới da, tìm thân ấu trùng sán<br /> trên tiêu bản.<br /> Bệnh gạo heo ở các cơ quan khác như não,<br /> mắt, nội tạng phải chụp CT scan, MRI não hoặc<br /> bụng để tìm vị trí và hình ảnh nang ấu trùng đặc<br /> trưng(7).<br /> Trên các bệnh nhân vừa trình bày ở trên,<br /> chúng tôi không có điều kiện làm sinh thiết mô<br /> dưới da, cũng không chụp CT Scan, MRI, chỉ<br /> làm huyết thanh chẩn đoán kết hợp với lâm<br /> sàng để chẩn đoán xác định. Đây cũng là hạn<br /> chế chung hiện nay ở các cơ sở y tế khi chưa có<br /> đủ phương tiện chẩn đoán hình ảnh học. Tuy<br /> nhiên có thể sử dụng các kỹ thuật đơn giản như<br /> làm công thức máu và ELISA để xác định bệnh.<br /> <br /> Chẩn đoán<br /> Có hai bệnh nhân có huyết thanh chẩn đoán<br /> dương tính với Cysticercus cellulosae, một bệnh<br /> nhân có huyết thanh chẩn đoán âm tính.<br /> Theo y văn (7,8), để chẩn đoán xác định bệnh<br /> gạo heo cần phối hợp nhiều kỹ thuật khác nhau<br /> như sinh thiết mô, chụp x quang, CT scan, MRI...<br /> Điều trị đặc hiệu và theo dõi đáp ứng với điều<br /> trị cũng là một cách chẩn đoán gián tiếp.<br /> Chúng tôi chỉ thực hiện huyết thanh chẩn<br /> đoán gạo heo(6,7), tuy nhiên theo y văn, khi<br /> nang gạo heo hóa vôi thì huyết thanh chẩn<br /> đoán ELISA cũng âm tính. Trong báo cáo trên,<br /> có một bệnh nhân bị gạo heo trên một năm,<br /> huyết thanh chẩn đoán gạo heo âm tính là phù<br /> hợp với y văn.<br /> <br /> Điều trị<br /> Chúng tôi tiến hành điều trị đặc hiệu bằng<br /> albendazole 800 mg/ngày trong 4 tuần, tất cả ba<br /> bệnh nhân đều đáp ứng tốt, hết hẳn các nốt gạo<br /> heo sau 4 tuần điều trị.<br /> Mặt khác, điều trị đặc hiệu và đáp ứng với<br /> điều trị cũng là chẩn đoán gián tiếp, trên cả ba<br /> bệnh nhân đều có đáp ứng tốt với điều trị, do đó<br /> có thể khẳng định các nốt dưới da bệnh nhân là<br /> nang gạo heo, điều này phù hợp với y văn(3,4).<br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> KẾT LUẬN<br /> Bệnh gạo heo hiện nay tuy có giảm đi nhiều<br /> song vẫn còn hiện diện trong cộng đồng, đây là<br /> vấn đề cần có sự quan tâm của các thầy thuốc,<br /> các nhà dịch tễ học và cán bộ thú y để cùng phối<br /> hợp đề ra biện pháp ngăn chặn hữu hiệu nhất<br /> cho cộng đồng.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1<br /> 2<br /> <br /> 3<br /> <br /> 4<br /> <br /> Botero D, Tanowitz HB, Weiss LM, Wittner M (1993). Taeniasis<br /> and cysticercosis. Infect Dis Clin North Am, 7 (3): 683-697.<br /> Das K, Mondal GP, Banerjee M, Mukherjee BB, Singh OP<br /> (2007). Role of antiparasitic therapy for seizures and resolution<br /> of lesions in neurocysticercosis patients: an 8 year randomised<br /> study. J Clin Neurosci, 14(12): 1172-1177.<br /> Del Brutto OH, Roos KL, Coffey CS, Garcia HH (2006). Metaanalysis: Cysticidal drugs for neurocysticercosis: albendazole<br /> and praziquantel. Ann Intern Med, 145(1): 43-51.<br /> Gongora-Rivera F, Soto-Hernandez JL, Gonzalez Esquivel D,<br /> Cook HJ, Marquez-Caraveo C, Hernandez Davila R, et al<br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa<br /> <br /> 5<br /> <br /> 6<br /> <br /> 7<br /> 8<br /> <br /> 9<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> (2006). Albendazole trial at 15 or 30 mg/kg/day for<br /> subarachnoid<br /> and<br /> intraventricular<br /> cysticercosis. Neurology, 66(3): 436-438.<br /> Kramer LD, Locke GE, Byrd SE (1989). Cerebral cysticercosis:<br /> documentation of natural history with CT. Radiology, 171 (2):<br /> 459-62.<br /> Phan Anh Tuấn (2004). Ứng dụng kỹ thuật ELISA bằng kháng<br /> nguyên dịch nang để chẩn đoán Cysticercus cellulosae, Đại<br /> học Y Dược TP. Hồ Chí Minh và các đặc điểm của bệnh này tại<br /> các bệnh viện TP. Hồ Chí Minh 1992-2000. Luận Án Tiến Sĩ Y<br /> Học, thành phố Hồ Chí Minh.<br /> Richards F Jr, Schantz PM (1991). Laboratory diagnosis of<br /> cysticercosis. Clin Lab Med, 11(4): 1011-1028.<br /> Sciutto E, Chavarria A, Fragoso G, Fleury A, Larralde C<br /> (2007). The immune response in Taenia solium cysticercosis:<br /> protection and injury. Parasite Immunol, 29(12): 621-636.<br /> Trần Vinh Hiển, Trần Thị Kim Dung (2008). Bệnh động vật ký<br /> sinh do ăn phải ấu trùng trong thực phẩm. TRẦN VINH<br /> HIỂN, TRẦN THỊ KIM DUNG. Ký Sinh Trùng Liên Quan<br /> Giữa Thú Và Người, 1, 121-125. Nhà Xuất Bản Y Học, Tp. Hồ<br /> Chí Minh.<br /> <br /> 539<br /> <br />