Những nội dung cần đổi mới trong đánh giá kết quả giáo dục ở trường phổ thông hiện nay

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 24 - Thaùng 11/2014<br /> <br /> <br /> NHỮNG NỘI DUNG CẦN ĐỔI MỚI TRONG ĐÁNH GIÁ<br /> KẾT QUẢ GIÁO DỤC Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG HIỆN NAY<br /> <br /> PHẠM VĂN KHANH(*)<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Đánh giá kết quả giáo dục là một hoạt động nhằm xác định mức độ đạt được mục tiêu<br /> giáo dục (hệ thống các chuẩn “đầu ra”) được thể hiện ở mỗi cá nhân người được giáo<br /> dục; từ những thông tin về kết quả đạt được đó mà tìm kiếm giải pháp, cải tiến hoạt động<br /> dạy và học, góp phần nâng cao chất lượng. Đánh giá kết quả giáo dục có vai trò quan<br /> trọng trong phát triển giáo dục.<br /> Từ khóa: đánh giá kết quả giáo dục, mục tiêu giáo dục, chuẩn “đầu ra”, cải tiến hoạt<br /> động dạy và học, quản lý giáo dục<br /> <br /> ABSTRACT<br /> Education assessment- an activity aims at defining the set level of educational<br /> objectives (system of standard outcomes) that are found out in the educated individuals;<br /> based on the information of results, the solutions will be sought to improve teaching and<br /> learning, increasing the quality. Assessment of education plays an important role in<br /> education development.<br /> Keywords: education assessment, education objectives, “standard outcomes) improve<br /> the teaching and learning, education management.<br /> <br /> 1. ĐÁNH GIÁ VÀ ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ đánh giá sẽ có được mục đích nhất định<br /> GIÁO DỤC(*) nào đó.<br /> 1.1. Một số khái niệm Kết quả giáo dục: Theo PGS.TS. Trần<br /> Đánh giá: Theo Từ điển tiếng Việt, Kiều, kết quả giáo dục là những điều đạt<br /> đánh giá là nhận định giá trị (2). Theo đó được ở một mức độ nào đó đối với mục<br /> việc nhận định giá trị được áp dụng trên tiêu giáo dục đã đề ra sau một giai đoạn<br /> nhiều đối tượng khác nhau như là sự vật, giáo dục. Mục tiêu giáo dục ở đây được<br /> hiện tượng, quá trình và con người, thí dụ hiểu là một hệ thống bao gồm các chuẩn<br /> như đánh giá tài sản, đánh giá môi trường, “đầu ra” mà người học cần đạt được.<br /> đánh giá học sinh... Đánh giá giáo dục: PGS.TS. Trần Kiều<br /> Có thể hiểu rộng hơn: Đánh giá là cho rằng đánh giá kết quả giáo dục là một<br /> phán xét về mức độ giá trị, hoặc chất hoạt động nhằm xác định mức độ đạt được<br /> lượng của sự vật...(4). mục tiêu giáo dục (hệ thống các chuẩn<br /> Tuy vậy, bản thân của đánh giá là “đầu ra”) được thể hiện ở mỗi cá nhân<br /> không có mục đích tự thân. Tùy theo chủ người được giáo dục; từ những thông tin về<br /> thể đánh giá, đối tượng đánh giá mà việc kết quả đạt được đó mà tìm kiếm giải pháp,<br /> cải tiến hoạt động dạy và học, góp phần<br /> (*)<br /> NGƯT.TS, Hội Khoa học Tâm lý và Giáo dục nâng cao chất lượng.<br /> tỉnh Tiền Giang<br /> <br /> 10<br />  Đánh giá kết quả giáo dục có vai trò giáo dục là nhằm góp phần cho việc nâng<br /> quan trọng trong phát triển giáo dục. cao chất lượng các hoạt động giáo dục, sản<br /> Không có đánh giá kết quả giáo dục thì chủ phẩm giáo dục và các chương trình, kế<br /> thể tổ chức quản lý giáo dục sẽ không biết hoạch giáo dục.<br /> được chất lượng các hoạt động giáo dục Chức năng cơ bản của đánh giá kết quả<br /> đang ở mức độ nào, mục tiêu, chương giáo dục là xác định hiện trạng giáo dục,<br /> trình, kế hoạch giáo dục được thực hiện có chỉ ra những mặt tích cực, những sai sót,<br /> tốt không cần có biện pháp cải tiến gì lệch lạc trong giáo dục cần sửa sai, điều<br /> không. chỉnh và góp phần hoàn thiện mục tiêu<br /> Do vậy, mục đích của đánh giá kết quả giáo dục, phát triển giáo dục.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Mục tiêu<br /> giáo dục<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Đánh giá<br /> kêt quả<br /> Nội dung chương trình GD giáo dục<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Phương pháp GD Phương tiện GD<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Đối tượng<br /> giáo dục<br /> (Nhân cách Phương pháp đánh giá GD<br /> học sinh)<br /> <br /> <br /> <br /> Sơ đồ: Mối quan hệ giữa mục tiêu giáo dục với đối tượng giáo dục<br /> và đánh giá kết quả giáo dục ở trường phổ thông<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 11<br />  1.2. Phân loại đánh giá kết quả giáo dục giá phải lựa chọn cách thức đánh giá như<br /> Khoa học đánh giá ngày càng phát tiến hành khảo sát, điều tra, phân tích, tổng<br /> triển, các loại hình đánh giá kết quả giáo hợp, nghiên cứu sản phẩm, thu thập dữ<br /> dục rất đa dạng tùy theo các quan điểm tiếp liệu; thông qua các hình thức kiểm tra, thi<br /> cận. Sau đây là một số cách phân loại đánh cử, các thao tác đối chiếu, so sánh; sử dụng<br /> giá kết quả giáo dục đang được áp dụng các công cụ đo lường, thống kê toán<br /> khá phổ biến: học…để đánh giá.<br />  Xét theo qui mô đối tượng được đánh Về tính hiệu quả của đánh giá kết quả<br /> giá: Có hai loại là đánh giá trên diện rộng giáo dục, để các đánh giá kết quả giáo dục<br /> (trên số đông và phạm vi rộng), đánh giá được khách quan, các số liệu phải có độ tin<br /> trên diện hẹp (đánh giá trên lớp học, trên cậy cao, thuyết phục, công cụ đánh giá phù<br /> từng học sinh, từng môn học). hợp, các tiêu chí đánh giá được lượng hóa<br />  Xét theo khách quan và chủ quan rõ ràng, cụ thể.<br /> trong đánh giá: Có hai loại đánh giá trong Ngoài ra quá trình đánh giá kết quả<br /> và đánh giá ngoài (kể cả tự đánh giá và giáo dục cũng cần đảm bảo các yêu cầu<br /> được đánh giá đối với cá nhân). công khai, rõ ràng, công bằng trong đánh<br />  Xét theo hình thức đánh giá: Có hai giá như sự tham gia của đối tượng được<br /> loại đánh giá, đánh giá định tính và đánh đánh giá. Đối tượng được đánh giá phải<br /> giá định lượng. được phản hồi kết quả đánh giá, có cơ hội<br />  Xét theo thành phần tham gia giáo tham gia đánh giá, hiểu cách đánh giá và<br /> dục: Có ba loại chính là đánh giá kết quả hiểu cách sử dụng kết quả đánh giá. Kết<br /> giảng dạy của giáo viên, đánh giá kết quả quả đánh giá cần được biểu hiện với nội<br /> học tập của học sinh và đánh giá kết quả dung sao cho có tác động tích cực đến đối<br /> của các phương tiện hỗ trợ giáo dục. tượng được đánh giá.<br />  Xét theo quá trình giáo dục: Có ba 2. THỰC TRẠNG VỀ ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ<br /> loại là đánh giá đầu vào, đánh giá quá trình GIÁO DỤC Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG<br /> giáo dục (hoặc quá trình đào tạo) và đánh HIỆN NAY<br /> giá theo chuẩn "đầu ra". Theo nghĩa rộng, đánh giá kết quả giáo<br />  Xét theo tiến trình thời gian năm học, dục là sự lượng giá kết quả giáo dục trên<br /> khóa học: Có đánh giá thường xuyên và nhiều khía cạnh của giáo dục. Trong phạm<br /> đánh giá định kỳ. vi bài này tôi chỉ đề cập đến đánh giá kết<br /> Ngoài ra còn có nhiều loại hình đánh quả giáo dục trên khía cạnh sản phẩm chủ<br /> giá kết quả giáo dục khác như: đánh giá yếu của giáo dục là nhân cách của người<br /> chẩn đoán, đánh giá phát triển, đánh giá được giáo dục (học sinh phổ thông) và trên<br /> tổng kết.... cơ sở những loại hình đánh giá đang sử<br /> Tuy đa dạng về loại hình nhưng yêu dụng hiện nay ở trường phổ thông.<br /> cầu chung của đánh giá kết quả giáo dục là Về mục tiêu giáo dục, mục tiêu cơ bản,<br /> phải đảm bảo các nguyên tắc cơ bản là tổng quát của giáo dục phổ thông nước ta<br /> công bằng, khách quan khoa học, nhất hiện nay vẫn là giáo dục toàn diện cho học<br /> quán và toàn diện. sinh với các mục tiêu giáo dục cụ thể với<br /> Về phương pháp, khi đánh giá kết quả các yếu tố: đức dục, trí dục, thể dục, thẩm<br /> giáo dục trên một đối tượng, chủ thể đánh mỹ và các kỹ năng cơ bản...(1).<br /> <br /> 12<br />  Về hình thức đánh giá, chủ yếu vẫn là - Những đánh giá kết quả giáo dục dựa<br /> đánh giá định tính và đánh giá định lượng. theo quá trình giáo dục cũng đã chỉ ra<br /> Đánh giá định tính thường áp dụng cho những những bất cập, không phù hợp của<br /> đánh giá về đạo đức, hạnh kiểm với 4 mức chương trình, sách giáo khoa hiện hành để<br /> xếp loại hạnh kiểm là tốt, khá, trung bình, có những định hướng và hình thành chủ<br /> kém. Các mặt trí dục, thể dục, thẩm mỹ... trương thay sách giáo dục phổ thông giai<br /> thường được đánh giá bằng điểm số theo đoạn sau năm 2015.<br /> thang điểm 10 và qui ra 5 loại gồm có giỏi, - Sự phát triển của khoa học đánh giá ở<br /> khá, trung bình, yếu, kém. Ở trường phổ nước ta đã có những tiến triển đáng kể góp<br /> thông, các hình thức đánh giá kết quả giáo phần làm cho ngành giáo dục tiếp cận được<br /> dục này là quyền của giáo viên và do giáo các thành tựu khoa học đánh giá tiên tiến<br /> viên chủ nhiệm, giáo viên bộ môn đánh giá trên thế giới và có nhiều vận dụng vào<br /> và xếp loại cho học sinh của mình. trong thi, kiểm tra, đổi mới cách đánh giá<br /> Về nội dung đánh giá, các đánh giá kết kết quả giáo dục trong thời gian qua trong<br /> quả giáo dục ở trường phổ thông chủ yếu dựa toàn ngành nói chung và trong các trường<br /> trên 3 mặt kiến thức, kỹ năng, thái độ, trong phổ thông nói riêng.<br /> đó đánh giá tri thức là trọng tâm, cốt lõi. - Những đánh giá kết quả giáo dục<br /> Về phương pháp đánh giá, việc đánh dưới các góc nhìn khác nhau về khách<br /> giá kết quả giáo dục ở trường phổ thông quan, chủ quan, chính thức, không chính<br /> hiện nay dựa trên kết quả thi cử, kiểm tra là thức đã chỉ ra được những yếu kém trong<br /> chính, một số ít trường hợp được đánh giá thực hiện và những lệch hướng, lạc hậu,<br /> qua năng lực thực tế. chậm đổi mới trong đề ra mục tiêu giáo<br /> 2.1. Những mặt tích cực của đánh giá dục và đào tạo đã đưa đến những đòi hỏi<br /> kết quả giáo dục ở trường phổ thông hiện nay phải đổi mới căn bản toàn diện nền giáo<br /> - Hệ thống văn bản pháp quy về kiểm dục nước nhà như hiện nay.<br /> tra, đánh giá giáo dục tuy còn những hạn 2.2. Những nhược điểm của đánh giá<br /> chế nhất định song trong thời gian qua nó kết quả giáo dục ở trường phổ thông thời<br /> đã góp phần cho đánh giá kết quả giáo dục gian qua<br /> ở các trường phổ thông được công bằng, Bên cạnh những ưu điểm, việc đánh giá<br /> nhất quán... kết quả giáo dục phổ thông ở nước ta thời<br /> Việc xây dựng các tiêu chuẩn, tiêu chí gian qua cũng bộc lộ nhiều nhược điểm:<br /> đánh giá kết quả giáo dục ngày càng rõ - Đánh giá về việc thực hiện mục tiêu<br /> ràng, cụ thể và được thể chế hóa. Việc xây giáo dục:<br /> dựng hệ thống khảo thí, kiểm định chất Không đánh giá được đầy đủ những sai<br /> lượng giáo dục góp phần cho cải tiến mạnh sót trong thực hiện mục tiêu giáo dục toàn<br /> mẽ việc đánh giá kết quả giáo dục ở trường diện nhất là những lệch hướng trong dạy<br /> phổ thông. chữ, dạy người, dạy nghề, những thất bại<br /> - Bệnh thành tích là một nguyên nhân trong phân ban đầu cấp Trung học phổ<br /> quan trọng làm cho đánh giá kết quả giáo thông, những yếu kém trong phân luồng<br /> dục bị sai lệch đang dần được khắc phục, có học sinh sau Trung học cơ sở, những bất<br /> nhiều chuyển biến để việc đánh giá kết quả hợp lý trong phân luồng học sinh sau<br /> giáo dục ở trường phổ thông thực chất hơn. Trung học phổ thông.<br /> <br /> 13<br />  - Về hình thức đánh giá: để thi, thi như thế nào học như thế đó dẫn<br /> Việc đánh giá kết quả giáo dục qua đến học lệch .<br /> hình thức xếp loại học sinh ở trường phổ - Tạo ra tâm lý khoa bảng, bằng cấp<br /> thông chủ yếu là do giáo viên thực hiện cho học sinh, nhiều học sinh sau trung học<br /> cho học sinh. Học sinh ít có cơ hội tham không sẵn sàng tham gia lao động, lúng<br /> gia đánh giá, tự đánh giá mình, đánh giá túng trước việc chọn ngành nghề cho mình<br /> bạn. một cách phù hợp, đúng đắn.<br /> - Về nội dung đánh giá: - Nhiều học sinh sau trung học phổ<br /> Quá chú trọng về đánh giá kiến thức thông có vốn kiến thức thực tế và kỹ năng<br /> coi nhẹ đánh giá kỹ năng, thái độ. sống không nhiều. Năng lực tự đánh giá,<br /> - Về phương pháp đánh giá: khả năng sáng tạo, tư duy độc lập, tự giải<br /> Quá chú trọng đánh giá kết quả giáo quyết vấn đề không cao.<br /> dục qua thi cử, kiểm tra, nhưng trong thi cử 3. NHỮNG KHUYẾN NGHỊ<br /> và kiểm tra chủ yếu là thi kiến thức, xem 3.1. Với các cơ quan quản lý giáo dục<br /> nhẹ thi, kiểm tra thực hành, thí nghiệm, kỹ các cấp<br /> năng cơ bản. Trong thi, chủ yếu là thi viết, - Cần tiếp tục kiện toàn và nâng cao<br /> thi kiến thức đơn môn, không thi kiến thức chất lượng của hệ thống khảo thí và kiểm<br /> có tính tổng hợp, liên môn. Đề thi đơn điệu định chất lượng giáo dục trong ngành tạo<br /> theo dạng cấu trúc chưa theo dạng ma trận. thuận lợi cho việc cải tiến, đổi mới việc<br /> Do vậy đánh giá kết quả giáo dục chỉ nhằm đánh giá kết quả giáo dục ở trường phổ<br /> vào đánh giá kiến thức, chưa đánh giá tư thông. Hoàn thiện các văn bản pháp qui về<br /> duy, trí tuệ, đánh giá năng lực thực tế và kiểm định, đánh giá, quản lý chất lượng<br /> ứng dụng, sáng tạo. giáo dục chặt chẽ, nhất quán trong các lĩnh<br /> - Về tính hiệu quả của đánh giá kết quả vực quan trọng của giáo dục cần đánh giá<br /> giáo dục: hiện nay.<br /> Đánh giá kết quả giáo dục hiện nay ở - Cải tiến, đổi mới công tác thi cử,<br /> nhà trường phổ thông chủ yếu là để xếp kiểm tra đánh giá ở trường phổ thông nhất<br /> loại học sinh, chưa quan tâm đầy đủ đến là trong thi hoặc công nhận tốt nghiệp<br /> tính tích cực của đánh giá kết quả giáo dục Trung học cơ sở, Trung học phổ thông vì<br /> là giúp cho học sinh thấy được sự tiến bộ, đây là một hình thức đánh giá kết quả giáo<br /> phát triển của bản thân qua học tập rèn dục quan trọng nền tảng về học vấn phổ<br /> luyện. Tác động của đánh giá đối với bản thông đối với người học. Nên cải tiến việc<br /> thân học sinh chưa tạo động lực mạnh mẽ thi, kiểm tra và công nhận kết quả theo<br /> cho sự phấn đấu vươn lên, chưa giúp học hướng:<br /> sinh có năng lực tự hiểu biết về mình tự + Đa dạng hóa hình thức đề thi, đề<br /> đánh giá được mình. kiểm tra: Tự luận, trắc nghiệm, viết, đọc<br /> 2.3. Một số hệ quả phát sinh từ các hiểu, đàm thoại, thực hành thí nghiệm ...<br /> nhược điểm của cách đánh giá kết quả giáo viên và học sinh cần làm quen dần với<br /> giáo dục thời gian qua ở trường phổ các hình thức đề thi, kiểm tra này.<br /> thông + Ra đề thi, đề kiểm tra: Kết hợp nhiều<br /> - Hình thành ở học sinh nhất là học hình thức đề thi, đề kiểm tra khi ra một đề<br /> sinh Trung học phổ thông quan niệm học thi, đề kiểm tra (đề thi ma trận) hoặc chỉ có<br /> <br /> 14<br /> một hình thức đề thi, đề kiểm tra khi ra một chuyên đề về đánh giá kết quả giáo dục cho<br /> đề thi, đề kiểm tra ( đề thi truyền thống). cán bộ quản lý giáo dục và giáo viên nhằm<br /> + Môn thi, môn kiểm tra: Có thể kết nâng cao chất lượng và hiệu quả đánh giá<br /> hợp thi môn bắt buộc, môn tự chọn, môn giáo dục.<br /> điều kiện, môn nhiệm ý. Có thể thi, kiểm - Chuẩn bị các điều kiện cần thiết để<br /> tra theo"đơn môn" hoặc "liên môn" trong vận dụng hoặc tham gia vào các chương<br /> một đề thi, đề kiểm tra thí dụ các môn sử, trình đánh giá kết quả giáo dục tiên tiến,<br /> địa và giáo dục công dân được kết hợp phù hợp với điều kiện của nước ta hiện<br /> trong một đề thi, đề kiểm tra. nay.<br /> + Nội dung thi, kiểm tra: Giảm thiểu - Cần có định hướng cho đổi mới đánh<br /> các đề thi, kiểm tra có tính tái hiện tri thức, giá kết quả giáo dục theo yêu cầu đổi mới<br /> trí nhớ, học thuộc lòng. Khuyến khích các chương trình sách giáo khoa phổ thông sau<br /> loại đề thi, kiểm tra phát huy trí sáng tạo, năm 2015.<br /> các ứng dụng thực tiễn, phát triển kiến thức 3.2. Với các trường sư phạm<br /> tích hợp, liên môn, thi thuyết trình, trình - Cần nghiên cứu đưa nội dung đổi mới<br /> bày một vấn đề bằng lời... đánh giá kết quả giáo dục vào chương trình<br /> + Xây dựng ngân hàng đề thi, đề kiểm đào tạo giáo viên ở các trường đào tạo giáo<br /> tra: Trên cơ sở các đề xuất cải tiến thi và viên phổ thông.<br /> kiểm tra như trên, các cơ quan quản lý giáo - Nghiên cứu và xây dựng các nội<br /> dục cần nghiên cứu phối hợp xây dựng một dung, tài liệu về đánh giá kết quả học tập<br /> ngân hàng đề thi và đề kiểm tra cho phù hợp. của học sinh trong chương trình giáo dục<br /> - Có kế hoạch bồi dưỡng, tập huấn theo phổ thông mới sau năm 2015.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> <br /> <br /> 1. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2009), Luật Giáo dục, Nxb Giáo dục.<br /> 2. Lâm Quang Thiệp (2012), Đo lường và đánh giá hoạt động học tập trong nhà trường,<br /> Nxb ĐHSP Hà Nội.<br /> 3. Nguyễn Đức Chính (2004), Đánh giá kết quả học tập trong giáo dục đại học và đào<br /> tạo nguồn nhân lực, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội.<br /> 4. Trung tâm Từ điển học (1994), Từ điển tiếng Việt, Nxb Khoa học Xã hội.<br /> <br /> <br /> * Ngày nhận bài: 30/9/2014. Biên tập xong: 05/11/2014. Duyệt đăng: 07/11/2014<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 15<br />